Euskararen eguna

2020-12-02  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Orain gutxi irakurri dut “Pedagogías queer” izeneko liburua, Mercedes Sánchez Sáinz-ek idatzia. Bertatik honako aipu hau ekarri dut, euskararen eguna eta antzekoen inguruan hausnartzeko baliagarria izan daitekeena, nire ustez:

Egun baten enfasia jartzeak sendotzen du data horien protagonista garenon izaera arraro edo ezohikoa. Seguruenik, egun horiek planifikatzen duten pertsonen kontzientzia lasaituko du, baina, praktikan, mantentzen dituzte bere leku zehatz, bitxi eta arazotsuan “markatutako” identitateak. Izan ere, identitate horiek aurkezten dituzte subjektu zentral eta hegemonikoetatik abiatutako eta eraikitako errepresentazio batzuen bidez.

Jarraitzen du argudiaketa ildo horretan Mercedesek liburuan zehar, baina puntu batean aitorpen bat egiten du:

Egia da hori guztia, baina, era berean, egia da bistaratzen ez dena ez dela existitzen.

Eta uste dut kontraesan horretan surfeatzen ikasi behar dugula guk ere bai, euskararen egunean eta honen tankerako egunetan. Eta 24/7 bihurtzeko beharrean jarraitu behar dugu, ea euskararen eguna ospatuko ez den eguna heltzen den.

Entzun Gaztealdia

2020-11-23  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Euskaraldia hasi da, 150.000 pertsona ari gara parte hartzen, gehiago, gehiagotan eta gehiagorekin. Errigorak 300.000 eurotik gora ekarriko die Nafarroa erdi eta hegoaldeko euskalgintzei, EAJk ezetz esan dio euskara ikastea doako bihurtzeari, supremazistak oilartuta beste behin, Nafarroan enegarren erasoa euskaldunei, eta abar. Horiek guztiak izan dira pasa den asteko albisteak euskarari dagokionez. Hala ere, izan da beste albistea nahikoa oharkabean pasatu dena nire ustez horretan guztian: Gaztealdia.

Asko berba egiten da euskalgintzetan gazteei buruz (adibide modura, Soziolinguistika Klusterraren azken jardunaldia), baina oso gutxitan ematen zaie eurei berba. Eta Gaztealdiarekin, nire ustez, berba hartzeko hautua egin dute eta, horrexegatik, iruditzen zait hobe dela eurei entzutea, asko ikasteko dugula iruditzen baitzait:

• Adibidez, Xalbat eta Mikeli egindako irrati elkarrizketa hau.
• Edo Amaia Larruzeari Bizkaiko Hitzan egindako hau.
• Edo Maialen Arteagari Naiz irratian egindako beste hau.
• Edo Lasarteko Txintxarrik egin duen erreportaje hau.
• Eta, zelan ez, Berriak egin duen bideo laburpena.

Beste hainbat ere izan dira (begiratu euren twitter eta instagram kontuetan). Uste dut euskalgintzakook gai honekin entzute ariketa sakona egin behar dugula. Ea hala den.

30 urte mihigintzan #txiotesia5

2020-11-17  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

1⃣
Zer lortu dute euskara elkarteek urte hauetan? eta zehatzago zer lortu euskararen biziberritzeari dagokionez? Betaurreko aktibistak jantzita, tesi hau egin dut:
30 urte mihigintzan, euskara elkarteek euskararen biziberritzean izan duten eragina (1987-2017) #txiotesia5 pic.twitter.com/43TmvZzxOZ

— Txerra Rodriguez (@garaigoikoa) November 17, 2020

2⃣
Lehen pertsonan idatzita dago, baina ahotsen polifonian oinarritua. 26 elkarteetako kideak elkarrizketatu ditut eta 16 adituk bere ekarpena egin dute. Hizkuntzen biziberritze komunitarioa eta mugimendu sozialen teorien artean ainguratzen da teorikoki tesia. #txiotesia5 pic.twitter.com/t56ss8zzKf

— Txerra Rodriguez (@garaigoikoa) November 17, 2020

3⃣
Baina zer lortu dute elkarteek? Hasierako amets guztiak ez dira bete, eta gutxi izan dira garapen “osoa” izan dutenak. Elkarteek, baina, zentroan jarri dute erabilera eta bidezidor asko ireki dute (hedabideak, berbalagunak, hitzarmengintza, aktibazio programak, ..) #txiotesia5 pic.twitter.com/R4Gnln1gXw

— Txerra Rodriguez (@garaigoikoa) November 17, 2020

4⃣
Trinkotzean ere izan dute eragina. Euskaldunak autoantolatu ziren, jokabide performatiboa aurrera eraman eta diskurtso propioa (nagusi bilakatu dena denborarekin). Hala ere, eragin mugatua izan dute komunitatea trinkotzen, ez eurek nahi eta espero zuten bestekoa. #txiotesia5 pic.twitter.com/HN7SxyRZsl

— Txerra Rodriguez (@garaigoikoa) November 17, 2020

5⃣
Ondorioak, laburrean:
– Tokiko fenomenoa izan da, oso poliedrikoa.
– Komunitatea egituratu dute, suspertu.
– Estilo berria ekarri zuten euskararen aldeko mugimendura.
– Bizi-eredu aurreratzaileak jarri dituzte martxan.
– Berrikuntza sozialak egin dituzte.#txiotesia5 pic.twitter.com/JiGiNwbPvq

— Txerra Rodriguez (@garaigoikoa) November 17, 2020

6⃣
Elkarteek euskaraz bizitzeko hautua elikatu dute, baina egindako ahaleginak ez ditu bete elkarteen inguruan ibilitakoek zituzten aurreikuspenak.#txiotesia5#mihigintzan pic.twitter.com/4Iqyh806GC

— Txerra Rodriguez (@garaigoikoa) November 17, 2020

Normala / normatiboa

2020-11-16  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Normalizazioa berba totema izan da euskalgintzetan urteetan zehar. Azken urteotan, berba horren eratorri batzuei itzelezko kritikak egin dizkie queer mugimenduak eta praktikak. Normala, normatiboa, patroi normatiboak eta normalizazioa bera izan dute jopuntuan. Gurean ere berba horrek urteekin espazioak galdu ditu eta gaur egun ohikoagoa da biziberritzea, normalizazioa baino.

Normalizazio berba nagusi izan da gurean orain gutxira arte eta kontzeptua eta berba bera katalan herrietatik etorri zitzaizkigun guri. Kontzeptua lehendabizi Lluis Aracil valentziarrak erabili zuen 1965ean eta, ordutik, bide luzea egin du, batez ere, Katalunia, Galizia, Quebec, Okzitania eta Euskal Herrian. Aracil-en arabera, “ordezkapen linguistikoari emandako erantzuna edo alternatiba da normalizazioa”.

Kontzeptuak, hala ere, bere eboluzioa izan du; era berean, ñabartu da eta, hein batean, jendarteratu da. Horren seinale da Jordi Solék egiten duen terminoaren definizioa: “Normalkuntzaren helburua hizkuntza baten erabilera `normal´ bihurtzea da, gizarte bizitzako esparru eta funtzio guztietan normalki erabiltzea: etxean, kalean, komunikabideetan, irakaskuntzan, erakunde publiko eta politikoetan, edozein motatako giza harremanetan, nonahi eta noiznahi, eta abar”.

Hala ere, termino nahasgarria da normalizazioa. Batzuen ustez, kodetzea, estandarizatzea da normalizazioa eta bestetzuentzat, lehen aipatutakoa. Gainera, nazioarteko literaturan gutxi erabili izan da. Gehiago erabiltzen da revitalization eta haren itzulpenak. Horri gehitu, queer mugimendu eta praktikak egindako kritikak, eta igual da sasoia terminoa baztertzen hasteko, literaturatik eta egunerokotik. Edo ez, nik zer dakit.

Irauntza (edo etengabeko iraultza)

2020-11-09  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Alda dezagun gidoia. Praktika eta identitatea lotuta daude, praktikak identitatea gure gorputzean ainguratzen baitu. Abangoardia eta tradizioa uztartu zituzten gure aurrekoek (Zumetak esate baterako) eta horretan ari gara gu ere: balio garaikideak gure komunitate-senarekin bateratzeko ahaleginetan.

Pusketetatik osotasun berriak eraikitzen jarraitu beharko dugu, behetik eta elkarlanetik. Kode berriak nahasten eta sortzen, forma hibridoak esploratzen, eguneroko lanak eta arnas luzeko ametsak partekatzen, ideia zaharrak profanatzen eta mundu berriak autoeraikitzen. Mugimendu sozialen gramatika behar dugu, burutugabean jarraitu behar ditugu gure aditzak deklinatzen, gainezkatu ditzagun lerroarteak eta markoak. Mundu karratuan bere lekua topatu ezinean dabilen erronboaren gisan ibiliko gara. Izan ere, periferietatik jarraitu beharko ditugu fikzioak sortzen inoiz errealitatea eraldatzeko (bidetik irtetea da askotan irtenbidea!). Eta aintzat hartu behar dugu errealitatea aldatzeko gure tresnetan egon behar dutela gure utopiaren haziek.

Hizkuntzak eraiki, aberastu eta berritu egiten dira erabilerarekin. Eta praktika sustengarri horietatik eraikitzen da gure nortasuna, gure identitatea. Komunitatea ez da, egunero egiten da. Euskaraldian eta Euskaralditik harago (ea nork asmatzen duen hizkuntza ohituren aldaketa neurtzen duen makina!).

1200 … eta etorriko direnak!

2020-11-02  //  Sailkatu gabea  //  2 iruzkin

14 urte dira blog hau idazten hasi nintzela. 14! Eta hauxe da 1200. artikulua. Eta batek baino gehiagok galdetu dit ea zergatik idazten dudan … Behin baino gehiagotan errepikatzen den galdera da. Nik beti erantzuten dut plazeragatik egiten dudala … eta egia da, baina …

Horrez gain, bloga da nire espazioa, nik aske adierazteko gunea da, alternatiboa da, amateurra da, … Nik dut erabateko burujabetza: ni naiz idazle, zuzentzaile, editore, zuzendari eta banatzailea (Joxe Arantzabali kopiatuz). Gura dudanean idazten dut, gura dudanari buruz, nik gura dudan neurrian eta doinuan, neuk gura dudan argazkiekin, eta abar. Nik jartzen ditut arauak, nire etxea, logela eta barruko arropa da bloga.

Baina ez hori bakarrik. 14 urteren ostean, esan dezaket blogak aldatu didala bizitza. Blogak ahaldundu nau, blogak biziarazi nau, blogak ateak ireki han eta hor.

Horregatik idazten dut eta, horregatik, jarraituko dut idazten. Ez ala? Etorriko da 15. urteurrena ere (eta, agian akaso beharbada, zerbait berezia prestatuko dut, edo ez). Baina, tira, hau urte berezia izan da niretzat (eta besteentzat ere) eta gogoratu gura nuen. 1200 eta etorriko direnak!

Hizkuntza (Fracisco Niebro)

2020-10-27  //  Poema soziolinguistikoak  //  Iruzkinik ez

Gaurkoan, poema soziolinguistiko batekin nator. Fracisco Niebro poeta, itzultzaile eta ekintzaile mirandesaren olerkia, hain zuzen ere. Bere “Ars vivendi, ars moriendi” liburutik ateratakoa.

Hizkuntza

1.

ia inork berba egiten ez duen hizkuntza eta oso gutxik

dakite esistitzen dela, baina horrek ez dakar munduko

zutabe ez izatea, txikia, egia da,

baina beti izan dira arrakala txikiak

hondamen handien iturburu

zer gehiago geratu ahal da oroitzapenetik hara?

nire jauregia izan zen kalea,

nire liburuak udazkenak barreiatzen zituen hostoak,

nire kantuak badatoz eta badoaz haizea bezala:

memoria isiltasunez osatua dago,

hitz iruinarriak dira:

jaso zenuenari eta denari heldu,

eta ukitu zure barruan mundu osoa:

zerbait bilatzen baduzu, izan daitezela esateko

hitzak.

tolesten baditut, inoiz ez dut muturra ikusten;

deitzen ditut, baina inoiz ez dira heltzen;

galdetzen diet eta erantzunean beti agertzen da misterio

kutsu bat;

batzuetan nire aurretik pasatzen da berri bat eta xurgatzen dut ostra bat balitz bezala,

baina inoiz ez zait sartzen eskuaren ahurrean:

hitzen kontsumizio hau hiltzen nauen jaia da,

tristezia beti sartzen den poztasuna,

zoratzen nauena, harri bat bota osteko

putzuko olatua.

4.

zaila da adjektiboen tirania erotikoari uko egitea,

plazerrez dar-dar egiten dut soinuetan lehertzen direnean,

gelditu gabeko orgasmoak eztarritik gora irtetean:

• zenbait adjektibo bakarrik erabili ahalko ziren

preserbatiboarekin,

eta atariko luze batzuen ostean;

• adjektibo batzuk erabiltzea gerra

deklarazioa da,

terroristen materiala:

ai, bakea isiltasunaren izena du.

• belarra baino txarragoak dira,

ia ezinezkoa da haiekin amaitzea,

askoz zailagoa da eustea

kupidoren gezi zorrotzei eustea baino.

Tradiziozale?

2020-10-19  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Aurreko batean morroi batek tradiziozale deitu zidan. Eta ez nintzen bat ere identifikatuta sentitu. Seguruenik, horren atzean bestelako arrazoiak daude, tradizioari orokorrean jendarte honetan ematen zaion esanguragatik. Gerora, pentsatu dut horren inguruan, eta igual bai naiz tradiziozale, baina seguru ez naizela berak esandako esangura horrekin. Ea esplikatzen naizen.

Tradiziozale naiz, bai. Baina niretzat, tradizioa mantentzea ez da suaren errautsak gordetzea, sua bera mantentzea baizik, berotzen eta argitzen duen sua. Hau da, iraganetik sua bai, errautsak ez. Azken finean, tradizioa mantentzeko modu bakarra bururatzen zait: tradizio horri jarraipena ematea hura erreproduzituz, eta gure balio eta egunetara ekarriz.

Hortaz, nire ustez, tradizioa ezin da jainkotu, ezin da ukiezin bihurtu. Tradizioa berrerabili beharko da, berziklatu, baina purutasun zorrotza alboratuz eta hibridazioaren alde eginez. Leial izateko modua ez da bere horretan mantentzea. Leial izateko modua da gaur egunera ekartzea, hainbat diziplinatan egin den bezala (bertsoetatik dantzetara eta abarretara).

Ez jainkotu arren, tradiziotik gauza batzuei esangura berriak eman ahal zaizkie. Eta, horien artean, errituak daude. Iragana eta oraina lotzen dute eta pertsona komunitatearekin, eta hori guztia, gorputzetik abiatuta. Eta energia dakarte, eta inarrosi egiten dute bat, eta abar. Eta abar. Tradiziozale bai, baina neure erara.

Edo TWn Fantomastxiki eta Aritz Ibañezek esaten duten modura: tradiziozalea naiz malgua naizelako, ola zurruna baino zumitza delako tradizioa, garaikidea naizelako (beti eraldatzen dugulako tradizioa), egoera berrietara egokitzen naizelako, eta abar.

“Ardura duten erakunde askok hizkuntza folkloretzat dute”

2020-10-12  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Udako egun eguzkitsu eta bero bat. Euskaldun bi eta galiziar bat Portugalgo Miranda do Douro udalerriaren alde zaharreko kaleetan bueltaka: katedrala, estatuak, museo etnografikoa, argazkiak. Azkenik, gure helmugara iritsi gara, mirandesa hizkuntzaren etxera. Bertan dugu zain Alcides Meirinhos, mirandesa hizkuntzaren aldeko aktibista.

Ikas-prozesua autogestionatu

2020-10-05  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Lanagatik behin baino gehiagotan galdetu didate ea zein den euskaltegirik onena, edo zein den euskara ikasteko metodorik onena. Edo horren bariazio izan daitezkeen bestelako galderak ere. Eta batzuetan erantzun batzuk eman ditut, eta beste batzuetan beste batzuk. Baina, azken aldion, beti ematen dut erantzun bera: autogestionatu zure ikas-prozesua, gidatu ezazu zuk zure ikas-prozesua, hori baita biderik eraginkorrena.

Ez txarto ulertu. Ez nabil esaten euskaltegira joan behar ez denik, ez nabil esaten barnetegietara joan behar ez denik. Ez. Joan eta gozatu, eta ikasi (eta 0tik hasiz gero, erabat beharrezkoa da, bai). Baina autogestionatu zure prozesua. Bilatu une, gune eta lagunak, eman izena berbalagun eta halakoetan, bilatu bestelako bideak, irakurri, entzun eta ikusi, bilatu norekin berba egin. Azken finean, hizkuntza baten ulermena motibazioagatik eta, batez ere, esperientziagatik handitzen da. Esperientzia edo eskarmentu hori handitu behar da, derrigorrez.

Hori da prozesurik azkarrena, zeuk zeure buruari erronka jartzea, euskara egiteko, euskara entzuteko, euskara irakurtzeko eta euskara idazteko. Ahaztu barik, esposizio denbora dela garrantzitsuena. Eta ezagutza lortzeko biderik errazena ezagutza hori gorpuztea edo haragitzea dela.