Karl Marx fetitxismo ekonomikoaren aurka

Atalak: Ekonomia, Komuna

Gaur Karl Marxen heriotzaren urteurrena da. Egungo fetitxismo ekonomikoa aztertzeko abagune hobeezina. Ekonomia ofizialak egoera historiko soziala mistifikatzen digu. Kapitalaren ideologiaren arabera, aberastasuna enpresarien eskuetatik dator, jabego pribatua naturala da, eta ekoizteko modu bakarra kapitalismoa da. Ideologia horren bidez, ordea, ekonomiak eta politikak ez dute deusik azaltzen: ikuskera ideologiko eta historikoa baizik ez dira azken funtsean. Hasieratik 1844ko eskuizkribu ekonomiko eta filosofikoetan Marxek halako doktrina ideologikoa aztertu eta salatu zuen. «Besterendutako lana» atalean azaleratu zuen ekonomia ofiziala ez doala jabego pribatutik harago, errealitate sozial eta ekonomikoa argitzeke utziz.

«Ekonomia Politikoa jabego pribatutik abiatzen da, baina ez du hori azaltzen. Jabego pribatuak benetan ibiltzen duen prozesu materiala jasotzen du formula abstraktu eta orokorrekin, eta gero legearen balioa ematen dio. Lege horiek ez ditu barne hartzen, hau da, jabego pribatuaren funtsetik nola sortzen diren ez du frogatzen. Ekonomia Politikoak ez digu lanaren eta kapitalaren, kapitalaren eta lurraren, arteko zatiketaren oinarriaz inolako azalpenik ematen».

Ekonomia kapitalistan klase desjabetuaren lan-indarra klase menderatzailearen jabego pribatuan bukatzen da. Halako prozesua arakatzerakoan, Georg Wilhelm Friedrich Hegelen filosofia ikasi ondoren, dialektika baliatuz eta irauliz, Marxek erakutsiko du langilea salgai bihurtzen dela, besterentzen duen dinamika modernoan langilearen indarra desjabetua izaten delako. Lanaren eta kapitalaren arteko dialektikan langile klasearen pobrezia kapitalaren klasearen aberastasuna da, jabego pribatua dela bide. Dialektika material historikoan zenbat eta aberastasun gehiago produzitu, hainbat eta pobreagoa da produzitu duen langile klasea. Halako gertaera ekonomikoa zientifikoki iker daiteke, klase borrokan alderantziz proportzionala izaten delako.

«Gu gaur egungo gertaera ekonomikotik abiatzen gara.

Langileak zenbat eta aberastasun gehiago produzitu (bere produkzioaren potentzia eta bolumena zenbat eta gehiago hazi), hainbat eta pobreagoa da. Langilea salgai bihurtzen da, eta zenbat eta salgai produzitu, hainbat eta merkeagoa da bera. Giza munduaren baliogalera eta gauzen mundua balioztatzea zuzenki proportzionalak dira. Lanak ez ditu salgaiak bakarrik produzitzen, bere burua ere eta langilea salgai gisa ere bai baizik (eta oro har salgaiak produzitzen dituen proportzioan gainera).

Gertaera horrek, bestetik, honakoa besterik ez du adierazten: lanak produzitzen duen objektuak, bere produktuak, berari aurre egiten dio izaki arrotza, produzitzaileekiko botere independentea, balitz bezala».

Ekonomiaren doktrina ofizialetik at, Marxek esplotazioaren dialektika agerraraziko du. Horretarako erakutsi beharko du ekonomiak erlijioaren antza hartzen duela. Merkatu kapitalistan idolo eta jainko berriak produzitu eta eraiki dira, giza harremanak estaliz eta gizakiak azpiratuz. Giza subjektua objektu eta salgai bilakatzen da, lan-indarra merkantzia baizik ez da izaten, bizitza arrotz bihurtzen da, besterentzeak geure baitakoa eraldatzen du, gogamena alienatzen da.

«Erlijioan ere gauza bera gertatzen da. Gizakiak Jainkoarengan zenbat eta gehiago ipini, hainbat eta gutxiago du berak. Langileak bere bizitza objektuan ipintzen du, baina hortik aurrera ez da berea, objektuarena baizik. Jarduera zenbat eta handiagoa izan, hainbat eta objektu gutxiago du langileak. Bere lanaren emaitza dena ez da bera. Beraz, emaitza zenbat eta handiagoa izan, hainbat eta ezdeusagoa da bera. Langilea bere emaitzan besterentzeak ez du esan nahi bere lana objektu edo kanpoko izate bihurtzen dela bakarrik; bere baitatik kanpo, independenteki, arrotz dagoela, bere aurkako botere independente bihurtzen dela baizik. Objektuari eman dion biziak gauza arrotz eta etsai gisa aurka egiten dio».

Kapitalismoak esplotazioaren dialektika ezkutatzen du, ekonomiak langile klasearen garrantzia gutxiesten duen bitartean. Ideologia hegemonikoak estaliko du ekonomia giza harremanetan datzala. Kapitalak giza mundua desitxuratuko du, bere interesen arabera, eta lanaren besterentzea bultzatuko du. Merkatu kapitalistaren prozesuan ez dago atsedenik, asegabea delako. Alta, Marxek lege ekonomikoen beste aldea sorraraziko du: zenbat eta ahalmen gehiago klase kapitalistan, hainbat eta sufrimendu gehiago, hainbat eta gabezia gehiago nagusituko da langile klasean. Kapitalismoaren izaera da, lege bakarra, ekonomia ofizialak kontatzen ez duena. Ildo horretan 1844ko eskuizkribuetan Marxen berbek ez dute gaurkotasunik galdu:

«Langilea bere objektuan besterentzea lege ekonomikoen arabera honela azaltzen da: langileak zenbat eta gehiago produzitu, hainbat eta gutxiago kontsumitu behar du; zenbat eta balio gehiago sortu, hainbat eta baliogabeagoa (duintasunik gabeagoa) da bera; bere produktua zenbat eta landuagoa izan, langilea hainbat eta desitxuratuagoa da; bere objektua zenbat eta zibilizatuagoa izan, hainbat eta basatiagoa da langilea; lana espiritualki zenbat eta aberatsagoa izan, hainbat eta espiriturik gabeago eta naturari lotuago geratzen da langilea.

Ekonomia Politikoak ezkutatu egiten du lanaren funtsezko besterentzea, langilearen (lanaren) eta produkzioaren berehalako harremana kontsideratzen ez duelako.

Egia esan, lanak aberatsentzat mirariak egiten ditu, baina langilearentzat gabeziak dakartza. Jauregiak sortzen ditu, baina langilearentzat txabolak. Edertasuna sortzen du, baina langilearentzat desitxuraketak. Lana makinez ordezkatzen du, baina langileriaren zati bat lan basatira bidaltzen du, eta beste zatia makina bihurtzen du. Espiritua sortzen du, baina langilearentzat ergelkeria eta kirtenkeria eragiten ditu».

Ekonomia ofizialak aberastasunaren sorburua iluntzen du, ustiapenaren izaera estaltzen du, giza errealitatea mistifikatzen du, merkatutik lanaren klasea alboratuz eta kapitalaren klasea goraipatuz. Heldutasunean, 1867an Kapitala-ren lehen liburukia argitaratu zuen, eta hor ere Marxek ekonomia politikoaren mistifikazio osoa hankaz gora jarri zuen. «Merkantziaren izaera fetitxista eta haren sekretua» atalean ekonomiaren apaindura mistifikatzaile eta fetitxista biluzi zuen:

«Merkantzia bat lehen begiratuan gauza normal, arrunt agertzen da. Baina horren analisiak adierazten du oso gauza bihurria dela, sotilkeria metafisikoz eta apaindura teologikoz betea».

1844ko eskuizkribuetatik 1867ko Kapitala-ra Marxek agerian utzi zuen ekonomia eta kapitala harreman sozialak baizik ez direla, oinarrizko errealitate materiala ahaztu dugula, erlijioaren modura merkatu kapitalista fetitxe bilakatu dela, eta fetitxismo berri horrek forma fantasmagorikoa hartu duela.

«Gauza fisikoen arteko harreman fisiko bat da. Aitzitik, merkantziaren formak eta forma hori ordezkatzen den lan-produktuen arteko balio-harremanak ez dute batere zerikusirik horien izaera fisikoarekin, ezta izaera horretatik sortzen diren harremanekin ere, gauzen propioak direnekin. Hemen gizakientzat hartzen duen gauzen arteko forma fantasmagorikoa haien artean existitzen den harreman sozial determinatua besterik ez da. Horregatik analogia bat aurkitzeko mundu erlijiosoaren laino-eremura ihes egin behar dugu. Hor giza gogamenaren produktuek figura autonomoak dirudite, bizi propioz hornituak, elkarrekiko eta gizakiekiko harremanean. Gauza bera gertatzen da merkantzia-munduan giza eskuen produktuekin. Horri deitzen diot lan-produktuei atxikitzen zaien fetitxismoa merkantzia gisa produzitu bezain laster, eta zeina horregatik merkantzia-produkziotik bereiztezina baita.

Merkantzia-munduaren izaera fetitxista, aurreko analisiak dagoeneko erakutsi duenez, merkantziak produzitzen dituen lanaren izaera sozial berezitik sortzen da».

Ekonomia ofiziala metafisika xarmatzailea besterik ez da. Zientziarik gabeko ideologia fetitxista eta erlijiosoa baizik ez da. Mistifikazioa mantentzen dugun bitartean, ez gara gai izango errealitatea iraultzeko, gizartea aldatzeko, esplotazioa gainditzeko, komunismoa sortzeko. Kapitala idazlanaren bukaeran, hirugarren liburukian, hain zuzen ere, «Formula hirukoiztiarra» atalean Marxek kapitalaren mistifikazio ekonomiko osoa laburbilduko du. Erlijio kristauak trinitatea erabiltzen duen bezala, ekonomia politiko ofizialak ere bere hirutasuna dauka:

«Kapital/irabazi horretan, edo hobeago esanda, kapital/interes horretan, lurzoru/lurreko errenta horretan, lan/soldata horretan, orokorrean balioaren eta aberastasunaren osagaiek sorburuekin duten loturatik hirutasun ekonomiko horretan burutu dira ekoizteko modu kapitalistaren mistifikazioa, giza harremanak gauza bihurtzea, produkzio-harreman materialen estaldura zuzena zehazpen historiko ekonomikoetan: xarmatutako mundua, alderantzikatutakoa, hankaz gora jarritakoa, non Monsieur le Capital eta Madame la Terre errondan ibiltzen baitira espektralki izaera sozialen erara eta, aldi berean, zuzenki gauza soilen erara».

Marxen tresnekin lantzen dugunean, bestelako errealitatea agertzen zaigu: mundu zibilizatua basakeria izaten da, bake sozialean eguneroko gerra zibila aurkitzen dugu, eta askoren galerak gutxiren aberastasuna sortzen du. Ekonomia mistifikatzaile ofizialak azaltzen ez duena argiago ikusten dugu. Hori dela eta, kapitalaren demokrazia liberaletan ez dute Marx gogoko.