Katalunia independentea eta hizkuntzen lege-estatusa: debate baten kronika

Atalak: Nazioartea, Soziolinguistika

Joan den larunbatean, “Les llengües en el nou Estat” (Hizkuntzak estatu berrian) gaiaren inguruko mahai-ingurua antolatu zuten CALek (Coordinadora d’Associacions per la Llengua Catalana), Tallers per la Llenguak eta katalanaren aldeko beste erakunde batzuek Sabadellen. Euskal Herrian ere ezagunak diren lau aditu izan ziren bertan: Carme Junyent, Jordi Solé i Camardons, Albert Pla Nualart eta Xavier Vila. Eztabaidarako galdera hauek proposatu zizkieten: Zein izan behar du katalanaren eta beste hizkuntzen lege-estatusak Katalunia independentean? Estatu propioak lagunduko al du katalana normalizatzen? Zer nolako ondorioak izan ditzake Kataluniaren independentziak, beste herrialde katalanetan?

David Vila antolatzaileak, honela laburbildu du han esandakoa: “Adostasun zabala agertu zen aitortzerakoan katalanaren eta espainolaren koofizialtasunak ez lukeela ahalbidetuko katalanaren normalizazio osoa. Baita, hobe litzatekeela katalanarentzat, ‘hizkuntza ofiziala’ ez den beste izendapen alternatiboren bat erabiltzea, hala nola hizkuntza nazionala, berezkoa edo komuna”.

Balizko estatu independentean, katalanak, gaztelaniak eta beste hizkuntzek izan beharko luketen lege-estatusaren inguruko eztabaida puri-purian dago Kataluniako gizartean, eta larunbatekoa, eztabaida horren beste agerpide bat izan zen. Vilak berak bere blogean dioen bezala, paradoxa bat ari da gertatzen: identitate katalanaren eta katalan hizkuntzaren defentsa egon da beti abertzaletasunaren eta independentismoaren oinarrian; baina une honetan batzuentzat, hizkuntza, independentzia lortzeko behar den gehiengora iristeko oztopo bihur daiteke. Batzuen ustez, katalana hizkuntza ofizial bakarra izango dela esateak, erdaldunen botoa uxa dezake; besteen ustez, aldiz, bi hizkuntzak ofizial bihurtzeak hizkuntza normalizazoa oztopa dezake. Eta tartean, iritzi asko.

Katalanaren eremua

Euskal Herririk begiratuta eztabaida oso interesgarria bada ere, ezin dugu ahaztu katalanaren eta euskararen egoerak oso desberdinak direla:

• Katalanak 9 milioitik gora hiztun ditu. Europan hiztun gehien dituen hizkuntzetako bat da.
• Bere eremu linguistikoak, Katalunia, Ipar Katalunia, Aragoiko zati bat, Valentzia, Balear uharteak, Andorra eta Sardiniako Alguer hiria hartzen ditu.
• Katalunian bertan, % 95ek ulertzen du eta ia % 80 hitz egiteko gai da.
• Katalunian ez da egon erdaldundutako zonalderik eta ezagupen mailak nahikoa homogeneoak dira 4 probintzietan.
• Frantsesa eta espainola bezala, hizkuntza erromanikoa izanda, distantzia linguistiko txikia du haiekiko, eta herrialde katalanetan bizi diren gehienek ulertzen dute.
• Euskararen eta katalanaren egoera minorizatua eta gaur egungo lege-estatusa izan daitezke bi hizkuntzen arteko antzekotasunik handienak.

Eztabaida, ordea, ez da berria. Iaztik dator. Eta hobeto uler dezagun, esan behar da parte hartzen ari diren ia guztiak independentziaren eta katalanaren normalizazioaren aldekoak direla. Ondoko lerrootan, eztabaidaren ikuspegi orokor eta laburra emango dugu, nahiz eta jakin, aspektu, ñabardura, izen eta proposamen asko kanpoan geldituko direla.

2012ko hasieran Eduard Voltas kazetariak ”La tribu o l’estat” (tribua edo estatua) eta “En castellà també, sisplau”artikuluak idatzi zituen Ara egunkarian, Kataluniako estatu independentean gaztelaniak eta katalanak, biek, ofizialak izan behar zutela defendatuz, gizarte katalanaren identitateen arteko zatiketak gainditu ahal izateko. Iritzi honekin bat etorri direnen artean ditugu Albert Branchadell edo Xavier Vila. Miquel Gilek Racó Catalan postkatalanismotzat hartzen duen joera honek, gaztelania eta espainiar sentitzen direnen elementu identitarioak integratzearen alde egiten du, beti ere, katalanaren normalizazio osoa defendatuz. Esquerraren eremu politikoan kokatzen den Voltasek, gaiaren inguruan hilabete honetan argitaratu duen azken artikuluan ere “Ho veig diferent, Carmen”, ideia horiek defendatzen ditu, bere joera paternalistatzat hartzen duen eta espainolaren ofizialtasunaren aurka agertzen den etorkin asturiar bati erantzunez

Espainolaren ofizialtasunaren kontrako iritziak berehala agertu ziren, ordea. Gabriel Bibiloni soziolinguistak, esate baterako, oinarrizko hiru ideia hauek defendatzen ditu: katalanak izan behar du estatuaren hizkuntza ofizial bakarra; espainola eta Katalunian hitz egiten diren beste hizkuntzak errespetatu eta zaindu egin behar dira, baina ez da beren ezagupena inposatu behar, eta katalanak izan behar du gizarte kohesiorako hizkuntza komuna. Bere ustez, hizkuntza nazional indartsurik gabeko gizarte batek ezingo luke ekidin populazioaren zati batzuk erdaldun elebakar izaten jarraitzea eta horrek gatazkak eragingo lituzke etorkizunean, espainolak ofizial izaten jarraituko balu, hizkuntza ordezkapenak ere jarraitu egingo lukeelako. Halaxe idatzi zuen Albert Pla i Nualartek iazko martxoan Hartzaren besarkada artikuluan: “katalana hizkuntza komun eta nazional gisa harturik bakarrik lortuko dira gizarte kohesioa eta demokrazia partehartzaile erreala”. Andreu Barnillsek, Vilaweben, eredu elebidunaren ordez, eleaniztasunaren kudeaketa publiko, bizkor, malgu eta integratzailea proposatzen zuen, Kataluniak Europari egin diezaiokeen ekarpenik garrantzitsuena bezala.  Juan Carlos Moreno Cabrera ere aukera honen  aurka azaldu da.

Eztabaidan gehiegi sartu ez badira ere, Artur Mas presidentea, ERCko Oriol Junqueras edo ICVko Joan Herrera, Voltasen tesien alde agertu dira, esanez estatu independentean katalana eta gaztelania ofizialak izango liratekeela, zatiketa eta liskarrak ekiditeko eta denen hizkuntza eskubideak errespetatzeko. Katalana hizkuntza ofizial bakarra izatearen alde egin du, aldiz, SIko Toni Strubellek.   

Tartean, bestelako aukera batzuk ere azaldu dira:

Miquel Strubell hizkuntza politikako idazkar ohiaren ustez “koofizial” hitza engainagarria gerta daiteke, katalanak eta espainolak lege-maila bera baldin badute, katalanak galtzeko guztiak izango dituelako. Koofizialtasuna defendatzeko bi alderdi hauek darabiltzaten argudioak kritikatzen ditu eta hauxe proposatzen du: ez du derrigorrezkotzat jotzen hizkuntza ofizialik egotea; bai ordea, hizkuntza nazional bat, eta hizkuntza eskubideen legezko babesa beste guztientzat. Posizio beretsua agertu du Salvador Cardús soziologoak.

Vivent Partal, Vilawebeko zuzendaria ere, gaztelaniaren ofizialtasunaren aurka azaldu da eta berak ere, hizkuntza ofizialik ez izatea proposatu du eta erakunde bakoitzak bere errealitate soziolinguistikora egokitutako legeria garatzea proposatu du. Esate baterako, amazigh etorkinen proportzio handia dagoen udalerri batean hizkuntza honi ere ofizialtasun maila bat emanez.

Bernat Joan ERCren europarlamentari ohiak, ofizialtasun asimetrikoa  edo erritmo desberdinetako ofizialtasuna defendatu du: katalanak lehentasunezko hizkuntza nazionala izan behar du estatu berrian, eta beraz ofiziala. Aranen okzitanoa. Eta espainola eta ingelesa ofizialak izan litezke baina neurri apalagoan.

Artikulua amaitzear neukala, debatearen kronologia eta ekarpen guztiak biltzen dituen webgune honen berri izan dut, gehiago sakondu nahi duenarentzat: http://www.dipity.com/montsesendra/Cronologia-darticles-Llengua-i-independencia/

Lehen esan bezala, Euskal Herritik arretaz jarraitu beharreko eztabaida.