Izkiriaturik aurkitu ditudan ene artikuluak (VII)

2013-10-10  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Iraila eta urria gogorrak izaten ari  dira, baina leundu egiten dute aldapa artikulu on batzuek. Niri ere gustatuko litzaidake horrelakoak idaztea:

– Gema Sangines eta Ferran Suayri egindako elkarrizketa Berrian: http://paperekoa.berria.info/harian/2013-08-17/011/001/euskararen_ezagutzak_derrigorrezkoa_izan_behar_du_euskal_herrian.htm

– Eredugarritasun kontuekin jarraituz Aiert Goenagak Gara egunkarian: Gure estiloa geureago http://gara.naiz.info/paperezkoa/20130905/420842/eu/Gure-estiloa-geureago

– Familian ere eredua eman behar dela diote Telpeko lagunek: http://telptailerrak.com/?p=773

– Jon Sarasuak liburua plazaratu du eta han-hemenka ibili da elkarrizketak ematen. Horietatik bat Goienan: http://goiena.net/albisteak/jon-sarasua/

– Galiziako gurasoentzako lehen gida atera dute Sementeko lagunek. Soziolinguistika domestikorako beste harritxo bat, mendebaldetik: http://sementecompostela.com/index.php/2013/guia-sociolinguistico-para-maes-e-pais-disponivel-em-pdf/

– Eta, azkenik, Galiziatik ere Nel Vidalek artikulu ederra ondu du: hizkuntzaren etorkizuna jaten dugunaren araberakoa ere bada! http://www.sermosgaliza.com/opinion/nel-vidal/ate-do-comemos-depende-futuro-da-lingua/20131002223801019640.html

Segi dezala uztak!

Erruleta 8: Euskara oso hizkuntza kutsatua da

2013-10-08  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Motibazioa sustatzeko baliabideak izeneko blog-etik zortzigarren aurreiritzia.

Kutsadura ez da hizkuntzen arteko harremana adierazteko termino egokia, besteak beste, oso konnotazio txarra duelako, eta zenbaitetan oso normalak, ohikoak eta ezinbestekoak diren fenomenoak azaltzen ditugulako hitz horrekin. Hizkuntzen artean hitzak trukatzea eta mailegatzea gertaera guztiz arrunta da, saihestezina, eta ohikoa. Munduko hizkuntza guztiek, batzuek gehiago eta beste batzuek gutxiago, beste hizkuntza batzuetatik hartutako hitzak dituzte. Nazioarteko hizkuntzarik zabalduenak ere (ingelesa, frantsesa, gaztelania…), elkarri hartutako hitzez josita daude. Eta askotan, hiztunak berak ez daki “bere” hitz hori auzo-hizkuntzari hartu zaionik. Hizkuntzen artean hitzak mailegatzea ez da, berez, gauza “txarra” edo saihestu beharrekoa, konplexua edo lotsa eragin behar diguna, eta beste hizkuntza batzuetatik hartutako terminoak erabiltzeak ez du esan nahi hizkuntza kutsatua dagoenik, termino horiek asko izan arren.

Bestelako kontua da ikustea elkarri maileguak egiteko joera horretan ematea eta hartzea ez dela modu orekatuan gertatzen. Bistakoa da, hiztun komunitateen arteko botere harremanen ondorioz, ingelesa dela gaur egun gainerakoei hitz gehien ematen dien hizkuntza. Euskarak ere, bere historian zehar, eman baino gehiago hartu egin du. Mailegu hartze hori modu “jasangarrian” gertatzen den bitartean, ez dugu hizkuntza kutsatua dugunik pentsatu behar. Neurrikoa den bitartean, hizkuntza ez zaigu beste baten baitan “diluituko”. Arazoa gerta liteke maileguek neurria gainditzen dutenean, masiboki modu traketsean jasotzen direnean, edota hiztegiaz gainera gramatikako eta sintaxiko bestelako ataletan ere neurri gabe gertatzen direnean. Ez da hori, oraingoz bederen, gure kasua. Bestalde, sarritan, “kutsatuaren” irudia eman dezakeena ez da euskara bera, euskaldun partikularren hizkuntza jarduna baizik, zenbait arrazoi direla-eta euskarak eskaintzen dizkigun baliabideei muzin egin diogulako: erabateko utzikeriaz edo alferkeriaz jokatzen dugulako; baliabide horien jabe ez garelako; komunikaziorako erregistro “nahasi” bat nahita hautatu dugulako… Arrazoi horiek edo beste batzuk direla medio, erdaratik hurbil samar dagoen hizketa moldea erabiltzen dugu, eta hizketa kutsatuaren sentsazioa handitzen da. Horrek, nolanahi ere, badu irtenbidea, neurri batean hizkuntza komunitateari baina beste zati batean hiztunari berari dagokiona.

Tximintx: dez anos traballando en community fostering

2013-10-07  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

A letra miuda aldizkari soziolinguistikoan argitaratu didate artikulu bat. Tximintx: dez anos traballando en community fostering.

Jarraian daukazue artikulua. Nahiago baduzue, deskargatu dezakezue ere pdf bertsioa.

Hai dez anos uns mozos (e non tan mozos) de Derio embarcámonos nunha aventura que se chamou Tximintx, que significa chincha e é o alcume co que os das vilas dos  arredores se referían á xente de Derio.  Unha aventura que se chamou e se chama Tximintx. Unha aventura colectiva, percorrendo novos camiños e recollendo algún que outro froito, pero que cando nos embarcamos nela eu non sabía moito de que ía aquilo. A falta de coñecementos levoume(nos) aos brazos da sociolingüística. E a afección converteuse en oficio.

Cando nacín á sociolingüística, en Euskal Herria falábase moito de traballo en común. Falábase moito, pero facíase pouco. Eu viña da militancia e achegueime á sociolingüística para aprender, para entender mellor as cousas que sucedían ao meu arredor co prisma científico. Por iso, hoxe en día tamén, aínda que convertese a militancia en traballo, intento seguir traballando cuns valores que beben da ética dos e das hackers: interese polo que fago, paixón polo traballo, liberdade, conciencia, horizontalidade, igualdade, coñecemento aberto, curiosidade, creatividade… Son conceptos moi potentes, moi fortes, pero inténtoo cumprir día a día.

Pero a aventura tiña e ten base teórica. Fundamentalmente bebe das teorías de Txepetx, da estruturación e compactación da comunidade lingüística. Hoxe, de todas maneiras, quero falar do sociolingüista Joshua Fishman. Segundo el, catro son as formas de planificación que se poden poñer en marcha nunha comunidade lingüística para realizar cambios: planificación do corpus, planificación da adquisición, planificación do estatus e a chamada community fostering.

A planificación do corpus está relacionada co idioma, coa parte lingüística; os resultados máis importantes adoitan ser gramáticas, dicionarios normativos, traballos en terminoloxía, ortografía, regras de puntuación e demais.

A planificación da adquisición ou planificación educativa é a denominación que se lle dá á planificación que se fai para lles aprender o idioma tanto a nenas e nenos coma a adultos.

A planificación do estatus quere traballar a parte social do idioma. Dentro desta planificación entran, por exemplo, establecer o estatus legal do idioma, as campañas a favor do idioma, o establecemento de dereitos lingüísticos, etcétera.

En xeral, ata agora sempre se falaba destas tres formas de planificación. Pero Fishman trae unha cuarta, aínda que bastantes autores a engloban dentro da planificación do estatus: community fostering (ou fomento da comunidade, ou revivir a comunidade). Fomentando a comunidade o que se pretende é garantir os medios de reprodución de xeración a xeración ao idioma débil. E, ademais, abrir novos espazos á comunidade lingüística. No noso país non se teorizou moito ao respecto, pero eu creo que o proceso de revitalización lingüística que se leva a cabo en Euskal Herria ten moito deste community fostering. Bastante máis que noutros sitios.

1.- O TRABALLO EN COMÚN É NORMALIZACIÓN

Parto da práctica para escribir este artigo e sitúome niso que Fishman chama community fostering (sitúome aí porque toda a práctica de revitalización do idioma na que participei e participo encádrase mellor aí que en ningún outro lado). Na práctica e na teoría. Por que? Segundo William Mackey, “as leis lingüística son eficaces se o idioma ao que se adscriben é hexemónico noutros ámbitos: hexemonía cultural, económica, demográfica, etcétera”. E eu estou de acordo con el. Hai que lograr a hexemonía neses ámbitos, sen estar á espera do que digan as leis.

O traballo en común é normalización, dicía Iñaki Arruti alá polo afastado 1993. E dicía máis: o traballo en común é “a articulación da responsabilidade”. Toma xa! O futuro da nosa comunidade está nas mans dos que formamos parte da comunidade. Dito noutras palabras: estamos condenados a entendernos. Seguindo coas súas palabras, “a comunidade lingüística ten que articular a responsabilidade que ten para normalizar o éuscaro e, para iso, os que estamos a favor do éuscaro temos que deixar de lado o que é periférico para a normalización e centrarnos naquilo que debera ser o eixo da práctica a favor do éuscaro”.

A maior garantía para calquera idioma é o apoio e o apego da comunidade na que está inserido. E, ademais, para facer traballo en común non é necesario estar de acordo en todos os temas. Non? Durante anos no noso país o movemento a favor do éuscaro estivo condicionado polos partidos políticos. Non fomos capaces (ou non foron capaces, eu era moi moi novo) de poñer en marcha unha dinámica a favor do éuscaro non partidista.

Para ver o clima de principios dos anos 90 no movemento a favor do éuscaro, traio unhas palabras de Julen Arexolaleiba, que son moi representativas:

O que só vexa o parámetro dos partidos políticos para todos os problemas que existen en Euskal Herria que deixe de ler inmediatamente, porque na súa cegueira  non encontrará nada interesante aquí.

Que se queden a un lado, de momento, os/as laretas que se dedican a repetir consignas ridículas cada quince días, os que só queren gardar o éuscaro para as funcións sociais máis extravagantes, e toda clase de agoireiros varios; eu polo menos aguanto cada día menos aos vascoparlantes que son parte do amplo sector social que só ten conciencia pasiva.

Xuntémonos, de momento, no portal da casa, no posto de traballo, no barrio e na aldea os que realmente cremos na elección a favor do éuscaro; ao principio non sei cantos seremos pero estar seguros de que se irán integrando cada vez máis, cada vez haberá máis participantes conscientes nesa comunidade lingüística.

A única alternativa e condición para o movemento popular a favor do éuscaro ten que ser a condición de vascoparlantes, afastándonos dunha vez dos parámetros dos partidos políticos (para empezar que vaian creando os seus propios grupos dentro da casa) e sendo os que sexamos empecemos a facer as cousas ben.

2.- TXIMINTX

Cando eu nacín á sociolingüística o movemento a favor do éuscaro non acababa de nacer. Pero eu si. Xunto cunha serie de persoas de Derio, creamos a asociación Tximintx: a euskara elkarte Tximintx.

Euskara elkarte… e que é unha euskara elkarte? O seu propio nome en éuscaro indícao. É unha elkarte, unha asociación formada por socios e socias. Normalmente a súa base é o municipio (hai algunhas asociacións a nivel comarcal e nalgunhas cidades a nivel de barrio). O municipio abarca moitos espazos do día a día da maioría dos cidadáns e das cidadás: familia, grupo de amigos, ensinanza, comercio, servizos…  Ademais estas asociacións están formadas por xente a favor do éuscaro de diferentes sensibilidades políticas. A práctica destas asociacións céntrase en recuperar funcións: actividades de ocio para nenos/as e mozos/as (campamentos de verán, actividades extraescolares, ludotecas, centros sociais para a xuventude, grupos de tempo libre, talleres…), medios de comunicación locais (radios, revistas, medios en internet…), actividades culturais, accións de sensibilización, redes de relacións, hitzarmengintza, voluntariado lingüístico…

En Derio levamos dez anos andando por un camiño que en Euskal Herria outras moitas vilas percorreron xa. Hai unha canción do grupo de rock Leihotikan que sintetiza un pouco a nosa práctica diaria: dez anos facendo o que nós queremos, dez anos e os que virán.

Bebemos das experiencias dos demais (aprendemos fundamentalmente que é o que non hai que facer), pero facendo o noso propio camiño. Nós pensámolo, nós fixémolo, nós metemos a pata, nós acertamos, nós discutimos, nós levámolo á práctica. Adaptándonos á realidade de Derio, aos recursos que tivemos e temos.

Dixerimos, racionalizamos, interiorizamos a experiencia lingüística que tiñamos como vascoparlantes. E, despois, para cambiar esas experiencias, auto-organizámonos colectivamente co obxectivo de estruturar o núcleo simbólico da nosa comunidade lingüística (utilizando palabras de Txepetx). Para iso, deixamos de lado as diferenzas que tiñamos (e seguimos tendo) en diferentes ámbitos e levamos adiante unha dinámica de traballo non partidista. Abrazamos unha planificación de community fostering en Derio desde o principio: recuperando funcións, partindo desde o próximo, tendo como eixo o uso do idioma…

De feito, bastantes dos que formamos parte de Tximintx hoxe en día non tiñamos relación na vila. As diferenzas políticas sectarias non nos deixaban poñer en marcha dinámicas de traballo unitarias nos temas nos que estabamos de acordo. Incluso, moitos de nós non falabamos entre nós a pesar de ser da mesma idade, da mesma vila e vascoparlantes.

Sobre o papel queda moi ben o da estruturación do núcleo simbólico. A pesar de que demos pasos cara a adiante nese obxectivo, non podemos dicir que dez anos despois o lograramos. Aínda nos queda por diante un longo camiño para a súa consecución. Aínda queda por diante un arduo labor para que os vascoparlantes de Derio sexan leais e activos na súa lingua. Pero o camiño feito ata agora mereceu a pena. E non só persoalmente, tamén fixemos achegas moi importantes de cara á dinamización (e non só lingüística) de Derio desde Tximintx.

En dez anos dinamizamos a revista mensual da comarca chamada Aikor, organizamos un programa de voluntariado lingüístico de nome Berbalagun no que participaron máis de 100 persoas nestes anos, creamos unha escola de teatro para mozos/as e nenos/as en Derio, organizamos unha chea de actividades culturais, recollemos en vídeo as vivencias de bastantes persoas maiores de Derio, participamos nas festas, creamos costumes culturais na vila (hoxe en día ninguén organiza nada en Derio para menores de idade en castelán)…

3.- TOPAGUNEA

Pero desde o principio démonos conta de que non estabamos sós. Noutras moitas vilas existían e existen numerosas asociacións similares á nosa. E que todas esas asociacións se xuntaban nunha federación que se chama Topagunea. Non nos fiabamos: mirabamos con desconfianza as estruturas nacionais. Pero encontrámonos cunha federación que se organizaba de abaixo a arriba: quería e quere dar respostas ás necesidades das asociacións, e non quere ser unha estrutura que leve a dirección das asociacións. Porque o Topagunea actúa intentando identificar na medida das súas posibilidades as necesidades das asociacións e darlles resposta.

Pero volvamos un pouco de novo ás euskara elkartes. Quero falar agora da maior achega que fixeron as asociacións: quero falar de hitzarmengintza (punto que citei de pasada anteriormente).

Hitzarmengintza é unha palabra nova que se creou para dar nome a esta nova dinámica. A tradución sería algo así como creación de acordos. Hitzarmengintza, en definitiva, é un método. Un método que foi o que se usou para euscaldunizar entidades. É unha metodoloxía baseada no compromiso, polo cal cada asinante do acordo se autoimplica. O acordo lévase a cabo entre dúas entidades e, mediante o mesmo, unha entidade toma compromisos concretos respecto ao éuscaro e a outra entidade ofrécelle axuda técnica para poder sacar adiante os compromisos. O fin último é crear microcomunidades vascoparlantes normalizadas. Pero esixe traballo sistemático e continuado, esixe planificación.

Os primeiros acordos asináronse na década dos 80. Pero os primeiros esforzos serios leváronse a cabo na década dos 90 na zona de Arrasate (Mondragón) e, en certo punto, é a orixe da cooperativa para euscaldunizar o mundo laboral, Emun, que é onde eu traballo actualmente. E, desde entón, asináronse en moitas vilas, a maioría das veces baixo o impulso das euskara elkartes, aínda que ás veces o desenvolveron as institucións e ás veces leváronse a cabo baixo outro modelo.

Nun primeiro momento, os plans de hitzarmengintza desenvolvíanse igual nos pequenos establecementos mercantís e nas asociacións. Co paso dos anos, os plans foron evolucionando e, hoxe en día, separáronse ambos os ámbitos. Separáronse fundamentalmente pola evolución que sufriron os plans de euscaldunización do comercio, e non tanto pola evolución dos plans de euscaldunizar as asociacións.

E por que o acordo? A lexislación lingüística nestes sectores case non ten incidencia. E, ademais, como xa se dixo anteriormente, poucas decisións pódense tomar vía decreto se non hai predominio noutros ámbitos. E non o di só Mackey, tamén Robert L. Cooper o di. E, ademais, debemos lembrar que son as persoas as que toman ou rexeitan os novos ámbitos lingüísticos. Ou polo menos iso di Robert L. Cooper.

REFERENCIAS BIBLIOGRÁFICAS

Arexolaleiba, Julen (1991), Biziminak gainditu behar du minbizia, Jazten aldizkaria 1, Arrasate.

Arruti, Iñaki (1995), Euskara elkarteak jatorria eta norabidea, Bat aldizkaria 16, Donostia.

Arruti, I., Muniozguren, F. (1993), Euskararen normalizaziorako entitateen arteko elkarlana, Jazten aldizkaria 9, Arrasate.

Cooper, Robert L. (2007), La planificación lingüística y el cambio social, Cambridge.

Fishman, J.A. (1991), Reversing Language Shift, Multilingual Matters, Clevedon.

Mackey, William F. (1993), Hizkuntza jokaera-aldaketa legeen bidez, Bat aldizkaria 9, Donostia.

Martinez de Luna (2013), Euskarak duen framing berri baten premia asetzeko proposamena, Bat aldizkaria 86, Donostia.

Topagunea (2003), Entitateak euskalduntzeko metodologia, Topagunea, Abadiño.

Vadillo, Alex (2008), Udalerrietan euskara biziberritzeko planak eta parte hartzea, Hiznet, argitaratu gabe.

Erruleta 7: euskara hizkuntza pobrea eta sinplea da

2013-10-04  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Motibazioa sustatzeko baliabideak izeneko blog-etik zazpigarren aurreiritzia.

Batzuek uste dute, baita esan ere, hizkuntza batzuk primitiboagoak eta sinpleagoak direla. Jakina, gogoan dituztenak Afrikako, Amazonaseko edo Australiako tribuen hizkuntzak dira. Uste dute ez direla hain hizkuntza eboluzionatuak, sinpleagoak direla, ez hain zehatzak… Hori guztia aurreiritzien eta ezjakintasunaren ondorioa da.

Hizkuntza horiek aztertu eta ezagutu dituzten hizkuntzalariek garbi esan eta erakutsi dute hizkuntza horien egitura gainerakoena bezain aberatsa eta konplexua dela. Ustezko hizkuntza primitibo horien zenbait ataletan (aditza eta morfologia, esaterako), batzuetan sistema oso konplexuak agertzen dira, eta guk adierazi ezin ditugun gauzak adieraz ditzakete. Adibidez: hizkuntza batzuetan, marka morfologiko baten bitartez (aditzaren barruan dagoen soinu jakin bat), adieraz daiteke esandako hori entzundakoa den, ikusitakoa den, norbaitek kontatua den, ustea besterik ez den… Oso ñabardura zehatzak egiteko balio duen sistema da, gure inguruko hizkuntza “modernoek”, esaterako, ez dutena. Edozein hizkuntza, baita tribu galduenaren hizkuntza ere, gizakiaren eboluzioaren eta sormenaren produktu zoragarria da, izugarrizko konplexutasuna duena. Kasu guztietan, hizkuntzak herri edo kultura horri balio dio bere bizitza egiteko. Eta bizimodua aldatzen bada, hizkuntza bera ere egokituko da, baduelako horretarako malgutasuna eta potentziala. Hizkuntza guztiek dute gaitasuna eta behar adina baliabide edozein gauza adierazteko, abstraktua nahiz zehatza izan, kulturala, metafisikoa edo teknologikoa.

Made in Galizak urtebete

2013-10-03  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Urtebete pasa da Made in Galiza euskaraz argitaratu zenetik. Urte honetan honakoak gertatu dira liburuaren inguruan.

Aurkezpenaren bi kronika egin zituzten:

– Sechu Senderen galizierazko liburu arrakastatsua, euskerara ekarri dau Txerra Rodriguezek

– Soziolinguistikari fikziotik heltzeak egiten du berezi “Made in Galiza” liburua

Eta horren ostean beste lau elkarrizketa egin ere:

– Pompas de papel irratsaioan Sechuri egin zioten elkarrizketa.

– Uberan.org webgunekoek (niri eta Sechuri). Gainera, webgunean bertan Sechuren poema eta ipuin euskaratu bana ere argitara eman dute: hitzak su, ahoa bete sexu

– Bizkaia irratian Gotzon Barandiaran eta Edorta Jimenezek egin zidaten ordubeteko elkarrizketa.

– Aikor aldizkarian ere elkarrizketa egin zioten Sechuri: http://aikor.com/artikulua/976?actual=0

Horren ostean zazpi kritika ere etorri dira (nik dakidala):

– Eremu urriko hizkuntzen ispilua (Goizalde Landabaso)

– Berton aldizkarian ere Iraitz Urkulok kritika egin dio liburuari

– Eta Radio Euskadin Txani Rodriguezek ere egin dio kritika.

– Bertsotan Xabi Payak ere kritika egin zuen: http://www.argia.com/argia-astekaria/2348/made-in-galiza

– Santi Leonek zuzeu.com-en: Urte berrirako asmo zintzoa (saltsa dezente eragin zuen, bide batez).

– Metaforak, hizkuntza gatazkak bistaratzeko (Onintza Irureta, Argia).

– Herriaren ahotik hartu nuen debalde (Iratxe Esnaola, Berria).

Eta bestelako kontu batzuk ere egin dira liburuarekin:

– Ametsetan ere ez du mihia galduko: Eiderrek bere ahotsarekin grabatu zuen liburuko ipuin zoragarri hau.

– Leioako liburutegikoek liburu usikada egin zuten.

– Ekogunekoek urtero egiten dute euskararen ginkana. Ba, aurtengoan ginkanaren proba bat Made in Galizako ipuin batekin egin dute. Eta ipuin hori berori webgunean jarri.

– Txalapartako lagunek ere liburuaren zenbait pasarte igo dituzte sarera.

– Algortako lagunek liburuaren aurkezpena zela eta, artikulu hau igo zuten.

– Karrikiri euskara elkartekoek liburua gomendatu zuten, baita Aizu aldizkarikoek ere.

– Harkaitz Canok ere aipatu zuen bere zutabe gogoangarri batean: Euskara salbu Japonian.

Eta, jakina, orain arte egin diren aurkezpenak: Deustua, Derio, Durango, Algorta, Arrasate, Igorre. Ahotseneako aurkezpena ere EiTBk eman egin du:

Azatzak 72: Tumatxak

2013-10-02  //  Azatzak  //  2 iruzkin

ETB1i buruz berba asko egin da azken aldion. Ematen du behingoz euskarazko katearen aldeko indarra egiten hasi direla EiTBn. Bazen garaia!

Programazio berrian Tumatxak izeneko saioa nabarmenduko nuke nik. Gaur bertan laugarren saioa emango dute eta irrikitan nago Napoka Iriak eta Irazokik egin behar dituzten bertsioak entzuteko.

Programa txukuna da, diseinuan proposamen berria dakarrena. Kulturgintzaren sozializazioan urrats nabarmena dakarrena. Hala ere, nik gaur egungo edukiei ere egingo nien sarbide. Baina …

Esandakoa, tumatxak saioarekin gozatzen jarraitzeko prest nago. Gaurko saioaren zain. Sutagar eta Amaia Zubiria.

Aurreko saioak nahieran:

Tumatxak 1: Mikel Laboa eta Hertzainak

Tumatxak 2: Benito Lertxundi eta Zarama

Tumatxak 3: Niko Etxart eta Gozategi

Erruleta 6: Euskara baserriko hizkuntza da

2013-09-30  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Motibazioa sustatzeko baliabideak izeneko blog-etik seigarren aurreiritzia.

Euskarak historian zehar nozitu duen atzerakada sozial eta geografikoan, landa ingurua eta baserria izan da sarritan haren gotorlekua, euskarari hobekien eutsi dion gunea, eta horrek euskararen eta baserriaren arteko identifikazioa sortu du. Herritik eta kaletik desagertu den hainbat kasutan, baserriak eutsi dio. Baina ideia horri ñabardurak egin behar zaizkio. Euskara, historian zehar, idatziz ez bada ere, herri eta hiri txiki nahiz handietako herritarren hizkuntza izan da. Herritar xeheena, baina baita agintari eta “goi-mailako” pertsonen ahozko hizkuntza ere. Iruñeko hizkuntza ere izan da, historian zehar.

Gaur egun ere, euskara hizkuntza nagusi den hainbat herri dugu Euskal Herrian, eta horietako asko herri txikiak, landa girokoak eta baserri ugarikoak diren arren, 5.000 eta 15.000 biztanle bitarteko herri oso euskaldunak ere baditugu, aski industrializatuak eta baserri giro murritzekoak. Bestalde, euskarak aspaldi frogatua dauka zernahitarako hizkuntza dela, mendeetako ibilbide literarioa duelako, unibertsitatean erabiltzen delako, hedabide propioak dituelako, euskaraz ere zientzia egiten delako, lan-munduan erabiltzen delako, rokanrola euskaraz entzun dezakegulako, baditugulako euskarazko programa informatikoak… eta edozein behar asetzeko balio digula aspalditxo ikusi genuelako.

Baserriko hizkuntza izateak ez du inolako irakurketa negatiborik izan behar. On da hala izatea, horretaz gainera merkataritzako, eskolako, administrazioko, zientziako, kaleko… hizkuntza ere baldin bada. Eta hala da, espazio horietan guztietan euskararen erabilera guk nahi bestekoa ez den arren.

Erruleta 5: Euskara hizkuntza berezia da

2013-09-26  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Motibazioa sustatzeko baliabideak izeneko blog-etik bosgarren aurreiritzia.

Euskara berezia baldin bada, aurreko punturen batean aipatu ditugun arrazoiengatik izanen da akaso. Testuinguru jakin batean, Europako mendebaldean, hizkuntzen mapa zaharrenetik iraun duen bakarra da, eta hizkuntzari eusteko grinaren, erabakiaren, edo dena delakoaren erakusgarri berezia da, agian ez oso ohikoa. Egonen dira egoera hori azalduko duten arrazoiak eta faktoreak, baina egia da gutxienez deigarria dela. Baina askotan euskararen berezitasuna euskararen barruko ezaugarriei lotu diogu. Gure ondo-ondoko hizkuntzen aldean nahikoa desberdina denez gramatikan eta beste zenbait ezaugarritan, oso hizkuntza berezia dela pentsatzea erraza da. Gure inguruko hizkuntzak, gaztelania, frantsesa, katalana, galiziera… erromanikoak dira, familia bereko senide hurbilak denak, eta elkarren artean antzekoak, antzeko ezaugarriak dituztenak. Eta gurea, horien ondoan, desberdina.

Baina munduan hizkuntza asko dago, eta gure euskarak dituen ezaugarri berezi horiek han edo hemen ere aurki ditzakegu. Bereziak gara hemen, Europako txoko honetan, baina ez hainbeste mundu osoko hizkuntza aniztasuna kontuan hartzen baldin badugu. Adibide bat: gure ondokoei berezia irudituko zaie agian gure esaldien subjektuetan NI eta NIK bereiztea. NI etorri naiz, eta NIK esan dut. Gaztelaniaz YO he venido eta YO he dicho esaten dute, bi kasuetan berdin. Guk ez. Hizkuntza ergatiboa da gurea, ondokoak ez bezala.

Baina berezitasuna ematen duen ezaugarri hori gertaera arrunta da munduan barna, eta asko dira hizkuntza ergatiboak. Ez denak modu berean, baina hizkuntza ergatibo asko dago. Eta berdin euskararen beste ezaugarri batzuekin. Bereziak dira gure testuinguru geografikoan, baina ez hainbeste mundu osoko hizkuntzak kontuan hartuz gero.

Kanposantuko soziolinguistika (III)

2013-09-24  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkin bat

Derio eta Sondikakoak uztailean egin ostean, abuztu amaieran Zamudio, Lezama eta Larrabetzuko kanposantuetatik pasatu eta han ere egin genuen gure ikerketaren landa-lana.

Larrabetzura joan ginen lehendabizi. Txorierriko herririk euskaldunena da, eta gainera euskararen aldeko mugimendurik handiena izan duena historikoki. Hango emaitzak ikusteko irrikitan nengoen. Kanposantuko buelta egin ondoren, emaitzak honakoak: hilarrien %67a euskaraz (eta 2000. urtetik aurrera ia guztiak euskaraz).

Handik Lezamara jo genuen. Hango kanposantua behatu eta emaitzak honakoak: hilarrien %34 euskaraz (Lezaman populazioaren %70 inguru da euskalduna, Larrabetzun %80a).

Eta, azkenik, Txorierriko hilerri nagusien artean azkena: Zamudiokoa. Emaitzak guztiz harrigarriak izan ziren niretzako: euskarazko hilarriak %11 (Derion baino gutxiago bai ehunekoetan baita kopuruan ere). Harrigarria da Zamudion Derion baino euskarazko hilarri gutxiago egotea, kontuan izanda Zamudion populazioaren erdia euskalduna dela (Derion heren bat).

Hipotesirik baten bat?

Bestalde, oso interesgarria da Iñaki Peñak Lesakan egin duen behaketa. Han hilarrien %44 dago euskara hutsez. Emaitzak gehitzen ari dira …

Erruleta 4: Euskara hizkuntza zaila da

2013-09-23  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Motibazioa sustatzeko baliabideak izeneko blog-etik laugarren aurreiritzia.

Hori ere makina bat aldiz entzun dugu. Ez dugu esanen hizkuntza bat ikastea oso gauza erraza denik, eta ahaleginik eskatzen ez duenik. Hizkuntzaren bat ikastea zer den probatu duenak badaki saiatu beharra dagoela. Eta euskararen kasuan ere hala da. Kontua da euskararen kasuan askotan esaten dela bereziki zaila dela, eta munduko hizkuntzarik zailenen artean dagoela ere entzun izan dugu. Hizkuntzalariek badakite, ordea, berez ez dagoela hizkuntza zailagorik edo errazagorik. Hizkuntzen artean badira aldeak, eta batzuetan gramatikaren atal jakin batzuk sinpleagoak dira, eta beste batzuetan konplexuagoak. Baina hizkuntzen artean badago nolabaiteko oreka, eta konplexutasunean eta zailtasunean denak antzekoak edo berdintsuak dira.

Zergatik? Beharbada hizkuntzak gure burmuinarekin oso lotuta daudelako, eta haren ezaugarrien ondorioa direlako. Pertsonen artean eta herrien artean badaude aldeak, bistan da, baina munduko gizaki guztiok oso antzekoak gara, eta oso antzekoak dira gure burmuinak. Sor genitzakeen hizkuntza guztiek, beraz, antzekoak izan beharko lukete. Bestalde, herri batek oso hizkuntza konplexua eratuko eta erabiliko balu, ikasteko edo eskuratzeko oso zaila dena, ziur asko ez lioke asko iraunen, beste hizkuntza batzuen ondoan ez litzatekeelako oso praktikoa izanen eta, eraginkortasunak bultzatuta, alde batera utzi beharko lukeelako.

Azkenik, beste balizko azalpen bat ere eman dezakegu: munduko hizkuntza guztiak, beren oinarrian eta egituran, berdinak dira. Ikusten, sumatzen eta gozatzen edo sufritzen dugun aniztasuna eta ezberdintasuna, azken batean, azaleko kontu bat besterik ez da. Baina egia da, ezin ukatu, guri errazagoa egiten zaigula hizkuntza bat ikastea beste bat ikastea baino. Adibidez, errazago ikasiko genuke katalana nepalera baino. Hori ez da, ordea, katalana berez errazagoa delako nepalera baino. Indiako herritar batek ziur asko nepalera errazago ikasiko luke katalana baino. Errazago edo zailago bihurtzen duena abiapuntua da. Guretzat katalana erraz samarra izan liteke gaztelaniaz badakigulako eta hizkuntza horiek elkarren hurbilekoak eta antzekoak direlako. Indiakoarentzat, berriz, katalana oso arrotza izanen da, eta oso zaila gertatuko zaio. Euskara, beraz, ez da berez beste hizkuntzak baino zailagoa, baina zaila egiten zaio gure inguruko erdaldunei beren abiapuntuko hizkuntzak, normalean gaztelania edo frantsesa, oso ezberdinak direlako. Nolanahi ere, eta atal honekin bukatzeko: euskara ikasteak ahalegina eskatzen duela bistakoa izan arren, garbi dago behar adinako motibazioarekin eta gogoarekin ikas daitekeela, ongi gainera, gure inguruan ditugun euskaldun berri askok ederki asko erakutsi diguten moduan.