Irakurgaiak: Goza daiteke gehiago

2014-03-05  //  Irakurgaiak  //  Iruzkin bat

Orain dela aste batzuk, Karmelo Ayesta etorri zen Emunera, besapean Goza daiteke gehiago liburua zekarrela. Liburuaren ale bat neure eskuetara jauzi eta irakurtzen hasi nintzen.

Karmeloren beraren bidaia kontatzen du liburuak: euskaraz bizitzera egindako bidaia, hain zuzen ere. Motibazioaz dihardu, aurreiritziez, bidean topatutako oztopoez, baina dena baikor. Hobetze bide horretan garrantzitsuena baita baikor jokatzea.

Auto-laguntza liburu baten traza hartu diot batzuetan, coaching eta horien “modaren” tankerakoa. Erraietatik idatzitako liburua da, Karmelorena dena. Hala ere, oraindik dela urte batzuk euskaraz bizitzeko hautua hartu dugunok bertan islatuta ikusiko dugu geure burua, hainbatetan (batez ere, Arrigorriaga edo Derio bezalako herri erdaldunduetan bizi bagara!).

Hizkuntza ohituren aldaketak didaktizatu egin behar genituela esan zuen batek behinola. Pauso batzuk egin ditugu norabide horretan nire ustez azken urteetan (soziolinguistika domestikoa hori baino ez da, ala?). Liburu honek ere bidetxo horretan metro batzuk gehiago jarri ditu.

Azken puntua: liburuaren tesia hauxe da: euskaldunok gehiago egin dezakegu, gehiago goza dezakegu gure hizkuntzaren aldeko hautua eginez egunerokoan, arlo domestikoan aurrerapauso asko egiteko dugu oraindik ere. Eta guztiz bat nator berarekin. Gehiago goza dezakegu.

Traganarrua

2014-03-03  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkin bat

Orain dela urte batzuk, Linguanet izeneko ikastaroa egin nuen. Saioetako batean Emuneko bi teknikari etorri ziren eta traganarru berba aipatu. Geroago hasi nintzen ni Emunen, baina aste honetan irakurri dudan liburu batek gogora ekarri dit berba hura.

Liburua Karmele Artetxek idatzi du eta euskara unibertsitatean zelan sartu den aztertzen du. Euskal komunitate zientifikoa zelan sortu den aztertzen du. Eta euskaldunon biziberritzearekin gertatu den bezala, haizea hasieran behetik gora etorri zen: irakasle zein ikasle euskaltzaleak hasi ziren euskara sartzen unibertsitatean, batzuetan unibertsitatearen utzikeriagatik eta bestetzuetan unibertsitateak jarritako oztopoak gaindituz.

Horren ondoren, nolabaiteko “normalizazioa” etorri zen. Behetik gorako haize horri goitik beherako haizea batu eta azkenerako gailendu (eta bestea desagerrarazi hein handi batean). Beste hainbat esparrutan ere gertatu izan dena (euskalgintzako beste esparrutan, jakina).

Emunekoek ere antzeko gauza bat aipatu zuten bere garaian. Hasiera batean euskara planen bultzada enpresetan behetik gora etorri zen: langile euskaltzaleen eskutik, hain zuzen ere. Geroago, ostera, goitik beherako bultzada ere etorri zen: zuzendaritza edo ardura postuetatik. Eta eurek traganarrua aldarrikatzen zuten.

Eta ni ere horrekin bat nator. Behetik gorako haizea beharrezkoa da, goitik beherakoa ere, eta biek bat egiten badute, traganarrua sortu eta sinergiak askatu. Metafora ederra. Traganarrua behar dugu.

Azatzak 82: Geuk gEUre kulturaz

2014-02-28  //  Azatzak  //  Iruzkin bat

Otsailaren 27an Durangoko San Agustin kulturgunean hainbat lagun bildu ziren Geuk gEUre kulturaz izeneko jardunaldietan. Gure kulturaren norabideaz berbetan aritu ziren.

Jardunaldien aurretik Berria egunkarian Iñigo Astizek artikulu mamitsua egin zuen: Noranzkoa adosteko unea. Bertan parte hartu behar zuten hainbat kide elkarrizketatu ditu egileak eta oso ekarpen esanguratsuak plazaratu zituzten.

Jardunaldien kronika sakona eta luzea dakar Berriak gaur: Urrats bateranzko urratsa. Ea urrats gehiago datozen. Euskal kulturgintzaren soloak eskertuko ditu eta.

Gertuko komunitatea indartzeko ekimen batzuk

2014-02-26  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Fishmanek behin eta berriro aipatzen du gertuko komunitatean dagoela euskararen etorkizuna. Ni ere iritzi berekoa naiz. Aspalditxo batu nituen ekimen batzuk. Artikulua aspalditxo idatzi nuelako, baina galduta egon da nire paperen artean. Berandu ez denez, horra hor gertuko komunitatea indartzeko ekimen batzuk:

– Parketarrak ekimena: https://www.youtube.com/watch?feature=player_embedded&v=j8KX4DucRpg

– Aiaraldea.com http://www.aiaraldea.com/

– Euskoaren ekimena: http://www.euskalmoneta.org/euskoa-eta-euskara/

– Familiaola: http://www.urtxintxa.org/euskara/familiaola/

Munduan hizkuntzak mila (Ostadar)

2014-02-24  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Elkarrek eta Ikastolen Elkarteak argitaratutako irakaskuntza metodoa da Ostadar. DBH 3. mailan bada “Munduan hizkuntzak mila” izeneko testu-liburua. Testu-liburuaren funtsa da ikasleei hizkuntza aniztasuna hurreratzea eta, bide batez, gure testuinguru soziolinguistikoa ulertzeko tresnak ematea.

Ez naiz testu-liburuen zale, ez naiz unitate didaktikoen zale, nahiz eta jakin badakit beharrezkoak direla gaur eta hemen (hezkuntza sistema errotik aldatzen ez den bitartean). Gauza dinamikoagoen zale naiz, baina, tira, dagoena dago.

Hizkuntza aniztasuna lantzea du helburu nagusi eta hala egiten da. Hala ere, nire ustez, adibide estereotipatuak erabiltzen ditu. Zaila al da benetako adibideak erabiltzea? (ziur naiz ikastoletan horien makina bat adibide direla).

Hizkuntza aniztasuna lantzearen aitzakiaz, kontzeptu soziolinguistiko nagusi batzuk aletzen ditu (diglosia, hizkuntzen kontaktua, eta abar). Baina, adibidez, ez du berbarik ere egiten hizkuntza ekologiari buruz.

Blog zantartxo hau irakurriko duten irakasleei ohartxoa: oinarrizko kontzeptu soziolinguistikoak lantzeko erabili Garabideren materiala (gurago baduzue, ikus-entzunezko hauek)  eta hizkuntza ekologia lantzeko, berriz, Ekogunearen beste hau. Eta ikasleen motibazioa lantzeko beste blog hau.

Azatzak 81: Txokolatea eta bizkotxoak

2014-02-20  //  Azatzak  //  2 iruzkin

Orain dela urtebete pasatxo jarri zen martxan ekimen hau, 81. azatza jarriko duena euskal kulturgintzaren nire solo partikularrean. Txokolatea eta bizkotxoak!

Hilean behin, sortzaile bat eramaten dute Bilboko taberna batera berarekin berba egitera. Kultur elkarrizketak eta euskaraz. Autogestioz. Hori baino ez, sinple bezain efektiboa.

Gainera, saiatu dira urtebete pasa honetan kulturaren adierazpide gehienei atea irekitzen: dantza, antzerkia, literatura, musika, artea, zinema, … Ekimen txiki bezain interesgarri.

Corpusaren estatusa

2014-02-17  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Soziolinguistikan historikoki bi plangintza mota bereiztu dira: corpus plangintza eta estatus plangintza. Blog honetan normalean saiatzen naiz bigarrenari kasu egiten eta ez lehenengoari. Baina gaurkoan salbuespen bat egingo dut.

Galizierazko “Quen fala a minha lingua?” liburua irakurri berri dut. Mundu mailako hizkuntza arazo batzuei egiten die kuku: okzitanierari (eta probentzalari), moldavierari (eta errumanierari), valentzierari (eta katalanari), flandrierari (eta holandesari), eta abar. Herri horietan guztietan arazoak daude berba egiten duten hizkuntza zein den ebazteko. Eta ez da kasualitatea liburua nondik eta Galiziatik etortzea.

Maila ezberdineko arazoak plazaratzen ditu liburuak. Baina guztietan arazo linguistikoak edo corpus mailakoak gailentzen dira. Idazkera ezberdina dute batzuek (adibidez, moldaviera eta errumaniera, edo serbiera eta kroaziera), “artifizialki” banatzen ari diren hizkerak (Eo aldeko galiziera adibidez), eta abar.

Eta horrek guztiak demaseko esfortzuak eskatzen dizkie egoera ez oso arrakastatsuan dauden hizkuntza komunitate horretako kideei. Zorionez, gurean horrelako liskarrik ez dago aspaldion. Txikikeriak diren ala ez eztabaidatu barik, estandarizazio prozesuak zentzua dauka etorkizunari begira. Hau da, hizkuntza hori gaitu eta jendartera zabaltzeko etorriko den horretan du zentzua. Osterantzean, alferrikako ahalegina da.

Batua sortzeko prozesuan egon ziren mota honetako tira-birak, han eta hemen. Gaindituta daudenak, zorionez. Gurean eztabaida luzeak ere baditugun arren, corpusa dela eta ez dela. Batua eta euskalkien artean, esaterako.

Euskalki eta batuaren arteko ikamikak badira, jakina. Baina, nire ustez, eztabaidak eztabaida eta haserreak haserre, beste leku batzuetan daudenekin alderatuta, gureak edozein hizkuntzatan dauden antzekoak dira. Zorionez.

Azken 50 urteetan hizkuntza komunitate honek egin duen bidea ez zen izango horren emankorra, batuaren inguruko adostasun zabala izango ez bagenu. Hori hala da, eta aitortu behar dugu. Eta, zentzu batean, ospatu behar dugu. Beste herrialde batzuetan dituzten askatu ezineko troinuak kontuan hartuta, batez ere.

Irakurgaiak: Euskararen kate hautsiak

2014-02-12  //  Irakurgaiak  //  2 iruzkin

Euskararen azken mendeko historia sozialari buruz lan monumentala ondu du Dabid Anautek (eta Euskal Memoria fundazioak). Ia 1000 orriko liburukotea da, prezio garesti samarrean (65 euro!) eta eskuratzeko zailtasunekin (bakarrik posta bidez eros daiteke).

Herri mugimendutik abiatuta, lan hau aurrera eraman izana txalotzekoa da (are gehiago, gure akademia dontsua horretarako lan-taldea izanik eta sei urtetan fruiturik eman ez duenean). Kritikatzekoak ere baditu liburuak, hala ere (lanaren monumentaltasunean txikikeria izan arren).

Liburuak bi zati ditu. Lehen zatian, azken mendean euskaldunok jasan ditugun mota guztietako erasoak, irainak, zigorrak eta abar aletzen ditu. Bereziki interesgarriak dira, nire ustez, hiztunen euren ahotan jarritako testigantzak (Ahotsak eta bestelako ahozko biltegietatik ateratakoak). Izen eta abizenak jarri behar zaizkio zapalkuntzari. Oso ariketa mamitsua da.

Bigarren zatian, berriz, berreskuratzearen historiari oratu dio egileak. Euskalgintzaren sintesi lan mardula egin du egileak (nahiz eta, akaso, esperientzia batzuei behar besteko garrantzirik ez eman, euskara elkarteei bereziki). Abiapuntu ederra jarri dio egileak lan horri (nire ustez, oraindik bada gehiago sakontzeko mamia azken 50 urteotako euskalgintzaren historiari dagokionez).

Lan sakon, mardula eman digu opari. Kritikak kritika, egiten duenari egin ahal zaizkio horrelakoak. Besteei ezin. Bejondeizuela irakurketa!

Azatzak 80: Gaztezulo

2014-02-10  //  Azatzak  //  Iruzkin bat

Gazteen erabilerak kezkatzen ditu euskaltzale asko. Ni ere bai, jakina, nahiz eta gehiago kezkatzen nauen helduon erabilerak. Baina, tira, pasatuko zait inoiz sukar tonto hau.

80. azatza gazteak jopuntuan dituen produktu batek jarriko du: Gaztezulo aldizkariak (eta webguneak). 2000. urtean sortu zen eta gaur egun (garai hartan ere) gazteentzako euskarazko aldizkari bakarra da.

Itxura modernoa duen produktua da Gaztezulo, gazteen interesekoak izan daitezkeen gaiak lantzen ditu. Eta 14 urteren ondoren bizirik jarraitzeak adierazten du aldizkari honek erro sakonak dituela.

Honi lotuta, gomendatu gurako nuke Mikeldi Zeberiok euskarazko gazte komunikabideen gainean egin zuen ikerketa-lana.

Arnasgune funtzionalak

2014-02-06  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

2013an euskalgintzako berba aukeratu beharko banu, seguruenik arnasgunea berbak irabaziko luke. Horien gaineko hausnarketa martxan da, baita ekimenak ere. Orain gutxi, Donostian egin da lurraldea eta hizkuntza harremanetan jartzen duen lehen jardunaldia. Eta gogoeta mamitsuak izan dira han.

Ez da gai berria arnasguneena. Zalbidek gurera kontzeptua ekarri zuenetik, urte mordoxka pasa dira. Hala ere, euskalgintzako agendan azken bi urteotan sartu da indartsu. Lurralde mailako arnasguneak beti ere.

Gaur arnasgune funtzionalei buruz aritu gura dut. Azken 50 urteotan arnasgune funtzional asko sortu ditu euskalgintzak. Lehendabiziko ikastolak eta euskaltegiak, komunikabideak, argitaletxe eta bertso-eskolak, euskara elkarteek sortutako zerbitzuak, …

Eta zerk batzen ditu hauek guztiak (eta ondoren sortutako beste hainbat)? Euskaraz natural aritzeko guneak direla, euskaraz aritzen diren gune funtzionalak, hain zuzen ere. Orain dela 50 urte, pentsaezina zen zonalde erdaldunduetan (Bilbo inguruak, Gasteiz eta are urrunago Errioxan edo Erriberan) horrelako guneak egotea. Eta gaur egun badaude eta mordoxka gainera (ez behar beste, beti ere).

Arnasgune funtzionalak dira euskara biziberritzearen aldeko mugimendu askoren hauspoa arnasgune terrritoriala izatetik urrun dauden lekuetan (horren urrun ez dauden lekuetan ere). Ez bat, ez bi, hamaika dira behar ditugunak euskaldun periferikook. Euskaraz natural atendituak izango garen denda, jatetxe eta tabernak, banketxe edo aseguru-etxe, tailer edo eskolak. Enpresetan ere arnasgune funtzionalak sortzeko dinamikak egon badaude. Xumeak dira oraindik ere, baina norabide egokian doazela ezin ukatu.

Nafarroa aldean azken aldian ere piztu da polemika. Eskola publikoetan “segregazioa” amaitzea eskatu du hango parlamentuak. Arnasgune funtzional izan daitezkeen eskolak pikutara bidaliz, bide batez.

Amaitzeko, ideiatxo bat: lurralde mailako arnasguneek euren lurraldetik kanpoko arnasgune funtzionalak beharrezko dituzte eta alderantziz. Eta, gainera, badirudi arnasguneen inguruko dinamika pizten ari direnek ere ideia hori garbi dutela. Izan ere, lurralde mailako arnasguneak arnasgune funtzional askoren saretze moduan irudikatzen baititut nik (arnasgune izatetik urrun dauden lekuetan, behintzat).