Sartre kolonialismotik at: naziotik klasera euskal auzian

Atalak: Ekonomia, Komuna, Patriarkapitalismoa

1970eko abenduan Burgosko epaiketa suertatu ondoren, Gisèle Halimi abokatu ekintzaile eta feminista franko tunisiarrak liburu bat kaleratu zuen, Le procès de Burgos izenekoa. 1971ko lan honek txit gomendagarria da garaiko aitorpenak eta nazioarteko egunkariko berriak jasotzen dituelako. Honez gain, Jean-Paul Sartre filosofo frantsesak sarrera egin zion. Hitzaurre luze hau Zutik aldizkariko 61. zenbakian euskaratua izan zen osorik. Tamalez Halimiren liburua ez zen nehoiz euskaratua izan.

Sartreren ekarpenak ikuspuntu berezi bat gehitu zion bere hitzaurrean. Ez zen Burgosko auzipetuekin elkartasuna erakusteko aukera bat gehiago: frantses gisa, euskal historia bere gain hartu zuen, eta antolabide materialistatik Frantziako Errepublikaren garapen historikoa desegin zuen, kapitalismoaren eta kolonialismoaren arteko lotura azaleratuz:

“Demagun exenplu bat: hots, frantsesei erakusten zaie, alegia, Frantzia-ren historia ‘gure’ probintzi guztien batasunarena baizik ez dela, batasun hori erregeekin hasi zela, ondoren Frantzia-ko Erreboluzioarekin jarraitu zuela gero XIX-an akabera emateko. Hontan gogorra behar zela izan, hori esan ohi zidaten eskolan; gure hizkuntzaren osotasuna eta gure kulturaren unibersalismua gurenean hain goiz heldu zen nazio batasunaren bitartez esplikatzen zen. Nahiz bateko hala besteko izan gure ikuspegi politikua, arazo hori ezin zitekean hauzitan jarri” (Sartre 1971, 1).

Honela irakasten zen Frantziako historia, nola komunistek hala sozialistek onartzen zutena. Historia orokor horrek unibertsaltasunaren tankera hartzen bazuen ere, ildo kontserbadorea mantentzen jarraitzen zuen, oinarri material eta ekonomikoen ziorik ematzen ez zuelako. Probokazio modura, Sartrek historia frantses ofizial hau irauli zuen bere idazlanean:

“Eman dezagun erregezaleen absolutokeria alkar-komunikatzeko era berriekin batera eta ‘merkantilisten’ lege eta merkatu-dirutzakin batera sortu zela; eman dezagun Erreboluzioak eta Jakonbindarkeriak, garaiko feudal eta etnien azken hesiak saltatuz gero, ekonomiaren batasuna lortzeko aukera prestatu ziotela burgesiari eta baita ere, etniazko jatorriari begiratu gabe lasai asko harmetan altxatzen zirelako […]; eman dezagun baita ere gaurko batasuna, osotara hartuta, gaur egun gainetik dagoen klasearen betiko ikusmoldearen ondorio bat dela eta klase dominatzaile hau, Bidasoa-tik hasi eta Belgika-raino, nunahi, berari dagokion tankerako gizon abstratu bat modelatzen etorri dela, betiko lege formal berdinez eta betiko obligazio egiazkoez definitua, –zeren demokrazian bait gaude!–, bainan inoiz egiazko beharrizanak kontutan hartu gabe, ordea. Gaur kontu hauetaz ez da inor arduratzen” (Sartre 1971, 1).

Espainiako gobernu faxista kritikatzen zuen bitartean, filosofo honek Bidasoatik Belgikaraino Frantziako kondaira ofiziala ere arbuiatzen zuen, Algeria, Bretainia, Okzitania, Alsazia eta euskaldunen iragana berreskuratuz. Horrela, Frantziako Errepublikaren geografia historikoa ez zen izaki naturalizatu bat, baizik eta indar ekonomiko klasistek bideraturiko emaitza biziduna:

“Ba dakigu gaurko mugak klase dominatzaileen interesei dagokionez muntatuak daudela eta ez herritarren asmoen onerako; ba dakigu baita ere indartsuek hain harroki proklamatzen duten batasun horren azpian etnien zapalkuntza dagoela eta baita ixileko edo ageriko biolentzia ere” (Sartre 1971, 1).

Egungo mugak iraganeko kolonizazioaren ekoizkinak dira. Klaseak, estatuak eta nazioak batera hausnartzera bultzatzen gaitu Sartrek. Nazioaren historia eta klaseen arteko borroka elkartu eta gero, zentralismoaren auzia erdian jarriko du, periferiako edo bazterreko langileen esplotazioaren tankera aztertzerakoan:

“Ondorioa garbia da: itxurak itxura, euskal langilearen egoera langile kolonizatu baten guztiz antzeko da, zeren ez bait da sinpleki esplotatua, esate baterako klase burruka ‘kimikuki garbia’ daramaken Castila-ko langilea bezela, baizik eta deliberamendu osoz goi-esplotaturik dago, lan berdinean Espania-ko langile batek baino gutxiago irabazten duelako. Beraz, herria goi-esplotatu egiten du erdiko gobernuak ‘compradores’ hoien bitartez, eta hauek goi-esplotazio konsentitu hortan oinarriturik, langileak esplotatzen dituzte. Goi-esplotazio honetaz ez dira aprobetxatzen euskal kapitalistek, inpuestoz kargatutako esplotatzaile xinple batzu direlako” (Sartre 1971, 3).

Sartreren testuan klasearen auzia eta nazioaren auzia bat datoz kolonialismoaren aferan. Kolonia da lekua, non klase-esplotazioa eta nazio-menderakuntza bateratzen diren, batak bestea mantenduz. Halaber, horrek erran nahi du edozein konponbide ez dela onargarria, klaseen arteko borroka geografia historiko batean ematen baita. Hemendik filosofo frantsesak bi ikasbide erakutsiko ditu: Euskadiko Alderdi Komunistaren aurka baietsiko du ez dagoela borroka “kimikoki garbirik”, eta Euzko Alderdi Jeltzalearen aurka argi utziko du, errepublika berri bat sortzekotan, azken honek sozialista izan beharko lukeela, nazioarteko kapitalaren eta garaiko USAko inperialismoaren menpean gera ez zedin (Sartre 1971, 4).

Bi kritika hauetan agerian daukagu nola uztartu zituen Sartrek nazio-auzia eta klase-auzia. Langileriaren esplotazioa aztertuz gero, beharrezko dugu kapitalaren zirkulazio osoan sakontzea. Denboraren poderioz estatuek zirkulazio hau erabili dute, eta, alderantziz, zirkulazio honek ere estatuak eratzen lagundu ditu. Langileen menderakuntza eta klaseen arteko esplotazioa hemendik konprenitu behar dira, kolonizazio historikoaren aurkako borrokatik, alegia. Horretarako premiazkoa da botere historikoen zentralismorako jite oro baztertzea, baita kapitalismorako joera oro zokoratzea ere. Zentralismoa kapitalaren aztarna historikoa izanik, kolonialismoaren aurkako ikusmolde (sozialista) berria aplikatu behar da: zentralismo eta kapitalismotik at erabakiko da benetako burujabetza, langileria buruan.

Erreferentzia bibliografikoa:

Sartre, Jean-Paul 1971: “Sarrera”, Zutik, 61. zenbakia. Jatorrizko testua frantsesez: “Préface”, in Gisèle Halimi, Le procès de Burgos, Éditions Gallimard, Paris, 1971, VII-XXX.

* UEUn ohar eta ideia hauek azaldu nituen uztailean, osorik JAKIN aldizkarian irakur daitezkeenak.