Erruleta 3: euskara hizkuntza garbia da

2013-09-19  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Motibazioa sustatzeko baliabideak izeneko blog-etik hirugarren aurreiritzia.

Hori ere nahikoa barneratua daukagu. Agian gaur egun gure birao edo juramentu gehienak, gazteek batez ere, gaztelaniatik hartzen ditugulako. Ez da, hala ere, topiko berria, aspalditik esaten baita euskarak ez duela biraorik eta hitz zikinik.

Ziur asko hori esaten duenak ez zuen ikusi nahiko inguruan zer zuen, edo nolabaiteko puritanismoak bultzatuta esanen zuen. Euskarak baditu, jakina, beste hizkuntzen morrontzarik gabe jendea iraintzeko, biraoak botatzeko edo gauzak zakar adierazteko baliabideak. Propioak, bere baitatik sortuak, edo baita inguruko erdaretatik hartuak eta geurera moldatuak ere. Itxura, forma eta esanahi gordineko hitzak, esamoldeak eta esaldiak ere erabili ditu euskaldunak bere hizkuntzan, gainerako hizkuntzetako hiztunek beren hizkuntzetan egin duten bezalaxe. Gaur egun askoz errazago eta maizago erabiltzen ditugu erdaratik zuzen zuzenean hartu eta egokitu gabekoak, esate baterako, baina hori ez da beti horrela izan. Eta horren froga dugu azken urteotan argitaratu diren euskarazko biraoen bildumak eta zerrendak. Esate baterako, Juan Jose Zubirik eta Patxi Salaberrik argitaratutako Biraoak.

Azatzak 71: Hendaia film festibal

2013-09-17  //  Azatzak  //  Iruzkinik ez

Urriaren 17tik 19ra izango da Hendaia film festival-aren lehen edizioa. Nazioarte mailako festibala egingo dute hendaiarrek. Hizkuntza eta kultura gutxituen inguruko nazioarteko film festibala. 170 film jaso dituzte eta orain ari dira aukeraketa egiten.

Jaialdiko egunetan filmez gain, bestelakoak ere izango dira: erakusketak, eztabaidak, eta abar. Ez dakit hurbiltzeko modua izango dudan, baina gonbidatzen zaituztet hara joatera, 71. azatza Hendaian jarri dudalako.

Erruleta 2: euskara hizkuntza zaharra da

2013-09-16  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Motibazioa sustatzeko baliabideak izeneko blog-etik bigarren aurreiritzia.

Oso topiko zabaldua da, eta, itxuraz behintzat, oso gure gustukoa. Eta txikitasunaren kasuan bezala, hori ere zehaztu eta argitu behar da. Hasteko, esan beharko genuke ez dagoela hizkuntza zaharragorik edo berriagorik. Munduko edozein hizkuntza hartuta, eta bere bilakaeran atzera eginez gero, hizkuntzak sortu ziren unera iritsiko ginateke. Ez dugu aurkituko historiaren edo historiaurrearen une jakin batean artifizialki sortutako hizkuntza naturalik. Hartu euskara, edo gaztelania, edo kitxuera, edo arabiera… atzera joan, eta hizkuntzaren edo hizkuntzen sorrera momentura iritsiko gara kasu guztietan. Ezagutzen edo kontrolatzen ez dugun une batera, betiere.

Hizkuntzei izena aldatu zaie, eta orain gaztelania dena lehen latina zen, eta aurrerago indoeuroparra-edo, baina ez dago hausturarik, dena kate bat da, denboran atzera etenik gabe jarraitzen duena. Eta hori hala da munduko hizkuntza natural guztietan. Munduko hizkuntza guztiak, beraz, zentzu horretan behintzat, zaharrak dira. Ezin esan, horrela ikusita, bat bestea baino zaharragoa denik, noizkoak diren ere ez dakigu-eta! Beste kontu bat da, eta ezberdina da, hizkuntza batek toki jakin batean duen antzinatasuna. Alegia, noiztik dagoen hizkuntza bat toki jakin batean kokatuta. Eta horretan badaude aldeak. Esate baterako, euskara gaztelania baino askozaz lehenagotik dago Europako txoko honetan kokatuta, bizirik. Hori badakigu, eta gauza ziurra da. Euskara, beraz, hemen, Euskal Herrian zehazki, gaztelania baino zaharragoa da, eta baita Europako mendebaldean dauden beste gainerako hizkuntza guztiak baino zaharragoa ere.

Euskara da mendebaldeko Europa zaharretik iraun duen hizkuntza bakarra. Baina beste hizkuntza horiek, aspaldiko garai haietan ere existitzen ziren: beste forma batekin eta beste toki batean, baina izan baziren. Ezinen diegu hori ukatu! Hori guztia esanda, ez diogu baliorik kenduko euskarak bertan duen antzinatasunari, eta horrek ematen dion berezitasunari. Garai bateko Europa zaharraren aztarna bat da, linguistikoki bakarra eta berezia agian, eta horrek besteak baino hobea bihurtzen ez badu ere, gauza interesgarria eta baloratzekoa badela esan genezake.

Erruleta 1: euskara hizkuntza txikia da

2013-09-12  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Motibazioa sustatzeko baliabideak izeneko blog interesgarritik “lapurtuko” ditugu eduki batzuk gaurtik hasita. Aurreiritzien kontrako pilulatxoak izan nahi dute hauek.

Euskara hizkuntza txikia da:

“Hizkuntza txikia” horrekin zer esan nahi dugun argitu beharko genuke deus baino lehen. Hiztun kopuruaz ari baldin bagara, orduan agian bai, agian hitz egin dezakegu hizkuntza txikiez eta handiez. Baina garbi izanda kantitate hutsaz ari garela, hiztunen kopuruaz. Kontua da askotan beste zerbait ulertzen dela “hizkuntza txikia” esaten denean, eta normalean usain edo konnotazio txarra izaten duela horrek. Alegia, “hizkuntza txikia” entzuten dugunean, askotan bizitasun gutxiko hizkuntza ulertzen da, edo hizkuntza pobrea, edo garatu gabekoa, edo balio gutxikoa, edo… Eta alde horretatik, gure ustez behintzat, ez dago hizkuntza txikirik eta handirik. Munduan diren hizkuntza natural guztiek balio handia dute, edozein gauza eta behar dugun guztia adierazteko balio dute, konplexutasun ikaragarrikoak eta oso aberatsak dira…

Hizkuntzak ezin ditugu, beraz, balio dutenaren araberako hierarkia batean jarri. Egia da, nolanahi ere, txikitasunak ez duela nahitaez konnotazio txarrik izan behar, eta gerok ere, euskaldunok, askotan balio on gisa erabiltzen dugula, gure txikitasunaz harro. Txikiak gara eta harro gaude. Baina txikitasun hori ongi azaldu eta zehaztu beharra dago, zertan garen txiki ongi azalduz. Alegia, beste hizkuntza batzuk baino hiztun gutxiago dauzkagu, eta hori ez da arazoa guretzat; baina gure hizkuntza, eta munduko hizkuntza “txiki” guztiak, ez dira hizkuntza “handiak” baino sinpleagoak, edo pobreagoak edo balio gutxiagokoak. Eta bestalde, zenbakiei begiratuta ere, txikitasun hori ere oso erlatiboa da. Jakina, gure ondoko hizkuntza “boteretsuekin” alderatuz gero, euskara txikia da: espainolak, frantsesak, ingelesak… hiztun asko dituzte, haien hiztunak milioitan zenbatzen dira. Baina munduko hizkuntza guztiak kontuan hartuz gero, gurea ez dago hiztun gutxien dituzten hizkuntzen taldean.

Euskarak 800.000 hiztun inguru dauzka. Munduan bizirik dauden 7.000 hizkuntzetatik % 80 inguruk 100.000 hiztun baino gutxiago ditu. Hau da, munduko hizkuntza gehienek gureak baino dezente hiztun gutxiago dituzte. Horrela begiratuz gero, ez da gurea, bada, “hizkuntza txiki” horietakoa. Baina horrek, esan bezala, ez du gurea beste horiena baino hobea edo ederragoa bihurtzen.

Derio eta Sondikako kanposantuak

2013-09-11  //  Sailkatu gabea  //  2 iruzkin

Aurrekoan hilarrien gaineko azterketa ekarri nuen blogera. Eta gaurkoan ere horrekin nator. Esan bezala, Derio eta Sondikako hilerriak bisitatu nituen eta emaitzak hauek izan ziren: Derion hilarrien %16 euskaraz eta Sondikan %7,3.

Zergatik ia 10 puntuko aldea herririk herrira? Ezagutzen ez duenarentzat, Sondika zein Derio Txorierrin daude. Deriok ia 6.000 biztanle ditu eta Sondikak ia 5.000. Euskararen ezagutza datuak antzekoak dira bi herrietan (euskaldunen kopurua gutxi gorabehera heren bat da herri bietan), eta erabilera ere antzekoa (neurketarik ez badago ere, bi herrietan oso-oso txikia da erabilera).

Datu horiek kontuan hartuta, zergatik ia 10 puntuko aldea? Hiru zergati bururatu zaizkit, baina nire hipotesiak baino ez dira:

– Derion Sondikan baino etorkin gehiago egon da (eta dago). Akaso horietako batzuk euren herrietara eraman dituzte lurperatzera (hala ere, Derion euskaraz dagoen hilarri kopurua Sondikakoaren bikoitza da).

– Derion Sondikan baino trinkotuagoa ei dago euskaldunon komunitatea. Hipotesi modura botatzen dut. Ez daukat datu zehatzik hori baieztatzeko: bi herriak ezagututa, intuizio hori badut baina besterik ez.

– Derion Sondikan baino indartsuagoa izan da (eta da) euskararen aldeko mugimendu soziala. Horrek zuzenean ez dut uste eragina duenik, baina akaso eduki dezake zeharkako eraginik.

Bestelako hipotesirik?

Hilarriak eta hilerriak

2013-09-09  //  Sailkatu gabea  //  3 iruzkin

Bernardo Penabade soziolinguista handia Galiziako hilerrietan azterketa egiten ari da: galizierazko hilarrien bila. Baina ez ondarea jagoteko, baizik eta herrietan galizieraren alde egon daitezkeen pertsonak aurkitzeko bide gisa. Sare soziala eraikitzeko bide gisa.

Bere azterketaren emaitzak dira Galizian %0,1etik %0,3ra direla galizierazko hilarriak. Eta, horren arabera, herri galegozaleak eta ez hain zaleak bereizi ditu. Bere emaitzak balioztatzeko eskatu zidan ea gurean hilerririk behatu ahal nuen, emaitzak alderatzeko.

Derio eta Sondikako hilerrietara hurreratu nintzen (Derioko hilerria ez da Bilbokoa, Derio herrikoa baizik). Derion 64 hilarri daude euskaraz (%16) eta Sondikan 34 (%7,3). Emaitzak harrigarriak dira. Biztanleen %40k baino gutxiagok daki euskaraz bi herri hauetan eta, hala ere, Galiziako datuak gainditzen dituzte erraz asko (gogoratu behar da Bernardok behatutako herri askotan galiziera herritar guztiek jakin eta egiten dutela).

Emaitzak hor daude …

Arrasateko gazteen aingurak

2013-09-04  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Itxaro Artolak egindako sakontze egitasmoa irakurri berri dut: Euskararen aingurak Arrasateko gazteen hizkuntza-praktikatan. Ideia batzuk azpimarratu nahi ditut ikerketatik:

– Etxearen garrantzia beste behin ere argi geratu da. Etxeak du giltza, gaitasunari eta erabilerari dagokionez. Arrasaten egunerokotasunean euskaraz hitz egiteko ohitura duten gazteen etxeetan euskaraz egiten da nagusiki.

– Gazteek jendarteko pertsona erreferenteen artean ez dute oro har pertsona edo talde eredugarririk aipatzen. Ezta irakasleek ere.

– Euskaraz egiteko hautua egin duten gazteak kritiko dira erdaraz egiteko joera duten gazteekiko, batez ere jarrera abertzalea hartzen dutenekiko.

– Arrasateko euskalkian hitz egiteko mugak dituztenek ezintasun hori gainditzeko erdarara aldatzen dute.

– Oso gutxi dira gazteen artean euskaraz hitz egiteko ohitura duten lagun taldeak. Eta dauden apurrak, neska taldeak dira.

– Gazteen aisialdiko berezko guneetan (batez ere, gaueko giroan) erdararen uholdeak harrapatzen ditu euskaraz egiteko ohitura duten asko ere.

– Arrasateko gazteen berezko aisialdi guneen artean (tabernak, diskotekak, …) ez dago euskararen erreferente denik.

Azatzak 70: Literatura unibertsala

2013-09-02  //  Azatzak  //  Iruzkinik ez

EIZIEk bultzatutako literatura unibertsala bildumak 150 liburutik gora eman du argitara euskaraz, 150 liburu kanoniko. Kritikak kritika, euskararen komunitatearen garapenerako aurrerapauso galanta da hauxe. Aurrerapauso garrantzitsua.

Corpus plangintzarako bezainbat estatus plangintzarako. Ezta?

Izkiriaturik aurkitu ditudan ene artikuluak (VI)

2013-08-16  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Uztaila eta abuztuan opor usaina izaten da han-hemenka, mendiak, hondartzak, hiriak, eta abar bisitatzen ditugu. Soziolinguistika arloan batzuk ere oporretan bagaude ere, beste batzuek ez. Eta uzta polita utzi dute, nik nahiko nukeen uzta, jakina:

-Garabideren laugarren liburuxka, hezkuntzari buruzkoa: http://www.argia.com/albistea/garabide-4

– Kike Amonarrizek Mondragon taldeko euskara koordinatzaileei esandakoak: http://www.lantalan.com/emun/mondragon-euskararen-irradiazio-gune-lan-mundua-euskalduntzeko-prozesuaren-aintzindaria

– Iñaki Martinez de Luna eta euskalgintzaren gizarte kapitala: http://www.argia.com/argia-astekaria/2378/euskalgintzaren-gizarte-kapitala

– Allartean zeharlerrotasunari buruz egin dituen hiru artikuluak: zeharlerrotasuna bat, zeharlerrotasuna bi eta zeharlerrotasuna hiru.

– Kike Amonarriz klasikoa da dagoeneko izkiriaturik honetan. Duela 30 urte euskararen egoera zertan zen?

Azatzak 69: Gose

2013-08-02  //  Azatzak  //  Iruzkinik ez

Ez da oso ohikoa azatzetan musika talde (edo bestelakorik) bat ekartzea lerrootara. Egia esan, orain arte bakarra ekarri dut hona. Baina oraingo honetan salbuespen bat egingo dugu.

Arrasate aldeko Gose taldeari dagokio 69. azatza. Zergatik? Ba, nire ustez ederto batean asmatu dutelako gauza batean: trikitia (hau da, folk tresna bat, sustraiak alegia) tecno musikarekin uztartzen. Hau da, sustraietatik abiatuta, modernitatera egin dutelako salto, tradizioa berritu egin dutelako (berritzen ez diren tradizioak, hil egiten dira, ezta?).

Eta, jakina, euskaraz.