Quebec: Hizkuntza Lege berriaren inguruko eztabaida sutsua

Atalak: Nazioartea, Soziolinguistika

Quebec erreferentzia garrantzitsua izan da eta da, euskararen aldeko lan eta ekimenetan ari garen guztiontzat. Gaur egun Euskal Herrian abian den hainbat esperientziak eta egitasmok Quebecen du jatorria: lan-munduan euskara sustatzeko egitasmoak, terminologia eta hiztegigintzako projektuak edo administrazioa euskalduntzeko plangintzak, batzuk aipatzearren.

Quebecen aplikatzen ari diren hizkuntza politikaren oinarrian dagoen legea, Frantses Hizkuntzaren Karta da, “101 Legea” bezala ezagutzen dena. Lege hau, 1977ko abuztuaren 26an onartu zen, liberalen oposizioarekin, eta geroztik, izan ditu aldaketa batzuk. 1984ean, esate baterako, Quebeceko Epaitegi Gorenak indargabetu egin zituen komertzioak frantses hutsez errotulatzera behartzen zituzten atalak.

14. Legearen aurkako protestak. ‘Mobilizing ideas’ web gunetik hartutako argazkia

Zenbait esparrutan frantsesa atzera egiten ari dela ikusita, ordea, neurri berriak hartzea proposatu zuen Parti Québécois-k joan den urteko hauteskunde kanpainan eta hortik sortu da, joan den abenduan Legebiltzarrean aurkeztu zen “Loi 14” deitzen den proposamena. PQ-k irabazi zituen hauteskundeak, baina, minorian ari da gobernatzen (125etik 54 diputatu) eta sostengu gehiago behar ditu legea aurrera ateratzekotan. Anglofonoek, alofonoek eta frankofono federalistek sostengatzen duten Alderdi Liberalak (50 diputatu) jada adierazi du aurka bozkatuko duela, frantsesa Quebeceko hizkuntza komuna izatearen alde badago ere, planteatzen diren neurriak gehiegizkoak iruditzen zaizkiolako. Halaxe adierazi du bere web orrian aste honetan. Legearen etorkizuna beraz, Coalition Avenir Quebec kontserbadorearen eskuetan dago bere 19 diputatuekin, Quebec Solidaire alderdi abertzale ezkertiarraren 2 diputatuak ez baitira aski.

Eztabaida gehien sortu duten gaien artean honako hauek daude: anglofonoak %50 baino gutxiago diren udalerrien estatus elebiduna aldatzeko aukera, tamaina ertaineko enpresetan frantsesa erabiltzera behartzeko aukera edo, militarrek beren haurrak eskola ingelesetara funtsa publikoz ordainduta bidaltzeko duten eskubidea.

Eztabaida, nolanahi ere, uste baino beroagoa ari da gertatzen, bai politikoen artean, bai kalean eta baita hedabideetan ere. Hartu duen tonuaz jabetzeko esan dezagun, Legebiltzarrean izandako debateetan, bai alde batekoek eta bai bestekoek heriotza mehatxuak jaso izana salatu dutela. Mario Beaulieu, Legearen aldeko mobilizazio sozialera deitu duen Québec français mugimenduaren presidentea izan da mehatxuak salatu dituen bat, eta ingelesa Quebecen arriskuan dagoela eta hizkuntzaren inguruko debatea amaitu egin behar dela aldarrikatzen duen Office québécois de la langue anglaise erakundeko Hugo Shebbear, bestea.

Biztanleriaren %80 inguru diren frantsesdunen esanetan, frantsesa gainbehera doa Montrealen eta hori mehatxu larria da Quebeceko eskualde guztietako frantsesdunentzat. Ingeles hutsez bizi daiteke Montrealen, eta lortu beharko litzatekeena da Quebecen bizi behar duten guztiek frantsesa ikastea. CSN-k (Confédération des Syndicats Nationaux), bere aldetik, frantsesez lan egiteko eskubidea defenda dezan eskatu dio gobernuari, batez ere Montrealeko enpresa txiki eta ertainetan, enpresa hauetan 4 lanpostutatik 3tan frantsesa ez den beste hizkuntza bat eskatzen delako eta langile frantsesdunen kopurua jaisten ari delako. Izan dira, Impératif français erakundea bezala, urrunago joan eta gobernuari ez dezala zerbitzurik ingelesez eskaini eskatu diotenak, Québec-en dauden ospitale anglofonoen kasua aipatuz.

Beste aldean, biztanleriaren %10 inguru diren ingelesedunek diote lege honek beren giza-eskubideak urratzen dituela, diskriminatzailea dela eta ingelesa desagerrarazi beste asmorik ez duela. Beraiek diotenez, herritarrek ez dute nahi debate hau zabaltzerik, baizik eta gobernua gehiago arduratzea ekonomiaz, osasun arloaz edo hezkuntzaz. Talde jakin batzuk, ingelesaren ofizializazioa eskatu dute, 14. legea baztertzea eta hiri bat elebiduna izendatzeko maila jaistea.

Diane de Courcy

Diane De Courcy, Inmigrazio eta kultur komunitateen ministroak eta Frantses Hizkuntzaren Kartaren arduradunak onartzen du hizkuntzaren inguruko eztabaidak pasioak eragiten dituela, baina proposatu duten Legea moderatua dela defendatzen du. Anglofonoekiko harremanetarako ministro Jean-François Lisée ere ez dator bat legearen aurkakoekin. Aste honetan bertan bere blogean idatzi duenez, liberalengatik balitz ez litzateke urrats berririk emanen frantsesaren alde. Aurretik ere esana du Quebeceko Ingeles komunitatea probintziaren kultura eta historiaren zati garrantzitsua dela eta Quebecen ere babestu behar diren eskubide historikoak dituela. Anglofonoak lasaitu nahi izan ditu hitz horiekin, erakunde anglofonoak mantendu egin behar direla nabarmenduz.

Antoine Robitaille “Le Devoir” egunkariaren kazetariak dioen bezala, liberalen eta ingelesdunen diskurtsoek 1977. urtean 101 Legearen kontra erabili zituztenak dakartzate gogora, orduan ere erabat legearen aurka jarri baitziren. Hauxek bere hitzak: “Baina Lege horregatik izan ez balitz, zer izango zatekeen gaur egungo Quebec frantsesa? Zenbatekoak izango ziren, gaur egun harrotasunez erakusten diren gazte anglofonoen elebidun-tasak? Gaur egungo liberalek, atzokoek bezala, edozein eratako konpromisoak errefusatzen dituzte. Tristea.”

‘Conseil supérieur de la langue française’ erakundearen kanpaina

Euskaldunoi merezi digu prozesu hau arretaz jarraitzea. Dagoeneko, irakaspen batzuk ere atera genitzake: hizkuntza politika eraginkor eta iraunkorraren beharra, egoera berriek eskatzen dituzten egokitzapenetara moldatzeko malgutasuna eta erabakimena, hizkuntza gutxituaren aldeko urratsak eman orduko aurreikustea beti egongo dela bide hori oztopatu nahiko duen hizkuntza menperatzailearen sektore indartsu bat, neurri berriak planteatu eta hartzerakoan aurretiazko lanketak duen garrantzia …

Eta hau dena esan eta gero, nabarmendu nahi nuke, zein gutxi aipatu diren bertako hizkuntza indigenak kaleko edo politikarien arteko eztabaidetan.

 Euskal Irratietako Goizberri saiorako (13-04-23) prestaturiko testuan oinarrituta.