Addenda: azatzak 101: Abangoardiak euskaraz egiten du!

2014-12-11  //  Azatzak  //  Iruzkinik ez

100 azatz jarri eta beste horrenbeste jartzeko modua izan dut urte hauetan guztietan. Egia da oreka bilatzen saiatu naizela, baina horrek ez du esan gura zirriborroetan hainbat azatz geratu ez denik. Geratu da mordo bat.

Horregatik, 101. azatza (azkena!). Abangoardiak gurean euskaraz egiten du. Diziplina gehienetan.

Antzerkian, adibidez, zer dago abangoardiagorik Ander Lipus, Dejabu edo Le Petit Theatre du Pain baino? Eta literaturan Joseba Sarrionandia, Danele Sarriugarte edo Xabier Montoia baino? Eta musikan Mursego, Berri Txarrak edo Oreka Tx baino? Eta komikigintzan Asisko, Zaldi Eroa edo Xabiroi baino?

Euskal Herrian abangoardiak, salbuespenak salbuespen (ikus-entzunezkoak izan daitezke?), euskaraz egiten du. Euskaraz sortzen du. Kontsumo arduratsua egiteko garaia da gurean, kulturan zein beste arlo batzuetan. Egin dezagun ba!

Azatzak 100: Euskal Herriko Bertsozale Elkartea

2014-12-09  //  Azatzak  //  2 iruzkin

100 azatza eta azkenak berezia izan behar zuen. Eta hala da. Gurean elkarte eredugarririk bada kulturgintzan, hori Bertsozale Elkartea da. Auto-antolaketa, independentzia, nazio eta herri/auzo mailak ondo uztartuta, transmisioa eta transgresioa, indibidualtasuna eta kolektiboa, ekimen txiki eta handiak, lagun giroa eta lehiaketa, zaleak eta profesionalak.

Eta, gainera, euskararen etorkizunerako estrategikoa. Eta ez diot nik, “Bertsolaritzaren garrantzia” izeneko dokumentuak baizik:

• Biziberritze prozesuan den hizkuntza batentzat bere baitan halako errealitate bat (bertsolaritzarena, alegia) edukitzea, bizirik eta indar betez, zorte handia da.

• Bertsolaritza euskararentzat jomuga diren espazioetan arrakasta duen jarduna da: kalea, espazio publikoa, lagunartea, giro informala, ahozko jarduna.

• Bertso saioak, erritual gisa, hiztun komunitatea elkartzeko guneak dira. Gure gizarteari buruz publikoki gogoetatzen da, autoafirmatuz.

Zer gehiago erantsi?

Espaloiak, bidegorriak eta errepideak

2014-12-05  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Azken aldion Bilbotik bizikletaz mugitzen hasi naiz. Gehienetan bidegorritik, tarteka espaloitik (badakit ez dela praktika ona) eta oso gutxitan errepidetik. Eta hortxe zalantzaren zurrunbiloa zabaldu zait buruan.

Euskalgintzan aspaldion espaloien metafora erabiltzen ari gara (Euskal Herrian Euskaraz batez ere). Bidegorriena ere erabili dute Aitor Zuberogoitiak, Iñaki Martinez de Lunak eta nik neuk. Eta inork ez du erabili errepideena.

Zalantzen marasman neure buruari galdetzen diot ea egokiak ote diren metafora horiek. Izan ere, gaur eta hemen errepidea (eta hari lotuta autoak) da jaun eta jabe (edo hegemoniko). Eta beste biak hari subordinatuak. Baina zalantzak baino ez dira …

Tartekoa

2014-12-02  //  Sailkatu gabea  //  2 iruzkin

Elkarrizketa elebidunen harira, @beatxo-rekin hasi eta @ZEtxeburua @urtziurruti @IkerSU eta beste batzuk ere sartu ziren matrakaldian. 140 karakteretan erantzuna ematea zaila denez, artikulu luzeago bat egin nahi izan dut (eta beste bat aterako dut aurrerantzean gaiari buruz). Hori da hori sasoia, Bea, bide batez.

Hasierako txispa Juanjo Ruizen bideo honek piztu zuen. Elkarrizketa elebidunek bertute asko dituzte nire iritziz. Beak ere bertute horiek nabarmentzen ditu:

Elkarrizketa eleanitzaren planteamenduak ekar dezake frango alde horretatik. Ulermena duenari hizkuntzarekin harremanean iragan denbora handitzen dio, seguraski zerbait ikasiko du, motibazioan eragin dezake. Euskaldunari uzten dio bere hizkuntza erabiltzen.

Baina, era berean, arriskuak ikusten zituen. Bakarrera laburtu ditzaket Beak eta Zigorrek botatakoak: ulermen egokia izatea beharko luke izan euskara ikasle baten azken helburua?

Bihotzak esaten dit ezetz. Baina buruak beste gauza bat esaten dit. Izan ere, euskaltegietan dabiltzan euskara ikasleen “eskola porrota” handia da (daturik ba al du inork?). Eta ez hori bakarrik: euskara maila txukuna lortu eta atzera egin dutenak ere askotxo dira.

Horren atzean dauden faktoreak (eskolan ere bai, jakina) gehien bat jendarte faktoreak dira. Erabilera txikia duen hizkuntza da gurea, erdaldunekiko gure jarrera ere sarritan otzana da, euskaraz ondo moldatzen garenok ere esfortzu estra egiteko gogo gutxi eta abar. Sozializaziorako espazio gutxi izateak trabatzen du jabekuntza.

Elkarrizketa elebidunek ez dute arazo hori errotik konponduko, jakina. Baina aurrerapauso txiki bat eskaini dezakete. Era berean, kasu batzuetan tarteko helmuga gisa jarriko nuke. Horrek ez du esan nahi helmuga hori gainditu ez daitekeenik, baina azken finean gaur eta hemen ikaslearen borondatepekoa da helmuga hori gainditu ala ez.

Herri honetan oso dikotomiazale gara. Dena ala ezer ez. Euskaltegien helburua hiztun konpetenteak sortzea da, ados. Baina euskaltegitik pasatzen diren guztiak ez dira hiztun konpetente bihurtuko (eta hori erraz igarri egin dugu irakasle izan garenok). Zergatik ez jarri ulermena tarteko helmuga gisa?

Idazten ari naizen bitartean, gaiari buruz Mikel Irizarrek botatako iritzia irakurri dut. Guztiz ados ez banago ere, luzatzen den hari honetan beste ekarpen txukun bat da, nire ustez. 

Urratzaileak

2014-12-01  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Pello Jauregik #motibatu jardunaldien barruan oso berbaldi interesgarria eman zuen: Jokaeratik jarrerara izenburukoa. Jabier Zabaletak Orion egin zen hitzaldi bera ondo baino hobeto laburbildu du. Bide batez, #motibatu jardunaldiko edukiak ere zeharo interesgarriak dira.

Jokaeratik jarrerara, erabileratik motibaziora, praktikatik emoziora. Alderantzizko bidea proposatzen du Pellok (orain arte kontrakoa landu da). Bere ustez, oso motibatuta dauden pertsonek koherentziaz aldatu egingo dute hizkuntza. Baina gehienok aldatu barik, egokitu, moldatu egiten garela dio.

Hau da, jokabide urratzailea, berritzailea izango duen gutxi batzuen multzoak izango du euskara erabiltzeko motibazio altua. Eta beste hiztunak horien abarora egokituko dira.

Izan ere, psikologiatik baino soziologiatik begiratzera egiten digu gedar. Hau da, motibazioa lortzeko biderik eraginkorrenak mekanismo edo neurri sozialak direla. Adibideekin, hobeto ulertzen da:

Enpresa batean sartzen zara lanera. Bertan euskaraz aritzen dira guztiak euren artean. Nahiz eta motibatuta ez izan euskara erabiltzeko, han nagusi den arauari men egingo diozu eta euskaraz aritu. Eta, seguruenik, jokaera horretatik abiatuta, jarrera hobea izango duzu euskararekiko aurrerantzean.

Beraz, aldatu beharrekoak mekanismo sozialak dira, arau sozialak edo Allartean-ek deitu bezala, erabilera arauak.

Loiu: dislokazio baterako datuak

2014-11-26  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Arnasguneak beste behin blogean. Baina oraingoan soziolinguistika gutxi (zer da soziolinguistika?). Eta datu mordoa. Datu guztiak eustat-ekoak dira.

Datu soziolinguistikoak:

Etxean erabiltzen den hizkuntza

Hiztun kopurua

• Dislokazio demografikoa: 1.797 biztanletik 2.424 pasa da azken urteotan. 600 biztanletik gora irabazi du Loiuk. Horrez gain, bertako etxeen prezioak aintzat hartuta, pentsatzekoa da bertako gazte batzuek alde egin dutela ondoko herrietara (prezioak merkeago izan dituzte Derion, Erandion edo Sondikan). Horrek dislokazio demografikoa oraindik handitzen du. 1988tik 1.346 pertsona joan dira Loiura bizitzera.

• Dislokazio kulturala: Loiuk hiru auzo nagusi ditu: Larrondo, Lauroeta eta Zabaloetxe. Larrondo Sondika eta Derio artean geratzen da, Loiuko auzo nagusitik (Zabaloetxetik) kilometro batzuetara. Horrek eragiten du auzo honen joera Deriorako eta, batez ere, Sondikarako izatea (Loiu baino herri handiagoak eta biziagoak dira biak ala biak). Gainera, esango nuke Derio eta Sondikako ezaugarri sozial zein soziolinguistikoak dituela, Loiukoak baino. Lauroeta auzoak erregulazio kultural propioa izan du urteotan, baina gaur egun gainbeheran ei dator hori ere. Zabaloetxe auzoa, berriz, herrigunea izateko bizitasun gutxiko gunea da. Taberna gutxi, dendarik ez. Horrez gain, Loiun eskolarik ez dago, Sondikara doaz hango umeak. Baina, aitzitik, hainbat ikastetxe pribatu daude Bilbo eta Uribe Kostako ikasleekin gehien bat.

• Dislokazio urbanistikoa: aireportuak auzoen arteko harremanak oztopatzen ditu (Larrondorekin batez ere). Gainera, txaleten uriola izan da. Bilbo eta inguruetako dirudunek lurrak erosi eta txaletak egin dituzte Loiun zehar. Batez besteko errenta pertsonala Loiun Bizkaiko handienetakoa da (Zamudio, Jatabe, Gatika, Laukiz eta abarrekin, denak 10 kilometroren bueltan). Dislokazio urbanistikoarekin bat, nekazaritza eta abeltzaintza herri izaterari ere utzi dio Loiuk hein handi batean. 1999an 537 hektarea ziren nekazaritzakoak eta 10 urtean 325. Behi-aziendak, adibidez, 409 izatetik 145 izatera pasa ziren 1999tik 2009ra. Ardi-aziendak ere erdira murriztu dira (8tik 4ra) eta txerri-aziendak 25etik 8ra.

Azatzak 99: Telesailak eta filmak euskaraz

2014-11-24  //  Azatzak  //  Iruzkinik ez

Orain gutxi, Canal+-ek euskaraz azpititulatutako hainbat film emango dituela jakin dugu. Albiste pozgarria benetan.

Baina sarean han eta hemen badaude euskarazko film eta telesailak euskaraz eskuratzeko modurik. Lehena eta akaso garrantzitsuena, azpitituluak.com webgunea. Horren harira, Gaizka Izagirrek euskaraz ikus ditzakegun 50 film onenen zerrenda plazaratu zuen orain dela ez asko Argiako bere blogean.

Horrez gain, azpimarratzekoa da boluntarioek beste behin egin duten lana: euskal encoundings topaketak aprobetxatuta, euskarazko filmen eta telesailen aurkibide galanta paratu digute.

Hirugarrenik, eta ez horregatik garrantzi gutxiago duelako, Argiaren ikus-entzunezko kanala goraipatu behar da: ehunka dokumental, hitzaldi, bideo labur, film labur eta abar batu dituzte eta batzen jarraitzen dute asterik aste.

Laugarrenik, EiTBko webguneak ere ematen ditu aukera euskarazko film batzuk ere euskaraz ikusteko.

Kristalezko sabaia

2014-11-20  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Euskaldunok ba al dugu inon kristalezko sabairik? Feminismoan behin baino gehiagotan erabili den terminoa dugu eta gurean ea aplikatzerik dagoen galdetzen diot neure buruari.

Euskarazko lan kulturalek kristalezko sabaia garbia dute oraindik ere. “Loreak” filmarekin gertatu dena adibidez, edo Norzzone rap kantariak elkarrizketa honetan esaten dituenak. Literaturan ere adibide franko aurkitu ditzakegu.

Baina hortik kanpora? Kristalezko sabaia beste inon igartzen al dugu euskaldunok?

Erdalguneetan bertso eskolek zertarako?

2014-11-17  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Arabako bertso eskoletako gazteak aztertu ditu Manex Agirrek bere Hizneteko sakontze egitasmoan. Erdalguneko bertso-eskolek euskararen biziberritzean duten eragina ikertu nahi izan du. Eta lan zeharo interesgarria ondu du, ezinbestez irakurri beharko luketena gazteen artean euskara sustatu nahi dutenek.

Ez dut egingo lanaren laburpena. Lana goitik behera da interesgarri-eta. Lanetik hartu ditudan aipu batzuk baino ez ditut ekarri nahi.

Xabi Paya:

Bertso eskolan, beste leku batzuetan pausu dena (euskara), hemen ezinbesteko baldintza da, euskara da bidea, ez helmuga. Bertsolaritzak hori ezinbestekoa du.

Juan Mari Juaristi:

Futbolean ez dago bermatuta taldean onena euskalduna izatea, hemen bai.

Manex Agirre:

Bertsoaren munduan sartzen garenean, ez daukagu euskararen munduan sartzea beste erremediorik. Eta, euskararen munduaren barruan bizi bagara egunerokoan, jauzia ez da hain nabarmena, aldaketarik ia-ia ez dago.

Manex Agirre:

Euskarara gerturatzeko modu berezi bat ematen dio ahozkotasunak erdalguneko gazteari. Zuzenagoa, gertukoagoa, bat-batekoagoa, hizkuntzaren beste molde batzuk baino. Erakargarriagoa, agian.

Oihane Perea:

Arabako gazteek bertsoa behar dutela esatera ausartu nintzateke. Nolabait esateko, gazte askori eskolan ikasitakoa herldoiduta edo desantolatua gertatzen zaie. Batez ere erabilera nahiko mugatua dute institutu garaian, eta hori aktibatzen, deserdoiltzen lagundu dezake bertso eskolak.

Xabi Paya:

Euskal Herrian bi dimentsio daude, euskalduna eta erdalduna. Batetik bestera salto egiteko eta bide luze hori egiteko nik neuk ezagutzen dudan tresnarik onena bertso eskola izan da.

Xabi Paya:

Bertso eskola bat euskalgintzaren parte da, baina bere helburua ez da euskara sustatzea. Euskara sustatzea baldin bada bere helburu nagusia,  bertso eskola hori gaizki ari da. Euskara izan behar da tresna, bidea, ez helburua.

Manex Agirre:

Euskararekiko atxikimendu pobrea, harreman behartua, erlazio zurruna duen gazteak nekez egingo du erabilerarako jauzia. Bertsoak harreman hori aldatzen laguntzen du.

Euskalduntasun urbanoa XXI. mendean

2014-11-14  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Pasa den asteartean, Imanol Galfarsoro eta biok aritu ginen honen gainean (ezta)baidatzen. Berbaldiaren izena Euskalduntasun urbanoaren bila izan zen eta egia esateko gaitik apur bat aldenduta ibili ginen. Hala ere, saiatu nintzen, apur bat bada ere, gaiari lotzen (bertso txapelketa batean epaileek jipoituko gintuzten, Imanol!).

Zelakoa izango da euskalduntasuna Bilbon XXI. mendean? Ba, ez dakit, egunez egun joan beharko da egiten, aldatzen, berritzen, zaharberritzen, asmatzen, moldatzen, hanka sartzen eta berriro asmatzen. Bilbon bizi diren eta biziko diren euskaldunek eraiki egin behar dute txiri-txiri eta lotu barik. Baina, gauzak ondo bidean, anitzagoa izango da, ez da izango bakarra. Euskalduntasuna bizitzeko bide asko (gehiago?) egongo dira etorkizunean.

Baina bai dakit zelakoa ez den izan behar.

Kito hizkuntza zaharrenaren mitoa. Gurea ez da munduko hizkuntzarik zaharrena, berriena eta modernoena baizik. Gaur erabiltzen ari naizen berbetatik zenbatek erabiltzen zituen orain dela 30-35 urte era natural xamar batean? Gurea hizkuntza plastikoena da, berriena, egunez egun eraikitzen ari garen obra artifizial kolektiborik handiena. Eta segi dezagun, kontxo, aprobetxa dezagun.

Kito arbasoen mitoa. Euskara zerbait bada gaur eta hemen, arabasoena baino, gurea da. Nire arbasoek ez zuten berba egiten neure modura (eta horrela izan dadila aurrerantzean ere). Gure ondorengoena izan dadila eta ez arbasoena. Eta zerbait esaten badugu, goraipatu dezagun euskaldunok izan dugun kemena hizkuntza bizirik atxikitzeko. Beste ezer ez.

Kito baserritarkeria. Bilbon ez da baserririk geratzen, Bilbon asfaltoa eta zementua dago. Eta zementurako ere balio du gureak, balio duenez. Kanpora baserria eta hari lotutakoak, eta ondo etorriak bestelakoak: bideo-jokoak, artea, grafittiak, tatuajeak, teknologiak eta abar.

Kito folklorea. Kito trikitixa eta kito euskal kanta tradizionalak. Lekurik izango dute horiek ere geroan, jakina, baina ezin dira izan euskalduntasunaren erdigunea Bilbon. Bestelako gauza batzuk izan behar dira. Bai, beste batzuk. Horiek badira, gazteak eta ez hain gazteok arrapaladan irtengo garelako.

Azken finean, aldarrikatzen ari naizena da topiko, aurreiritzi, ideia prefabrikatuetatik ihes egitea, eskapo egitea. Euskalgintza eta herrigintza egiteko molde berriak behar ditugula, orain arteko askok ez baitute balio. Sortzaileago eta askeago izatera deia da, kritikoago izateko deia, egiten duguntxotik abiatuta. Umorea eta parodia erabili, mobilizazio molde berritzaileak, irria ahoan baina gurean tinko, eta, batez ere, esaten dugunetik egiten dugunera tartea laburtzea.