Groenlandiatik irakaspenak (1)

2021-05-24  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Orain dela gutxi, Eider Palmouk eta biok berbaldia egin dugu Hitz adina mintzo zikloan (gainera, azken hitzaldia egiteko ohorearekin!). Groenlandiak azken urteotan egin duen bidean badira irakaspen batzuk eta horiek partekatu nahiko (ge)nituzke zuekin, artikulu sorta honetan.

Orain dela 300 urte (1721an) Danimarkak hasi zuen inuiten kolonizazioa, Groenlandian. Baina batez ere, 1950etik aurrera hasi zen kolonizazio “gogorra”. Urte horren bueltan, Danimarkak nomadismoa debekatu zien inuitei eta herrietan batu zituzten. Horrez gain, derrigorrezko irakaskuntza bultzatu zuen, danieraz jakina. Horrek akulturizazio prozesu bati eman zion hasiera eta berarekin ekarri zituen arazo sozialak: alkoholismoa, suizidioa eta emakumeen kontrako bortizkeria. Era berean, erabaki horiek inuiten bizi-kalitatean eta bizi-itxaropenean izugarrizko eragin ona izan zuten.

1960ko hamarkadan, gainera, Groenlandiako ume batzuk “lapurtu” eta kontinentera eraman zituen Danimarkak, heziketa egokiagoa emateko aitzakiarekin. Daniarren asmoa zen inuit horiek mendebaldekoen antzera hezi eta gero inuiten elite bihurtzea. Eta hala izan zen, baina elite hori independentista bihurtu zen eta iraultza artikoari ekin zion.

Kolonizazioaren azken kolpea izan zen 1973an. Urte horretan Danimarka (eta harekin Groenlandia) Europako erakundeetan sartu zen. Horrek areagotu zuen metropoliarekiko mesfidantza, batez ere arrantzari dagozkion kuotak zirela medio. Eta horrek ekarri zuen, hein batean, 1979an Groelandiak lortu zuen lehen autonomia estatutua.

Estatutu horren ondorioz, bandera nazionala aukeratu zuten erreferendum bidez, groenlandiera ofizial bihurtu zuten (danierarekin batera), groenlandierazko telebista, irratia eta hezkuntza jarri zuten martxan, Europako erakundeetatik alde egin zuten (brexita 1985ean egin zuten) eta abar. 1979tik 2003ra gertatu zen iraultza artikoa deritzotena. Urte horietan, ahalduntze politiko, sozial eta komunitarioa gertatu zen inuiten artean. Konfiantza berreskuratu zuten, iraganetik ikasten joan ziren orainera eta etorkizunera proiektatzeko.

Adibidez, eskoletan groenlandiera sartzen joan ziren, derrigorrezko hezkuntzan. Horretarako, irakasle inuitak behar zituzten eta Irakasle Eskola egin zuten, baita itzelezko inbertsioak ere materialgintzan eta curriculum propioan. Eta abar.

(Jarraituko du)

Hizkuntza gutxitu bat ikasi

2021-05-18  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Hizkuntzen ikaskuntzak eta irakaskuntzak milioiak mugitzen ditu: metodoak, liburuak, egonaldiak, eta abar. Gurean ere “negozio” garrantzitsua da. Baina hizkuntzen irakaskuntza horrek jarraitzen du koloniala izaten. Bilboko hizkuntza eskolan, esate baterako, ingelesa, frantsesa, euskara, errusiera, alemana, italiera eta portugesa baino ezin dira ikasi. Denak (euskara izan ezik) hizkuntza hegemonikoak eta hiztun askotakoak (hizkuntza garrantzitsuak, jakina).

Bilbon, ostera, hizkuntza gutxitu bat ikastea (euskaraz aparte) ia ezinezkoa da (bere sasoian Deustuko unibertsitateak galizierazko ikastaroa zuen eta Zenbat Gara elkarteak katalana). Ni galiziera ikasten aritu nintzenean, askok galdetu zidaten: baina zertarako ikasten duzu galiziera? Eta nik erantzuten nien: sudur puntan jarri zaidalako …

Denborarekin, hori baino argudio hobeak nituela konturatu naiz. Batetik, galiziera ikasita izan dut aukera jende askorekin harremanak izateko hizkuntza horretan (Euskal Herrian zein Galizian). Bestetik, harremanak izateaz gain, horiek sakonagoak edo hurbilagokoak izan direla iruditzen zait. Izan ere, hizkuntza gutxitu bat ikasten duen horrenganako hurbiltasuna bestelakoa da (bestela, galdetu kanpotik etorri eta euskara ikasi duen edonori). Eta, hirugarrenik, hizkuntzak ikastea beti da ona, eskema mental batzuk apurtzeko balio du. Baina, gainera, hizkuntza gutxitua bada, konplexu asko apurtzeko aukera ere ematen du.

Hortaz, ahal baduzu, ikasi hizkuntza gutxitu bat, edozein!

Aipatzen, aipatzen …

2021-05-10  //  Aipuak  //  Iruzkinik ez

“Hizkuntzak, baina nagusiki hiztunek, bizitzeko behar dugun ekosistema osatzea dugula xede, norbanako baten bizitzako esparru guztietan egin ere”. 

Aiaraldea Ekintzen Faktoria

“Genero zapalketarekin ez dugu berdin jokatzen anitzetan, gizonak interpelatzen ditugu, ez dugu lana egiten beraiek gurekin edo feminismoan eroso senti daitezen. Guk interpelatzen ditugu eta beraiek egin behar dute bere lana. Espainol hiztunak interpelatu beharko genituzke, uste dut garaia dela. Anitzetan erabiltzen dira erakarri, limurtu, seduzitu hitzak. Zikloaren lehen solasaldian galdera egin zen: “Nola limurtu erdaldunak?”. Hitz hori hiztegitik desagerrarazi behar dugu. Ezin dugu beti eder eta polit egon gizonak guregana hurbiltzeko, eta gauza bera erdaldunekin. Erabili beharko genukeen hitza interpelatu da”.

Elurre Iriarte

“Eta euskara bizitzeko bakoitzak esperimentatu behar du euskarak biziago sentiarazten duela: askeago, zoriontsuago, nork bereago”.

Txepetx

Eta… egia balitz

ene eleaniztasunak 

menperatu eta azpiratu egiten dituela

hizkuntza txiki zenbait?

Eta egia balitz?

Eleaniztasuna dekolonizatu behar badugu…

zeren zain gaude?

Egin dezagun!

Ez da behar teoria gehiago,

Baina egin behar da.

Egiten ahalegintzea da egiteko modu bakarra.

Egin behar badugu,

Hegoalde globalera begira dezagun,

Bada hor zer ikasi.

Badira hor erreferente baliotsuak.

Egin behar badugu, inprobisatu dezagun.

Sor ditzagun ideia berriak.

Dekolonizazioa arte bat da. Sormena.

Egin behar badugu, bidaideak beharko ditugu: aliatuak eta konplizeak

Elkarrekin konspiratu egingo dugu;

con-spirāre: elkarrekin hartu arnas.

Egin behar badugu, errelato bat beharko dugu, poetika bat,

aktibismoa ere bai.

Egin behar badugu… maila bietan egingo dugu:

lokalean eta globalean.

Tokiko hizkuntzak erabiliko ditugu:

komunitateek beren mundua izendatzeko erabiltzen dituzten

eleak eta aleak.

Egin behar badugu, hizkuntza txiki anitzetan egingo dugu.

Alison Philipps (itzulpena: Allartean)

“Ez gara etorri aldareak eraikitzera. Eta ez gara etorri euskararen gentrifikakzioari laguntzera ere; hau da: leku bixi arrunta izateari utzi eta ideia gailen garesti gizen apaingarrizkoen bizigune erreferentzial bihurtzeko bide zatarrean laguntzera”.

Iñaki Segurola

Mila udaberri

2021-05-03  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Askotan aldarrikatu dut Galiziara gehiago begiratu behar dugula. Eta horretan behin baino gehiagotan ahalegindu naiz. Oraingo honetan ere, Galizia aldeko hainbat proiektu ekarri nahi ditut hona, mila udaberri sarien karietara. Galiziako hizkuntza-langileak biltzen dituen CTNLk antolatu du sariketa hau, aurten bigarrengoz. Sari hauek sortu ziren galiziera sustatu edo haren erabilera handitzeko programak, ekintzak, kanpainak eta proiektuei aitortza emateko. Ikusiko ditugu urte bietan saritutako zazpi proiektu zeharo interesgarri hauek:

– Burela eredua: lehen sariketan proiektu egonkorraren saria eraman zuen Lugoko Mariñan garatzen ari den proiektu itzel interesgarri hau. Hezkuntza interbentzio soziolinguistiko hau 2004tik dago martxan eta zeharo inspiratzailea izan dakiguke. 

– Proxecto Youtubeir@s: hau ere 2019ko lehen sariketan izan zen irabazle. Youtuben galizieraz ari diren kideei formazioa ematen die, sariak antolatzen ditu, edukiak sortzeko ahalegina egiten dute eta abar. Proiektu zeharo polita eta gurean ere aplikatzeko modukoa (edo twitch-en). 

– GCiencia: 2019an saria jaso zuen proiektu honek. 2013an jaio zen kazetaritza proiektu hau, zientzia galizieraz dibulgazioa egiteko. 2019an galiziera hutsezko komunikabiderik kontsumituena zen sareetan eta itzelezko arrakasta izaten jarraitzen du. Adi jarraitu beharreko beste proiektu bat.

– Regueifesta eta Enregueifate: 2021ean hauxe izan da proiektu egonkorraren saria eraman duen proiektua. Regueifa bultzatzeko dinamikak dira hauek, batez ere ikastetxeetan eta abarretan. Bertsolaritzari begira ari dira hauek hein handi batean. 

– Galeguiza-t: gurean badira nerabeen euskara elkarteak. Hau antzeko zerbait da, baina Galizian. Besteren artean, musika garaikidearen lehen antologia egin dute (300 bandatik gora aktiboan gaur egun).

– Semente: honek ere irabazi du sari bat. Sementeak dira eskola autogestionatuak, galiziera hutsean (han ez dago murgiltze eredurik!) eta ikuspegi pedagogiko eraldatzaile batetik. Ikastolen elkartearekin harreman estua dute azken aldion. Merezi du arretaz jarraitzea, fenomeno bilakatzen ari dira-eta. 

– Galegoempresas: galiziera erabiltzen duten enpresei ikusgarritasuna emateko webgunea eraiki dute hiru udaletako galiziera-zerbitzuek. 

Deurika 1917 – Aroztegia 2021

2021-04-26  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

1917. urtea, Deurika baserria, Derio. Bilboko udaletxe plazatik 10 kilometrotara. Juan Luis eta Udane Goikoetxeak idatzi duten “Geldoko koplak” izeneko liburuan esaten da Indalecio Prieto buruzagi sozialista ostenduta egon zela Deurika baserrian, Geldoetarako bidean. Eta han bizi zela 70 urte inguruko pertsona bat, eta hark ez zekiela gaztelaniarik. Orain dela 104 urte Bilbotik 10 kilometrotara euskaldun elebakarrak!

2021. urtea, Deurika baserria, Derio. Autoz Bilboko udaletxe plazatik 15 minutura (trafiko barik). Baserria zutunik dago, baina abandonatuta (antza gutxi barru lekuz mugituko dute baserriko lurrak Parke Teknologikoak bereganatuta). Jakina, Deurikan eta inguruetan ez da euskaldun elebakarrik. Are gehiago, Derion eta inguruetan gaztelania da jaun eta jabe, andre eta jabe. 

2021. urtea, Lekaroz, Baztan. Aroztegia izeneko hirigintza proiektu basatia martxan jarri nahi dute. Luxuzko etxebizitzak, hotela eta golf zelaia (Derion ere badugu horren berri, gurea Mantuliz deitzen da baina). Eta inork gutxik egiten du berba horrek izan dezakeen inpaktu linguistikoaz (bestelako inpaktuez gain, jakina). Eta, bitartean, lurraren defentsan, herritarrak.

2121. urtea, Lekaroz, Baztan, Deurika, Derio. Historiaren orrialde hau ez dago oraindik idatzia eta, hein batean, gure esku dago. Muina lurra eta euskara dela ahaztu barik. Orduan eta orain eta gero. Lurra eta hiztunok.

Esperientziak

2021-04-19  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Orain gutxi, Errenteriako Lau Haizetara euskara elkarteak parte hartze prozesua abiatu du euren etorkizuna marrazteko. Eta Emunekoak hor aritu gara bide-laguntzen. Koordinazioko azken batzarrean, Lau Haizetarako kideek eskatu zidaten euren prozesuarekin bat etor zitezkeen esperientzia batzuk ekartzeko. Sei eraman nituen, prozesu horretan atera ziren kontuekin nolabaiteko harremana zutenak. Eta iruditu zait, sei esperientzia horiek ekarri ahal nituela blogera, beharrezkoak diren prebentzioekin beti ere (ez dira nik momentu eta leku orotan aipatuko nituzkeenak, baina egokiera egonez gero, aipatuko nituzke hauek ere).

1. Berbaizu (Deustu): Deustualdeko euskararen unibertsoa dinamizatzen du euskara elkarte honek. Unibertso horretan hartzen dute parte inguru horretako ikastetxe guztiek. Urtean zehar hezkuntza zentroetako ikasle direnen artean euskararen erabilera sustatzeko ekimenak adostu, diseinatu eta egiten dira. 

2. Aiaraldeko faktoria: gune propioa ari dira eraikitzen Laudion eta egoitza erakargarri, moderno, atsegin, eroso eta erabilera anitzekoa egin nahi dute (maiatzean inauguratuko dute). Faktoriaren egitasmoaren barruan, gainera, zortzi lan ildo lantzen dituzte: komunikabideak, euskara, feminismoa, elikadura burujabetza, kultura, hezkuntza, berrikuntza eta ekonomia sozial eraldatzailea. Nire ustez, lupaz jarraitu beharreko proiektua da hauxe. 

3. Oihaneder (Gasteiz): Oihaneder euskararen etxea da ahalduntze eskolatik gertuen dagoen egitasmoa, nire iritziz. Hainbat ikastaro lantzen dituzte (soziolinguistika hiztegi txikia, hitz adina mintzo) eta bestelakoak ere (artea, kultura, …). Inork ahalduntze eskola bat eratu gura badu, hauen jardunari ere begiratu beharko lioke. 

4. Karrikiriren Karrika aldizkaria (Iruñea): ez da euskara elkarteek landu ohi duten hedabidea. Ez da hedabide generalista, ez. Euskararen garapenari lotutako aldizkaria baizik. Ale guztietan Iruñerriko euskarazko agendaz gain, elkarrizketa bat egiten dute eta euskagintzan eragiteko artikulua paratu (gehi Adurren komiki-tira, gehi euskarazko liburuen gomendioak). 

5. Baietz Hernanik aktibazio ekimena: herritarrak aktibatzeko urtebeteko prozesua egin zuten eta bakoitzari urtebeteko erronka eskatzen zitzaion parte hartzeko (erronka edozein izan zitekeen, hizkuntza ohiturekin zerikusia zuena). Ekimenaren emaitzak eta norabideak ezagutzeko deskargatu dezakezue haren inguruan egindako liburua. 

6. Dinamoa (Azpeitia): hainbat diziplinatako sormena pizteko gune eta eskola, transmisio eta sormena batuta. Euren webgunean esaten duten moduan, iraganari etorkizun bat eta etorkizunari iragan bat emateko. Lau ardatz nagusien oinarrian jarduten dute: hitza, irudia, gorputza eta soinua.

6 esperientzia, beste hamaika izan zitezkeen, baina 6 hauek ere badira.

Putzutik plazara

2021-04-12  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Podcast-ak modan daude antza eta, zorionez, euskaraz ere ale batzuk badaude. Adibidez, gazteek egiten duten Klak, Txatxilipurdikoek egiten dutena eta, zelan ez, zuzeu-koek egiten dituztenak. Gaur Putzutik plazara podcast-ak ekarri nahiko nituzke blogera.

Putzutik plazara. Mondragon Unibertsitateko ikasleek egiten dute eta euskarari lotutako gaiak jorratzen dituzte. Saio bakoitzean kanta batetik abiatzen dira eta horren inguruan jarduten dute, hainbat elkarrizketaturekin. Bi sasoi egin dituzte dagoeneko, lehenengoan 12 saio eta bigarrenean beste horrenbeste. Honako hauek dira bi sasoietako podcast-ak:

1.1: Bart ikusi dut euskara

1.2: Egiozu euskaraz

1.3: Bai euskarari

1.4: Ahotik naziora

1.5: Agua da ura

1.6: Erdeuskara

1.7: Zaharrak berri eta klika korrika

1.8: Nazi de fresa eta euskal postureoa  

1.9: Euskara jalgi hadi sarera

1.10: Euskal kantagintzaren krisia

1.11: Euskararen sutondoan

1.12: Euskara da borroka, borroka da euskara

2.1: Frankismoaren museoa

2.2: Pausoka euskaraz

2.3: Euskararen kioskoa 

2.4: Mundua gure begi niniz

2.5: Euskaraz jolasten

2.6: Ongi etorri lagun

2.7: Euskaldun berri/zahar?

2.8: Benetako euskalduna

2.9: Aizkolariak

2.10: Zure mundua. Militantzia abertzalea

2.11: Iturri zaharretik ur berria

Hedabideek zer ekarpen?

2021-03-29  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Bat adizkariaren 117. zenbakian 2020ko Txillardegi sarietako lanak agertzen dira. Haien artean, hirugarren saria jaso zuen “Tokiko komunikabideak hizkuntza biziberritzeko eragile” lana, Ainhoa Moronek eta Beñat Garaiok ondua.

Egile bi hauek hizkuntza biziberritzea azaltzen duten lanen beharra dagoela aldarrikatzen dute (Xabier Erize eta Julia Sallabank-en adierazpenetan oinarrituta). Eta hala egin dute. Nire ustez, modu ezin hobean eta ezin laburrean aztertu dute hedabideek egiten dioten ekarpena hizkuntzen biziberritzeari. Bost puntutara ekarri dute ekarpen hau:

Komunikabideek hizkuntza eta kultura sustatzen eta zabaltzen dute, hizkuntza gutxituari funtzio sinbolikoa emanez eta estereotipoak hautsiz.

Hedabideetako partaide eta entzuleek euren hizkuntza-gaitasunak hobetzeko aukera eskaintzen dute.

Hizkuntza gutxituaren erabilera bultzatu eta hiztunak ahalduntzeko bidea eskaintzen dute.

Hiztunak ez direnak hizkuntzara hurbiltzea ahalbidetzen dute

Talde-nortasun eta komunitatearen kohesioa garatzen dute.

Txerra Rodriguez: “Euskara elkarteek erabilera diskurtsoaren erdigunera eramateaz gain, praktikak bultzatzeko mekanismoak sortu dituzte”

2021-03-18  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Txerra Rodriguez (Derio, 1977) ez da hasiberria euskara elkarteen mugimenduan. Herriko Tximintx elkartearen sorrerarekin murgildu zen euskaltzaleen mugimenduan eta geroztik bide oparoa egin du euskalgintzan militante modura, profesionalki eta soziolinguistika arloko dibulgatzaile modura ere. Azken urteak ikerketari eskaini dizkio Emun aholkularitzan duen lanak utzi dizkion orduak, euskara elkarteen hiru hamarkadako ekarpena aztertu baitu bere doktoretza tesian. 

“30 urte mihigintzan. Euskara elkarteek euskararen biziberritzean izan duten eragina 1987-2017” liburuan (UEU, 2020) argitaratu du Txerrak tesia. Euskaltzaleen mugimenduan ari garenontzako irakurri beharreko lana da, euskara elkarteen ibilbidean izandako lorpenak, hutsuneak eta erronkak xehe-xehe aletzen baititu. Dokumentazio lan handia egin du egileak eta euskara elkarteetako hainbat kiderekin izandako elkarrizketak baliatu ditu ondorioak ateratzeko. Gutxi ikertu da orain arte gure mugimenduari buruz eta oso lan interesgarria da esku artean duguna. 

Elkarrizketa luze honetan liburu eta tesian jasotakoen gainean aritu gara Txerrarekin. Hurrengo hilabeteetan egingo dugun aurkezpen saioaren aurrerapen modura balio dezala elkarrizketan esandakoak.  

Ikerketa lan handi baten emaitza izan da “30 urte mihigintzan” liburuan jaso duzun tesia. Lau urtetako lana, dokumentazio azterketa, 26 elkarrizketa sakon, 16 adituren ekarpena. Nola eta zergatik erabaki zenuen horrelako lan erraldoi bati ekitea?
Duela sei urte unibertsitatera bueltatzea erabaki nuen. Masterra egin nahi nuen, tesira bideratuta. Hor hasi nuen prozesua. Basauriko Euskarabila elkarteari buruzko Master amaierako lana egin nuen. Lan hori gero tesian egin nahi nuena testeatzeko izan zen. Lan hori beste modu batean eginda dago, baina lehenago buruan nuen ideia bat diseinatu nahi nuen nolabait. Zergatik? Alde batetik iruditzen zitzaidan euskara elkarteen gainean oso gutxi dagoela ikertua. Orain arte elkarteetan ibilitakoek egindako hausnarketak eta gogoetak kaleratu izan dira. Eta horri garrantzirik kendu barik, nahi nuen beste begirada batetik abiatzea, jakinda nik ere hanka bat ikerketan nuela eta beste bat militantzian. Nire buruari jarritako erronka izan da.

Ematen du asko idatzi dela euskara elkarteetatik edo euskal elkarteetaz, baina gutxi ikertu dela, ezta? Eta tesian hain zuzen hori aipatzen duzu: gehiago sakondu behar dela, garrantzitsua dela elkarte bakoitzaren ekarpena ondo aztertzea, gero ondorio orokorragoetara heldu ahal izateko.
Hasieran neukan helburuak azkenean gauzatu dena baino anbizio handiagoa zuen. Heldu zen momentu bat egin nuela bide bat baina hortik aurrera ezin nuela gehiago sakondu, gehiago findu, materiala falta zitzaidalako. Nik elkarrizketa batzuk egin ditut, galdetegiak landu ditut eta irakurri dut euskara elkarteei buruz idatzita dagoen guztia edo ia guztia. Baina beste informazio mota bat falta zitzaidala sumatzen nuen. Zer lortu du AED moduko elkarte batek Arrasaten bere ibilbidean? Non eragin du? Gauza batzuk badaude, baina ez dago oso garatuta. Eta elkarte txikietan zer esanik ez. Hori izan da seguruenez ikerketak berak eduki duen erronka handienetako bat. Horregatik heldu nahi nuen lekura heldu ahal izateko ikaragarrizko buelta eman behar izan dut. Historia, zutabe filosofikoak eta beste hainbat aspektu aztertu ditut elkartez elkarte eragindakoa ez zegoelako modu orokor batean aztertuta.

Militantziaren betaurrekoekin egin duzu lan hau gainera, urte asko baitaramatzazu euskara elkarteen mugimenduan, Derioko Tximintx elkartean hasita.
Nik euskara elkarteekin izan nuen lehen lotura Tximintxekin izan zen, bai. 2002an elkartu ginen Derioko batzuk euskara elkarte bat sortzeko gogoarekin. Urtebete eman genuen bide horretan eta 2003an sortu genuen elkartea. Nik ordurarte ez neukan harremanik euskara elkarteen mugimenduarekin. Eta hasiera hori tesiaren bukaerarekin lotzen dut. Gu Tximintxen hasi ginenean gure artean rol banaketa bat egin genuen. Gogoeta batetik abiatu genuen rol banaketa: gu denok militantziatik gentozen, beste mugimendu batzuetatik eta ez genuen ideiarik ere ez euskararen biziberritzeaz eta soziolinguistikaz. Orduan taldean ardurak banatu ziren eta niri tokatu zitzaidan arlo honetan janztea. Hortik hasita heldu naiz hona. Garai hartan ez nuen asmorik nire bizitza soziolinguistika aplikatura dedikatzeko, ni beste mundu batetik nentorren. Baina dena dela azkenean hortik hasita emandako urrats guztiek eraman naute hona.

Elkarte askok ez dute bide hori egin, ezta? Tesian aipatzen duzu soziolinguistikaren oinarrietatik baino elkarte askok ekintzaren erreprodukziotik antolatu dituztela bere jarduerak.
Bai, esango nuke hor bi etapa egon daitezkeela. Beharbada etapa esatea gehiegi esatea da eta ez nuke jakingo mugarria jartzen, baina bai igartzen da hasierako elkarteetan bazegoela kezka ekintzaz gain gogoetarako ere. Eta ematen du gerora joan dela gehiago kopiatzera (eta horretan ez nuke ezberdinduko 1995ean eta 2005ean sortutako elkarte bat). Esango nuke ahaztu egin direla ekimen horiek zeuzkaten oinarri teorikoak. Orokortzen ari naiz eta salbuespen asko daude, baina fenomeno orokor modura hori ikusi dut.

Ikerketaren galdera nagusiari erantzunez, zeintzuk dira zure ustez euskara elkarteen mugimenduaren ekarpen nagusiak?
Alde batetik, nik uste dut ekarpen nagusiena izan dela erabilera erdigunean jartzea eta erabilerarako edo praktika horiek bultzatzeko mekanismoak sortzea. Euskara elkarteek ez dute bakarrik erabilera diskurtsoaren erdigunera eraman. Hori egin dute, jakina, baina horrez gain, saiatu dira sortzen erabilera hori bultzatzeko formulak, tokiko komunikabideetatik hasita Euskaraldirainokoak. Horiek izan dira, nire ustez, euskara elkarteen bi ekarpen nagusienak, behintzat euskararen biziberritzeari dagokionez. Euskararen aldeko mugimendu sozialari bestelako ekarpen batzuk egin dizkiote, estilo aldetik, gauzak egiteko moduetatik eta abar, baina emaitzen aldetik bi horiek izan dira: batetik, euskararen erabilera zentrora ekarri, eta gaur egun hori euskararen aldeko mugimendu osoan eta baita administrazioan ere diskurtso nagusia da, erabat gailendu da; eta bigarrenik, erabilera sustatzeko bideak eraikitzea: herri komunikabideak, mintzapraktika programak, antzokiak, aisialdi egitarauak eta abar.

“amets handiak egin genituen, baina garaiei zegozkien ametsak ziren”

Berrikuntza sozialean egindako ekarpen handia izan dela azpimarratzen duzu, erabileran eragiteko. Baina era berean ekarpen asko egin arren, hasieran egindako amets handiak ez lortzeak nolabaiteko frustrazio eta nekea sortu dituela aipatzen duzu tesian. Amets handiegiak egin genituen edo ez dugu asmatu egindako guztia kontatzen?
Seguruenez bietatik izango du. Nire ustez ametsak handiak ziren, hasiera batean, baina garaiei zegozkien ametsak ziren. Euskararen aldeko mugimendua ahul zetorren, alderdikeriek janda, nolabait esateko. Elkarteak sortu ziren herrietan izugarrizko ilusioa sortu zuten eta ilusio horrek eraman zituen seguruenik ametsak altu xamar jartzera. Baina gero, egindako ekarpenak ikusiz gero eta zenbat jende aritu den euskara elkarteetan militatzen eta ekarpena egiten, uste dut kontatutakoa askoz politagoa izan zitekeela kontatu duguna baino. Nik uste dut, egon den jende kopuruari begiratuta, ekarpena oso handia izan dela. Baina gertatzen dena da euskara elkarteak ez zirela etorri hori egitera, hori baino askoz gehiago egitera etorri zirela eta nik uste horrek sorrarazten duela frustrazio puntu hori.

Erabileran eta egitasmoen garapenean egindako ahaleginak zer neurritan zaildu du euskaldunon komunitatea trinkotzea moduko helburuetan urrats gehiago ematea?
Uste dut ez dakigula oso ondo zer den komunitatea trinkotzea. Derion edo Elgoibarren komunitatea trinkotzea zer den ez dugu argi definitu. Ez badakigu oso argi zer den egin nahi duguna eta horren ukigarria ez den helburua badugu, logikoa da inertziak beste egitasmo batzuetan indarrak jartzera eramatea. Horrek ez du esan nahi trinkotzea ahaztu dugunik, baizik eta ondo definitzen ez dugula asmatu. Eta seguruenik euskaldunen komunitatea zer den ere definitu beharko genuke hobeto. Eta nik, hala ere, uste dut trinkotzera heltzeko bide bakarra egitasmo konkretuen bidez egiten dela.

“horizontaltasunean irabazi beharko genuke, bestelako militantzia eredu batzuk txertatzeko aparteko ahalegina eginez”

Lehen aipatu duzu estilo berri bat ere ekarri dutela euskara elkarteek euskalgintzara. Baina era berean azken 10 urteetan bada funtzioen gaineko eztabaida, mugimendu sozialaren funtzioa zein neurritan betetzen duen euskara elkarteen mugimenduak. Gainera gizartea eraldatzen zentratu izanak barne dinamikak zaintzea alde batera uztea ere ekarri duela aipatzen duzu.
Mugimendu sozialari dagokionean bi gauza aipatuko nituzke. Alde batetik, barne egitura eta barne funtzionamendua aipatuko nuke. Gizarte eraldaketek bestelako militantzia eredu batzuetara eraman gaitu denok. Uste dut horretan horizontaltasunean irabazi beharko genukeela denok, bai herrietan eta baita Topagunean ere. Eta horretan aparteko ahaleginen bat egin beharko genuke, bestelako militantzia eredu batzuk txertatzeari begira. Bestetik, egitekoetan, hor dago Euskaraldia moduko ekimen bat, nire ustez oso indartsua dena eta hortik elikatu eta indartu dena hein handi batean (ez hortik bakarrik, baina hortik ere). Eta nik uste badela momentua bestelako Euskaraldia batzuk asmatzeko, filosofia beretik abiatuko diren ekimenak, aktibazioa bilatuko dutenak, norberarengatik emanda kolektibotik elikatuko dutenak. Horrelakoak orokortzera jo beharko genuke. Gainera nik Euskaralditik bereziki nabarmenduko nuke behingoz Euskal Herriko mapa osoa estali izana eta hori pozgarria da.

Horizontaltasunarekin lotuta tesiaren amaieran aurrera begira egiten dituzun proposamenetan eredu malguagoak beharko liratekeela aipatu duzu. Saiakera batzuk egin dira azken urteotan (Derion, Aiaraldean,…), badago erreferentziarik edo asmatzeke dago oraindik eredu berri hori?
Nik uste dut igual gure mugimenduan ez dagoela pista handiegirik, baina beste leku batzuetan badaudela pista batzuk. Kooperatibismo berriari begiratu beharko genioke, hortik seguru asko ikaskuntza batzuk etor daitezkeelako. Era berean, nahiz eta antolaketa moduekin zerikusi zuzenik ez izan, Azpeitiako San Agustinen inguruan sortutako kooperatiba hirukoitza edo Goienaren bide horretatik abiatuta badaude gauza interesgarriak eta jarraitu behar ditugu. Feminismoan ere eztabaida hauekin badabiltza, zelan uztartu militantzia eta egitura profesionala, herrietako berdintasun teknikariekin osagarritasuna. Ez dago barita magikorik eta esperimentatzea ezinbestekoa da. Ez da erraza. Nik proposamenak egin ditut lan honek, behintzat, aldaketarako pista batzuk eman behar zituela sinestuta.

“euskara elkarte batean ibiltzeak partaideon bizitzan arrastoa uztea bilatu beharko genuke”

Proposamen ugari egin dituzu tesiaren bukaeran etorkizunari eskaini diozun atalean. Lehen erronka modura kideen zaintzan inbertitzea aipatu duzu: formazioa, eginkizunaren transmisioa eta bazkideekin harremana. Eta beste alde batetik, hiztunari orain arte baino arreta handiagoa eskaini beharra ere aipatu duzu. Badute lotura, ezta?
Nik ez nituen biak lotu erredakzioan, baina lotuta daude. Batera landu arren, gero bide desberdin modura landu nituen, baina biak guztiz uztartuta daudela uste dut. Euskara elkarteetan jende asko ibili gara eta ari gara oraindik ere, eta geure burua zaintzea dagokigu: militantziatik, formaziotik,… jendea euskara elkartera hurbiltzen denean kezka eta preokupazio batzuekin hurbiltzen da, gauzak aldatzeko gogoarekin. Nik uste ez dugula jende horri eginkizunak ematen asmatu. Militantzia erotikoago egin behar dugula aipatzen dut liburuan. Ni Tximintxen hasi nintzenetik nire bizitza aldatu egin zen. Aurretik euskaraz gehiago edo gutxiago bizi nintzen, ez oso kontziente ere, baina ordutik euskaraz bizi naiz ia ehuneko ehunean, gauza asko ikasi ditut eta horrek niri bizitza aldatu dit. Beharbada ez da posible hain aldaketa sakona, baina bilatu beharko genuke euskara elkartean ibiltzeak arrasto bat uztea partaideon bizitzan. Horri ere begiratu behar diogu.

Diskurtsoa sortu eta gizarteratzen ahalegin txikia egin dugula aipatu duzu liburuan, baita barne formazio eta transmisioan. Politikan gehiago eragin beharko genukeela ere idatzi duzu. Nola?
Lehen ere esan dugu euskara elkarteek erabilera zentroan jartzen asmatu zutela. Baina euskara elkarteen mugimenduak eta Topaguneak zer lan pedagogiko egin dute hizkuntza ohiturak aldatzeak dakarren edo ekar dezakeen zamaz? Ni diskurtsoaz ari naizenean hortaz ari naiz. Erabilera oso garrantzitsua dela esatea foro batzuetan beharrezkoa zen eta oraindik ere batzuetan bada beharbada. Baina beste foro batzuetan bestelako mezu batzuk ere bota behar zirela uste dut. Erabilera areagotu nahi zuten pertsonei seguraski beste mezu batzuk helarazi behar genizkien. Jendea prestatu egin behar dugu hizkuntza ohiturak aldatu eta euskaraz bizitzeko. Eta, era berean nik hori politikan eragitearekin ere lotzen dut era batera edo bestera. Eta politika aipatzean era zabalean aipatzen dut, alderdi politikoek egiten dutena politika baita, baina beste gauza asko ere. Ni politikan eragiten duen pertsona naizela uste dut, nahiz eta sekula ez alderdi politiko batean aritu. Azken finean guk gizartean eragin behar dugu. Guk bilatzen dugun aldaketa ez da norbanakoaren aldaketa. Hori ere bada, norbanakoaren ahaleginetik aldaketa handiak lor ditzakegulako, baina gizartean ere aldaketak eragin behar ditugu: gizarte politiketan, politika ekonomikoetan eta abar. Horietara bideratzeko ere diskurtso batzuk beharko ditugu, hartzaileei egokitutako diskurtsoak.

“hamar urte pasa dira kongresutik eta mugimenduak bere burua aztertzeko momentu egokia dela uste dut”

Euskara elkarteen ezaugarririk nabarmenena tokikotasuna izan dela aipatu duzu tesiaren ondorioetan eta horrek komunitategintzan eragiten lagundu duela. Zer funtzio tokatzen zaio jokatzea Topaguneari zure iritziz?
Euskara elkarteen arrakastaren faktore nagusietako bat tokikotasuna da eta euskara elkarteek lortu ez dutenaren faktore garrantzitsuenetako bat tokikotasuna izan da, aldi berean. Tokikotasunak bi aurpegi horiek baditu. Alde batetik, oso ona da elkartea txertatuta dagoen herrian eragiteko gaitasuna duelako, baina herriko hori herrian geratzen da, zaila da eragin horrek herriko mugak apurtzea. Zentzu horretan, nik uste dut euskara elkarteek Topagunea sortzea erabaki zutenean oso modu utopikoan planteatu zutela: behetik gorako elkarte nazional bat. Eta hori berrikuntza sozialetan aipatu ez dudan arren, berrikuntza ikaragarria izan zela uste dut. Beharbada lehenago beste batzuk egongo ziren, baina horrenbeste urte eta horrenbesteko arrakasta izan duenik ez dakit dagoen. Arrakasta diot, hainbeste urtetan ez delako eszisio edo banaketarik egon, eta hori XXI. mendeko Euskal Herrian meritua da.
2010-2011ko gogoeta prozesuan Topaguneari beste funtzio batzuk eman zizkioten euskara elkarteek eurek, eta nik uste dut Topaguneak bide horretan ondo egin duela, kritikak kritika, beti egin daitekeelako kritikaren bat. Uste dut euskara elkarteekin, behintzat 2017rarte (nik aztertu dudan epea hori baita) harremana lehenagokoa modukoa izan dela. Euskara elkarteek Topaguneari gehiago tiratzea eskatu zioten eta hori egin da neurri batean. Baina hor bi gauza gertatzen dira: batetik, euskara elkarte batzuek gehiago tiratzea eskatu arren tokikoari erantzuten nahikoa lan badute, eta bestetik, erritmo ezberdintasuna. Elkarte handienen bueltan ardaztu da Topagunea urte batzuetan. Eta ez diot ondo edo txarto dagoen, baina egia da zaila dela hain tamaina eta erritmo ezberdineko elkarteen artean oreka bat bilatzea. Hamar urte pasa dira kongresutik eta nik uste balantzea egiteko momentu egokia dela. Nire ustez ondo bete du bere bidea Topaguneak, baina 2018tik hona, hau da, lehen Euskaralditik hona biratze bat egon da, ulergarria den biratzea: Topagunea pasa da 90 bat euskara elkarteren federazio izatetik hirurehun eta piko talde kudeatzeko eta koordinatzeko gunea izatera, eta horri gehitu 2020an ez dakit zenbat arigune. Horregatik, mugimenduak bere burua aztertzeko momentua dela uste dut. Nik pertsonalki 10 urte hauen balorazio ona egiten dut, baina baloratzeko momentu egokia dela uste dut. 2020ko hamarkada honetan zein da herri batean eragiteko beharrezkoa den antolaketa eta funtzionamendu modua? Zer behar du euskararen aldeko mugimenduak? Euskaraldiko talde bat bi urtetan zortzi hilabetean martxan egongo dena edo behar du talde egonkor bat? Zer funtzionamendu, zer baliabide? Baliabideez ere hitz egin behar da eta. Eta horrek ekarri beharko luke ondoren Topagunearen funtzioa ere berkokatzea.

Bukatzeko, ikerketaren oinarrietara bueltatuta. Ikerketa oso guretik eginda dago, Euskal Herritik egina dago, bestelako erreferentziarik gabe. Baina zuk ondo ezagutzen dituzu beste herrialde eta hizkuntza komunitate batzuk ere. Zein erreferentzia interesgarri egon daitezke Euskal Herritik kanpo euskara elkarteontzat?
Aztertu nituen handik eta hemendik egon zitezkeen adibideak, jakinda euskara elkarteekin parekatzerik dagoen mugimendurik ez dagoela, eta are gutxiago euskara elkarteen indar, erreferentzialtasun eta ibilbidearekin parekatzerik dagoenik. Aztertu nituen maoriak, galestarrak, galegoak, katalanak, bretoiak eta beste batzuk eta aztertu nituenen artean bi iruditzen zaizkit inspiragarriak: batetik, Galestarrak eta, bestetik, Galiziarrak. Galesen badago herriz herri komunitategintzan aritzen diren eragile batzuk, funtziotan gutxi gora behera euskara elkarteetan egiten denaren antzeko zerbait egiten dutenak, 17-18 jardunbide ezberdin dituztenak. Ez dira elkarteak. Berez, gobernuak eta udalen artean osatuak dira, baina herritarren parte hartzearekin, tradizio anglosaxoietik datozen egiturak. Urrun gaude, baina iruditzen zait hortik edan genezakeela. Eta bestetik galiziarrak aipatuko nituzke. Azken urteetan zentro sozialen inguruan lan egiten ari dira. Kataluniako Casals-ak izan zituzten eredu modura eta oso uztartuta dituzte independentismoa eta galizieraren defentsa. Hortan beharbada ez dira guretzat erreferentzia baina egiten ari diren bideetatik komunitategintzan eragiteko ideia batzuk interesgarriak izan daitezke.

Eta gure mugimendua izan daiteke besteren batentzat erreferentzia?
Guk bi gauza nagusi ditugu euskara elkarteen mugimendutik emateko. Lehenik eta behin erabileraren garrantzia azpimarratzea. Kanpoan ibili izan naizenetan ideia hau azpimarratu dut eta inpresioa dut lur antzuan bota ditugula haziak. Baina oso ideia garrantzitsua dela iruditzen zait. Eta bigarren ekarpena, sinpletasuna. Euskara elkarteena euskararen aldeko mugimendu guztien artean erreproduzitzeko errazena da: edozein herritan bildu daitezke lau edo bost lagun eta erabilera bultzatzeko gauza batzuk egiten hasi. Askoz zailagoa da komunikabide bat edo euskaltegi bat montatzea. Batu eta mintzapraktika egitasmo bat, Euskaraldia moduko aktibazio ekintza bat, aisialdirako proposamen bat edo kultur ekimen bat antolatzea sinpleagoa da. Gero, hortaz gain, euskara elkarteen mugimendutik beste herrialde batzuetara gehien zabaldu dena Kafe Antzokiena da, hainbat herritatik (baita Galiziatik ere) etorri izan dira ezagutzera.

Bazterretan topetan

2021-03-15  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Txepetxen Margenes de encuentro liburua berrirakurtzen aritu naiz. Txepetxen prosa berriro gozatu dut eta, beti gertatzen den moduan, gauza berriak deskubritu ditut. Gaurkoan lerrokada luze bi, neure buruan aspalditik ebatzi bako kontu baten inguruan. 

Administrazioa (ona edo txarra) zerbaitena da; hezkuntza (ona edo txarra) zerbaitena da. Eta informazioa (ona edo txarra) zerbaitena da. Eta zerbait hori, zer da? Ilusioa edo, gehienez ere, etsipena sorrarazten duen zerbait? Zelan administratzen dugu? Zertarako hezitzen dugu? Zer komunikatzen dugu? Etsipena, gehienez ere, sorrarazten duen hezkuntza batek, adibidez, motibazioa aldatu dezake hizkuntza minorizatu batera birlandatu delako? Urruntasuna, gaitasun eza eta burokrazia alferrekoa dakarren administrazio batek euskaraz adieraztearren sorrarazi dezake berotasuna? Edo, aitzitik, eragin biderkatzailea dakar, aurretiazko atsekabeari gehitzen diotelako bere erabilgarritasunari buruzko zalantza. Hori baita, eta ez beste bat, gaia. Lehen kasuan, eta hezkuntzari mugatuz, izango genituzke irakasle ilusionatuak eta euren leialtasun linguistikoa bermatua izango luketen ikasleak, hizkuntza minorizatuaren aldeko motibazioak gaindituko lituzkeelako, bere kalitatez, defizit kuantitatiboak. Irabazitako hiztun horiek presioa egingo lukete euren presentzia formala handitu zedin eta, beraz, ez zen posible izango euren ukoa legalki ezarritako espazioetan ezta lege bidezko betekizunik behar ez duten espazioetan.

Baina, zintzo berba eginda, hor al gaude?; gazteek ihes egiten dute euskaratik bakarrik ez dutelako non erabili edo erabiltzeko zailtasunek gehitzen diotelako zelan eta zertarako erabiltzen den? Euskara berreskuratu daiteke administrazioari, hezkuntzari edo komunikazioari eduki propioa, ilusionagarria eman ezean? Eta ezin badaiteke, nondik aterako dira eduki horiek? Eusko Jaurlaritzaren dekretuetatik? Beste mundu batetik? Hurrengo mobilizazio edo manifestaziotik?