Azatzak 83: Irudiz eta euskaraz

2014-03-13  //  Azatzak  //  Iruzkinik ez

Euskarazko kulturgintzak ez du izango produkzio larregirik. Hori egia da. Eta are gutxiago, ikus-entzunezkoen mundutxoan. Baina produkzio nahikorik ez eta, gainera, produkzio hori zabalduko duen bozgorailu nahikorik ezta.

Irudiz eta euskaraz bloga aurkeztu nahi dizuet 82. azatz honetan. Zinemari buruzko bloga da, euskaraz egindakoa eta euskarazko produkzioei jaramon egiten diena. Erresonantzia-kaxa nahikoa ez da izango, baina bada zerbait.

Proxecto Tribo

2014-03-12  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Galiziako hirietako parkeetan ez da erraza galizieraz entzutea. Ez da batere erraza. Hori dela eta, Compostela aldeko guraso batzuk euren burua antolatzen hasi ziren. Eta Tribo sortu.

Zer da Tribo? Orain gutxira arte whatsapp talde bat izan da (orain Galegram taldea da). Ideologiak gorabehera, amatasuna eta aitatasuna ulertzeko moduak gorabehera, euren seme-alabek galizieraz parkeetan egiteko hautua egin dute. Behetik gora antolatuta. Administrazioei kasu egin barik.

Hasierakon mesfidantzak izan arren, laster gainditu ziren eta ordutik Triboa Belvís parkean batzen da. 0 eta 13 urte bitarteko umeak batzen dira, gaur egun 30 bat. Ez dira egunero geratzen, ahal dutenean baino ez. Eta denetarik egiten dute: kontzertuetara joan, ipuin-kontalariak (hileko azken astearteetan Celso Sanmartin-ek Gentalha do Pichel-en egiten dituen saioetara joaten dira), erakusketak, azoka ekologikoak, mendi txangoak, tabernetatik, museoetan, jaiak, …

Umeak oso kohesionatuta daude. Adiskide egin dira eta, gainera, talde horretan galizierazk prestigioa lortu du, umeen artean ere bai. Eta ez da gutxi.

Bilbo aldean ere guraso batzuek ekimenaren berri izan zuten. Gurean ere ez da bat ere ohikoa hirietako parkeetan euskaraz entzutea. Horregatik, hemengo guraso batzuek ere sortu dute whatsapp taldea. Eta antzeko gauzak egiten dituzte.

Momentuz, Bilbon 19 ume batzen dira, batzuk egunero eta beste batzuk ia egunero. Gurasoen asmoa ez da taldea handiago egitea. Eurek uste dute onena dela gurasoek euren burua antolatu eta talde propioa sortzea, bakoitza bere inguru hurbilean.

Parte hartzen ari den ama batek, Uxuek, honako berbak egin zituen: “Gehien baloratzen duguna da umeen artean lortu dugun kohesioa. Sei hilabeteren ostean, ia koadrilla dira. Gurasook ere gure koadrillatxoa sortu dugu. Animatu nahi ditugu zonalde erdaldunetako gurasoak batu eta honen moduko taldeak sortzeko. Oso erraza da eta fruituak ematen ditu”.

Hona iritsita, Paula Kasares soziolinguistaren berbak etorri zaizkigu akordura: “hizkuntza praktikak eta ezagutzak jasotzeko, garrantzi gehiago dute adinkideen arteko interakzioek, gurasoekin dituzten interakzioek baino”. Horretarako, adibide gisa jartzen du galiziarren seme-alabek Euskal Herrian bertakoak bezala hitz egiten dutela gaztelaniaz, bertako dialektoaren traza berberak erabiltzen dituztela. Beraz, bere ustez, “garrantzitsuagoa da sozializazioa transmisioa baino”.

Honen moduko proposamen xumeek argi uzten dute guztion eskuetan dagoela normalizaziorantza pausoak ematea. Besteek zer egingo duten itxaron barik.

Egileak: Romina Bal (hizkuntzalari galiziarra @adacasagrande) eta Txerra Rodriguez (soziolinguista @garaigoikoa)

Euskararen historiari buruzko apunte batzuk

2014-03-10  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Han-hemenka irakurri ditut ostean datozenak azken aldion:

A menudo tengo la impresión de que la historia del euskara es la de la delicadeza en si misma, algo siempre a punto de romperse. Ocurre lo mismo cuando se analiza su presente y, por supuesto, cuando se intenta aventurar sobre el futuro. La transmisión condensa en muchos sentidos la fragilidad del ayer, el hoy y el mañana de la lengua. (Jone Miren Hernandez).

Como si la lengua no fuera el instrumento más fundamental de un pueblo en la aprehensión de la realidad, y como si la complejidad de ese instrumento no indicara, por sí misma, la complejidad y perfección de un trabajo lingüístico multisecular destinado a ir adecuando tal instrumento a las necesidades individuales y colectivas de dicha comunidad. (Txepetx).

Iraupena azaltzeak euskal komunitatearen ezaugarriak ezagutu eta aztertzea eskatzen du. Iraupenaren subjektua euskal kultura da, euskal hizkuntza komunitatea, eta galdera nagusia “zer izan da euskara euskaldunentzat” dugu, eta ez hainbeste “zergatik iraun du?” itaun abstraktua. (Xabier Erize).

Creo, y es algo de lo que ya he hablado en otras ocasiones, que el aislamiento físico no es por sí solo una explicación de por qué entre los vascos van a previvir instituciones y creencias -de las que la lengua es más que nada el aglutinante- que en otros pueblos menos aislados geográficamente que éste desaparecen mucho antes. El aislamiento físico no ha sido nunca una barrera para la invasión. El aislamiento mental sí. Y este pùeblo ha resistido durante siglos la invasión porque ha pensado que su lengua, sus estructuras y su filosofía, cualquier cosa que pensaran sus vecinos, le eran fundamentalmente válidas. (Txepetx).

Nafarroako euskararen historia talde euskaldunaren historia da. Talde horrek egituraturik iraun duenean euskarak ere iraun du eta hizkuntza komunitatea desegituratu den lekuetan, euskara desagertu egin da. Euskal hizkuntza komunitatearen ezaugarri linguistiko-kulturalak ezagutu behar ditugu, hortaz, eta hizkuntzaren transmisio mekanismoak eta beren indarraren iturria. (Xabier Erize).

Irakurgaiak: Goza daiteke gehiago

2014-03-05  //  Irakurgaiak  //  Iruzkin bat

Orain dela aste batzuk, Karmelo Ayesta etorri zen Emunera, besapean Goza daiteke gehiago liburua zekarrela. Liburuaren ale bat neure eskuetara jauzi eta irakurtzen hasi nintzen.

Karmeloren beraren bidaia kontatzen du liburuak: euskaraz bizitzera egindako bidaia, hain zuzen ere. Motibazioaz dihardu, aurreiritziez, bidean topatutako oztopoez, baina dena baikor. Hobetze bide horretan garrantzitsuena baita baikor jokatzea.

Auto-laguntza liburu baten traza hartu diot batzuetan, coaching eta horien “modaren” tankerakoa. Erraietatik idatzitako liburua da, Karmelorena dena. Hala ere, oraindik dela urte batzuk euskaraz bizitzeko hautua hartu dugunok bertan islatuta ikusiko dugu geure burua, hainbatetan (batez ere, Arrigorriaga edo Derio bezalako herri erdaldunduetan bizi bagara!).

Hizkuntza ohituren aldaketak didaktizatu egin behar genituela esan zuen batek behinola. Pauso batzuk egin ditugu norabide horretan nire ustez azken urteetan (soziolinguistika domestikoa hori baino ez da, ala?). Liburu honek ere bidetxo horretan metro batzuk gehiago jarri ditu.

Azken puntua: liburuaren tesia hauxe da: euskaldunok gehiago egin dezakegu, gehiago goza dezakegu gure hizkuntzaren aldeko hautua eginez egunerokoan, arlo domestikoan aurrerapauso asko egiteko dugu oraindik ere. Eta guztiz bat nator berarekin. Gehiago goza dezakegu.

Traganarrua

2014-03-03  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkin bat

Orain dela urte batzuk, Linguanet izeneko ikastaroa egin nuen. Saioetako batean Emuneko bi teknikari etorri ziren eta traganarru berba aipatu. Geroago hasi nintzen ni Emunen, baina aste honetan irakurri dudan liburu batek gogora ekarri dit berba hura.

Liburua Karmele Artetxek idatzi du eta euskara unibertsitatean zelan sartu den aztertzen du. Euskal komunitate zientifikoa zelan sortu den aztertzen du. Eta euskaldunon biziberritzearekin gertatu den bezala, haizea hasieran behetik gora etorri zen: irakasle zein ikasle euskaltzaleak hasi ziren euskara sartzen unibertsitatean, batzuetan unibertsitatearen utzikeriagatik eta bestetzuetan unibertsitateak jarritako oztopoak gaindituz.

Horren ondoren, nolabaiteko “normalizazioa” etorri zen. Behetik gorako haize horri goitik beherako haizea batu eta azkenerako gailendu (eta bestea desagerrarazi hein handi batean). Beste hainbat esparrutan ere gertatu izan dena (euskalgintzako beste esparrutan, jakina).

Emunekoek ere antzeko gauza bat aipatu zuten bere garaian. Hasiera batean euskara planen bultzada enpresetan behetik gora etorri zen: langile euskaltzaleen eskutik, hain zuzen ere. Geroago, ostera, goitik beherako bultzada ere etorri zen: zuzendaritza edo ardura postuetatik. Eta eurek traganarrua aldarrikatzen zuten.

Eta ni ere horrekin bat nator. Behetik gorako haizea beharrezkoa da, goitik beherakoa ere, eta biek bat egiten badute, traganarrua sortu eta sinergiak askatu. Metafora ederra. Traganarrua behar dugu.

Azatzak 82: Geuk gEUre kulturaz

2014-02-28  //  Azatzak  //  Iruzkin bat

Otsailaren 27an Durangoko San Agustin kulturgunean hainbat lagun bildu ziren Geuk gEUre kulturaz izeneko jardunaldietan. Gure kulturaren norabideaz berbetan aritu ziren.

Jardunaldien aurretik Berria egunkarian Iñigo Astizek artikulu mamitsua egin zuen: Noranzkoa adosteko unea. Bertan parte hartu behar zuten hainbat kide elkarrizketatu ditu egileak eta oso ekarpen esanguratsuak plazaratu zituzten.

Jardunaldien kronika sakona eta luzea dakar Berriak gaur: Urrats bateranzko urratsa. Ea urrats gehiago datozen. Euskal kulturgintzaren soloak eskertuko ditu eta.

Gertuko komunitatea indartzeko ekimen batzuk

2014-02-26  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Fishmanek behin eta berriro aipatzen du gertuko komunitatean dagoela euskararen etorkizuna. Ni ere iritzi berekoa naiz. Aspalditxo batu nituen ekimen batzuk. Artikulua aspalditxo idatzi nuelako, baina galduta egon da nire paperen artean. Berandu ez denez, horra hor gertuko komunitatea indartzeko ekimen batzuk:

– Parketarrak ekimena: https://www.youtube.com/watch?feature=player_embedded&v=j8KX4DucRpg

– Aiaraldea.com http://www.aiaraldea.com/

– Euskoaren ekimena: http://www.euskalmoneta.org/euskoa-eta-euskara/

– Familiaola: http://www.urtxintxa.org/euskara/familiaola/

Munduan hizkuntzak mila (Ostadar)

2014-02-24  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Elkarrek eta Ikastolen Elkarteak argitaratutako irakaskuntza metodoa da Ostadar. DBH 3. mailan bada “Munduan hizkuntzak mila” izeneko testu-liburua. Testu-liburuaren funtsa da ikasleei hizkuntza aniztasuna hurreratzea eta, bide batez, gure testuinguru soziolinguistikoa ulertzeko tresnak ematea.

Ez naiz testu-liburuen zale, ez naiz unitate didaktikoen zale, nahiz eta jakin badakit beharrezkoak direla gaur eta hemen (hezkuntza sistema errotik aldatzen ez den bitartean). Gauza dinamikoagoen zale naiz, baina, tira, dagoena dago.

Hizkuntza aniztasuna lantzea du helburu nagusi eta hala egiten da. Hala ere, nire ustez, adibide estereotipatuak erabiltzen ditu. Zaila al da benetako adibideak erabiltzea? (ziur naiz ikastoletan horien makina bat adibide direla).

Hizkuntza aniztasuna lantzearen aitzakiaz, kontzeptu soziolinguistiko nagusi batzuk aletzen ditu (diglosia, hizkuntzen kontaktua, eta abar). Baina, adibidez, ez du berbarik ere egiten hizkuntza ekologiari buruz.

Blog zantartxo hau irakurriko duten irakasleei ohartxoa: oinarrizko kontzeptu soziolinguistikoak lantzeko erabili Garabideren materiala (gurago baduzue, ikus-entzunezko hauek)  eta hizkuntza ekologia lantzeko, berriz, Ekogunearen beste hau. Eta ikasleen motibazioa lantzeko beste blog hau.

Azatzak 81: Txokolatea eta bizkotxoak

2014-02-20  //  Azatzak  //  2 iruzkin

Orain dela urtebete pasatxo jarri zen martxan ekimen hau, 81. azatza jarriko duena euskal kulturgintzaren nire solo partikularrean. Txokolatea eta bizkotxoak!

Hilean behin, sortzaile bat eramaten dute Bilboko taberna batera berarekin berba egitera. Kultur elkarrizketak eta euskaraz. Autogestioz. Hori baino ez, sinple bezain efektiboa.

Gainera, saiatu dira urtebete pasa honetan kulturaren adierazpide gehienei atea irekitzen: dantza, antzerkia, literatura, musika, artea, zinema, … Ekimen txiki bezain interesgarri.

Corpusaren estatusa

2014-02-17  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Soziolinguistikan historikoki bi plangintza mota bereiztu dira: corpus plangintza eta estatus plangintza. Blog honetan normalean saiatzen naiz bigarrenari kasu egiten eta ez lehenengoari. Baina gaurkoan salbuespen bat egingo dut.

Galizierazko “Quen fala a minha lingua?” liburua irakurri berri dut. Mundu mailako hizkuntza arazo batzuei egiten die kuku: okzitanierari (eta probentzalari), moldavierari (eta errumanierari), valentzierari (eta katalanari), flandrierari (eta holandesari), eta abar. Herri horietan guztietan arazoak daude berba egiten duten hizkuntza zein den ebazteko. Eta ez da kasualitatea liburua nondik eta Galiziatik etortzea.

Maila ezberdineko arazoak plazaratzen ditu liburuak. Baina guztietan arazo linguistikoak edo corpus mailakoak gailentzen dira. Idazkera ezberdina dute batzuek (adibidez, moldaviera eta errumaniera, edo serbiera eta kroaziera), “artifizialki” banatzen ari diren hizkerak (Eo aldeko galiziera adibidez), eta abar.

Eta horrek guztiak demaseko esfortzuak eskatzen dizkie egoera ez oso arrakastatsuan dauden hizkuntza komunitate horretako kideei. Zorionez, gurean horrelako liskarrik ez dago aspaldion. Txikikeriak diren ala ez eztabaidatu barik, estandarizazio prozesuak zentzua dauka etorkizunari begira. Hau da, hizkuntza hori gaitu eta jendartera zabaltzeko etorriko den horretan du zentzua. Osterantzean, alferrikako ahalegina da.

Batua sortzeko prozesuan egon ziren mota honetako tira-birak, han eta hemen. Gaindituta daudenak, zorionez. Gurean eztabaida luzeak ere baditugun arren, corpusa dela eta ez dela. Batua eta euskalkien artean, esaterako.

Euskalki eta batuaren arteko ikamikak badira, jakina. Baina, nire ustez, eztabaidak eztabaida eta haserreak haserre, beste leku batzuetan daudenekin alderatuta, gureak edozein hizkuntzatan dauden antzekoak dira. Zorionez.

Azken 50 urteetan hizkuntza komunitate honek egin duen bidea ez zen izango horren emankorra, batuaren inguruko adostasun zabala izango ez bagenu. Hori hala da, eta aitortu behar dugu. Eta, zentzu batean, ospatu behar dugu. Beste herrialde batzuetan dituzten askatu ezineko troinuak kontuan hartuta, batez ere.