Turtunbera

2014-01-13  //  literatur apunteak  //  Iruzkinik ez

Turtunberako iturrira jaisteko

ordu erdi behar izaten zen

zaldiz, mandoz zein astoz,

gero bi tina bete,

eta ordu erdiko bidea gora

ostera ere.

(gehiago…)

Finalaurrekoen azkenaurreko galbahetik

2013-11-18  //  bertsolaritza  //  Iruzkinik ez

5 bertsolari iragazi dira finalaurrekoen bigarren txanpara eta haietako puntu gutxien lortu duenak -Fredi Paiak- 661 puntu eskuratu ditu, eta aukera badauka finalera sartzeko ere. Puntuazioari begira, beraz, saioa goitik joan da. Neu ere horretan nago.

Saio oso ona iruditu zait, bertsolari guztiei entzun dizkiet une batean edo bestean bertso ederrak, baina ez zait iruditu, hala ere, haietako inork ariketa guztietan asmatu duenik. Esaterako Sustrai Colina irabazleak kartzelakoan ez du lan on-onik egin, gainerako ariketetan oso maila altuan jardun badu ere.

Lehen parentesia zabaldu nahi dut hemen. (Kartzelakoak zioen “gonbidatuak falta dira” eta Sustrai eta Mendiluze gonbidatu bakarraren esperoan egon dira, anaia eta maitea. Bertso hobeak Mendiluzerenak, hala ere.)

(gehiago…)

Martxoak 3, Gasteizen inoiz zimeldu ez den lorea

2013-11-16  //  bertsolaritza  //  Iruzkinik ez

Gaur bi bertso bota ditut Martxoak 3-ko elkartekoek gonbidatuta, elizaren ondoko parkean ezarri den eskulturako inaugarazio-ekitaldian.
Latza da inguruak hartu duen itxura. Betiko monolitoari -Martxoak 3ko plazakoari-, pareko parkean altxatutako eskulturak laguntzen dio gaurtik aurrera.

Bertan gasteiztar langileen izen eta aurpegiak daude: Pedro Maria Martinez Ocio, Francisco Aznar, Romualdo Barroso, Jose Castillo eta Bienvenido Pereda; eta baita Gasteizko sarraskia salatzeko mobilizazioetan Tarragonan hil zuten Juan Gabriel Rodrigo eta Basaurin hil zuten Vicente Antón Ferrerorenak ere. 7 hiladakoen senideak bertan izan dira, lehen aldiz Tarragona eta Basaurikoekin denak batera, beraiek desestali dute eskultura.
Hau dena gutxi balitz, parkearen alde bateko eraikinean, berriki egin den horma-irudi erraldoia dago, eta ezin ahazturik Martxoak 3 elkarteak dinamizatzen duen “M3 Memoria Gunea” ere badagoela bertan.

Maiz izan gara kantatzen bertsolariak Martxoak 3koek urtero antolatutako manifestazio eta ekimenetan. Gaur udalaren gehiengoak babestutako ekimena izan da eta PNV, PSOE, PP eta EHBILDU estreinekoz batera agertu dira halako batean, -Martxoak 3ko sarraskia gogorarazteko ekimenak babestu ohi dituzten herritar, sindikatuetako kide eta ohiko eragileekin batera-.

Uste dut aurrera pausu bat izan dela, baina hala izan arren, Martxoak 3 elkartekoek, oso argi dute oraindik oso urrun gaudela, biktima gisa dagokien aitortza, justizia eta erreparazioa lortzetik. Gaur bertan iragarri dute Argentinara joango direla Franquismoa auzipetzeko ahaleginean ari direnei laguntzera, María Servini de Cubría epaileak irekitako prozeduran.

Dudarik gabe Gasteizko Zaramaga auzoko inguru hori “memoria bizi” da gaur egun bere monolito, eskultura, orma-irudi, memoria gune eta guzti. Eta hori hala baldin bada eta Gasteizko udalaren gehiengoaren babesa lortu bada eta Gasteizko herriaren gehiengoak ahaztu ez izana lortu bada, urtero-urtero Martxoak 3koek, eta hainbat sindikatuk eta herri mugimenduk egindako lanagatik izan da.

Bejon deigula!

Hona nire bi bertsoak (doinua: Juana Bixenta Olabe)

Zu Zaramaga, 5 min, 5 zauri,
Tarragona minez, minez Basauri,
hogeitazazpi urte joan dira
eta hemen gaude zuei begira,
gu oraindik zai,
mendekua ez dugu hartu nahi,
baina justizia egitea bai!

Zuen ametsa: batzar handi bat,
amets denak sar daitezen kabi bat,
zuen ametsa: nagusirik ez!
denon ametsak gauzatu bitez!
plaza batean
ametsari eutsi bitartean,
egongo zarete gure artean!

Euskararen Herriaren mugak

2013-11-06  //  bertsolaritza, euskara  //  6 iruzkin

Euskal Herriko Bertsolari Txapelketa Nagusiko Oiongo kanporaketan, Etxahun Lekuek, bere lagunetako batzuek Oion urrunegi zegoela esan ziotela, eta beraiekin haserreturik, Oiondarrei kantatu zien “ez dakit zelan sentitzen diren zuek baino euskaldunago”. Kasualitatez, atzo irakurri nion Patxi Gaztelumendiri Hernanitik Bardoxera urruti zeritzon musika talde bati buruzkoa. Eta azkenik, gaur Jose Mari Esparzaren artikulu batekin gogoratu naiz Tafallan aekegun bat izan zela-eta, Bilboko aek-ko arduradun batek Tafalla “urruti egon arren” jende asko ibili zela nabarmendu zuen, Esparzak “urruti nondik maitea?” galdetuz erantzun zion.

Nire buru arloteak, orduan, Xabi Payarengana eraman nau eta berak kontatutako beste anekdota batekin oroitu: bertso-eskoletako topaketa batzuetan “inguru ez hain euskaldun”-ean bertso-eskolak euskararen erabilerako zein lagungarri izan daitezkeen azaldu ondoren, “inguru euskaldunago”-ko batek erantzun zion “barkau baina guk ez deu arazo hori”. (Hala ere, neuk herri horretan jaiotako bat izan nuen ikasle barnetegi batean 3. urratsean).

Bertsolaritzarekin segiz, 2005ean estreinakoz superfinala Barakaldon egin zenean -“inguru ez hain euskaldun” batera mugitu zenean alegia-, egin zen lehen ahalegin serioa bertsolaritza erdal mundura hurbiltzeko. Batek esango luke, erdaldunak, Euskal Herriko biztanleen 2 heren horiexek, gutxiengoa beraiek direla!

Horrek denak azaldu dezake hein batean behintzat Donostian, Iruñean edota ezkerraldeko herri handi askotan, bertso-eskolak orain arte intermitenteak izana, edo batere ez izana, helburu estrategikoak izan beharrean.

Neuk ere sarritan, nire Gasteizko periferiatik, ikusten nuen Euskal Herria, han, mendi berde haietako baserri eta herri koxkor haietan, edo Azpeitian edo Ondarrun… Normala, ezta? Haiek ikusten nituen euskaldun, han ikusten nuen euskararen bizi-iraupenaren miraria bizirik. Ez nintzen konturatzen euskaldun horien meritu bakarra bertan jaio izana zela, euskaldunak zirela ile-marroidun eta metro eta hirurogei eta hamabost zm. luze ziratekeen bezala.

Murgildu gaitezen Euska Herri(ago) horretan: Lorea Agirrek mahai-inguru batean planteatzen zuen, Gipuzkoa soziolinguistikoki Catalunya dela; alegia, Catalunyan egiten diren politika soziolinguistikoak egin litezkeela Gipuzkoan. Orduan zergatik kostatzen zaigu hainbeste “inguru euskaldunago”-etan euskararen egoera ahularen konszientzia gizarteratzea?

“Inguru euskaldunago” batean bizi den euskaldun arruntak “Euskal Herri” batean bizi deneko uste osoa du. Eta esango nuke uste oso hori duela, neurri batean behintzat, Gasteiz, Oion, Tafalla edo Eibarko “inguru ez hain euskaldun”-engatik. Gure buruak mailaka funtzionatzen du: Tutera baino euskaldunago da Gasteiz, Gasteiz baino euskaldunago Eibar, Eibar baino euskaldunago Lekeitio, Lekeitio baino euskaldunago Arantza eta Arantza baino euskaldunago gure baserria.

“Inguru euskaldunago” batean bizi den euskaldunak euskararen egoera txarra “inguru ez hain euskaldun”-ean dakusa, eta ondorioz ez da bere arazoen jabe. Euskalduna da eta kitto. Ez du arazorik ikusten gai ez bada euskaraz zuzen idazteko, irakurtzen dituen egunkari, aldizkari, etab.-en %80 erdaraz irakurtzen baditu, ez zaio mespretxugarri egiten zinema batean euskarazko filmik ez badago, eta normaltzat du telebistan euskaraz kirola izatea, eta programa onak eta filmak erdaraz.

“Inguru euskaldunago”-ko euskaldun arrunt horrek bere nerabeari euskaraz hitz egiteko esaten dio, eta uste du berak ia dena egiten duela euskaraz. Ez da konturatzen hobe lukeela erdararekiko harremana normalago hartu, eta berak antzematen ez dituen arazoak bere umeengana ez bideratzea (berak gauza pila bat erdaraz egiten duelarik, umeak erdaraz zerbait esan orduko, ia errieta egin).

Egin kontu Euskal Herri berdeko euskaldunok! “inguru ez hain euskaldun”-etan bizi garen euskaldunok, “inguru euskaldunago”-etan bizi zareten euskaldunek aurrerapauso gehiago eman ezean, geuk ere bidea murritzagoa dugu.

Zuengatik ez bada, egizue gugatik periferiako euskaldun arloteongatik! Autodeterminatu zaitezte linguistikoki!

Joe!

Giroa goitik, puntuak behetik

2013-10-27  //  bertsolaritza  //  Iruzkinik ez

Oiongo herriko plaza eguerdian: Iparraldeko gazteak kantuan eta dantzan, koadrilak poteoan eta giro ederra. Etxahun Lekuek agurrean bota zuen bere lagun batzuekin haserre zegoela, saioa Oionen urrun zela-eta, “ez dakit zelan sentitzen diren zuek baino euskaldunago” kantatu zien oiondarrei. Bertako “Txandrio” bertso-eskolakoak eta Arabar Errioxako euskaltzaleak pozez gainezka zeuden Txapelketa Nagusiaren bisitaz.

Pena bakarra saioari distira handiagoa atera ez izana. Etxahun bakarrik sailkatu zen, baina egon zen ale ederrik jakina:

Etxahun Lekue: Eskertzekoa da ofizioetan erantzuteko eta elkarrizketak osatzeko duen joera eta gaitasuna. 8ko txikian Etxahun modeloa eta Miren artistagaia saio ederra joan zen. 10ko txikian Eneritzekin, bi futbol jokalari handi aulkian eserita, Eneritzek Gareth Bale zela bota zion eta Etxahun Iker Casillasen paparean sartu zen: “Casillas naiz lehenago nenbilen pozarren, ta orain bankiloan gu hurrenez hurren, nahiago dut jokatu nahiz izan Eibarren”. Kartzelakoan larregizko istorioa eraiki zuen, bihotz baten bila Nigeriara joandako lagunaren paperean.

Miren Amuriza: Ondo, baina agian beste egun batzuetako distira falta izan zitzaion. 8ko handiko gairik “zailena”, nire ustez, berari eta Manexi egokitu zitzaien. Hortik aurrera hobeto ibili zen, 10eko txikian -Iratxerekin batera amari diagnostikatutako alzheimerraren berri esan ez esan zebiltzan-, goitik beherakoa bota zuen: “Atzo ahaztu zituen sutan sei kroketa, gaur non gordeta duen bankuko libreta, esango bagenio a ze desoreka! Nire ustez hobe da egia gordeta, esanda ere ez dugu sendatuko eta!”. Kartzelakoan istorio polita asmatu zuen baina agian guztiz gozatu gabe.

Iratxe Ibarra: Ofizioetan nekezago eta bakarka oso ondo. Bere puntu erantzunak eguneko onenak izan ziren, bigarrena honatx: “Supermerkatuetan badabil jendea… dana topau leike han, jana ta lorea, baina txikiek deuke euki kolorea, eta tratua ere askoaz hobea!”. Kartzelako gaia dotore eta sinesgarri josi zuen, bere amamaren heriotzean laguntzera iritsi ez dela, bertsotan entrenatzen ari zela, bere biloba kuttuna zela…

Eneritz Zabaleta: Ofizioetan hobeki ibili zen bakarka baino. Saioa indartsu hasi zuen Iratxerekin drogak eta alkohola utzi nahian dabiltzan 2 lagunen egoeran: “Asteburua iritsi ahala, whiskya eta ricarr(d)-a, kokainaren zuztarraldia ta zerbezaren aparra, uste dut biok marrarik marra pasa genuela marra, orain bizitzaz aldatzea da nahi dudan gauza bakarra!”. 10eko txikian Etxahunekin erakutsi zuen kirol arloan oso jantzia dagoela, ez soilik rugbyan, baita espaniar futbol-ligan ere.

Maddi Sarasua: Gora-beheratsu ibili zen, baina asmatzen duenean jendearengana iristen da. 8ko txikian Iratxerekin mendira joan eta Maddi argazkiak egin eta egin zebilen, honela kantatu zuen “Lasai goruntza noa poliki-poliki, baina kamara harturik ta zapalduz finki, edertasuna mendi ta eguzki izpi, ezin dugu guretzat bakarrik atxiki!”. 10eko txikian arratsaldeko unerik ederrenetakoa eskaini zuen nahi gabe, Manexen paperetik kantatu zuen lehen bertsoa, baina bigarrenean ederki eman zion buelta, Manexen laguntza dotoreaz.

Manex Agirre: 8ko handiko gaiak ez zion lagundu eta kostata hasi zen. 8ko txikian ofizio ona eraiki zuten Eneritzek eta biek: alaba ateratzeko baimenik gabe zigortu, baina Manex etxean alabarekin geratu eta Eneritzek lagunekin afaltzera irten nahi zuen: Manexek “zuk kriston desfasea egin nahi zenuke, baina jada ez dituzu 18 urte!”, Eneritzek “baina jakizu gaua egingo dudala, nik 18 urte banitu bezala!”, eta Manexek “bihar resakak egin behar dizunez dei, gauez 18 ta goizean berrogei!”.

“Paradisu zinema”-n enegarrenez negarrez

2013-10-09  //  zinema  //  2 iruzkin

Argiako blogari lanak hasteko, inoiz gehien gustatu eta markatu nauen filmari buruz jardungo naiz. Ez naiz zineman aditu, are gutxiago kritikari, baina uste dut film horrek nigan hain ongi zergatik funtzionatzen duen gako nagusiak transmititzeko gai banaizela. (Abisu bat: filma ez baduzu ikusi, utzi irakurtzeari oraintxe bertan eta joan ikustera! Gero nahi baduzu hau irakurri).

Oroimen bitxia nirea, ez dut gogoratzen noiz/non ikusi nuen aurrenekoz, baina zineman ez, eta interneten ere ez (artean ez zen oso zabaldua), beraz agian Amamaren etxeko telebistan. Bai dut gogoan, amamaren etxean gero izan nuela VHS batean euskarara bikoiztutako bertsioa. 11 aldiz ikusi nuen eta euskaltegirako unitate didaktiko bat prestatu nuen.

Gaztelaniaz bikoiztua ere ikusi izan dut -VHSa galduz geroztik-, eta azken aldian (duela aste bat edo) italieraz eta ingelesezko azpitituluez ikusi dut filmaren bertsio luzea. Enegarrenez barrez eta negarrez. (Doala hemendik gonbit subertsibo bat, norbaitek euskaraz bikoiztutakoa sarera igo dezan, eta eskatzen hasita, baita filmaren bertsio luzea azpititulatu eta igo dezan ere). (gehiago…)