Sylvia Plathen faxista

Atalak: Emakumea, Faxismoa, Literatura, Mikrofaxismoak, Patriarkapitalismoa, Sylvia Plath

Egun batzuetan, gaur bezala, Sylvia Plath gogoraraztea ona da. Lazaro anderea zela izkiriatu zuen hurrengo hitzekin: “Hiltzea artea da, gainontzeko bezala. Bereziki ongi egiten dut”. Hala izanik ere, ez dugu ahaztu behar bere bizitza lan itzela izan zela. Hari honetatik Plathen borrokak lerro ederrak eman dizkigu, porrot eta garaitiaren artean, behin eta berriro zenduz, behin eta berriro berpiztuz, betiereko Lazaro anderea bezala, lekukotasunaren aho arrailgarria dela medio.

Plathen ahalegina ez zen biribila izan, baina nor da perfektua heroiak hil diren garaian? Akatsez beteriko bidean ematen da benetako irtenbide emankorra, berak oso ongi aurreikusi zuen eran: “Beldurgarria da perfekzioa, ezin du umerik izan. Elur hatsa bezain hotz, itxi egiten du umetokia”. Bai, arrazoia du, helduok arimarik gabeko manikiak bezalakoak izaten ohi gara. Haurrak, ordea, alaiagoak izaten ohi dira, bizitzaren zuhaitzean perfekzioaren bila joaten ez direlako.

Bere azken olerkietan argi sumatzen da zein izan zen gizonen pisua gizarte patriarkapistalistan, non emakumea behartua izan den etxeko txoko burgesean maskaltzera. Matxismoaren indarkeria hamaika mikrofaxismoz egina dagoela iragarri zuen zorroztasun handiz idazle honek. “Daddy” o “Aitatxo” izeneko poeman agertzen den erara, emakumea zapuzten eta zapaltzen duen gizon oro banpiroa eta Panzer-gizona da aldi berean, matxista oro faxista bat delako, lerro ausartegi batean irakur dezakegun moduan: “Emakume orok maite du faxista bat”. Olerki berean, Plathek diosku emakume zanpatua “Dachaura, Auschwitzera, Belsenera doan judu bat” dela. Baten batek erranen du gehiegikeria dela, baina Maravillas Lambertoren kasua burura ekarriz, non bukatzen da bortxatzaile oldarkorra eta non hasten da faxista hiltzailea?

Aipaturiko poeman –Iñigo Astizek euskaratu duen bertsio doian–, gizon bortitz oro jainko bat da, eta jainko oro svastika bat da. Maizegi nagusikeria jainko-svastika-aitatxoa da –“Herr Jainkoa, Herr Luzifer” dio bertze poema batean–. Autoritarismo horren aurrean, gu, gizon demokratok, ez gara gai izan oraindik gure barruko faxista erailtzeko. “Aitatxo” poeman hori egitera ausartu zen Sylvia Plath. Bere bizitza Dachau, Belsen edo Auschwitzeko errausketa-labeetan amaitu ez zen arren, bere burua beste labe batean bukatu zen. Eta emakume idazle hau histeriko bat baino ez zela baieztatuko duten gizonen beldur naiz. Ai, Meinkampf gisako beltzez jantzitako gizon itsua, Clara Bow eta Sylvia Plathen arbaso ijitoa gorrotatzen duen faxista jainkojale madarikatua!

AITATXO

Ez didazu balio, ez didazu balio

gehiago batere, zapata beltz,

zeinetan hogei eta hamar urtez

bizi izan naizen, txuri eta txiro, oin baten pare,

kasik, arnastu eta atxis egitera ausartu gabe.

Nik hil behar zintudan, aitatxo,

baina aukera eman baino lehen hila zinen –

marmola bezain astun, zaku bete Jainko,

Friscoko foka baten neurriko

behatz gris handidun mamu estatua zurbila,

eta buruetako bat Atlantiko bakanean,

non Nauset ederreko uretan

ilar koloreko berdea isurtzen den urdinean.

Zu berreskuratzeko otoitz egon ohi nuen.

Ach, du.

Alemaniar hizkuntzan,

gerren, gerren, gerren alperrak

zapaldutako Poloniako zure herrian.

Baina arrunta da haren izena.

Nire lagun poloniarrak dio

badirela dozena pare bat herri izen horrekin.

Eta beraz, ezin izan nuen sekula jakin

non jarri zenuen oina, non bota sustraiak,

ezin izan nizun sekula hitzik egin.

Matrailean itsasten zitzaidan mingaina.

Txarrantxazko tranpan itsasten zitzaidan.

Ich, ich, ich, ich,

nekez egin nezakeen hitz.

Nire irudiko, alemaniar guztiak ziren zu.

Eta gordina hizkuntza hura;

lokomotor bat, lokomotor bat

ni judua banintz bezala txistuka garraiatzen.

Dachaura, Auschwitzera, Belsenera doan judu bat.

Juduen pare hasi nintzen hizketan.

Egia esan, baliteke ni neu ere judua izatea.

Tiroleko elurrak, Vienako garagardo argia

ez bata, ez beste, ez dira ez puru ez benetakoegiak.

Nire arbaso ijitoarekin, eta zorte arraroarekin

eta nire taroteko kartekin, eta nire taroteko kartekin,

baliteke, ni neu ere judu moduko bat izatea.

Beti izan naiz zure beldur,

zure Luftwaffearekin, zure mordoilokeriarekin.

Eta zure bibote txukun

eta zure begi urdin ario biziekin.

Panzer-gizona, Panzer-gizona, o Zu –

ez Jainko, baizik eta svastika;

hain beltza, eutsiko liokeen zerurik ez dagoela.

Emakume orok maite du faxista bat,

haren bota aurpegian, zu bezalako

basati baten bihotz basati-basatia.

Arbela parean zaude zutik, aitatxo,

gordeta daukadan zure argazkian,

kokotsean duzu zuloa oinean izan beharrean,

baina ez diozu horregatik deabru izateari uzten,

ez diozu uzten nire bihotz gorri ederra

hozkada batez erdibitu zuen gizon beltza izateari.

Hamar urte nituen lurperatu zintuztenean.

Hogei, neure buruaz beste egiten saiatu nintzenean,

atzera, atzera, atzera zugana itzultzeko.

Hezur hutsekin ere aski nukeela pentsatu nuen.

Baina zakutik atera ninduten,

eta kolaz batu

eta orduan jakin nuen zer egin.

Eredu bat egin nuen zurekin;

Meinkampf gisako beltzez jantzitako gizona

eta oinaze-zaldien eta garrotearen zalea.

Eta, bai, nahi dut, esan nuen, bai, nahi dut.

Hala, aitatxo, azkenean, bukatu da gurea.

Sustraitik eskegi dut telefono beltza,

eta orain ezin da hortik ahotsik pasa.

Gizon bat hil dut, bi gizon hil ditut –

zu zela esanez, nire odola

urtebetez edan zuen banpiroa;

zazpi urtez, egia esan, jakin dezazun.

Aitatxo, lasai etzan zaitezke orain, beraz.

Taket bat duzu bihotz beltz lodian eta

herritarrek ez zaituzte sekula izan maiteen artean.

Zure gainean dabiltza dantzan eta ostiko batean.

Beti susmatu zuten zu izan zintezkeela.

Aitatxo, aitatxo, sasikumea, bukatu da gurea.