Zer da soziolinguistika zuretzat?

2013-07-29  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Aurrekoan galdetu zidaten zer da soziolinguistika zuretzat? Eta hasiera batean berba barik geratu nintzen. Gero zerbait barruntatu. Denboratxoa hartuta, hauxe da nire erantzuna:

Ez dut inola ere ulertzen soziolinguistika lurretik bi zentimetrora dauden teorikoen zientzia gisa. Interbentzio eta eraldatze zientzia gisa ulertzen dut soziolinguistika, behetik gorako zientzia gisa, Bernardo Penabadek dioen bezala, soziolinguistika pedestrea deituriko horren partaide sentitzen naiz.

Soziolinguistikara jaio nintzenean, ni militantziatik nentorren eta hara hurreratu nintzen ikasteko asmoz, egunerokoan gertatzen zirenak zientziatik hobeto ulertzeko asmoz. Horregatik, gaur egun ere, nahiz eta militantzia lanbide bihurtu, hacker etikak aldarrikatzen dituen balore batzuekin saiatzen naiz egunerokoan: egiten dudanarekiko interesa, lanarekiko grina, askatasuna, kontzientzia, horizontaltasuna, berdintasuna, ezagutza irekia, jakin-mina, sormena… Berba potoloak dira, baina horretan saiatzen naiz egunero-egunero.

Ulertu barik

2013-07-22  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Ekologiatik soziolinguistikara hainbat kontzeptu pasa dira azken aldion. Baina bi egin zaizkit deigarri:

– Hizkuntza praktika jasangarriak.

eta …

– Eragin soziolinguistikoko azterlanak.

Deigarri, ulertzen ez ditudalako, jakina.

Azatzak 68: Eako poesia egunak

2013-07-17  //  Azatzak  //  Iruzkinik ez

Azken urte hauetan, ugaldu dira literaturzaletasunari lotutako hitzorduak Euskal Herrian: literaturia, herrietako literatur klubak, Ahotsenea, … Eta baita Eako poesia egunak ere.

Zazpi urte dira Ean poesiaren inguruan batzen direla. Zazpi urte poesiaz blai. Ekitaldi xumeak baina gozoak izan ohi dira Eakoak. Aukera baduzue, hurreratu.

Ikusgarria da hemen bidegabea.

Izkiriaturik aurkitu ditudan ene artikuluak (V)

2013-07-15  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Ekaina-uztailean ere ez dute euskal soziolinguistek atseden hartu, ez horixe. Gustatuko litzaidake niri ere horrelako artikuluak idaztea:

– Joxe Rojasek puntueus dela eta, idatzi zuen hausnarketa.

– Gotzon Barandiaranek euskarazko musikagintza izan zuen hizpide: Nola aldatu diren gauzak, kamarada!

– Itzain-ek zorrotz jardun du administrazioko erabilera planei buruz: Normalizazioan aurrera goaz … bataz beste?

– Asisko Urmenetari eta Xamarri elkarrizketa esanguratsua egin zioten Euskadi Irratian.

– Etxekoak mintzo: euskaraz aritzeko koherentzia minimo bat: Mungiako Larramendi ikastolako gurasoek martxan jarritako egitasmoa, Hazi Hezi aldizkaritik.

¿Cómo optimizar la socialización de los/as niños/as en euskera?

2013-07-11  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Hay que tener en cuenta que un niño que estudia en el modelo de inmersión en euskera sólo pasa el 14% de sus horas despiertas al año en euskera. El otro 86% puede que sí o puede que no. Por ello, es absolutamente necesario trabajar con las familias y la comunidad cercana para intentar que el 86% restante también se desarrolle en euskera.

Hasta ahora se ha hablado mucho de transmisión. Es un concepto que se utiliza mucho en Euskal Herria, todavía, pero la sociolinguista Paula Kasares propone otro concepto que se llama socialización. La transmisión es un concepto estático, de arriba a abajo, unidireccional, de adultos/as a niños/as. Pero nuestra compleja situación no se puede explicar satisfactoriamente con ese concepto. Por ello, yo prefiero hablar de socialización, que es un concepto dinámico, multidireccional (de arriba a abajo, pero también de abajo a arriba, los niños son los que muchas veces llevan a casa novedades lingüísticas, y entre iguales), más amplio que la transmisión (también participan de este concepto la propia escuela, la comunidad, las decisiones culturales de familia y demás).

Por lo tanto, en la socialización participan tres elementos fundamentales: escuela, comunidad y familia, que por supuesto están absolutamente interrelacionados. Nuestro objetivo (desde el punto de vista de recuperadores/as de una lengua minorizada) debe ser optimizar al máximo la exposición al idioma en estos tres campos.

Empezando por la escuela, es imprescindible la inmersión lingüística. Pero no una inmersión cualquiera, sino una inmersión con un objetivo comunicativo. Tenemos que romper los moldes de la educación en España que se caracteriza por la pasividad del alumnado. Los y las alumnas deben comunicarse lo máximo posible dentro de las aulas, si queremos que consigan en la escuela un repertorio lingüístico acorde con nuestras exigencias. Y, además, la escuela debe trabajar la identidad.

Seguimos con la familia. La familia es clave, es decisiva para la recuperación de las lenguas. Se debe intentar conseguir que la familia sea un reducto de inmersión lingüística. Para ello, es fundamental es papel del padre y de la madre. Deben ser consecuentes: es decir, deben intentar utilizar el euskera en todas las situaciones en las que puedan. Y es fundamental el idioma de la pareja. Y ese idioma es el mismo que se debe utilizar con los críos. Es absolutamente fundamental ser leales, no cambiar de idioma jamás, aunque el niño venga hablando en castellano. Hay que mantener la coherencia.

Otro aspecto fundamental dentro de la familia es el consumo cultural. Hay que intentar que el consumo familiar sea en euskara. Es difícil, lo sé, porque no hay suficiente oferta, pero hay que buscar la que hay y consumirla. Dentro del consumo familiar también es muy importante el que se da fuera de casa: teatros, cuentacuentos, circo, … Mención especial merece la televisión: aunque haya poco, hay que hacer una apuesta firme por lo poco que hay (de paso, denunciar que en Nafarroa no se pueda ver ETB3).

Pero hay más: la hermana o el hermano mayor tienen un cometido fundamental. Ya hemos dicho que la socialización no es unidireccional, y en la socialización tiene una importancia vital la relación entre iguales. Es difícil acometer este punto, pero ¿por qué no encargar a la hermana mayor (además de cuidar en determinadas ocasiones del pequeño) que cuide lingüísticamente de él?. Y suele dar buenos frutos (siempre les gusta a los chavales que se les encomiende una tarea familiar).

Y todavía más: si se contrata a un cuidador, se debe tener en cuenta la cuestión lingüística. A los abuelos/as también  se les debe decir cuál es la decisión familiar tomada en torno al idioma, y se les debe pedir que colaboren (o que no entorpezcan, por lo menos). Y cuando ya sean más mayores: actividades extraescolares, grupos de tiempo libre, etcétera, etcétera.

Como colofón a todo esto, hay que tener en cuenta que el tema lingüístico es un tema a debatir en familia. Cuando una pareja decide tener un hijo, toma muchas decisiones. Y también tiene que decidir explicitamente sobre el tema lingüístico.

Y, por último, la comunidad cercana. En la comunidad cercana, están el parque, los/as amigos/as, el barrio, … Éste es el campo más difícil de articular, pero se debe intentar también que se desarrolle en euskera. Por ejemplo, en los últimos tiempos se han desarrollado dos iniciativas en EH (en Gasteiz y Pasaia), impulsada por los padres y madres para que los chavales jueguen una vez a la semana en euskera en el parque. Es una iniciativa, aunque todavía queda bastante por andar (y seguro que hay muchas más).

Como optimizar a socialización dos/as nenos/as en galego?

2013-07-09  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Hai que ter en conta que un neno que estuda no modelo de inmersión en galego só pasa o 14% das súas horas espertas ao ano en galego (tendo en conta que a oferta é moi limitada). O outro 86% poida que si ou poida que non. Por iso, é absolutamente necesario traballar coas familias e coa comunidade próxima para tentar que o 86% restante tamén se desenvolva en galego.

Até o de agora falouse moito de transmisión. É un concepto que se emprega moito en Euskal Herria, aínda, pero a sociolingüista Paula Kasares propón outro concepto que se chama socialización. A transmisión é un concepto estático, de arriba a abaixo, unidireccional, de adultos/as a nenos/as. Pero nosa complexa situación non se pode explicar satisfactoriamente con ese concepto. Por iso, eu prefiro falar de socialización, que é un concepto dinámico, multidireccional (de arriba a abaixo, pero tamén de abaixo a arriba, os nenos son os que moitas veces levan para casa novidades lingüísticas, e entre iguais), máis amplo que a transmisión (tamén participan deste concepto a propia escola, a comunidade, as decisións culturais de familia e demais).

Polo tanto, na socialización participan tres elementos fundamentais: escola, comunidade e familia, que por suposto están absolutamente interrelacionados. O noso obxectivo (desde o punto de vista de recuperadores/as dunha lingua minorizada) debe ser optimizar ao máximo a exposición ao idioma nestes tres campos.

Empezando pola escola, é imprescindible a inmersión lingüística. Pero non unha inmersión calquera, senón unha inmersión cun obxectivo comunicativo. Temos que romper os moldes da educación en España que se caracteriza pola pasividade do alumnado. Os e as alumnas deben comunicarse o máximo posible dentro das aulas, se queremos que consigan na escola un repertorio lingüístico acorde coas nosas esixencias. E, ademais, a escola debe traballar a identidade.

Seguimos coa familia. A familia é clave, é decisiva para a recuperación das linguas. Débese tentar conseguir que a familia sexa un reduto de inmersión lingüística. Para iso, é fundamental o papel do pai e da nai. Deben ser consecuentes: é dicir, deben tentar empregar o galego en todas as situacións en que poidan. E é fundamental o idioma da parella. E ese idioma é o mesmo que se debe utilizar cos cativos. É absolutamente fundamental ser leais, non cambiar de idioma xamais, aínda que o neno veña falando en castelán. Hai que manter a coherencia.

Outro aspecto fundamental dentro da familia é o consumo cultural. Hai que tentar que o consumo familiar sexa en galego. É difícil, seino, porque non hai suficiente oferta, pero hai que buscar a que hai e consumila. Dentro do consumo familiar tamén é moi importante o que se dá fóra da casa: teatros, contacontos, circo… Tedes que aproveitar as vantaxes que ofrece a proximidade co portugués. Nós temos que crear todo desde 0, vós podedes partir do portugués para achegarvos ao galego.

Mención á parte merece a televisión. Son consciente de que a oferta é moi limitada, pero hai que tentar que ese consumo sexa en galego. Na actualidade tamén se pode realizar consumo audiovisual no computador e aí, vós tedes nas vosas mans todas as vantaxes de pertencer ao mundo da lusofonía.

Pero hai máis: a irmá ou o irmán maior teñen un labor fundamental. Xa dixemos que a socialización non é unidireccional, e na socialización ten unha importancia vital a relación entre iguais. É difícil abranguer este punto, pero por que non encargarlle á irmá maior (ademais de coidar en determinadas ocasións do pequeno que coide lingüisticamente del). E adoita dar bos froitos (sempre lles gusta aos rapaces que se lles encomende unha tarefa familiar).

E aínda máis: se se contrata un coidador, débese ter en conta a cuestión lingüística. Aos avós/as tamén se lles debe dicir cal é a decisión familiar tomada en torno ao idioma, e débeselles pedir que colaboren (ou que non entorpezan, polo menos). E cando xa sexan máis maiores: actividades extraescolares, grupos de tempo libre, etcétera.

Como colofón a todo isto, hai que ter en conta que o aspecto lingüístico é un tema a debater en familia. Cando unha parella decide ter un fillo, toma moitas decisións. E tamén ten que decidir explicitamente sobre o tema lingüístico.

E, por último, a comunidade próxima. Na comunidade próxima, están o parque, os/as amigos/as, o barrio, … Este é o campo máis difícil de articular, pero débese tentar que se desenvolva tamén en galego. Por exemplo, nos últimos tempos desenvolvéronse dúas iniciativas en EH (en Gasteiz e Pasaia), impulsadas polos pais e nais para que os rapaces xoguen unha vez á semana en eúscaro no parque. É unha iniciativa, a pesar de que aínda queda bastante por andar (e seguro que hai moitas máis).

Zelan hobetu umeen euskarazko sozializazioa?

2013-07-08  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Euskara hutsez ikasten duen ume batek esna egoten den orduen %14a pasatzen du euskaraz eskola barruan. Beste %86a euskaraz izan daiteke edo ez. Horregatik, guztiz beharrezkoa da familia eta gertuko komunitatearekin lan egitea, %86 horretatik euskaraz ahalik eta gehien izan dadin.

Orain arte gurean transmisioaz hitz egiten zen. Oraindik asko erabiltzen da, baina Paula Kasares soziolinguistak beste kontzeptu bat proposatzen du: sozializazioa. Transmisioa kontzeptu estatikoa da, goitik beherakoa, norabide bakarrekoa, helduetatik umeetara doana. Baina gure egoera konplexua ulertzeko ez da nahikoa. Horregatik, ni ere sozializazioaz ari naiz. Kontzeptu dinamikoa da, norabide anitzekoa (goitik behera jakina, baina baita behetik gora, umeak izaten baitira askotan etxeetara berritasun linguistikoak dakartzatenak, eta berdinen artean), transmisioa baino zabalagoa da (kontzeptu honen barne sartu baitira eskola bera, komunitatea, familiaren erabaki kulturalak eta abar).

Gauzak horrela, sozializazioan hiru oinarrizko elementuek hartzen dute parte: eskola, komunitatea eta familia, hirurak elkarlotuak jakina. Gure helburua (hizkuntza gutxitua eskuratzearen ikuspuntutik) izan behar da gure umeek euskararen esposiziorik altuena izatea, ahal den eta altuena.

Eskolatik hasita, nahitaezkoa da murgiltze linguistikoa, D eredua. Baina helburu komunikatiboa duen murgiltzea, ez edozein murgiltzea. Espainiako hezkuntzaren moldeak apurtu behar ditugu. Umeen pasibotasuna apurtu behar dugu. Ikasleek gelen barruan asko komunikatu behar dute, guk eskatzen dugun errepertorioa lortuko badute. Eta, gainera, eskolak ere identitatea landu behar du.

Familiarekin jarraituko dugu. Familia gakoa da, hizkuntzen eskurapenean erabakigarria. Familia ahal den neurrian, murgiltze linguistikoaren eremu bihurtu behar da. Horretarako, gurasoen papera funtsezkoa da. Kontsekuente jokatu behar dute: euskara erabili behar dute ahal duten egoera guztietan. Eta berebiziko garrantzia du bikotearen hizkuntzak. Eta izan behar da umeekin erabiltzen den hizkuntza bera. Leialak izatea funtsezkoa da, hizkuntzaz sekula aldatu barik, umea erdaraz badator ere. Koherentziaz jokatu behar da.

Familian kontsumo kulturalak ere garrantzi handia du. Familiako kontsumo hori euskaraz izan behar du. Zaila da, badakit, eskaintza nahikorik ez dagoelako, baina dagoena bilatu eta kontsumitu. Baina ez bakarrik etxe barrukoa, etxe kanpokoa ere bai: antzezlanak, ipuin-kontalariak, zirkua, … Garrantzi berezia du alor honetan telebistak. Euskaraz gutxi egon arren, haren aldeko apostu irmoa egin beharko lukete familiek (bide batez, Nafarroan ETB3 ikusi ezintasunaz salaketa).

Baina bada gehiago: neba edo ahizpa nagusiak bete dezakeen egitekoa. Sozializazioa, esan bezala, ez da norabide bakarrekoa, eta berdinen arteko harremanak zeregin indartsua du. Honi ekitea zaila, baina zergatik ez enkargatu neba edo ahizpa nagusiari txikiaren zaintza linguistikoa? Batzuetan emaitza onak ematen ditu: umeei gustatzen zaie familia lanak betetzea, oro har.

Are gehiago: zaintzaile bat kontratatuz gero, hizkuntzari dagokion gaia hartu behar da aintzat. Aitita-amamari ere adierazi behar zaio hizkuntzaren gainean familiak hartu duen erabakia, eta laguntzeko eskatu behar zaie (edo, gutxienez, ez eragozteko). Eta nagusiagoak direnean: eskolaz kanpoko jarduerak, aisialdi elkarteak, eta abar, eta abar.

Familiarekin amaitzeko, aintzat hartu behar da hizkuntzaren gaia familian eztabaidatu beharreko gaia dela. Bikote batek umea izatea erabakitzen duenean hainbat erabaki hartzen ditu. Eta hizkuntzaren gaineko erabakia ere espreski hartu beharko luke.

Eta, azkenik, gertuko komunitatea: parkea, lagunak, auzoa, … Lantzeko alorrik zailena da hauxe, baina euskaraz izan dadin saiatu behar dugu. Esate baterako, azken aldion Euskal Herrian bi ekimen interesgarri jarri dira martxan (Gasteizen eta Pasaian), gurasoek bultzatuta, umeek astean behin gutxienez euskaraz jolas egin dezaten. Ekimen txikiak dira, asko falta da oraindik egiteko (baina ziur naiz horrelako gehiago daudela han eta hemen).

Framing, markogintza-edo

2013-07-04  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Iñaki Martinez de Lunak lan oso interesgarria egin du euskararentzako framing berria aldarrikatuz. Luze joko luke hemen berak esandako guztiak jasotzea. Beraz, bazter bati baino ez diot begiratuko (osorik Bat aldizkariaren 86. zenbakian).

Framing berriaren ideiarekin bat, azterketa egin du Iñakik. Euskarak komunikabideetan duen presentzia aztertu du; hobe esanda, egunkarietan duen presentzia.

Ikerketa horren emaitzak argigarriak dira. Euskara ez da lehentasunezko gaia egunkari gehienetan, bigarren mailakoa baizik.  Hala ere, gai tematia da. Kutsu ezkorreko ikutua dute hizkuntza-politikako eta lan munduko albisteek. Jai aldarrikapen eremuari lotuta dauden albisteek kutsu baikorragoa dute. Izaera ludikoari eta norberaren hautu askeari lotuak dira erakargarrienak. Premia sozial nagusietatik lekutan dauden kontuak dira eta, beraz, erakargarritasun apalekoak.

Zer pentsatua ematen du. Eta Iñakik dioenarekin bat nator: Pentsatu bat eman behar zaio giro euskaltzaleetan egun erabiltzen den komunikazio estrategiari. Ezta?

Azatzak 67: Komikeri

2013-06-26  //  Azatzak  //  Iruzkinik ez

Edozein arte adierazpideri ekitea garrantzitsua da. Baina are garrantzitsuago egindakoa hedatzea, egindakoa publikoari zabaltzea. Komikia minoritarioa da gurean, eta are minoritarioago euskarazkoa. Horregatik da ezinbesteko dagoen apurra jendarteratzeko egiten den lana.

Horregatik da ezinbesteko Komikeri blogak egiten duen lana. Euskarazko komikigintza hedatzeko lana egiten baitu. Bitartean, goza ditzagun euskarazko komikiekin. Atera berri den “Munduko bandarik txarrena” komikiarekin adibidez.

Ikerketekin asmatu

2013-06-24  //  Sutondoko kontuak  //  Iruzkinik ez

Teresa Moureri honako irakurri diogu A letra miuda aldizkari soziolinguistiko interesgarrian:

Azken hamarkadetan galiziera ikerketa lerro garrantzitsua bilakatu da. 
Galizieraren bariazio fonetiko, morfologiko eta lexikalen gaineko  informazio 
uholdea  dugu. Baina horretara bideratutako energia erudizio hutsa dela ematen du, 
hizkuntzaren aldeko aktibismoa nahiko aparte uzten den heinean.

Eta, nahi barik, eta ez dakit zergatik, galiziera jartzen duen tokian neure buruak euskara jarri du …