Aiher eta bihotz

Atalak: Eskultura, Heriotza, Kultura, Zinema

Intsumisioaren garaian belaunaldi gazte batek estatuaren logika militarista azpiratu zuen. Iruñeko intsumituen artean, 21 urte zituelarik, Asier atxilotu eta espetxeratu zuten, baita bere anaia nagusia ere, espainiar armadan soldadutzari uko egiteagatik.

Asierren aitona, gudaria izanik, 1937an preso sartu zuten, eta esklabo lanetatik ihesi, bukaeran, 41 urterekin, Venezuelan hil zen, EAJko arduradun izan ondoren. Demokrazian aitonaren semea, Asierren aita, atxilotu eta 18/98 prozesuan 49 urteko kartzela zigorra eskatu zuten harentzat, Egin egunkariko administrazio kontseiluan parte hartzeagatik. Ez zuen zigorrik bete, giltzapean sartu baino lehen bihotzak jota hil baitzen, 70 urte zituela.

Asierren lagunak, Aitorrek, gertakizun hauek laburbildu nahi izan ditu dokumental batean. Aitor Merino eta bere arreba, Amaia, izan dira film honen zuzendari eta arduradunak, zailtasun eta oztopo handiz, Espainiako zinema-areto askotan eta hainbat komunikabidetan terrorismoaren apologiatzat jo dutelako. Aitor eta Amaiaren alde baieztatu behar da erantzukizun handiko lana aurrera eraman dutela, eta nire ustez zintzotasun gardenez eta eskuzabaltasun sakonez.

Aiherrak aiher, Aitor eta Asierren bideak aldendu ziren –bata Madrilen, bertzea Nafarroan–, beren laguntasuna gutxitu gabe. Hala eta guztiz ere, egun batean Aitorri gutun bat heldu zitzaion, non Asierrek aitortu zion ETAko kidea zela. Gero bertze sufrimendu eta zorigaizto anitz jin ziren, eta hortik jaio ziren bi galderak Aitorrentzat: nola azaldu Madrilgo lagunei erakunde horren kide batekin zuen adiskidetasuna?, nola ulertarazi zerk bultzatu zuen erabaki hori hartzera, Aitorri ere konprenitzea kostatzen zitzaionean?

Agian galderak ez dira pelikulan erantzuten, baina ez merinotarren lan zinematografikoarengatik. Indarkeria bete-betean agertzen denean, hitzek eta artelanek ez dute irtenbide errazik. Apika, ildo honetan, bi une goren dira filmean. Bata Iruñeko ongi etorria da Zumalakarregiren Atean, non Aitorren komentarioetan sumatzen dugun zergatik ez den aisita logika militarra onartzea. Bigarrena, erabat hunkigarria, urte zaharreko familia afariarena da, non Asierren amaren berbek gogorarazten dizkiguten intsumisioaren garaia eta indarkeriarekiko lekurik eza herri honen bihotzean.

Filma ikusi eta gero, Oteizaren eskultura bat, “Odiseo izeneko gudari armatu baten erretratua“ izenekoa, begiesteko aukera izan dut. Maiz bisitatzen dut, Espainiako erregearen, Filipe II.aren erranetara eraikitako gotorleku militarrean. Oraindik ez da inor ausartu adieraztera eskultura hau terrorismoaren apologia dela, baina badaezpada Iruñeko udalak informazio publikoetan “armatu” hitza ezabatu du, artelan honen historia manipulatuz. Odiseo gudari hau beltzez margotutako altzairuz egina dago, xaflak soldatu ondoren, kutxa huts bat eratu arte. Haatik, gudari-eskultura honetan benetako indarra ez datza metalezko armaduran, baizik eta txapen arteko hutsuneen jokoan, non espazioa husten eta irekitzen den. Tarte hauen espazioan Pardines eta Etxebarrieta, Hipercor eta Vic, Lasa eta Zabala, Pertur eta Yoyes ikusten ditut, baita Asier eta Aitorren harremanaren lekua ere.

Odiseo hau bizirik dagoenez, eskulturaren hutsuneak handituz doaz. Azken egunotan hutsarte berri bat ireki zaio kutxa metafisiko honi, Arkaitz Bellonena. Aiher eta bihotzaren potret iluna.