Soziolinguistikaz 30 berripapera

2010-11-16  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Kuturgintzaren gakoak

2010-11-14  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkin bat

Aurrekoan
esan nuen blogean oso gutxitan aipatu izan dudala euskarazko
kulturgintza. Eta saiatuko naiz horri erantzuten. Artikulu batzuk ditut
buruan horren gainean eta gaurkoan doa lehena.

Sorguneak
egindako ikerketa batetik atera dira jarraian datozen hiru ondorioak.
Euskarazko kulturgintzaren diagnosi azkarra da. Zeintzuk izan dira azken
urteotan euskarazko produkzioaren gakoak?

–
Euskara beregaina eta erdigunean izan den diziplinetan egin du aurrera
euskarazko kulturak (adibide moduan jartzen dute eurek bertsogintza, eta
kontrako adibide moduan antzerkigintza).

Argazkia: Benito

–
Norberaren sormena gakoa denean, eta produkzio azpiegitura handirik
behar ez den diziplinetan, askoz gehiago produzitu da: literaturan eta
musikan. Azpiegitura handiak behar dituztenetan (zinema, antzerkia,
ikus-entzunezkoak) urrats motzagoak eman dira. Inbertsio handia eskatzen
duten diziplinei gizarte zibiletik erantzutea zaila da.

– Soilik merkatuari begira edo merkatutik bizi den sortzailetza duten diziplinek urrats txikiagoak eman dituzte.

Auzoko

2010-11-11  //  Sailkatu gabea  //  5 iruzkin

Petra
Elserrekin Manhattan eta Bronx-etik bidaiatu genuen pasa den astean.
Eztabaida teoriko samarra izan zen, baina tira. Eta aste honetan ezagutu
izan dut Auzoko egitasmoa. Programa berritzailea iruditu zait eta
ekimen polita. Eta etorkinekin egiten diren ekimentxoak batzea otu zait.

Auzoko
bera aipatu dut dagoeneko. Horrez gain, bada Andoain-Hernani aldean
ninaiz gugara ekimena (ezta Petra?). Bestelakoak ere badaude:
euskaltegiek antolatutako Aisa ikastaroak, Lea-Artibai aldeko ekimenak, euskara errefortzuak hainbat herritan, etorkinentzako
hiztegitxoak …

Bestelako ekimenik bururatzen al zaizue?

Hegemonikoa

2010-11-09  //  Sailkatu gabea  //  2 iruzkin

Askotan aipatu dugu blog honetan euskarak gune hegemonikoak behar dituela, bai lurralde aldetik, baita funtzioen aldetik ere.

Sorguneak egindako ikerketa bat
irakurri dut orain dela gutxi. Bertsolaritza eta antzerkigintza
alderatzen dira bertan. Eta, beste gauza batzuen artean, bi diziplinen arteko alderik
nabarmenena hizkuntzaren tratamendua da. Izan ere, antzerkian bultzatu
egin da eredu elebiduna eta horrek gaztelaniaren menpe utzi du euskarazko antzerkia hein handi batean: ez da zirkuiturik sortu,
publikoak originala gurago du itzulpena baino, euskarazko obrak sortzea
taldeen borondatearen menpe dago, …

Argazkia: Arrano.

Horrek,
ostera ere, eramaten gaitu hegemoniara, euskara erdigunean jartzera.
Beste bi adibide bururatzen zaizkit: komunikabide elebidunen kasua (Aitor Zuberogoitiak aztertua) eta Durangoko azokaren inguruan azken aldian sortu diren eztabaida eta ekimenak.

Beraz,
argi dago euskara erdigunean egon behar dela. Egon ezean, asimetria
soziala hain handia izanik, euskara periferiko eta bazterreko
geratzen da.

Irakurgaiak: Bat 75

2010-11-07  //  Irakurgaiak  //  Iruzkinik ez

Aspaldi
iritsi zen azken Bat aldizkaria. Eta aspaldi irakurri nuen, baina orain
arte ez dut horren gaineko komentariorik idatzi. Eta gaur da eguna.

Bat
aldizkariaren 75. aleak euskararen presentzia unibertsitateetan
aztertzen du: EHUn, Deustun, NUPen, Mondragonen, Ipar Euskal Herrian,
Galesen eta Katalunian.

Horren ostean, hizkuntza ekologiari buruzko artikulua dakar aldizkariak. Yakio Tsudaren eskema bat handik lapurtua:

1. paradigma: Ingelesaren zabalkundearen ezaugarriak:
– Kapitalismoa
– Zientzia eta teknologia
– Modernizazioa
– Elebakartasuna
– Globalizazioa eta nazioartekotasun ideologia
– Transnazionalismoa
– Munduko kulturen estatubatuartatzea eta homogeneizatzea

2. paradigma: hizkuntza ekologiaren ezaugarriak:
– Giza eskubideak errespetatzen dituen ikuspegia
– Berdintasuna komunikazioetan
– Eleaniztasuna
– Hizkuntzak eta kulturak mantentzea
– Subiranotasun nazionalari babesa
– Atzerriko hizkuntzak ikasteko sustapena

Beste
bi artikuluk zarratzen dute aldizkaria. Lehenengoan hizkuntza
kudeaketari buruz zenbait enpresek dituzten esperientziak aipatzen dira.
Eta bigarrenean, Jasone Cenozek idatzitako liburu baten gaineko
komentario sakon eta mardula agertzen da. Euskal hezkuntza aztertzen da
liburuan (eta, beraz, komentarioan baita).

Zer dira arnasguneak?

2010-11-05  //  Sailkatu gabea  //  2 iruzkin

Lagun batek aurrekoan galdetu zidan ea zer ziren blogean hainbeste aldiz aipatutako arnasguneak. Nik honako erantzuna eman nion: Arnasguneak da soziolinguistikan erabiltzen den kontzeptu bat. Horren bidez adierazi gura da herri batean (izan daiteke gune bat ere, adibidez ikastola bat edo lantegi bat) hizkuntza horrek lasai hartzen duela arnas, hau da, erabilera arrunteko hizkuntza dela bai kale bizitzan, bai auzoan, bai familian bai lagunartean eta baita lan munduan ere (lan mundu arruntean).

Gero jo nuen soziolinguistika eskuliburura. Eta han honako definizio hau topatu dut: Fishmanek breathing space deitzen ditu. Hizkuntza gutxitua biziberri dadin ezinbestekoa da hizkuntza hori nagusi den gune geografikoak izatea. Ez dira ghettoak, ez baitira isolatuta egon behar. Gune horietako biztanle gehienek badakite hizkuntza gutxituan hitz egiten eta hizkuntza hori normaltasunez erabiltzeko baldintzak daude eta belaunaldiz belaunaldiko transmisioa naturaltasunez gertatzen da.

Lurrama

2010-11-01  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Behin baino gehiagotan egin dut berba blog honetan arnasguneei buruz (adibide bat eta bi). Eta gaurkoan ere matraka berarekin nator.

Asteburu honetan Lurrama azoka izan da Baionan. Eta hantxe izan gara, bisitan.

Argazkia: garaigoikoa.

Askotan arnasguneak altxor moduan aipatzen dira. Bultzatu beharreko guneak bezala. Baina ia beti hizkuntzaren ikuspegitik. Eta hizkuntzarekin baina ezin da jan (bueno batzuk bai, baina gutxienekoak). Eta bertako ekonomia, tokikoa sustatu behar da. Eta horixe du Lurramak helburu.

Tokiko ekonomia eta tokiko mozkinak sustatu behar dira, ikuspegi soziolinguistiko hertsi batetik ere. Bestela lurralde eta gune horiek ez dute gerorik izango, eta gerorik gabe, … bertako hizkuntzak etorkizunik ez du.

Hizkuntza ekologia ere egiten da horrelakoetan, ezta?

First we take Manhattan?

2010-10-29  //  Sailkatu gabea  //  3 iruzkin

Petra
Elserrek artikulu interesgarria plazaratu du aste honetan sustatun.
Euskaldunon bizi-mailaz eta abar mintzatzen zen artikulua.

Interesgarria da gai honi oratzea. Berak esaten zuenaren arabera euskal hiztunen elkartea ekonomikoki aberatsa da eta ikasketa mailan ondo prestatua. Gainera, euskal
elite berri-berria dugu, aurrekoarekin zerikusirik ez duena: laikoa,
sexuen parekotasunean orekatua, ipar-mendebaldeko balioetan hezia
(Manhattanera edo Berlinera begiratzen duena, Madrilera baino gehiago),
eleanitza eta nazioartean esperientziaduna, hainbat master eta tituluren
jabea, eta enpresetan, unibertsitatetan eta instituzio publikoetan
lanpostu garrantzitsuak dauzkana.

Argazkilaria: Aturkus

Bai,
Petrak arrazoia dauka, egoera guztiz homogeneoa ez bada. Gipuzkoan,
Nafarroa iparraldean eta Bizkaiko zenbait eskualdetan hau nahiko
nabarmena da, Bilbo aldean eta Gasteiz aldean, ordea, ez horrenbeste.
Baina tira onar dezagun hori hala dela. Hala ere, berak aitortzen du
elite berri hau oraindik gaztea da (40 urtetik beherakoa) eta ez dago
(gaude) elitearen erpinean inondik ere.

Eta Petrak geroago esaten du honako hau: Euskarak
eta euskal gizarteak azken hogeita hamar urteotan izan duen bilakaeran,
aurrerapen prozesuan eta lorpen guztietan, ziur asko eragin handia izan
du, eta bide egokia zen, lehentasuna erdi eta goi-mailako klasetan
jartzeak: hezkuntzan, kulturan, aisialdian eta ekonomian. Geografikoki
bizi garen lekuan eta munduko ekonomia sistema kontuan hartuz, klase
horiek gabe, zoritxarrez, hizkuntza komunitate batek ezin du bizirik
iraun.

Ados
nago Petrarekin. Baina … elite horrek euskaraz betetzen ditu bere
bizitzako funtzioak? ala maila sinbolikoan geratzen da euren
euskaltasuna? Lan munduan ze hizkuntzatan mintzo dira horiek? Eta
aisialdian? Eta kultur kontsumoan? Eta …

Eta baita beste hau esan ere: segurtasun
ekonomikorik gabeko klase baztertuetan, lanerako adina duten pertsonen
artean, hizkuntza nagusia gaztelania da, edo, etorkinen eraginez,
munduko beste hainbat hizkuntza.

Ados
nago Petrarekin. Baina … gaztelania ez da bakarrik klase baztertuen
hizkuntza. Bizkaian, Araban eta Nafarroan elite ekonomikoaren hizkuntza
ia bakarra da, eta Gipuzkoan hein handi batean ere bai. Gauza biak
aipatu behar dira, zintzoak izango bagara.

Familia, belaunaldien arteko zubia

2010-10-28  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Orain hilabete batzuk plazaratu zuen Garabidek euskararen berreskuratzea izeneko liburua. Soziolinguistikaren oinarrizko gai batzuk lantzen ditu liburuak. Eta gure sen dibulgatiboari jarraituz, ba horietako batzuk hona ekartzea otu zait. Gainera, lizentzia librea dutenez, ez naiz “deliturik” egiten ari, beste batzuetan ez bezala. Lehenengoa, gaur, familiaren garrantziari buruz.

Familia: belaunaldien arteko zubia

Sarritan
hezkuntza sistemari egotzi izan zaio hizkuntza baten bilakaeraren errua
edo arrakasta. Egia da hezkuntzak garrantzi handia duela, baina ezda
bere kabuz hizkuntza baten biziraupena ziurtatzeko gai.

Hizkuntzaren
erabileran, eragin handia du etxeak, familiak. Gurasoak eta haurrak
biltzen dituen eremuan (familian) gauzatzen da belaunaldien arteko
zubia eta gurasoen hizkuntza-jokaerak sakoneko ildo afektiboa ezartzen
du seme-alaben hizkuntza-jokaeran.

Euskal
Herrian hori frogatzeko aukerarik izan da. Lasarte-Orian (Gipuzkoa),
esaterako, 2003an egindako ikerketaren emaitzak oso argigarriak dira
familiak hizkuntzaren erabileran duen garrantziari dagokionez. Bertan
ondorioztatzen denez, gazteen artean Euskararen kale-erabilera
finkatzeko garaian, etxearen eragina eskolarena baino askoz ere
nabarmenagoa da. Etxean Euskara jaso duten gazte gehienek (10etik 8k)
lagunekin ere Euskaraz egiteko joera izaten dute. Aldiz, Euskara
eskolan soilik ikasi eta jaso duten gazteen artean 10etik 2k baino ez
du erabiltzen lagun euskaldunekin hitz egiterakoan.

Familian
hizkuntzarekin batera transmititzen den afektibotasun hori dela eta,
jatorrizko hizkuntzan diharduten gurasoen kopurua ugaldu ezean,
belaunaldi berrien artean nekez haziko da hizkuntza horren erabilera.
Haurtzaroan eskolaren eta familiaren eragina uztartu egiten dira, baina
gaztaroan eskolaren eragina “erori” eta familiatik datorren sakoneko
arrasto afektiboak eusten dio gehienbat gazteen hizkuntza-jokaerari.

Etxearen
eragina putzu sakon batekin aldera daiteke: putzua lur azpian egonik ez
da ikusten, baina norbere iturriaren etengabeko sorburua da. Helduen
belaunaldian dago, beraz, benetako gakoa, haiek seme-alabekiko
harremanetan maitasuna eta hizkuntza estuki lotzen baitituzte,
seme-alabengan oso-oso sakoneko arrastoa utziz.

Familia
edo etxea da hizkuntza baten erabilera bermatzeko abiapuntua,
oinarri-oinarria. Hor huts egiteak kalte handia eragin diezaioke
hizkuntza horretan bizi nahi duen komunitateari. Izan ere,
hezkuntza,
komunikabideak, administrazioa eta etxetik kanpo dauden beste hainbat
esparru hizkuntza horretan egitea ez da nahikoa izango hizkuntzarekiko
afektibitatea transmititzen den gunean―familian― huts egiten bada.
Bestalde, etxetik kanpoko esparruetan hizkuntza hori erabiltzen ez den
leku batean bizi bagara, are kaltegarriagoa izango da etxeko
transmisioan huts egitea. Kanpoan erabiltzen ez delako, etxean
erabiltzeari uztea, hizkuntza heriotzara kondenatzea da.

Top ten (2010ean)

2010-10-24  //  Sailkatu gabea  //  4 iruzkin

Orain
dela hiru urte soziolinguista batek (horrelakorik esistitzen bada
behinik behin) galdu ezin dituen webguneen zerrenda egin nuen. Orduan
guztiz subjektiboa zen eta oraingo honetan ere berdintsu.

Hiru
urte gauza batzuetarako ez da ezer, baina internet-eko mugimenduetan
ikaragarria
da.
Hori dela eta, 2010eko top tena berritua:

1.
www.soziolinguistika.org:
Bat
aldizkaria
osorik agertzen da, baita soziolinguistikaz
agerkari elektronikoa, baita soziolinguistikari lotutako azken
berriak
ere. Horrez gain, Klusterrak antolatzen dituen ikastaro, jardunaldi,
topaketa
eta abarren
materialak
ere daude eskuragarri. Hiru urte hauetan asko hobetu da webgunea eta
euskal soziolinguistikaz dagoen webgunerik osatuena da dudarik gabe.
Hala ere, bi kritikatxo baino ez nioke egingo webgune honi:
copyright-dun edukiak plazaratzen jarraitzea eta hainbat
proiektuetako dokumentazioa ez izatea eskuratzeko moduan.

2.
hiznet-eko
webgunea:
euskaraz soziolinguistikaz dagoen ia formazio bakarra da Hiznet.
Horrez gain, webguneak ikasleek egindako hainbat
ikerketa
batzen ditu. Irakugaiak
ere baditu, baita lotura interesgarriak ere.

3.
hizkunea:
Eusko Jaurlaritzak eratu zuen soziolinguistika agerkari moduan.
Urteekin aldatzen joan da eta bere barne hartu du euskararen
berripaper historikoa. Hala ere, soziolinguistikako agerkaria den
heinean, zerrenda honetan agertzen da.

4.
entziklopediak: orain dela hiru urte, wikipedia
baino ez zegoen on line, eta orduko edukiak oso xumeak ziren.
Gaurkoak osatuagoak dira. Gainera, Auñamendi
entziklopediak ere egin du salto internetera. Bertan eduki asko
daude, oso eguneratuak eta gaurkotuak. Eduki horiek izan dira
soziolinguistika eskuliburua egiteko erabiltzen direnak.

5.
euskararen egunerokoak: Izen honen azpian hainbat webgune sartu
ditut. Horiek denak niretzako ezinbestekoak dira euskararen eta
euskalgintzaren egunerokotasuna ezagutu eta ikasteko. Zerrenda,
noski, osatugabea da, baina nirea denez, ba aurrera: erabili,
atoan, lantalan,
martinezena,
gipuzkoaeuskara,
udaltop, euskalgintza,
tiraka, topagunea,
garabide

6.
Buruxkak: UEUk paratutako liburutegi digitala da hau. Eta
soziolinguistikari
buruz 13 liburu on line ditu. Bada zerbait.

7.
Inguma: UEUk ere egindako datu basea da, euskal komunitate
zientifikoaren datu basea. Bertan soziolinguistikari lotutako 715
egile eta 1504
produktu agertzen dira.

8. Soziolinguistikari
buruzko blogak: berez, zortzigarren postuan baino gustatuko
litzaidake lehen edo bigarren postuan ipintzea. Baina hemen dago:
soziolinguistikari buruz espreski euskaraz bi blog baino ez ditut
ezagutzen: hauxe bera
eta Erramun
Baxokena (urtebete pasatxo berritu barik).

9.
Edukiontziak: slideshare, issuu, … Hainbat edukiontzi daude
interneten eta horietan sakon arakatuz gero euskal soziolinguistikari
buruzko edukiak topatzea posible da. Egizue proba eta ikusiko duzue.

10.
Oraingoan ere hamargarrena hutsik. Baina oraingo honetan egon beharko
lukeena nire ustez aipatuko dut (nik harria bota, baina eskua atzean
badaezpada): soziolinguistika domestikoa dibulgatzeko webgune, foro
edo sare soziala (edo denak batera, baina eduki audiobisualak
landuta); eta profesionalen arteko iritzi trukea linkedin bezalako
foro batean (edo zutagun edo beste nonbaiten).