Hasiera » Txerraren bloga - Garaigoikoa

Arnasa lasai hartzeko guneak

2009-09-09 // Sailkatu gabea // Iruzkinik ez

Ni ere gero zalbidezaleagoa naiz, Martin Rezola bezala. Eta horregatik berak egin duen entresaka bera egingo dut nik hemen nire blogean.

Hori da beraz euskalgintzaren zinezko oinarria. Ingurumen hori da, izan, adar-adaska biziak eman ditzakeen enbor naturala. Hizkuntza ahula indarberritu nahi duen erakunde, elkarte edo mugimendu orok berariaz ahalegindu behar du, beste hitzetan esanik, bere jendearentzako arnasgune horiek mantentzen edo sortzen. Mantentzea ez da aski: sortu ere egin behar da halakorik, gure hiztun-elkartearen pareko ahuldade-mailara iritsitako kasuan. Hor ere argi izan behar da, ordea, egingarritasunaren aldetik etekin hoberena (eta, beraz, horri dagokion lehentasuna) zerk duen: ondotxoz errazagoa da dagoenari bizirik eustea, ez dagoena sortzea baino. Indar guztiak edo gehienak sortzen jartzea ez da beraz arrazoizkoa, zer mantendu (eta, hartatik abiatuz, zer garatu eta zer zabaldu) egon badagoen kasuetan.

Erdaldunentzat (eta are euskaldun edo euskaltzale kaletartu askorentzat) “gauza arraroak” dira, hala izan litezke behintzat, arnasgune horiek. Anormalak edo atipikoak gerta litezke, kabian bertan ez daudenentzat. Bertakoentzat ordea, eta euskaldungo osoari begira, leku-eremu horiek euskarazko bizibide jatorraren gotorleku eta babesgune bihur litezke, kulturazko autorregulazio-ahalmen ohargarriko guneak. Gurea bezalako hizkuntza ahulek hain sarri sufritu behar izaten duten dislokazio fisikoari aurre egiteko bide bat dira, dudarik gabe, breathing space edo arnasgune horiek. Lehentasuna dute, horregatik, hizkuntzari bizirik eutsi nahi bazaio eta indarberritu egin nahi bada. Horiek dira, Fishman-en eta beste zenbaiten ustean, hizkuntza indarberritzeko saioaren abiaburu natural eta baliagarrienak. Hori gabeko normalkuntza ez da normalkuntza. Ingurumen horien zaintza-ardura bigarren edo hirugarren lehentasun-mailara daramana ere ez.

(…) Hemen esan dena besterik da: beren txikian eta mugatuan, ahulean eta apalean, ongi antolatzen eta behar duten babes-neurriz hornitzen badira, arnasgune horiek direla euskarak gaur-gaurkoz dituen zurkaitz-gune eta bizitasun-pizgarri sendoenak. Horiek gabe mila bider zailagoa dela euskalgintzaren bestelako planteamendu arrakastatsurik egitea: bai oro har eta bai Gasteizen, Barakaldon, Algortan edo Errenterian bertan ere. Transformazio ekonotekniko, demografiko, soziokultural eta politiko-operatiboaren eszenario nagusi diren beste hiriburu eta herriburu horietako euskalgintza bera ez ote da, akaso, arnasguneetan hazi eta (partez) hezi izandako gizajendez elikatu joan den berrogeita hamar urtean?: nondik atera dira, xehe-xehe kontatzen hasita, gure arteko irakasle eta kultura-eragile gehienak? Nondik espero da, gero ere, hiztun trebeenak eta elebidun osatuenak eskuratzea? Ez al dakigu kontuak nola diren? Hain zaila egiten al zaigu, gauza bakoitzari bere lekua aitortzea?

Kontua ez da euskalgintza arnasguneetara erretiratzea, arnasguneei dagokien garrantzia eta, zenbait alorretan, lehentasuna aitortzea baizik. Arnasguneei bere hartantxe eusten saiatzea nostalgiazko ekimen “pollit” bezain alfer gertatuko da, beste osagairik eransten ez bazaio ekimen-bide hori. Nostalgia, berriz, ez da etorkizunaren atari zuhur eta egiantzekoena. Baina hori ez da kontua. Kontua ez da orain, Campion-ek behiala (beste perspektibaz halere) esan zuen moduan, azken mendi-tontorrera igo eta, irrintzi artean “eutsi goiari” dei eginez, gero eta etorkizun ilun-etsigarriagoaren zain paratzea. Hori ez da kontua. Oker dabil arnasguneen aldeko argudioa ikuspegi faltsu horretara lerratu nahi duena. Arnasguneen formulazioa ez da numantziarra, ez da “azken mohikano”arena. Aitzitik, first things first irizpideaz diharduen larrialdiko osagile zuhurraren pareko jokabidea da hori. Lehentasuna lehentasun da, ez erretorika merkea, egoera larrian dagoen gaixoen kasuan bereziki. Lehentasun hori arras kontuan hartu behar du, gurera etorriz, ahuldutako hiztun-elkartearen buru-jasotze soziokultural eta etnolinguistikoa gogoan duenak.

Ghettorik ez. Kontzentrazio demografikoa eta ghettoa ez dira, urrundik ere, sinonimoak. Bizirik eta osasuntsu dauden hizkuntza guztiak (begiratu ezker-eskuin, ea salbuespenik ikusten duzuen) demographic concentration eta institutional reinforcement horretan oinarriturik daude. Hots, hiztun-elkarte horietako hiztunak elkarren pegante bizi dira eta beren talde-izaeraren indargarri instituzionalik badute. Hizkuntza txikiek ere, bizi garen mendean ezinezkoa eta gogoz kontrakoa den ghetto-eredua alde batera utziaz, beren demographic concentrationeko arnasguneei eutsi behar diete beraz, ahal duten neurrian, hiztun-herri gisa bizirik jarraitu nahi badute. Zenbat eta euskaldunak elkarren peganteago bizi, hainbat eta anparo handiagoa emango diote batak besteari, erdaldunak euskara ikastera eta euskaldun motelak (ele-erasanak) hiztun sendoago bihurtzera bultzatzen dituzten “social norms” eta “interactive situations” direlakoak (hots, gizarte-arauak eta elkar-eraginezko situazioak) ugarituz.

Teoriak konbentzitzen ez duenarentzat, hor dago eguneroko esperientzia: arnasgunea ez da ghettoa. Hala nahi izanik ere, ez leukake izaterik. Arnasguneetako hiztunen bizimodua erdal eraginaren pean dago egungo egunean, goizean goiz hasi eta oheratu arte. Uste al du inork, akaso, erdarazko telebistarik, irratirik, internetik, periodikorik, bisitaririk eta lan-harremanik gabe bizi direla arnasgune horietako gaurko biztanleak, beren herri-zokotik kanpora atera ere gabe? Uste al du inork, gaur ez baina (hartan saiatuz gero) hala bizi izango direla arnasguneetako biztanleak, hemendik hogei edo berrogei urtera? Horrek ez du ez buru eta ez hanka. Aski da arnasguneen gaur eguneko giroan murgil egitea, eta perspektiba sozio-historiko minimo bat eskueran izatea, ghettoak ez direla eta, aitzitik, gauzak oso bestela direla konturatzeko. Beren bizi-parte handi batean erdaldunekin harremanetan bizi dira gaur bertan arnasguneetako biztanle asko: gazteen artean, gehienak. Arnasguneetako gazteen artean asko dira unibertsitatean ikasten dutenak: Donostiako edo Bilboko gazteen artean bezalatsuko proportzioan, seguruenik. Etxe askotan bi auto dituzte, neguan eskiatzera joaten dira hainbat eta udako bakazioak beste herritarrok bezain urrun egiten dituzte sarri. Bigarren edo hirugarren sektorean lan egiten dute, guztiek ez bada ia guztiek. Baserrian bizi diren asko ere ez dira baserritik bizi, industriatik edo zerbitzu-sektoretik baizik. Hots, modernizazio ekonoteknikoaren zurrunbiloan sarturik daude arnasguneetako bizilagunak: kaletarrok bezain sartuak, hor nonbait. Erdaraz ondo dakite guztiek eta, euskarazko jarduna zentrala bada ere beren eguneroko bizian, askotan egiten dute erdaraz. Hala segituko dute gero ere arnasguneetako bizilagun gehienek, bizi diren artean. Erdal hizkuntzak (gaztelania edo frantsesa, eta beste neurri batean ingelesa) presente izango dituzte aurrerantzean ere beren artean: hainbat kontutan presente eta zenbaitetan, ekonomian eta luze-zabaleko hedabideetan bereziki, nagusi. Planteamendu horretan ez dago, beraz, ghetto-arriskurik.

Hori da Fishman-en planteamenduaren muina, ahuldutako hizkuntzak indarberritzeko lehentasunei dagokienez. Buruan duena (bere hainbat liburu eta artikulu irakurri dudalarik, eta berarekin puntu honetaz berariaz hitz egin ondoan, buruan duela iruditzen zaidana) honako hau da: “ondo da Arabako Errioxan euskara indarberritzen saiatzea. Ikasi nahi duenak ikas dezala: horrek ez dio euskarari kalterik egingo. Mesederik ere ez asko, ordea. Euskararen egungo auzia besterik da: benetako erronka belaunez belauneko transmisioa berrezartzen (edo, indarrean dagoen kasuetan, indarrean mantentzen) daukazue. Hor jokatzen duzue euskaldunok bizia: Astigarragan eta Gernikan, ez Labastidan edo Santurtzin. Ez ezazue beraz begien bistatik galdu, gurasoen bidez eta eskolaren laguntzaz eskuartean daukazuen altxor nagusia zein den: gazte-jende euskalduna, lagunartean eta kalean euskaraz egiteko benetako aukerabidea izan dezakeen belaunaldia, hori duzue euskaltzaleok zuen altxor preziatuena. Aurrerantzean ere euskaldun-jendea demografikoki nagusi, edota gutxienez masa batetik gorako kopuruan, izango den herri-herrixkak, auzoak eta biziguneak saia zaitezte euskaldun mantentzen. Horri eskerrak (italiarrei Italian, portugesei Portugalen eta daniarrei Danimarkan… bezalatsu) normala gertatuko zaie belaunaldi gazte horiei euskaraz bizi izatea. Eta, jakina: helduak izatera iristen direnean ondotxoz probableago izango da gazte horiek pareko lagun euskaldun batekin ezkondu eta euskal familia (n+1 belaunaldiko euskal familia) osatzea. Beste mende-laurdeneko arnasa emana izango diozue horrekin euskarari; epe horretan hau eta beste egin dezakezue, euskal hiztun-herriaren osasuna hobetzeko”.

Beste albo-efekturik ere badu arnasguneak: erdaldunen edo euskaldun hizmotelen euskal pizgarri da. Zenbat eta euskarazko arnasguneak ugariago eta aktiboago izan, orduan eta errazago izango da euskaraz erdipurdika moldatzen diren hiztunek ere beren hizkuntza-gaitasuna (ahozkoa oraingoz, idatzizkoa gero ere lor liteke) indartu eta zabaltzea. Igeri eginez ikasten da igeri egiten, gainean jarri eta pedalei emanaz ikasten da bizikletan ibiltzen… ingurukoekin honetaz eta hartaz hitz eginaz ikasten da erraz eta lasai hitz egiten. Ez da oraindik horrelako euskaltegirik asmatu, eta ez asmatuko ere. Hainbat arnasgunetara etortzen diren immigranteen seme-alabek euskaraz egiten dute gaur ere. Eskolako euskara batuaren eredua gora-behera, eskolan eta plazan jolas eta solas ari direlarik beren laguntxoen mintzajardun jatorra eransten zaie, aparteko “hizkuntza-plangintza”-rik gabe. Beren gurasoek ere ondo entenditzen dute bertako euskara, eta gauza errazak esateko gai dira hainbatean. Eta hori zergatik?: the informal daily life of a speech community-k, (euskara nagusi den ingurumenetako hiztun-elkartearen eguneroko mintzajardun arruntak, planifikatzen hain zaila den etengabeko mintzajardun horrek), bizimolde moderno honetan ere aparteko indarra eta erakarmena duelako. “Horretan saia zaitezte zuen indarrak xahutzen, beste mila gauzatan baino lehen”: hori da Fishman-en aholku nagusia, mila sinplifikaziorekin esaten ari banaiz ere. Inportantea da muina entenditzea: ñabardurak eta matizak, garapenak eta salbuespenak gero etorriko dira.

ZerAIN DEZAGUN

2009-09-08 // Sutondoko kontuak // 3 iruzkin

Gaur baten batek ere egin du berba arnasguneei buruz, nik ere egin nahi dut baina beste hari bati loturik.

Igandean izan nintzen Zerainen, Goierri aldean. Herri txikia da Zerain, 300 biztanle baino gutxiago dituena. Baina bere txikian aberatsa ere bada. Euskaratik eta euskaldun izatetik abiatua, herria parke kultural bihurtu dute, herria bizirik mantentzea lortzen ari dira. Herriak dituen berezitasunak ustiatu, eta bizi-kalitate handiko herria bihurtu da Zerain.

Sarritan egin dut berba blog honetan bizitasun etnolinguistikoaz, sarritan entzun eta berba egiten da euskalgintzan bizitasunaz … eta herri txikiek euskarari ematen dioten bizitasunaz. Baina sarritan susmoa dut hori egiten dela altxor bat omen dutelako herri txikiek, altxor bat. Ba edukiko dute, baina herri txikiek bizi behar dute, mila arrazoiengatik. Eta horretarako eurengan zentratua den garapen ekonomikoa landu behar dute, Zerain lantzen ari den bezala. Euskalgintzan gutxitan aipatzen dira honako kontu hauek, baina UEMA barruan dauden herri txiki askok bizitasuna mantentzeko arazoak dituzte: gazteek herritik alde egiten dute, hirietatik bizitzera datorren jendea, … eta horiei guztiei aurre egiteko, herrien bizitasun ekonomiko eta kulturala bultzatu behar da, beti ere euskaratik abiatua. Bestela, alferrikakoa da hizkuntza, alferrikakoa da herri txikiak goratzea, … herri txikiak bizi daitezen eginahalak bultzatu behar dira … bestela dena pikutara doa ………………….

Udan be leidu bida

2009-08-27 // Sailkatu gabea // Iruzkinik ez

Abuztuan ordenagailua piztu barik izan naiz. Mendi puntetan ez dago oraindik wifia eta fakturatu barik bidaiatzen duzunean behar-beharrezkoa baino ez duzu eraman behar. Beraz, bueltan miloika mezu eta artikulu izan ditut irakurtzeko.

Horietatik batzuk hona ekarri nahi ditut:

– Euskaldunon normalizazioa eta honi lotuta beste hau.

– Euskara etxekotzen

– Euskal ekosistema

– Bacalhau gure irla mitikoa

On egin irakurketak eta irailean geixau eta hobeau.

Bat 70

2009-07-21 // Sailkatu gabea // Iruzkinik ez

Azken Bat aldizkariak
batu ditu Euskararen legeak izeneko ikastaroan emandako hitzaldiak.
Bide polita da hori, sortzen den ezagutza partekatzearena. Eta,
gainera, badirudi segida izango duela.

Edukiei dagokienez, abokatu ikasketak egin ditugunontzat nahiko
gai ezagunak dira. Betikoak. Dena den, nabarmenduko nuke betiko gai
bati (Nafarroako zonifikazioari) Julen Urbiolak eman dion enfoke berria.
Oso adierazkorra izan da, ezberdina eta dibulgatiboa. Paul Bilbaok ere
enfoke berria eman nahi izan dio betiko beste gai bati (Behatokian jasotzen diren salaketei), baina ez du horren ondo asmatu. Mikel Irizarren artikulua ere nabarmentzeko modukoa da. Izan ere, legeetatik haratagoko ikuspegia ematen du.

Azkenik, nire gai kutunari buruzko oso artikulu interesgarria plazaratu du Lionel Jolyk: euskararen historia sozialari buruzkoa, hain zuzen ere. Joanes Etxeberri proiektua
zertan datzan azaldu du artikulu horretan, baita euskararen historia
soziala ikertzeko eraiki duten metodologia eta marko teorikoa.
Gomendagarria benetan, eta, gainera, mundu mailako soziolinguistikan
parerik ez duen proiektua.

Matematikak eta elebidunak

2009-07-15 // Sailkatu gabea // Iruzkinik ez

Txillardegik aspaldi egin zuen soziolinguistika matematikoaren kontzeptuaren azalpena. Eta era horretan soziolinguistika matematikekin erlazionatu egin zuen. Ba, bide horretan Gorka Azkaratek ere egin du hausnarketa.

Ze hizkuntza erabiltzen dute Bilboko elebidunek haien artean? Ze proportziotan? Zergatik?

Matematika kontu txiki batzuk ezagututa hobeto ulertuko dugu Bilbon zergatik egiten den hain euskara gutxi.

Datu zehatzak
jakitea zaila da baina batzuen ustez Bilbon oraindik hamarretik
bederatzi ezin dira euskaraz mintzatu. Batzuk pixka bat ulertu, beste
batzuk bapez…

Hainbeste urte euskara ikastetxeetan irakasten eta oraindik % 10 ozta-ozta elebidun.

Datu hori benetakoa izango balitz, kalean hamarretik batek euskaraz hitz egingo luke?

Ez.

Goian,
ondo begiratuz gero, berriro ikus daiteke esan dugu % 10 elebidun dela
Bilbon. Beraz, % 10 hori euskaraz zein gazteleraz egin dezake.

Eta badirudi gehienetan gaztelerara jotzen duela.

Zergatik?

· Bilbotar gehienei errazago egiten omen zaie gazteleraz egitea euskaraz baino.

· Euskara behartuta ikasi bazuten ere, eskolatik kanpo gaztelera nahiago…

Horrelako hamaika argudio asma ditzakegu. Batzuk egiazkoak, beste batzuk ez horrenbeste.

Azter dezagun kontua matematikaren ikuspegitik. Probabilitateen teoria.

Dado
bat botaz gero, sei posibilitate dago: 1 ateratzea, 2 ateratzea, 3
ateratzea, 4 ateratzea, 5 ateratzea edo 6 ateratzea. Dadoa perfektua
balitz, tranparik gabekoa, edozein zenbaki ateratzeko probabilitatea
1/6 litzateke. Beti. Berdin dio zer atera den lehenago, berriro botaz
gero, edozein zenbaki ateratzeko probabilitatea 1/6 izango da beti.

Bi dadorekin, kontua konplikatzen da. Hogeita hamasei ondorio izan ditzake bi dado perfektu batera botatzeak:

1 – 1, 1 – 2, 1 – 3, 1 – 4, 1 – 5, 1 – 6

2 – 1, 2 – 2, 2 – 3, 2 – 4, 2 – 5, 2 – 6

…

5 – 1, 5 – 2, 5 – 3, 5 – 4, 5 – 5, 5 – 6

6 – 1, 6 – 2, 6 – 3, 6 – 4, 6 – 5, 6 – 6

Kontua
ez dirudi oso konplikatua, baina zenbait kasinotan, esaterako, badakite
jendea probabilitateak kalkulatzen oso txarra izaten dela eta
probabilitate desberdina duten zenbaki batuketekin jokatzen dute, beti
bere onerako.

Zazpi batuketa, esaterako: 1 – 6, 6 – 1, 2 – 5, 5 – 2, 3 – 4, 4 –
3, nahiko gertaerraza da: 6/36 = 1/6 (dado bakar batekin edozein
zenbaki ateratzea bezain gertaerraza). Hamaika batuketa, ordea, askoz
gertagaitzagoa da: 6 – 5, 5 –
6. Probabilitatea, beraz, 2/36 = 1/18. Nolabait esateko, hiru aldiz
zailagoa da bi dado botata batuketa hamaika izatea zazpi izatea baino.
Probabilitateak ondo ezagutzen dituen batek honako jokoa eskainiko
balizu, “egin dezagun apustua, nahi duzun dirua jarri, nik berdin
jarriko dut, zuri hamaika ateratzen bazaizu, jarritakoaren doblea
emango dizut, nik zazpi ateraz gero, dirua niretzat…” Trileroen
timoaren antzekoa…

Zertarako balio digu matematika honek euskararen erabilpenaren kontua ulertzeko?

Bilbon
elebidun bat ausaz topatzeko probabilitatea 1/10 bada, bikote elebidun
bat ausaz topatzeko probabilitatea 1/100 izango da. (Eta gogora dezagun
hitz egiteko gutxienez bi lagun behar direla).

Hiru
dadorekin hiruretan zenbaki berbera ateratzeko probabilitatea oso
txikia da. Demagun sei, sei, sei ateratzeko probabilitatea kalkulatu
nahi dugula 1/6 x 1/6 x 1/6 = 1/216 oso oker ez banago.

Zailagoa
da ausaz Bilbon hiru lagun elebidun batera topatzea: 1/10 x 1/10 x 1/10
= 1/1.000. Hiru mila lagun, ausaz elkartuko bagenitu, demagun San
Mamesen eta hirukoteka jartzeko esango bagenie, hirukote bakar batean
egin lezakete euskaraz. Kontua laukoteekin eginez gero, probabilitatea
1/10.000raino jaitsiko litzateke. San Mames osoa bete beharko genuke
laukote elebidun bakar bat ausaz topatzeko.

Hala eta guztiz ere, San Mamesen, euskara entzutea ez omen da horren zaila. Zegatik?

Bada
hiztunak ez direlako ausaz elkartzen. Badirudi elebidunak haien artean
elkartzeko joera daukatela. Batzuen ustez bere burua baztertzeko joera
daukate haien euskal txoko edo euskal ghettoetan. Batzuk uste dute
euskara oso gutxi entzuten dela euskaraz hitz egiten duten guztiak
haien artean elkartu egiten direlako, talde itxietan…

Dena den, talde batean taldekide guztiak elebidun izateak ez du inondik inora euskararen erabilpena zertan ekarri behar.

Hori
gerta dadin, taldeko elebidun guztiek ondo jakin behar dituzte bi
hizkuntzak haietako bata edo bestea aukeratzeko. Eta bi hizkuntzekiko
jarrera, antzekoa izango balitz?

Bi
hizkuntzak maila berean jakinez gero, gure San Mameseko laukoteek,
ausaz, zori hutsez, denbora erdia eskainiko liokete hizkuntza
bakoitzari. Edo beti batea, edo beti bestean arituko litzateke. Horrela
gertatuz gero, San Mamesen une jakin batean laukote batean euskara
entzuteko probabilitatea erdira jaitsi beharko genuke: 1/20.000. Hogei
mila laukoteetatik batean euskaraz arituko lirateke une jakin batean;
laurogei lagun beharko genituzke elkartu, laukote batean ―une jakin
batean― euskara entzuteko.

Ausazko goiko baldintzak beteko balira, elebakarrak dauden taldeetan, bikote, hirukote zein laukoteetan, beti gazteleraz egingo litzateke, ―elkar ulertzeko gogoa baldin balego, behintzat― gazteleraz egin beharko
lukete, inor baztertu gabe. Talde elebidunetan, elebidun guztiak
erabateko elebidunak balira, hau da bietan ondo moldatuko balira eta bi
hizkuntzei denbora eta arreta berdina eskainiko baliete…

Laurogei
biztanleetatik, laukoteka elkartuz gero, laukote bakar batean entzungo
genuke euskaraz mintzatzen. Hirukote elebidunak topatzeko
probabilitatea askoz handiagoa litzateke. Mila hirukotetatik batean
hirurak elebidun. Bi hirukote bakoitzeko, batean euskara erabiltzen
bada eta bestean gaztelera, laurogei mila lagun elkartuz gero,
hirukoteka jarri eta berrogeik bakarrik egingo lukete euskaraz.
Bikoteka jartzeko eskatuz gero, laurogei mila hiztunetatik, laurehunek
erabiliko lukete hizkuntza gutxiagotua.

Matematika.

AZKEN GALDERAK. Zenbat bizilagun elkartu beharko genituzke ausaz, zori hutsez, goiko baldintza guztiei jarraiki, euskaraz hitz egiten duen boskote bat topatzeko?
(Baldintzak: hamar pertsonetatik bakarra elebiduna. Elebidun guztiak
erabateko gaitasuna bietan, orekatuak. Elebidun guztiek bi hizkuntzei
arreta berbera…)

Urdiaingoak

2009-07-14 // Sailkatu gabea // Iruzkinik ez

Aspaldi Gaur8 aldizkarian agertu zen Urdiaingo zenbait euskaldunei buruzko erreportajea.
Aspaldi ere banuen gogoa blogeratzeko han esandako batzuk, baina gauza
bategatik edo bestegatik, orain arte ez dut hartu astirik lan hori
egiteko. Oraingoan bai. Ea zer diote urdiaindarrek.

Elvira Goikoetxea, 82 urte.

“Urteak dira lotsarik ez dudala. Askotan txarki pentsatu izan dut, ‘eta
nire umeei euskara batere ez badiet erakusten?’. Guri burla asko egin
izan digute eta horregatik pentsatu izan dut, nire umeek berdina ez
pasatzeko. Orain ez dut horrela pentsatzen. Eskerrak erakutsi niela!”

Luzio Zubiria, 90 urte.

“Soldadu joan ginenean, erdaraz jakin ez eta nahiko lan izan genuen.
Horregatik ez nion euskarari batere kariñorik. Hain gaizki pasatu nuen
euskara beste hizkuntzarik ez nekielako!”

“Gero, Altsasun, burla eta barre gure kontura. Olaztiarrak ere tentagarriak ziren eta burla egiten ziguten”

“Euskarak segituko du, maite dugu-eta. Euskarazko telebista gustatzen
zait, eta ulertzen dut. Gu gaizki ibiltzen gara leitzeko. Euskaraz
leitu eta ez dut entenditzen. Zenbat hitz berri atera dira? Eta gu
orain nola joango gara ikastera? Idatzitako euskara hori geldi-geldia
da, ez du arrankatzen. Gero, euskara asko aldatzen da toki batetik
bestera. Hemendik Iturmendira eta Etxarrira aldatzen bada, pentsa nola
aldatuko den Euskal Herri osoan!”

Marili San Roman, 74 urte.

“Lehen barre egiten ziguten erdaraz ez genekielako eta orain, askori,
euskararekiko sentimendua piztu zaie. Nik beti esaten diet erdaraz
gaizki hitz egin arren, esaten duten guztia ulertzen dudala. Haiek
ulertzen al didate niri?”

“Behin mandatuak egitera joan ginen Altsasura. Dendakoak bazekien
euskaraz, baina, ‘Maria pide en castellano’ esan zion. Erdaraz ikasi
behar zuela-eta, erdaraz eskatzeko esan zion amari. ‘Lasai egon,
erosiko dut beste toki batean’, esan zion amak. Eta ez zen gehiago
denda hartara joan. Handik pixka batera, joan nintzen denda hartara eta
amagatik galdetu zidaten, ez zela aspaldian etorri. Nik ez zela gehiago
etorriko erantzun nien. ‘¿Por qué no va a venir siendo amigos como
hemos sido?’, galdetu zidaten harrituta. Eta nik erantzun nien ama ez
zela gehiago etorriko erdaraz hitz egitera behartu nahi izan zutelako”

“Orain harro nago euskalduna naizelako. Lehen burla egiten ziguten asko orain euskararen aldekoak omen dira!”

Kontakizun
hauetan lotsa, autogorrotoa eta abar nabaritzen dira. Baina baita
harrotasun moduko bat, aurrera egiteko kemena eta euskaldun izateagatik
poztasuna. Oso kontakizun aberatsak.

Guraso.com

2009-07-09 // Sailkatu gabea // Iruzkinik ez

Arrasateko Txatxilipurdi elkartekoek guraso.com zerbitzua jarri dute martxan, gurasoen premiak asetzeko webgunea. Horien artean, euskarari buruzkoak ere. Beste pauso bat soziolinguistika domestikoaren sozializazioan.

Orain arte, bi artikulu eman du argitara webguneak, Irati Pagoagarenak:

– Abestu, jolastu eta maitatu

– Udalekuak

Oraindik akaso goizegi da, baina nik aholku zehatzagoak espero
nituen, zer egin egoera zehatz eta arruntetan. Dena den, biba bat zuei
bide hori urratzen hasteagatik.

Baserria ez galdu

2009-07-08 // Sailkatu gabea // 3 iruzkin

Asteburuan El Correo egunkarian Karmele Rotaetxek argitaratu zuen artikulu bat soziolinguistikari buruz. Oso artikulu dibulgatiboa, behintzat lehen erdian. Eta bertan topatu dut Joshua Fishmanen teoriak labur-labur azalduta eta denok ulertzeko moduan. Hona hemen (gaztelaniaz):

What profiteth (sic) it Irish or Basque to gain
Astrophysics and to lose Gaeltacht or the caserio?» («¿Qué beneficio le
aporta al gaélico o al vasco ganar la (variedad de la) Astrofísica y
perder la de la zona mayoritariamente gaélica o la del caserío?».
Joshua A. Fishman, Language Spread and Language Policy for endangereg
languages, 1998, 13)

E s tema recurrente cuando hay lenguas en contacto y una
de ellas tiene menos hablantes y/o menor poder social. Entre nosotros
no es habitual, por lo que han sido oportunas las declaraciones del ex
viceconsejero de Política Lingüística, publicadas en EL CORREO. Daba
cuenta del aumento significativo del conocimiento del euskera (franja
16-24 años), aunque no de su uso. Más tarde, y en unas jornadas sobre
cuestiones similares, dieron la misma información paradójica el ex
lehendakari y el rector de la Universidad: no aumenta el uso pese a
aumentar el conocimiento. Y esto es grave: una lengua que no se usa -o
se usa muy poco- carece del rasgo llamado ‘vitalidad’; no se desarrolla
ni, por lo tanto, evoluciona, y tiene el riesgo de ir siendo ‘lengua
muerta’. Sobre todo, si no se usa la forma de hablar (o ‘variedad’)
propia de nuestra vida cotidiana en comercios habituales, encuentros
fortuitos, etcétera, correspondiente a nuestra práctica informal de la
lengua (de toda lengua natural). Es la variedad vernácula que Fishman
llama ‘caserío’.

Porque toda lengua natural (y no ‘artificial’) es un
conjunto de variedades adecuadas, cada una, a la función que cumple en
su dominio social. Y la variedad de la ‘Astrophysics’ de Fishman o la
de la Lingüística no es la del supermercado, por ejemplo. Nos ha
costado mucho impartir docencia universitaria en euskera sin ningún
precedente al que acudir; pero la extensión del euskera en ese nivel
superior, aunque aporte prestigio a la lengua, no le da vitalidad, al
carecer de etoglosia o, digamos, de fuerza comunicativa. Salvando los
euskaldunes nativos y unos pocos más, el euskera sigue siendo una
lengua formal, aprendida, y su extensión es dificultosa.

Udaltop jardunaldien materialak eskura

2009-07-01 // Sailkatu gabea // Iruzkinik ez

Udaltop jardunaldien materialak denon eskura jarri dituzte. Horrez gain, badago ere hitzaldi guztien DVD-a doan eskatzerik.

Hizkuntzaren oroimen historikoa

2009-06-30 // Sailkatu gabea // Iruzkinik ez

Astebete oporretan eta bloga lolo egon da. Atseden baten. Eta bueltan, ba zerbait idatzi behar, baina burua ez dabil oso fin bero sapa honekin. Beraz, kopiatu eta itsatsi. Gipuzkoa euskara webgunetik hartu dut artikulu hau, Paula Kasaresena.

Hizkuntzalaritza liburuek desagertzeko arriskuan dauden mintzairen azken hiztunen aipamenak erruz bildu dituzte. Carme Junyent hizkuntzalariaren hitzetan, hizkuntzalaritzaren historia azken hiztunen nekrologiez josirik dago.

Orain, Interneten ere mundu zabaleko hainbat hizkuntzen azken hiztunen
lekukotasunak aurki ditzakegu. Batzuetan, hiztun horiek, euren
hizkuntza komunitatea osatzen zuen gizataldea desagerturik (hilik edo
beste kultura eta hizkuntza batera asimilaturik), hizkuntzaren benetako
azken hiztunak izan ziren. Hala gertatu zen Ingalaterran, Kornuallesen, 1777. urtean Dolly Pentreath arrantzalea, kornubiera hizkuntza zeltikoaren azken hiztuna, hil zelarik; Dalmaziako (oraingo Kroazian) Veglia uhartean 1898an Antonio Udina hargina, dalmata hizkuntza erromanikoaren azken hiztuna, hil zelarik; Erresuma Batuko Man uhartean 1974an Ned Maddrell manxera hizkuntza zeltikoaren azken hiztuna hil zelarik; edo AEBtako Kalifornian 1916an Ishi, yahi hizkuntza amerindieraren azken hiztuna eta 1987an Roscinda Nolasquez cupanera hizkuntzaren azkena hil zirelarik.

Bertze batzuetan, dialekto baten azken hiztunen aipamenak ditugu.
Halakoak ugariak izan dira euskararen historia hurbilean, eta hainbat
euskalkiren azken hiztunen izen-abizenak ere badakizkigu, Ubaldo Hualde edo Fidela Bernat, adibidez.

Baina azken hiztunaren hiltzeak ez dakar nahitaez hizkuntzaren
desagerpena. Herri bateko azken hiztuna desagertuta ere, hizkuntza
galdu berriak bere komunitatean, haren toponimian eta bizilagunen
izenetan, hau da, komunitate horren oroimen kolektiboan bere arrastoa
uzten du eta hori hizkuntza berpizteko hazia izan daiteke. Ez dakigu
hizkuntza galduaren oroimen kolektiboak nola eragiten duen belaunaldi
berrien hizkuntza berreskuratzeko nahian eta ahalmenean, baina zenbait
egilek -Miquel Grosek Recuperación del euskera en Navarra
liburuan, adibidez- bi gertakarien arteko erlazio zuzena iradoki du.
Bertzalde, hor dugu Dolly Pentreath zenarekin gertatutakoa: bizi
zelarik atso xelebretzat hartu izan zuten kornubiera egiten zuen
azkenekoa izateagatik, eta egun goraipatua eta miretsia da bizitza
osoan bere hizkuntzari erakutsi zion atxikimenduagatik.

Beraz, herri hizkuntzen berreskuratze eta berrindartze sozialaren
azterketan interesgarria da hizkuntzen eta oroimen historikoaren arteko
harremanari erreparatzea, are eta gehiago egun oroimen historikoaren
gaia hain modan egonda.

Paula Kasares
Nafarroako Unibertsitate Publikoko irakasle elkartua.

Arnasa lasai hartzeko guneak

ZerAIN DEZAGUN

Udan be leidu bida

Bat 70

Matematikak eta elebidunak

Urdiaingoak

Guraso.com

Baserria ez galdu

Udaltop jardunaldien materialak eskura

Hizkuntzaren oroimen historikoa

Txerra Rodriguez

Azken bidalketak

Iruzkin berriak

Artxiboak

Kategoriak

Meta