Oihalen hizkuntza

2022-02-20  //  bAst  //  Iruzkinik ez

Oihalen hizkuntza

Orain denbora asko ez dela, Ziudadelako Mistoen Pabiloiko lehenengo solairuan, ‘ Ehunen lengoaia. Ehungintza mendebaldeko Afrikan ‘ erakusketa egon da ikusgai. Erakusketak Kim Manresaren argazkiak eta Maica de la Carreraren moda-fusio sorkuntzak bildu ditu, bai eta hari lotutako zenbait objektu ere.

Artisten lanak janzkera du ardatz, zeinaren jatorria, gizakiena bezala, Afrikan baitago, hain zuzen. Janzkera, oinarrizko beharrizanetik haratago, norbanakoaren nortasunaren eta talde bateko kide izatearen identitate zeinu ere bihurtu da, hiri-tribu batetik gizarte-klase jakin batera. Jantzita daramaguna lengoai bat ere bada: nor garen komunikatzen du.

Afrikak lengoai ezberdina du, ehunetan inprimatuta ere badagoen kode bat. Materialek, koloreek, formek eta motiboek herrialde edo etnia bateko kide direla identifikatzen laguntzen dute, bai eta pertsona baten estatus soziala, lanbidea edo adinagatik lortutako maila ere. Ehungintzako tradizio aberats horiek bereziki bizirik daude mendebaldeko Afrikan, non antzinako ehungailuek funtzionatzen jarraitzen duten. Ehungailu horietan kente, adinkra, batik, bogolan eta korhogo oihal ederrak sortzen dira, zeinak erakusketa honetako irudietan ikus baitaitezke. Baina edertasuna ere teknikarekin lotuta dago, eta horixe da Kim Manresaren argazkien bidez bidaia “bisual” bat egiteko proposamena.

Manresak Ghana, Mali eta Boli Kostako oihaletan jaso ditu, bakoitzak bere sinbologia duela, elaborazio-prozesuen funtsa: ehuna, estanpazioa, kolorea finkatzea, almidoitzea eta abar. Argazkietan agertzen diren objektu eta tresnetako batzuk irudietatik “ateratzen” dira, eta forma eta tamaina hartzen dute erakusketako beira-arasetan. Gaurkotasuneko kontrapuntua Maica de la Carrera diseinatzailearen sorkuntza modernoek jartzen dute, zeina modaren bidez Afrika eta Europaren arteko komunikazio-kanal original baten sustatzailea baita.

Lankidetza argazkilari eta diseinatzailearen artean

Kim Manresa 14 urterekin hasi zen Bartzelonako langile-borrokaren argazkiak egiten. Bere erreportajeek salaketa sozial eta giza eskubideen aldeko eduki handia dute. Mundu osoko aretoetan egin ditu erakusketak, bai eta hogeita hamar bat liburu argitaratu eta hainbat sari jaso ere. Associated Press nazioarteko albiste agentziak Burkina Fason ablazioari buruzko bere erreportajea aukeratu zuen XX. mendeko ehun onenen artean.

Maica de la Carrera, moda diseinuko ikasketak amaitu ondoren, ehun afrikarretan espezializatu zen eta bere identitate-zeinua hango ehunen naturaltasunean eta hain errotuta dagoen ehungintza tradizio horren artisautza prozesuetan aurkitu zuen. Mamah África Galeriatik egiten du lan moda-bildumak diseinatzen, eta zeregin horretan 20 urte daramatza, egungo emakume paregabe eta unibertsalen edertasuna nabarmentzen duten modeloekin, tradizionala dena gaukotasunera egokituz.

‘Afrika behar-beharrezkoa’ ekimenaren XXI. proposamena

Erakusketa programatzeaz gain, Iruñeko Udala hasieratik ari da ‘Afrika behar-beharrezkoa’ ekimenarekin elkarlanean, Udalaren Garapenaren aldeko Lankidetzako Programaren bitartez, sentsibilizaziorako dirulaguntzak deituta. Partzuergoa osatzen duten GKEen ekimenak urtez urte Saharaz hegoaldeko Afrikari buruzko estereotipoak desegitea du helburu, eta gogoraraztea beharrezkoa dela berdintasunean eta elkarrekiko laguntzan oinarritutako lankidetza, berebiziko arreta eskainiz emakumeei.

Oraingoan, proiektua Bakerako Lankidetza Batzarra GGKEak aurkeztu du, zazpi erakundek osatutako talde baten buru izanik: BLB bera, TAU Fundazioa, MedicusMundi, Oxfam Intermón, SED, Proclade Yanapay eta Felipe Rinaldi Fundazioa.

Oihalen hizkuntza erakusketaren katalogoa

KATALOGORA ESTEKA

Auhergogozkatü

2022-02-13  //  bAst  //  Iruzkinik ez

Argazkilaria : Santiago Abad Toribio

Batzuetan hitz bitxiak aurkitzen ditugu hiztegietan edo testuetan. Horixe gertatu zait neuri ere, auhergogozkatü hitzarekin edo elearekin. Ezezagun batekin egin dut topo, uhin edo olatu handi batekin, eta ezagutzeko bidean abiatu nauzue.

auher = alfer

gogozkatu = gogoeta egin

gogozkatu. (orotariko euskal hiztegia)

(S ap. A ; Gèze, Dv (S), H).
“Meditar” A.

gogozka. (orotariko euskal hiztegia)

(S ap. A ; Gèze, Dv).
Pensamiento. “Réflexion” Dv. v. gogoeta.
Jesüsek, haien gogozkak ikhusirik, erran zeien: zertako darabiltzazie gogokunde gaistuak zien bihotzetan? Ip Mt 9, 4.

GOGOZKAN EGON. Estar pensando, meditando.
Gure azken elhestaldiaz gogozkan egon niz. Ip Dial 36 (It pensatzen, Dv gogoeta). Sen Josef gogozkan zegoalarik nola behar zian igorri Maria Birjina, agertü zeion Jaunaren Aingüria. Ip Hil 84.

GOGOZKETAN EGON. Estar pensando.
Gogozketan zauden ber’ artian. Ip Mt 16, 7.

gogoka.

Pensando. v. GOGOZKA EGON.
Gogoka dagoz zelan / alkar bota azpira. Azc PB 346.

Junes Casenave-ren hiztegia (frantses-zuberera)

• Saretik… RATIOCINER, verbe intrans.

1. − Vieilli. Faire des raisonnements; user de sa raison. Synon. usuel. raisonner. Maintenant que nous voilà rassasiés, dit le Tyran en s’essuyant la barbe de la main, il serait à propos de ratiociner quelque peu sur ce que nous allons faire (Gautier, Fracasse, 1863, p. 160).Désespéré par l’hérésie janséniste, il [Racine] décide enfin de ne plus perdre le peu de temps qui lui est accordé pour être aimé et glorieux, à ratiociner sur des mystères dont la Foi nous enseigne qu’ils sont impénétrables à la raison (Mauriac, Vie Racine, 1928, p. 35).
2. − Péj. Raisonner de façon subtile et trop abstraite; se perdre en considérations interminables; ergoter sur des détails. On ratiocine avec aigreur des heures durant et c’est à propos de si qui ne s’accompliront jamais (Montherl., Olymp., 1924, p. 244).Or il est arrivé que ces commentateurs [les rabbins] ont souvent oublié la source, les livres de Moïse, et qu’ils ne se sont plus occupés que de ratiociner sans fin et d’édifier des commentaires sur les commentaires eux-mêmes (Tharaud, Pte hist. Juifs, 1928, p. 10).

− Rare, empl. réfl. ou trans. [Chez Huysmans] Il se ratiocinait toutes ces raisons (Huysmans, Sœurs Vatard, 1879, p. 182). Mieux vaudrait se taire que de ratiociner ainsi, tous les ans, le même discours (Huysmans, Art mod., 1883, p. 235).

Ratiociner= elucubrar

elucubrar (RAE)

Del lat. elucubrāre.

1. tr. Elaborar una divagación complicada y con apariencia de profundidad.
2. tr. Imaginar sin mucho fundamento. U. t. c. intr.
3. tr. desus. Trabajar velando y con aplicación e intensidad en obras de ingenio.

Elhuyar hiztegia

elucubrar

• tr. hausnartu, buruan/gogoan erabili; zehaztasun gabe hitz egin, zehaztasun gabe idatzi, helburu jakinik gabe hitz egin, helburu jakinik gabe idatzi

lucubrar

• tr. gogoan erabili, hausnartu

Argazkilaria : Santiago Abad Toribio

Argazkilaria : Santiago Abad Toribio

Nola erran hiztegia

Auher (agerraldiak: 29)

[cancre] ikasle auher

[cataloguer] sailkatü zütü, harentako auher bat zira

[couler] auher bizi izan

[croiser] auher egon

[désœuvrement] auher egoite

[fainéant] auher

[fainéant] auher

[fainéant] urde auher zarrak! Eztüzieia jeiki ordü?

[famélique] Zoin ziren Bastillako soldadoak goitü nahi zütüenak? Berrogei mila auher eta gosejankin

goseti – gose hamikatu (BL) – gosebera (g.er.) – gosejankin (ZU)

dans la rue poussiéreuse, un chien famélique, des poules, des canards

karrika errautsuan, zakur goseti bat, oiloak, ahateak

qui étaient ceux qui voulaient vaincre les soldats de la Bastille? Quarante mille fainéants et faméliques

Zoin ziren Bastillako soldadoak goitü nahi zütüenak? Berrogei mila auher eta gosejankin (ZU)

Argazkilaria : Santiago Abad Toribio

Argazkilaria : Santiago Abad Toribio

[feignant] auher

[feignant] auher tzar

[flemmard] auher

[flemmard] auher

[flemmarder] auher egon

[friche] auher ützirik izan

[friche] auher ützi

[fumiste] auher

[gros] auher handia hiz

[improductif] auher

[inactif] auher

[inaction] auher egoite

[inaction] isilik eta auher egoitera behartürik nintzan

[laitier] lürra auher den hilabetetan jinerazten da ñaboa, eta, behi eznadünentako bereziki, hazkürri hoberenetarik bat da

[mollasson] zergatik nago nagi et auher?

[paresseux] auher

[paresseux] auher

[pouce] auher egon

[prononcer] auher bizitzearen alte nündükezü

[tire-au-flanc] auher tzar

Argazkilaria : Santiago Abad Toribio

Argazkilaria : Santiago Abad Toribio

Argazkilaria : Santiago Abad Toribio

Argazkilaria : Santiago Abad Toribio

Auhergogozkatü

uhin hauei begira.

Basurdetarako jaidura bizia

2022-02-06  //  bAst  //  Iruzkinik ez

Bidaia bat basoko urdearen erresumara

Basurde batekin egunez topo egitea mirariari dagokio: animalia hau funtsean gautarra da, betidanik ehizatua baita. Zorteak eta ehizak bakarrik ahalbidetzen dute hori, adrenalina igoera handia ziurtatuz. Basurde bizi baten irudia, lasterka edo, besterik gabe, lagunartean mugitzen dena, oroimenean gorderik geratzen da betiko.
Serge Lardos-en argazki zoragarriek, azken urteetan animalia mitiko honen zelatan egon denak, plano guztietan erakutsiko dizue. Laurent Cabanauren testuak azalduko dizue zer ohitura eta berezitasun dituen mitologia mendeetan elikatu duen animaliak.

Biografia (k)
Serge Lardos, Sanglier Passion aldizkariko argazkilari nagusia, Piriniotar ehiztari bat ere bada, argazkigintzan aditua. Ugaztun handi edo txikiak izan daitezke, txoriak edo naturako beste animalia batzuk, pazientzia handiko zale amorratua dugu…
– Ariege-koa eta basurdearen ehizan aditua, Laurent Cabanau Club du Sanglier klubeko lehendakaria da. Bestalde, “Le Sanglier” aldizkariaren erredaktore-burua da.

Orkatza, bizia eta liraina

[Orkatza, bizia eta liraina].

Serge Lardos, Laurent Cabanau.

Oheburu batek, bere farfailarekin, ongi orrazturiko brokatu polit batek, udako ilunabarrean amodiozko jazarpen batek, ezin dute axolagabe utzi behatzaile naturalista. Oreinaren graziak, ingurune zainduetan eboluzionatzen ari den animalia basatiak, argazkilariaren begia erakartzen du, haren ordezkaririk onenetakoa baita Serge Lardos. Orkatzaren bizitza, ohiturak, etologia, liburu honek erakutsiko dizkizun aberastasunak dira. Bere helburua orkatza agerian uztea baldin bada, oraindik oreina zela uste zuten guztiei begirada berria jartzea espero du. Basurdearen grinak eraman zuen Laurent Cabanau oreinari begirada bat baino gehiago botatzera. Goizean goiz izadian gora eta behera ibiliz, oreinen bat pitzatuta ikusteak, gero zaunka lehor eta labur batetik ihes eginez, behin baino gehiagotan tartekatu du. Animalia iheskor, beldurtia baina graziaz betea, orkatzak Serge Lardosi eman dio argazki bakan eta ezezagunak ateratzeko aukera.

Usoak, historia ilustratu bat

 Jacques Luquet

Urteak joan urteak etorri, Jacques Lucket-ek hainbat dokumentu bildu ditu, bakanak eta baliotsuak askotan, txori urdinaren inguruan. Marrazkiak, grabatuak, argazkiak, koadroak, objektuak, lekukotasun idatziak, ezerk ez dio ihes egiten bildumagilearen begiari. Hemen aurkezten dizkigu bere aurkikuntzarik ederrenetako batzuk.
Lan honek neofito eta aditu, ehiztari eta naturalistak erakarriko ditu: bakoitzak Columba palumbusen alde egingo du aurrera, Loiraren azpian “palombe” izeneko usoaren alde.
Irakurleak ohartuko dira gure artean praktika tradizionalak (pantierak, sareak) oraindik badiraute, ez garela haien asmatzaile; beste herrialde batzuetan, beste leku batzuetan, gure aurretik landu izan dituzte, forma apur bat diferenteetan batzuetan.

Biografia
Gaur erretreta hartua, Jacques Luquet Euskal Herriko Basoen Bulego Nazionalean aritu da lanean. Historiazalea eta bildumagilea, antzinako ehizei dagokien edozertaz grinaturik, batez ere Dictionnaire de la palombe (Edition Sud Ouest) delakoaren egilea da.

Bakartia

Egilea: Pierre Verdet

“Ziur zegoen bakartia zela, egunez sastraka barrenezinen ezkutuan bizi zela, eta izarren azpian mugitzen zela, bere kideek arantzadun hormetan irekitako tunelen labirintoa hartuz. Bere ibilera eta portaera irudikatzearen poderioz, basurdea ikusten hasi zen “.

Bere kontakizunen harian, Pierre Verdetek unibertso nostalgikotik sortutako pertsonaien ondoan biziarazten gaitu. Usoak sarean hartzen dituzte Landetan edo hegaz ateratzen dituzte Euskal Herrian. Ahateak eta antzarak estalpeko postutik ehizatzen dituzte Girondako estuarioan, eper gorriak Caussesetan, zertzetak Dombesean. Birigarroak txistukatzen dituzte Pagnolen erresuman, edo sarrioak hurbiltzen dituzte Pirinioetan. Oilagorren hegaldia txapel batekin desbideratzen ez dutenean, azeria altxatzen dute, txakur lasterkari bat bezala, erbi bat zuhaitzetara igotzen ustekabean harrapatzen dute, edo hartz bati ihes eragiten diote akordeoi aire batekin.

Mozkor bat sasirik-sasi

2022-01-30  //  bAst  //  Iruzkinik ez

Amos Tutuola-ren Mozkor bat sasirik-sasi (Maria Garikanok euskaratua)

[…]

Biharamunean, goizean goiz, batere palma-ardorik ez neukan edateko, eta egun guzti hartan ez nintzen lehenago bezain zoriontsu sentitu; nire salan eserita egon nintzen kopetilun, baina hirugarren egunean, batere palma-ardorik ez neukanez, adiskide bakar bat ez zen nire etxera etorri, bakar-bakarrik utzi ninduten palma-ardorik eskaini ezin nielako.

Astebete pasa ondoren nire etxean batere palma-ardorik gabe, kanpora atera eta adiskide haietako bat ikusi nuen hirian, orduan agurtu egin nuen, berak erantzun zidan baina ez zen inolaz ere nigana inguratu, urrundu egin zen korrika eta presaka.

Orduan beste ardo-mutil trebe baten bila hasi nintzen, baina ez nuen inor aurkitzen nik nahi adina palma-ardo prestatuko zuenik. Palma-ardorik ez neukanez ur korrientea edaten hasi nintzen, lehen probatu ezin nuena, baina horrekin ez nintzen palma-ardoarekin bezain gustura geratzen.

Ikusirik ez nuela aurrerantzean palma-ardorik izango, eta inork ezingo zidala prestatu, orduan zera pentsatu nuen neure golkoan, zaharrek esaten zutena, alegia mundu honetan hildako jende guztia ez zela zuzenean zerura joaten, baizik eta mundu honetan bizi zela non edo han. Beraz neure buruari esan nion aurkitu egin behar nuela non zegoen nire ardo-mutil zena.

Goiz eder batean, neure juju (edo fetitxe) guztiak eta nire aitarenak hartu eta joan egin nintzen nire aitaren jaioterritik nire ardo-mutil zenaren paraderoa jakiteko.

Garai haietan animalia basatiak ugari ziren eta bazter guztiak sastraka zarbatsuz eta basoz josita zeuden; gainera, hiriak eta herriak ez zeuden bata besteagandik hurbil gaurko egunean bezala, eta ni sasirik-sasi eta basorik-baso nenbilenez, gisa hartako tokietan gaua pasatuz egun eta hilabete askotan, zuhaitzen adarretan lo egin beharra neukan bizia salbatu nahi banuen, izpirituak etc. Mementuero azaltzen baitziren; eta gainera batzutan bi edo hiru hilabete pasatzen nituen hiri edo herri batera ailegatu gabe. Hiri edo herri batera ailegatzen nintzenero, lau bat hilabete pasatzen nituen bertan, nire ardo-mutilaren paraderoa jakin nahirik hiri edo herri hartako biztanleengandik; eta handik igaro ez bazen, orduan toki hura utzi eta neure ibilia jarraitzen nuen beste hiri edo herri baterantz. Jaioterria utzi nuenetik zazpi hilabete pasa ondoren, hiri batera ailegatu eta agure batengana joan nintzen, agure hau ez zen benetako gizona, jainko bat zen, eta ni hara ailegatutakoan jaten ari zen bere emaztearekin. Etxera sartutakoan agurtu egin nituen biak, jator erantzun zidaten beraiek, nahiz inork ez eduki agure haren etxean hala sartzeko eskubiderik jainko bat zelako, baina ni neu ere jainko bat eta fetitxero bat nintzen. Orduan esan nion agureari (alegia jainkoari) aurreko batean nire hirian hildako ardo-mutilaren bila nenbilela; berak ez zion nire galderari erantzun, baizik eta aurrena galdetu zidan zer izen nuen? Nik erantzun nion nire izena zela Jainkoen-Aita, mundu honetan edozein gauza egin dezakeena. Orduan berak esan zuen: “egia al zen hori” eta nik esan nuen baietz; horren ondoren esan zidan joateko toki ezezagunean (edo beste hiri batean) bizi zen bere errementariagana eta ekartzeko errementariari enkargatu zion huraxe. Esan zuen errementariari enkargatu zion huraxe ekartzea lortzen banuen, orduan sinestuko zuela esan nuena nintzela, alegia Jainkoen-Aita-Mundu-Honetan-Edozein-Gauza-Egin-Dezakeena, eta nire ardo-mutilaren paraderoa argituko zidala.

Amos Tutuola                                                                              Argazkilaria:  Francoise Huguyer

Abeokuta (Nigeria), Tutuolaren jaioterria.

Abeokuta (Nigeria), Tutuolaren jaioterria.

Ene bizitza mamuen sasitzan                                                                                             Amos Tutuola

Ene bizitza mamuen sasitzan                                                                                             Amos Tutuola

Afrikako ehiztari emakume ausarta (Amos Tutuola)

Ajaiyi eta bere ahal jarauntsia                                     Amos Tutuola

2 Dimensional Contemporary Yoruba Beadwork
by Jimoh Buraimoh, 1988, Collection of The Bead Museum

Abeyeiro eta Fernando Fueyo

2022-01-23  //  bAst  //  Iruzkinik ez

Abeyeiro eta Fernando Fueyo

Erlezainaren herrialdea (ibilaldi bat zentzumenetan barna)

Liburu honen zergatia

Hiru naturagune babesturen artean bizi naiz, eta, ingurumen-balio handia izan arren, suteak izaten dituzte urtero. Suak gure paisaia eta gure kultura- eta ingurumen-ondarea suntsitzen ditu, eta horrekin gure iragana eta oraina galtzeaz gain, gure etorkizuna eta bizimodua ere galtzen ditugu.

Basoa jendearengandik urrun bizi da. Gure herrixka, haran eta mendiek denboraren iragaitearen lekuko bakartiak izan behar dute; izan ere, eremu horietan, besteak beste, Asturiasko hego-mendebaldeko mendietan eta liburuan kontatzen den historia iragaten den Ancares lugoarrean bizi dira.

Alberto Uría Moreno

Basarrosa edo arkakaratsa                  Marrazkia: Fernando Fueyo

Urkiak                                                      Marrazkia: Fernando Fueyo

Bi begirada ezberdinek espazio bera zeharkatzen dute. Fernando Fueyo izadi-akuarelistak eta Alberto Uria bere erleekin lurraldean bizi den erlezainak bat egiten dute bertan bizi ez den jendeari gure ekosistemak nahi izatearen eta zaintzearen garrantzia hurbiltzeko.

Liburua
“El País del Abeyeiro” paisaia ezkutuetan idatzi eta marraztutako liburua da, herrixka ñimiñoen artean. Liburuaren edizioarekin paisaiaren ikuspegi globala eman nahi da, irakurleak paisaiaz berriro pentsa dezan eta paisaia hori nahi eta defendatzeko dituen arrazoi guztiak gogora ditzan.

Fernando Fueyo bere estudioan, Avilesen (1945-2022)                                        Argazkia: Marieta

[Aida Collado kazetariaren artikulutik]

Asturiastik kanpo jaiotzen direnei buruz (zehazki, Aran haranean, 1945ean) asturiar honek zioen «zuhaitzen ganbera-pintore» bihurtu zela. Eta 76 urterekin, hil denean, inor ez da gai izan titulu hori ezbaian jartzeko, «Oso bidaia luzea» egin ondoren eta hamarkada askotan «basoaren enbaxadore» gisa bere buruari ezarritako betebeharra zintzotasunez betetzeko ahaleginean ibili ondoren iritsi baitzaio.

Bere bizitza eta obra banaezinak dira. Hona hemen bigarrenaren laburpen txiki bat: Fueyo ingurumena babesteko kanpaina ugariren irudi grafikoaren egilea izan zen, eta naturari buruzko hainbat libururen egilea, azkena ‘El País del Abeyeiro’, Alberto Uría Morenorekin batera sinatua eta 2018an argitaratua. Idatzizko eta irratiko komunikabideetako kolaboratzailea izan da aspaldidanik, eta Turkian eta Nepalen ugatza, giza ekosistema, botanikoa eta animaliena ikertu ditu, Zakoumeako Parke Nazionalean. Japonian, Europa erdian eta Espainia osoan erakutsi du bere lana, eta Zientziaren eta Ilustrazioaren Elkarte Zientifikoaren Nazioarteko Saria birritan irabazi zuen, baita Espainiako Elkarte Geografikoarena ere.

Bagoi Fabrika eta haren eragina

2022-01-16  //  bAst  //  Iruzkinik ez

Beasain eta Ordizian tren-bagoiak egiteko fabrikak izandako eragina (Gipuzkoa)

Hitzaurrea

Liburu honetan xehetasunez ezagutu ahal izango ditugu Beasainen tren-industria nola abaiatu zen eta Maquinista Guipuzcoana, Sociedad Española de Construcciones Metálicas nahiz Beasaingo Bagoi Fabrika berria nola eratu ziren. Gainera, eraldaketa ezberdinetako protagonista izandako pertsonak ezagutuko ditugu.

Sarrera

Sociedad Española de Construcciones Metálicas-ek (antzinako Bagoi Fabrika modura) Beasain eta Ordiziaren bilakaeran izan duen eragina islatzeko liburu baten edizioari dagokionez, ziurrenera, enpresa egungo C.A.F. fabrikaren (azken hau izanik fabrika-jardunarekin bete-betean jarraitu zuena) hurbileko aurrekari modura sortu eta garatu ondotik, garai hartako irudi berriak lortzea izan da ebatzi gabe utzitako kontua.

Orduko Beasain eta Ordizia txiki haietan 1901. urtetik aurrera halako “iraultza” demografiko, ekonomiko eta soziala abiatu zen. Hori argi berrets daiteke bi udalerrien “egunerokotasunean” eta haietako irudietan, errealitate berri eta etenik gabeak ikus baitaitezke haietako herrigune zahar eta goibeletan. Orduan aipatu herriek 1.932 eta 1.421 biztanle zituzten, hurrenez hurren.

Beasain-Ordizia eta C.A.F. fabrikaren arteko ardatz solidario hori, irudizkoa baina erreala, Lazkaoren kasuan ere nabaria da. Dena den, ez dugu nahikoa dokumentu grafiko hirugarren herri horri dagokionez. Guri dagokigunez, aspaldi gabiltza irudiak, testuak eta azalpen-kronologia baliatuz bi udalerrien bilakaera azkar hori deskribatu nahian.

Guztiok dakigu C.A.F. izen soziala halabeharrez sortu zela 1917. urtean Sociedad Española de Construcciones Metálicas-i (SECM) hartako instalazioak eta ekoizpen-baliabideak alokatuta. Halaber, badakigu, 19925ean bereganatu egin zituela osorik. Horrenbestez, CAF fabrikak “Bagoi Fabrika” zaharraren jardunarekin jarraitu zuen, nahiz eta enpresaren izena aldatu eta jabedun modura akziodun ezberdinak izan.

Ia sinetsita geunden ez genuela lortuko “Bagoi Fabrika” berriak garai hartan Beasain eta Ordizian izandako eraginari buruzko liburu berri bat editatzeko proiektua gauzatzea, izan ere, “Fabrika” eta inguruko herrien irudi argitaragabeak eskuratzea ezinezkoa izango zela uste genuen, batez ere, kontuan hartuz argazki horiek 1901-1925 bitartekoak izan behar zirela derrigorrez.

[…]

Nolabait esatearren, modu magikoan agertu zen “argazkiz beteriko beste maleta bat”, álbum zahar eta baliotsuak gordetzen zituena, Robert Capa maisuaren antzekoa. Bi herrien eta SECM edota CAF fabrikaren inguruko irudiez ari gara. Irudien egilea lehenengo “Bagoi Fabrika” hartako teknikari nabarmen bat izan zen, Pablo Weeber izenekoa. Album horietan familiako argazkiak eta zonaldeari buruzko beste zenbait argazkirekin nahasten dira. Horrela, zuzenean edo zeharka “Bagoi Fabrika” horri eta inguruko herriei buruzko informazio berri eta ugaria ematen da horien bidez. Zorioneko argazkilari amateur horri esker aipatutako hiru leku horien inguruko irudi eta ikuspegi argitaragabeak dauzkagu, hain justu 1903. urtetik hasita, hots, SECM fabrikako eraikin eta instalazio berriak errealitate bihurtzen hasi ziren urtetik hasita.

[…]

Lemniskata taldeko zenbait pertsona Juanjo Olaizola bisitatzera joan ginen Beasainen trenari buruzko hitzaldia emateko gonbitea luzatzeko asmoz. Bisita horri esker, ustekabean, liburu hau osatzeko hainbeste denboraz bilatzen aritu ginen materiala topatu genuen. Azpeitian lekutzen den Euskal Patronatu enblematikoaren eta bertan lan egiten duten pertsonen sentsibilitate kulturalari esker, dokumentu historiko hauek erreskatatzeko aukera izan dugu, kulturaren ikuspegitik balio handia dutenak; irudi paregabeak dira, ahanzturatik edo desagerpenetik berreskuratuak, izan ere, sarritan “papertzar zahar eta baliogabe” hauek zaborretara bota ohi ditugu egungo gizartean.

Bi langile, ardatz muntatu bat prestatzen aire zabalean.                    Argazkilaria: Pablo Weeber

Anselmiren ahantzerria

2022-01-11  //  bAst  //  Iruzkinik ez

Ez dakit zergatik nekatzen garen liburuendako izen berriak asmatzen… Beti ari gara liburu bera idazten (Walt Whitman eta Luis Cernuda dira orain burura datozkidan kasurik nabarmenenak, baina zenbat halako!), beti bizitza bera bizitzen…

Bidaia batean bezala, eguzki bera dugu lagun eta bidaide; ilargi eta izar berberak. Ber haizeak dabiltza ordokietan gaindi, euri xehe edota erauntsi berberak goian-behean. Ibai eta erreka guztiak bat dira, eta den-denek itsaso berean isurtzen dute ura.

Izakiak oro sortze edo jaiotzarekin hasten dira, eta orobat finitzen, goiz edo berant, hiltzearekin. Ezdeusetik gatoz eta Ahantzerrirantz abiatzen gara fite, baitezpada, geriza bila. Lagun onen gisara, aterperik sekula ukatuko ez digun Ahantzerrirantz…

Homero zaharretik aitzina olerkariak, eta beren lanak, izenez bereizteko zortea dugu. Irakurtzeari begira baino ikusteari adiago dagoen aldi honetan ere. Ortzipean baina, olerkarien ospea ez da pop izarren parekoa dagoenekoz. Idatzi beharraren grinak jota bizi arren, ezin dute irakurtzera inor behartu. Horregatik hurrean, poesiaren miresmena poesiaren gutizia bizi duten poetengana mugatzen da sarri. Aldi, herri eta hizkuntza ezberdinetako olerkariak klub berbereko taldekide baitira. Elkarren irakurle eta itzultzaile. Eta elkar ezagutuz, zirrara hori errepikatuz, denboraren ehunean berridazten dute mirespen hori. «Edertasunagatik hil» zinenen kate-begien ale aratz batzuk, euskarara garanduz, bilduma pertsonal honetan jaso ditu Luigi Anselmi poeta bilbotarrak. Bertzerenak baina bereak.

Marrazkiak: Urrutia Capeau, Jose Enrike

Nola elurretan beleak, Luigi Anselmi, Bilboko labirintoko isil-gordeko poetak, zoriontasunaren balizko irla nimiñorantz garamatzan grinaren argi-iluntasunez izkiriatzen digu.

Aingeru fier baten antzera, sortu aitzineko eta hil ondoko denboren arteko basamortu idorrean biltzen ditu bere eleak. Oroimena eta itxaropena –bizi eta hil arteko bi ezpatak– amesten ditugun sorterri iluneko zantzuetan.

Eta eskaera soila: “Zure baitara heldu aitzin milaka kilometro, urte anitz eta zenbait mintzaira zeharkatu dituen liburu bati egiozu abegi ona bihotzean”.

Josu Jimenez Maiaren gereziak eta margaritak

2022-01-05  //  bAst  //  Iruzkinik ez

Egun Berriozarren bizi, eta lanbidez ingeles irakaslea den euskal idazle honek literatur-arlo ezberdinak jorratu ditu. Iruñean jaio zen 1967an.

Narratiban Golf TDI beltza (Berminghan, 2006) argitaratu du. Ipuingintzan ere aritua da, eta lantegi horretan hainbat sari jasoa da: Iparragirre Saria (2000 eta 2006), Orixe Saria (2002), Tene Mujika lehiaketa (2004) eta Atarrabiako Petri Saria.

Haur eta gazte literaturan liburu bat du plazaratua: Johanes, Bargotako aztia (Txalaparta, 2002), F. Crespo eta M. Fernandez-ekin elkarlanean, eta Hiru Miru album ilustratua (Cenit ediciones, 2014), Maite Ramos-ekin batera.

Olerkigintzan bi haiku bilduma ditu argitara emanak: Gerezi garaiko haikuak (Maiatz, 2012) eta Orbel azpiko haikuak (Denonartean, 2013); baita Aingurak eta arrangurak (Pamiela, 2018) ere. Halaber, Muxugorri poesia antologian eta Hatsa olerki bildumetan esku hartu du.

Artikulugile gisa 200 bat idazlan plazaratu ditu han-hemenka, hala nola Nafar Ateneoaren Constantes vitales eta Maiatz aldizkarietan.

Itzultzaile ere bada: Noriko Matsui-ren How to perform kamishibai eta Ryookanen 101 haikuak liburuak, eta Idea Vilariño, Wislawa Szymborska, Paco Urondo eta Joan Margarit-en poemak euskaratu ditu.

Euskal Idazleen Elkarteko idazkaria (2010-2014) eta Nafar Ateneoko Euskara eleduna (2017-2020) izan da.

Azkenik, Berriozar Irratian eta Euskalerria Irratian kolaboratzailea, eta Ezkabako talaiatik bere blogean idazle emankorra dugu.

Haikua oinarrizko poesia da, mundua desku- britzeko poesia, ume baten begiradarekin lortua, Vicente Haya Segovia adituaren hitzetan esanda. Haiku batek oso hitz gutxitan atzemanezina biltzeko lan egiten du: xede handia, xede handirik bada. Izan ere, atzemanezina, berez, ezin da atzeman… eta hor dago haikuaren indar iradokitzailea; agian ezin da atzeman, eskuetan hartu, atxiki… baina antzeman daiteke. 

Eskatu gabeko poema
eskatu gabeko musua
bezalakoa da.
Baina horrela eskatuz gero,
ezin diezazuket ezetzik esan.
Beraz, emadazu orri txuri bat
ea betikoa adierazteko
poema berri bat
idazten dizudan.

Iker Amuchastegui-ren hitzak

2021-12-26  //  bAst, Juan Luis Aizpuru Beristain  //  Iruzkinik ez

Argazkilaria : Juan Luis Aizpuru Beristain                                                                                    hostoak

Puber maitasuna

Menderatuko dut zure amesgaiztoetako Golema

Kosta ahala kosta, (piztiagoak dira

ene play stationean maiz topatzen ditudan munstroak)

Erauziko dut martirologia eta matxozentrismoa,

Kaudillo misoginoa, bufoi gozoa, führer mediumikoa.

Ene  Juana de Arko miretsia

Askatuko zaitut su falozentrikoaren laztasunetatik.

Ene Anna Frank negartua,

Paseatuko gara tankeei inmune zaien parkeetan.

Ene Alizia ederretsia ispiluaren aurrean,

Bentzutuko ditugu Bihotzetako Erreginaren ostalariak.

Galdu zenuen zure duintasuna Paleolitikoko leizeetan,

Galdu zenuen zure ingenioa Industri Iraultzaren ukuiluetan,

Denborapasa eder bihurtu zintuzten, objektu mutu.

Prezioa jarri zioten zure borondateari eta zure gorputzari.

Arduradun nagusiak aurkituko ditut,

Eta behartuko ditut gonbitoaren ontzian usnatzera,

Gosea, masakrea, amorrua, tristura irenslea.

Aldatuko ditut, beharrezko bada, joko-arauak,

Kenduko dut klase-borroka, kasta-sistema,

Indarraren diktadura eta zenbakien obszenolatria,

Zure izenean ezartzeko mendiko

Sermoiaren aginduak,

Shakespare-ren sonetoen erotika kosmikoa,

Cristina Peri Rossi-ren Hizkuntzalaritza orokorra,

Kamasutra, Tantra Yoga, sexuaren taoa

Eta Rilkek Lou Andrea salomeri idatzi zizkion maitasun gutunak.

Jakina, zure gurasoen baimenarekin.

Edo baimenik gabe.

Iker Amuchastegui

Argazkilaria : Juan Luis Aizpuru Beristain                                                                                    ibili

Azkenean,

Agurea haur bihurtzen da

Gizonak emakumearen hazpegi samurrak agertzen ditu.

Eta emakumearengan bizia hartzen du gizonaren indar nareak.

Bizitzak ezustekoa ematen digu azken itxuraldaketa honekin.

Nahi balu bezala, lezio magistral behin-betiko batekin,

Gu eraman, aurkakoen amaieraren jatorrira.

Iker Amuchastegui

(munduaren azala)

Argazkilaria : Juan Luis Aizpuru Beristain                                                                           itsas-argia

Munduaren azala –Iker Amuchastegui-

“Astiro, modu organiko natural espontaneoan joan zen sedimentatzen liburu hau. Notaz nota, melodia osatu arte, hitzez hitz testu batean biribildu arte, ideiaz ideia, munduaren ikuspegi berri bat argitara eman arte. Barrutik kanpora, zuhaitzak hazi ohi diren bezala, geruzaz geruza, munduaren azal azpian guztia hazi ohi den moduan. Bai, mundua hazten da, hazten ari da, azala eraldatzen, gu babesten gaituen azal ikusezina, gu guztiok batuz halabehar berdinaren pean, bizitza beraren, eraldaketa beraren pean. Eta gu lekuko harritu gara, lekuko ezin lekukoago. Harridura zelatati honetatik jaiotzen dira liburu honetako piezak. Nire isiltasunik onenetik, nire arretarik onenetik, bihotz esna batetik. Zurekin partitzen dut, irakurle, jaso dudana, zurea ere bada, gurea ere bada.”

Nirbana

Hutsaren gainean flotatzen dugu, astronauta gisa, noraezean.

Xaboi-punpak bezala, gure bizitzek arabesko bitxiak egiten dituzte airean.

Hutsak besarkatzen gaitu, munduaren azal ikusezinak.

Gure ziurtasunek oreka hauskorrak dituzte, haizean dauden errautsak.

Gure eskuak disolbatu egiten dira hartzen edo itzultzen dituzten gauzen ondoan.

Hutsak gure maskaradak eusten ditu, gure piroteknia zaratatsua, gure zibilizazio huts eginak, gure handitasun espektroak.

Hutsa, gure ama.

Iluntasuna

Iluntasuna ez da soilik argirik eza.

Da, egiaz, argi bat berez.

Argi beltza.

Argiaren sakona iluna da.

Isiltasuna kantuz

Euria kantuz ari denean, txoriak mututzen dira.

Baina bada une bat, atertu berri, eta artean txoriak urrun, zeinetan guztiak dagoen isiltasun beteginean.

Tarte mirakulutsu horretan, badirudi munduak bere buru handia goratzen duela zerurantz, harridura mutu baten keinu dorpez.

Isiltasunak kantatzen duenean, mundua mututzen da.

Gaur amets bat izan dut:

Alaitasun-izurrite ezineustizko batek mehatxu egiten du, munduko terrorearen inperioa behera botako duela.

Maitasunaren birus kutsagarriak eragin hondatzaileak ditu sistemarentzat: hizakiak elkar ezagutzenaren seinale masiboak daude.

Iturri baimendunek diotenez, isiltasuna infiltratu da giza garunean eta sortu du uholde bat sintoma kolektibo, bakea eta buru-argitasuna erraterako.

Beldurra galzori larrian dagoen espezie bat da.

Planetaren azalak, Geologia institutuen arabera, sukar-sintomen apaltze bapatekoa jasan du.

Eta munduko gobernuek lege bat ezarri dute, zeinaren arabera, munduko arma guztiek desegin behar liratekeen 24 orduko epean.

Jende makur-maltzurrak ikusi dituzte, lekukoek erran dutenez, planeta presaka-presaka abandonatzen.

Historia liburuek 3017ko San balentin eguna ezarri dute, planetaren askapen eguna:

Herritarrek dioetenez, unibertsotik zatorren ahots batek zeruan egin zuen dur-dur:

“Ongi etorriak zarete!”

Itzultzailea: bAST

Indioak ments edo ero?

2021-12-19  //  bAst  //  Iruzkinik ez

Ments (orotariko euskal hiztegia)

2. (L, BN, S, R-uzt; Dv), mens (Sal; VocBN). Ref.: A (mens, ments); Lh; Gte Erd 287 .
   (Adj.; aplicado a personas y cosas). Bobo, tonto, simple. “Faible d’esprit, imbécile” VocBN. ” Ments hortarik ez duk deusik atherako, tu ne tireras rien de cet imbécile” Lh. ” Ments-aide (S-saug), air hébété” Ib. v. BURUTIK MENTS, buruments.

Nehork ez dezake sustenga gauza hori serioski, non ez den arras mentsa edo non ez duen izpiritua osoki makhurra. Elsb Fram 152. Bigarren errepublika, 1848koa, izan zen mentsa edo erhoska. Ib. 131. Ikusiko die […] ez nizala […] tetela, ergela edo mentsa, bainan […] buru bipilekoa. Zub 69. [Gizon] erdi mentsa, erdi ergela. Ib. 21. Badira sendotzen ez diren erho edo mentsak. Herr 24-12-1959, 2. Ikusten dut etzirela mentsa. […] Etzira bethi soldado ttipi izaiten ahal. JEtchep 94. Nihaur ere irriz ari nuk ene ele mentseri. Ib. 67. Gazteko kezka ments guziak kondatzen nauzkitzun zuri. Xa Odol 103.

Relectio de Indis

Piarres  Charriton-ek euskaratutako liburua.

INDIO AURKITU BERRIAK-Hitzaurrea- Anthony Pagden

Frantzisko Vitoria hamaseigarren mendeko Europa Katoliko teorilaririk ospetsuenetako bat zen. Profesioz teologoa zen, baina garai hartako teologo guztiek bezala “zientzien amatzat” hartzen zuen teologia, eta beronen esparruak, De Indis-en hasieran aldarrikatzen duenez, lege jainkozko eta naturalez gobernaturiko guztia besarkatzen zuen, giza legea izan ezik guztia, hau da, jurisprudentziapean deskribatuko genukeenaz aparteko guztia.[1]. Vitoriaren idatziek gai-sail ugaria hartzen zuten, magiaren ahalgarritasunetik hasi eta suizidioaren onargarritasuneraionoko guztia. Baina garaiko auzi juridiko eztabaidatuenei buruzkoengatik –botere zibilaren eta erregetzaren izaera, aita santuaren boterea, eta batez ere, europarrek Amerika konkistatu eta okupatzearen legitimitateari buruzko idatziengatik– dirau nagusiki bere ospeak.

Francisco de Vitoria                                                     UFV

Goazen beraz berriz gure solasera!

Urratsean joanez, ikusiko dugu lehenik Indio barbaroek bazutenentz maila pribatuan nahiz publikoan jabego egiazkorik, Espainolak etorri aitzin; hots, beren ontasun eta funts berezien jabe egiazkoak ote ziren. Eta bestalde, ba ote zituzten beren printzeak eta bestei manatzeko buruzagi egiazkoak?

Eta behin iduri luke ezetz, zeren esklabuek ez dute ontasunen jabegorik:  “esklabuak ez du bererik deus izaten ahal” (Institutes, Per quas personas acquirere liceat, § Item vobis), (Digesta, De acquirenda haereditate, Placet legea); beraz, irabazten duen guzia bere nagusiarentzat du irabazten, (Institutes, De his quae sunt sui, vel alieni juris § Nam apud omnes). Indio barbaro horiek bada esklabuak dira; eta beraz…

Tipia frogatzen da: Aristotelek zuzenki eta ederki dioen bezala Politika-n (I, 1),  “gizon batzuk badira, izatez esklabu direnak, hobe baitute agintari baino zerbitzari izatea”. Horiek dira, aski zentzu ez dutenak beren buruen gobernatzeko, baina bai besteen aginduak entzuteko. Izpirituan baino gehiago gorputzean daukate beren indarra. Eta nehon izatekotan horrelakorik, barbaro haiek izan behar dira; zinez ageri baitute abere basenganik ez dabiltzala urrun. Ez ez dira on, neholaz ere, agintari izateko. Eta segur hobe da haientzat, beste batzuek gida ditzaten, ezenez eta haiek besteak. Aristotelek dio zuzenbide naturalak eskatzen duela horrelako gizonak esklabu izatea. Ez daitezke, beraz, izan deuseren jabe.

Eta ezin da erran, Espainolak etorri aitzin ez zutela nehongo beste jaberik, gertatzen baita esklabu batek jaberik ez izatea, Digestaren Iruzkinak altxatzen duen bezala (De liberali causa, Si usum fructum legea). Legeak berak espreski erraten du, gainera. Quod servus legeak bestalde aipatzen du (ikus Digesta, De servorum stipulatione) bere jabeak bazter utzi eta nehork erosi ez duen esklabuaren kasua: nornahik hartaz jabetzeko eskua duela erraten ere du. Indioak esklabu zirenez gero, Espainolei, ondorioz, zilegi zitzaien haiez jabetzea.

Ihardets dezakegu ordea Indioak lehen, bakean bizi zirela, beren ontasunen jabe, bai maila pribatuan bai maila publikoan, eta beste arrazoirik agertzen ez deno, egiazko jabetzat hartu behar direla; ez zaizkie beraz beren ontasunak kendu behar, bidezko kausarik gabe, naturaz esklabu direlako aitzakiarekin.

Ez dut hona ekarri nahi, auziaren erabakitzeko, jabegoaren definizioaz eta jabego mota bereziez Irakasleek erran dutena: nihaurk luzaz gaia oratua dut  “itzultzeaz” mintzatu naizelarik Sententiarum (1-IV,dist.15), eta Summa Theologica (II-II, q. 62) liburuen iruzkinean. Gauza horiek bazter uzten ditut beraz, garrantzitsuagoak ez ahanztearren.

Eta puntu horiek bazter utziz gero, ohart daiteke, barbaroek ez baldin bazuten jabegorik, ez zela hori gertatzen ahal, edo bekatore, edo fedegabe, edo ero eta zentzugabe zirelako baizik.

—

3. INDIOAK MENTS EDO ERO?

Jakin dezagun lehenik, adimen dun izan behar ote den, jabe izateko.

Conrad Summenhart-ek onartzen du, egia erran, De Contractibus-en (l.1, q.6), eta adimengabeko izakiak, sendikor izan ala ez, eskubide hori ukan dezakeela frogatzen du honela:

Gauza bat nork beretzat erabiltzeko eskubidea besterik ez da jabegoa. Abereek ordea badute belarren eta landareen erabiltzeko eskubidea:  “Hona non eman dizkizuedan lurraren gainean hazitzen diren belar guziak eta beren hazia berekin dakarten zuhamu guziak, zuen eta lurreko bizidun guzien hazkurri izan daitezen” (Hs 1,29-30).

Eta berdin izarrek badute argitzeko eskubidea:  “Jainkoak ezarri zituen zeruko ortzean, argi zezaten eta egunaren eta gauaren buru izan zitezen” (Hs 1,17-18).

Lehoinak ere badu nagusitasuna, badabiltzan animalia guzien gainean; horra zergatik deitzen den  “Animalien Erregea”.

Eta arranoa da txorien buruzagia; hortakotz salmuak dio:  “Arranoaren egoitza da denetarik gorena” (103,17).

Iritzi bera agertzen du Silbestro Prieriokoak, bere Summa-n (Dominium hitzaren hastapenean), elementuek badutela, batzuek besteengan botere, erraten baitu.

Hona bada nik proposatzen ditudan erantzunak:

Hau da lehen proposamena: Adimengabeko izakiek ez dute jabegorik izaten ahal.

Jabegoa alabaina eskubide bat da, Conradek berak aitortzen duenez eta nola adimengabeko izakiek ez baitute eskubiderik, ez dute ere jabegorik izaten ahal.

Tipia frogatzen da, ez baitute delako izakiek bidegaberik jasaten ahal, ez eta beraz eskubiderik ere izaten ahal. Onartua frogatzen da,ez baitzaie bidegaberik egiten ez otsoari ez lehoinari, beren harrapakina kentzen zaielarik; ez eta ere idiari, bere bazka hartzen zaiolarik. Eta horrela, leihoa hersten duenak, ez dadin sar eguzkirik, ez dio bidegaberik egiten eguzkiari.

Anitz gisetara finka dezakegu gure proposizioa:

1. Abereek jabegorik baldin balute, oreinari belarra ken liezaiokeenak, lapurketa bat egin lezake, besteen ontasuna hartu duenez gero jabearen baimenik gabe.
2. Abere basek ez dute beren buruen jabegorik; are gutiago dute beraz besteen ontasunen. Onartua frogatzen da, zeren zilegi baita haien erhaitea, berdin nahitara, zigortua izan gabe. Horra zergatik Aristotelek dioen bere Politika-n (l.I) abereen ehiztatzea zuzen dela eta legezko.
3. Abere basak eta adimengabeko izaki guziak gizonaren menpe dira, esklabuak baino askoz gehiago. Esklabuek bada ezin dute deus berenik izan; are gutiago beraz adimengabeko izakiek.
4. Hor ditugu ere berme San Tomasen idazkiak Summa Theologica-n (I-II, q.1, a.1&2; q.6, a.2) eta Contra Gentes-n (l.III, c.110). Adimendua baduen izakia baizik ez da izaten ahal bere ekintzen jabe, zeren eta, berak dioen bezala Summa Theologica-n (I, q.82, a.1, ad 3), “norbera bere ekintzen jabe da, hau edo hura egitea hautatzen ahal duen heinean”. Horra zergatik dioen pasarte berean, ez garela gure lehiaren jabe gure azken helburuari buruz. Beren ekintzen jabe ez baldin badira beraz abereak, ez dira ere beste gauzen jabe izaten ahal.

Iduri luke menturaz, hiztegi solas baizik ez dela eztabaida hau; baina gisa oroz ez da batere egoki horrela hitzegitea, eta ohizko mintzamoldearen aurka joanez, izaki adimengabeen kondu ezartzea jabegoa. Ezen ez dugu erraten norbait zerbaiten jabe dela, zerbait hura haren eskutan baldin bada bakarrik. Honela mintzo gara alabaina, jabeak ez garelarik:  “Ezin dut; ez dut ahal”. Abereak ordea ez dira berak ibiltzen; baina izatekotz, besteek darabiltzate, San Tomasek dioen bezala (lehenago aipatu liburuan, I-II); horra zergatik ez duten ere jabegorik.

Eta ez du deus balio Silbestro Prieriokoaren argumentuak, baizik eta jabegoak ez duela batzuetan eskubidea adiarazten, baina ahal soila; eta horrela uraren jabe dela ura. Orduan, ahal soila aski baldin bada jabe izateko, gaiztaginak erailtzeko eskubidea izanen du, egiten ahal baitu; eta ohoinak ere, dirua hartzeko ahala badu. Eta erraten delarik  “izarrek agintzen dutela”,  “lehoina errege dela”, iduriz eta itxuraz mintzo gara, jakina.

Baina beste galde bat gogora heldu zaigu, ea haur bat adimendura heldu aitzin, egiazko jabe izaten ahal ote den. Ezen iduri luke adimengabeko izaki bat besterik ez dela haur hori. Apostoluak erraten baitigu:  “Oinordekoa, haur deno, ez da esklabuaganik batere bereizten  “(Ga 4,1). Esklabua bada, ez da jabe izaten ahal; haurra ere beraz ez, eta abar….

[…]

ONDORIOAK

Erran guzietarik datorkigu batere dudarik gabe, Indio barbaroek bazutela, Kristauek bezala, beren ontasunen kendu ahal izan, ez hango Printzeei ez hango Herritarrei, egiazko jabeak ez zirelako aitzakiarekin. Izigarri handi litzateke, egundaino kalterik egin ez diguten jende batzuei ukatzea, beti kristau erlisionearen etsai izan diren Sarrazinoei eta Juduei onartzen diegun hura bera. Onartzen dugu alabaina beren ontasunen egiazko jabeak direla horiek oro, non ez diren Kristauen lurretan bestalde sartu.

Behar dugu oraino kontrako argumentu batzuei ihardetsi, barbaroak sortzetik esklabuak direla erraten baitzizaigun, baizik eta ez direla aski argiak beren buruen gobernatzeko.

Argumentu horri ihardesten diot, Aristotelek ez duela eiki adierazi nahi, biziki argiak ez diren gizonak, besteen menpeko direla zuzenbide naturalez, eta ez dutela ez beren buruen ez kanpoko ontasunen jabegorik. Esklabutza zibilaz mintzo da; esklabugo hori legezkoa da eta ez du nehor zuzenbide naturalez esklabu egiten. Gizaki batzuk baldin badira sortzez hain argiak ez direnak, ez du Aristotelek erran nahi, haizu dela haien ontasunez eta haien ondoriotasunaz jabetzea, haiek berak esklabutzat hartzea eta haiek berdin salgai ezartzea. Baina nahi du irakatsi, jende horiek behar dituztela nahitaez eta beren jitez beste batzuek gobernatu eta gidatu: berek on baitute besteen menpe egotea, haurrak haur direno burasoen meneko egon behar diren bezala, eta emaztea ere senarraren menean.

Argi dago hori dela Aristoteleren xedea, zeren erraten baitu bestalde molde berean, gizaki batzu badirela zuzenbide naturalez jaunak direnak, hots beren argiaz distiratzen dutenak. Ez du erran nahi, jakina, berak zuhurrenak direlako badutela horrelako jendek besteen gobernua hartzeko eskubidea, baina bai soil-soilik badutela jitez besteen manatzeko eta gidatzeko dohaina.

Eta beraz, delako barbaro haiek, erraten duten bezain zoro eta lauso direla onarturik ere, ez zaie horrengatik egiazko jabegoa ukatu behar, eta ez dira ere legezko esklabutzat hartzen ahal. Eta haien menperatzeko zerbait estakuru hortik atera baledi, puntu hori argituko dugu urrunago.

Orain bada ondorio hau agertzen da argi eta garbi: ESPAINOLAK ETORRI AITZIN, INDIOEK BAZUTEN EGIAZKO JABEGOA, BAI PRIBATUA, BAI PUBLIKOA.