Zentsura: bai ala ez? Askatasuna: bai ala ez?

Atalak: Komuna, Kultura

Erreportaje baterako Berria egunkaritik galdera batzuk egin zizkidaten, zentsuraz, artelanez eta askatasunez. Arte sorkuntzan mugarik ba ote dagoen, eta hala izatekotan, zeintzuk beharko luketen azaltzea zen muina, eta kazetatik honako hari hauek eskaini zizkidaten:

– Arteak ba al du mugarik? Bada marra gorririk?

– Nork finkatzen ditu? Zer interesekin? Gizartean dauden muga berak dira, edo artea nolabait “blindatua” dago horien aurrean?

– Artearen dohaina, transgresiorako gaitasuna. Nola da posible hori, alde berean mugak badaude?

– Oso ohiko da entzutea, “adierazpen askatasuna ukaezina eta zalantzagabea da, baina…” Kontraesana?

– Artistaren autozentsurarako arriskua.

– Abel Azkonaren kasuaren azterketa.

Itaunei erantzuteko asmoz, hurrengoak dira hitzez hitz atseginez izkiriatu eta prestatu nituen oharrak, azkar nire ideiak laburbiltzen dituztenak:

Gure jendarte neoliberaletan artelana hauslea edo transgresorea dela entzutea barregarria da. Mugarik gabeko askatasuna ilusio bat bertzerik ez da: jendarte neoliberal batena, merkatuaren hegemoniak bultzatu eta inposatzen duena. Hori dela kausa, maiz artista sortzailearen lana (Guy Debord-en) Ikuskizunaren Gizartean fetix bat baino ez da izaten – gogoratu behar da transgresiorako joera fetixismoaren barruan kokatzen dela.

Eztabaidetan helbururik esanguratsuena ez da artea, kultura baizik. Jomuga galdu egin dugu, alde honetatik. Duela hiruzpalau hamarkada, gure artean eztabaida izan zen nola sortu “iraultza kulturala” jendarte edo herri batean. Pitinka-pitinka ideia hori baztertuz joan da, eta orain norbanako isolatuaren artea dugu, komunitate baten kulturaren orde. Kultura komuna pribatizatu eta atomizatu dutenez, artista bakartiaren eredu merkantilista zabaldu dute: berdin da atzoko neorromantizismoan zein gaurko estetika hipsterrean.

Nire iritziz, erronka gaizki mahai gaineratua izan da azken boladan. Auzi nagusia ez da: “askatasuna: bai ala ez?”, “zentsura: bai ala ez?”. Kultura orok bere mugak eta jomugak dauzka, baina jendarte birrindu batean bizi garenez, dilema faltsu batean sartuak izan gara: “zer nahiago duzu, estatuaren zentsura ala merkatuaren askatasuna?”. Nire erantzuna: ez bata, ez bertzea. Estatuaren eta merkatuaren eskuetan gure ardura utziz gero, bukaeran kulturaren zereginak ihes egiten digu. Arestian erran dudanez, kultura guztiek mugak eta jomugak dauzkate, eta kulturan dena ez da zilegi, onesgarri. Adibidez, arrazakeriaz eta xenofobiaz jositako umore grafikoa edo emakumeen aurkako indarkeria estaltzen duen ikus-entzunezko publizitate edota zinematografia higuingarriak dira. Kasu hauetan, estatua eta merkatua heldu baino lehenago, bertze gauza bat beharrezkoa da, galdu dugun adierazpen bat: “kritika kulturala”. Hitz komunetik sorturiko kritikak erakusten digu komunitate bat bizirik dagoela, baina kultura gure jendarte birrinduan estatu eta enpresen eskuetan utzi dugunez, ez dugu irtenbide errazik. Arazo horrek azalerazten digu gure komunitate kulturala desagertua dugula, kasik hilda.

Beraz, ze arte eta ze ostia! Ikuskizun gutxiago, ostia bedeinkatu eta profanatu gutxiago, eta denon artean gehiago hausnartu eta adierazi zer egin gure haragiarekin, gure gorputzekin. Jorge Oteizak idatzi zuen eran, artea kontzientzia hartzeko eskola politiko bat baizik ez da. Ez gehiago, ez gutxiago.