“Ardura duten erakunde askok hizkuntza folkloretzat dute”

2020-10-12  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Udako egun eguzkitsu eta bero bat. Euskaldun bi eta galiziar bat Portugalgo Miranda do Douro udalerriaren alde zaharreko kaleetan bueltaka: katedrala, estatuak, museo etnografikoa, argazkiak. Azkenik, gure helmugara iritsi gara, mirandesa hizkuntzaren etxera. Bertan dugu zain Alcides Meirinhos, mirandesa hizkuntzaren aldeko aktibista.

Ikas-prozesua autogestionatu

2020-10-05  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Lanagatik behin baino gehiagotan galdetu didate ea zein den euskaltegirik onena, edo zein den euskara ikasteko metodorik onena. Edo horren bariazio izan daitezkeen bestelako galderak ere. Eta batzuetan erantzun batzuk eman ditut, eta beste batzuetan beste batzuk. Baina, azken aldion, beti ematen dut erantzun bera: autogestionatu zure ikas-prozesua, gidatu ezazu zuk zure ikas-prozesua, hori baita biderik eraginkorrena.

Ez txarto ulertu. Ez nabil esaten euskaltegira joan behar ez denik, ez nabil esaten barnetegietara joan behar ez denik. Ez. Joan eta gozatu, eta ikasi (eta 0tik hasiz gero, erabat beharrezkoa da, bai). Baina autogestionatu zure prozesua. Bilatu une, gune eta lagunak, eman izena berbalagun eta halakoetan, bilatu bestelako bideak, irakurri, entzun eta ikusi, bilatu norekin berba egin. Azken finean, hizkuntza baten ulermena motibazioagatik eta, batez ere, esperientziagatik handitzen da. Esperientzia edo eskarmentu hori handitu behar da, derrigorrez.

Hori da prozesurik azkarrena, zeuk zeure buruari erronka jartzea, euskara egiteko, euskara entzuteko, euskara irakurtzeko eta euskara idazteko. Ahaztu barik, esposizio denbora dela garrantzitsuena. Eta ezagutza lortzeko biderik errazena ezagutza hori gorpuztea edo haragitzea dela.

Narrazioak

2020-09-28  //  Sailkatu gabea  //  2 iruzkin

Orain ez asko, bati irakurri nion (ez naiz gogoratzen non ezta nori) narratzaile hobeak izatea dagokigula. Eta, jakina, bat nator. Fikzioek eta ipuinek, narrazioek, itzelezko indarra dute. Askotan ondo kontatutako istorio batek errealitatearen gainean argi gehiago egiten du teorizazio burutsu eta konplexuek baino. Ipuinak benetako egiak barneratzen laguntzen duten gezurrak dira.

Narratzaile hobeak izateko bide horretan, oinarrian istorio onak daude. Gure istorioak, gure betaurrekoekin ikusitakoak, guretzako. Forma hibridoekin, bai, fusioan oinarrituak, bizitzaren gidalerroekin bat, berdinen artekoak. Eta, zergatik ez, kasu batzuetan, epika apur bat dakartenak, emozionatzeko, hunkitzeko, negar edo oihu egiteko, egindakoa goratzeko.

Narratzaile hobeak izateko bide horretan, asmatu beharko genuke euskalduntzearen inguruko narrazio epikoago bat. Asmatu beharko genuke hori berbetan jartzen, egindako hautu eta desobedientzia eta hartutako arrisku guztiak nabarmentzen, asmatu beharko genuke narrazio horietan emakumezkoen parte hartzea behar bezala ekartzen (euskalduntzean emakumezkoek izan dute ikaragarrizko protagonismoa, Lorea Agirrek eta Idurre Eskisabelek eta enparauek behin baino gehiagotan esan duten legez).

Narratzaile hobeak izan bai, baina grin eta alkimia eraldatzaile berriak behar ditugulako euskalgintzetan, gurea ez baita bakarrik lan teknikoa.

Aipatzen hasita

2020-09-21  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

“Bertso eskolak euskara blindatzeko aukera ematen du. Izan ere, ez da gazte hauek ez dutela euskal identitaterik: nazio identitatea daukate, ideologikoki oso kokatuta daude Euskal Herriko egoera soziolinguistikoan, Euskara Eguna ospatzen dute urtero eta 3 urte dituztenetik ari dira lauburuak margotzen. Kontua da gazte bezala mundura azaldu nahi dutenean, beste gazteen egiteko moduekin eta balioekin identifikatzeko beharra dutela, eta inguru batekin zeinak utziko dien modu interesgarrian beraien gazte identitatea garatzen, euskaraz. Bertso eskolak horretarako aitzakia ematen du”.

Miren Artetxe

“Hizkuntza lankidetza kultura ororen bokazio unibertsalean errotzen da, hortik dihardu tokikotasuna globalizatzen, eleaniztasun eta kulturartekotasun solidarioaren praktikan. Komunitateen trinkotzea ez baitzaio haien munduarekiko irekidurari kontrajartzen. Izan ere, gure komunitate lagunek, euren kosmobizitzetatik, argi adierazten digute, ezagutza kanonikoak askotarikoa eta dibertsitatean oinarritutakoa behar duela. Ezin dugula humanismo berririk sortu gehiengo diren gutxiengoak baztertuta”.

Txema Abarrategi

“Hizkuntza zaharra genuen, eta berau gure bizitza garaikidearen hizkuntza bihurtzea nahi izan genuen: norbanakoaren funtzio guztiak eta gizartearen funtzio guztiak betetzeko gai izango zen hizkuntza. Noranahikoa bazen adjektibo gakoa, ‘funtzio’ da sustantibo gakoa. Gure gurasoen belaunaldiak amestu zuen lausoki, lausoki baina sen erresolutiboz, gu, haien seme-alaben belaunaldikook, bazetorren mundu garaikide hartan, euskaraz biziko ginela (bizi gintezela) zegozkigun funtzio guztiak euskaraz betez”.

Jon Sarasua

“Estaturik ez duten hizkuntzek bizirauten dute Estatuaren kontra eta Estatuaren gogoaren kontra”.

Yasnaya Elena

“Mundua kontatu liteke hizkuntza bakar baten bidez, munduak hizkuntza bakarra egingo balu bezala?”

Anjel Lertxundi

“Narratiba guztiak dira eraikuntza. Narratiba guztiak dira …jolas”

Itxaso Martin

Asanbleak agintzen duenean …

2020-09-10  //  Tosepan  //  Iruzkinik ez

Martitzenean ezustean zendu zen Alvaro Aguilar, Tosepan kooperatibetako aholkulari nagusia. Harekin bizitako momentuak betirako eramango ditut barnean. Berari behin esan nion bezala, pasioa da hemen exijitzea zilegi den gutxieneko hori. Eta pasioa bazuen, jakintza eta egonarria beste.

Tosepan, izan ere, bada bideragarritasuna eta bizigarritasuna uztartzeko ahalegina. Ahalegin lokaztua, noski, benetako ahaleginak diren bezalakoa. Praktika sustengarriak dakartza Tosepanek hainbat alorretan: ekonomia, energia, etxebizitza, elikadura, kultura eta hizkuntzan ere. Eta, azken honetan, elkarrizketa horizontalean ari da euskal herrietako hainbat erakunderekin, Garabide buru.

Borroken pedagogia egiten du Tosepanek, bizipen komunitarioak oinarri. Azken finean, euren helburua da iraganean, mendeetan zehar, pilatutako jakintzak etorkizunera ekartzea. Eta, azken urteotan, hizkuntza ere ereiten hasi dira (Alvarok esan zuen bezala, reforestación lingüística egiten ari dira).

Bere heriotzaren berri izan orduko, Rif-eko Hirak herri mugimenduko kideen hiru atzamarrak etorri zitzaizkidan burura, eta ez dakit zergatik. Hiru atzamarrak: identitatea, lurra, hizkuntza.

TAMAKEPALIS, Alvaro, edo gurean esaten den bezala, auzolana.

Berben indarra

2020-09-07  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Originala Berria egunkarian argitaratu nuen abuztuan, zutabe moduan, eta hauxe da original horren bariazioa.

Txikia nintzenean, liluratu egiten ninduten aho korapiloek (Tres tristes tigres edo Akerrak adarrak okerrak ditu), berba jokoek, amamak asmatzen zituen berbek (Torre Infiel eta embrazar nire ustez enmarkatzeko modukoak dira), irakurtzen nituen komiki eta ipuinek (Gabai edo Elixabete lehoi domatzailea, esate baterako). Gaztetxoa nintzenean, berriz, zoratu egiten ninduten poesiak (Sarrik eta beste batzuek, Urruzuno lehiaketan parte hartzeraino iritsi nintzen), fanzineek (Napartheid beti gogoan), esaera zaharrek (Gotzon Garateren liburuari bi mila buelta eman dizkiot), etimologiak eta, batez ere, musikak (edo hip-hopak, eskola zaharrekoak, Public Enemy buru). Gaur egun, azkenik, horiek ez ezik, antzerkiak (amari zor), ipuin kontalariek, bertsolaritzak, palindromoek (Inoren ero ni, edo ikaskide izan nuen Isasi abizeneko hura) eta enparauek ere sorgintzen naute. Berbak, azken finean, modu batera edo bestera elkarren arrimuan jarritako eleak. Eta horiei gehitu, berbak ere diren lagun arteko solasaldiak, telesailak, literatura lanak eta abar. Berbak beti, aldez edo moldez.

Berbek txikitatik erakarri naute eta horrek, agian, eraman nau eraman nauen lekura. Edo agian ez. Nik zer dakit eta berdin dit, gainera. Baina orain dela gutxi irakurri dut Edward Wilson izeneko biologo batek idatzitako artikulu bat. Bera soziobiologian da aditua eta gure espeziearen jatorriaz ondu berri du ikerketa lan bat. Berak dio, labur zurrean jakina, berbaren abaroan sortu eta garatu zela gure espeziea: egunez, eguneroko gai praktiko eta zehatzei buruz arituta eta, gauez, suaren inguruan korruka, istorio eta mitoei buruz, kooperazioa lagun. Eta horrek, ostera ere, berbaren garrantziaz ohartarazi dit.

Berbek indarra dute, performatiboak dira, modu akademiko ez oso txukunean esanda. Berbek sortzen dute, sorrarazten dute, errealitate bilakatzeko aukera ematen dute (berba eta ekintza bat datozenean, noski). Berbek ez dute esaten soilik, baita egin ere. Mundua eraldatzeko gaitasuna dutela sinestu genuen behin eta horretan gabiltza. Joan Mariri eta beste batzuei esker, esan gabe doa.

Hiztunak erosi

2020-09-01  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Maria Caiñaren artikulua, neuk euskaratua (originala Nós egunkarian argitaratua, 2020ko uztailaren 30ean).

Hizkuntzek, ondare edo tresna diren zehatz jakitea zaila bada (modan dagoen kanpaina politiko-publizitarioaren folklorismoaren graduaren baitan), ez dute zerikusi handirik diruarekin. Edo hori iruditu ahal zaio, inozoki, ulertzen duenari lehen mailako gauzek ez dutela zertan moneta truke izan. Arnasketa edo digestioarekin gertatu bezala, hizketa jazotzen da, bera bakarrik irteten da (gure barru-barruko izaera sozialak apur bat lagunduta) eta ez du baimenik eskatzen. Horrexegatik, ez dago arrazoirik pentsatzeko prozesu hain natural honek horren ohiko eta hautazkoa den sosarekin harremana duela. Orduan, zer egitera etorri naiz hona horren zentzu gutxi duen afera honekin?

Ba, etorri naiz esatera, ematen duenaren kontra, badirela hizkuntza finantzatuak. Ezer berririk ez. Egunkari honen irakurleak ez dira horren inozoak ez jakiteko diruak gizakiok egiten ditugun gauza guztiekin harremanik ez duela. Soziolinguistikari buruzko libururen bat irakurri duen inork badaki ez dagoela hizkuntza hoberik (edo hobeto hitz egiten direnak) edo hizkuntza txarrik. Hori izatekotan, oinarri zientifikorik gabeko aurreiritzia baita. Era berean, jakin beharko luke hizkuntza baten estatusak ez duela zerikusi zuzenik hiztun kopuruarekin (gogoratzen duzue zer den hizkuntza minoritarioa eta hizkuntza minorizatua?). Nire iritziz, ostera, badira hizkuntza finantzatuak eta finantzatu gabeak. Bien arteko ezberdintasuna azalduko dizuet:

Finantzatutako hizkuntza batek irakaskuntza zentroetan irakatsia izango dela du ziurra, publiko edo pribatuetan (edo hibrido, kontzertatu edo pribatu estalietan, zuek deitu nahi duzuen modura). Ziur daki jendeak entzun eta irakurriko dituela hedabideetan, ikus-entzuneko edukiak dituzten plataforma digitaletan bikoiztua edo azpititulatua izango dela, idatzia, inprimatua eta editatua izango dela jite zientifiko zein literarioan, eta testuinguru administratibo guztietan erabilia izango dela, ezelako oztopo edo/eta diskriminazioarekin.

Aitzitik, finantzatu gabeko hizkuntza batek ez du jasotzen laguntzarik egunerokoan aurre egin behar dituen oztopoak gainditzeko, finantzatutako beste hizkuntza batekin lehiakortasun ez-parekoaren eraginez. Finantzatu gabeko hizkuntzek ez dute hedabideetan protagonismo bera garestiago irteten delako. Hizkuntza hauek edozein modutan irakasten dira, eta administrazioek ez diote horrenbeste jaramonik egiten. Badirudi finantzatu gabeko hizkuntzek BEZ zerga altuagoa pagatzen dutela.

Eta zelan konpondu daiteke horren ez bidezkoa den egoera hau? Badirudi erraza dela: finantzatu gabeko hizkuntzak diruztatzen. Zertarako? Ez, ez da hiztunak erosteko. Hizkuntza hauek ez dute behar billeterik kaletik jendea erosteko. Demagun hizkuntza hauetako bat galiziera dela. Ez gara joango kaleetatik eta esan: “Beitu, zuk zergatik ez duzu galizieraz hitz egiten? Ez duzu ikusten horrela beti errenta aitorpenean hobariak izango dituzula? Ez duzu ikusten galizieraz berba eginda oinarrizko errenta jasoko duzula baldintzarik gabe?”. Ez dago hizkuntzen merkatua ere, negoziatu ahal izateko zer komeni zaigun momenturo: “eta galiziera zenbatean duzu? Eta zenbat berba-orduak izango ditut? Ba al duzu gaelikoaren eskaintzarik? Eta ingelesa zer, gero eta garestiago?”.

Txantxa dela dirudi, baina pentsatzen dut gauza horiek pasatzen zaizkiola burutik karguan betikotu nahi duen lehendakari autonomiko bati finantzatu gabeko hizkuntza hauetako bati laguntzak eman behar dizkionean. Lehendakari honek pentsatuko du: sosa nahi badute hiztunekin trafikatzen ibiltzeko, ez diot emango. Ez zait beste arrazoirik bururatzen horrenbeste zabarkeria azaltzeko. Ez dut beste modurik ulertzeko horrenbesteko ez-gaitasuna, hizkuntzarekiko begirune eza eta laguntzen jaitsiera arina (adibide gertukoa dugu galiziera irakasteko kasuarekin). Baina, Galizian egongo balitz lehendakariren bat kezkatuta gai honekin, esango nioke lasai egoteko: hemen inork ez du hizkuntzarekin trafikatuko. Galizierak finantzamendua behar badu, ez da merkatuan saltzeko. Galizierak finantzamendua behar badu, ez hiltzeko arrazoi bakarragatik du, eta berarekin batera gure idiosinkrasia, gure kosmobisioa, gure identitatea eta gure duintasunaren puska handi bat mantentzeko.

Batzuetan balio du

2020-08-03  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Batzuetan protestatzeak balio du, batzuetan zeure eskubideen berri izateak eta horiek egikaritzen ahalegintzeak balio du. Kontatuko dizkizuet azken hilabeteko istoriotxo bi.

Orain dela gutxi joan gara Deriora bizitzera. Horrek itzelezko tramiteak egitea dakar, dela erroldatzea, dela ura, gasa eta abarrak aldatzea. Horien artean, mediku berria izatea.

Joan ginen Derioko osasun-etxera, mediku berria eskatu eta gure sorpresarako mediku erdalduna ezarri ziguten. Aspalditik etxeko biek eskatu genuen Osakidetzarekin harremana euskaraz izatea eta orain arte mediku euskalduna izan dugu. Ba, tira, mediku erdalduna esleitu ziguten. Behatokira eta Elebidera jo genuen mediku euskalduna eskatzeko egin beharrekoa jakiteko. Esan eta egin. Pasa den astean, etxera gutuna heldu zaigu esanez baietz, mediku euskalduna izango dugula hemendik aurrera. Bada zerbait!

Hona bizitzera etorri ginenetik arratsaldero Derion eta Zamudion dagoen Bilboko kanposantuko megafonia entzuten dugu etxetik. Eta hara, hango megafonia zer eta gaztelania hutsez egunero entzun beharraz nazkatu eta, kasu honetan ere, Behatokira eta Elebidera jo genuen. Pasa den astean jaso genuen jakinarazpena zerbitzu bietatik esanez megafonia dagoeneko bi hizkuntzatan egiten duela Bilboko udalak. Baina, zer nahi duzue esatea, entzun arte ez nuen sinesten. Eta bai, hala da, atzo gaueko mezuak bi hizkuntzatan eman zituzten, lehenengo euskaraz eta gero gaztelaniaz.

Batzuetan kexatzeak balio du, bistan denez.

Lizentzia libreko euskara

2020-07-20  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Hizkuntza gutxi izango dira munduan (proportzioan behinik behin) euskarak adina eduki libre sortzen duenik. Ez da ahaztu behar, adibidez, idatzizko euskarazko komunikabide gehienak lizentzia librearekin argitaratzen direla (Berria, Argia, tokiko komunikabideak, …). Hizkuntza akademia txit gureak ere lizentzia librearekin jarduteko hautua egin du.

Gainera, hiztun kopuruari dagokionez, euskarazko wikipedia goialdean dago. Baina ez bakarrik artikulu kopuruari eta artikuluen kalitateari dagokionez, dinamismoari dagokionez ere. Txikipedia, lehiaketak, hezkuntza eragileeekin harremanak eta abar. Eta azken aldion Euskal Herriko bidaia gida irekia egiteko garatzen ari diren Wikibizi kanpaina.

Badira hobetzekoak, jakina. Esate baterako, testu-liburuetan edo literaturan, idatziari dagokionez, eta ikus-entzunezkoei dagokienez. Ez da oso ulergarria euskarazko idatzizko komunikabideei lizentzia libreak ezartzea eta hedabide publikoek lizentzia pribatiboekin aritzea. Nire ustez, horiek ere lizentzia libreen uhinera batu beharko lirateke.

Azken finean, hizkuntza eraikuntza librea da, denok egunero erabili eta moldatu egiten duguna. Eta edukiak askatuz, eraikuntza libre horren garapena laguntzen dugu.

Hizkuntza ez da kultura

2020-07-13  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Yasnaya Aguilarren “La lengua no es cultura” artikuluaren bariazioa da artikulu hau. Itzulpen-bariazioa, ariketa librea, alegia.

Jatorrizko herri askorentzat, lurra entitate fisiko zehatza da, baina lurraldearen kontzeptuak bere barne hartzen ditu lur horri lotutako bizitza eta entitate fisikoari lotutako adierazpen kulturalak, parte izateko zentzua eta harekin harremanetan jartzeko modua. Lurraldea, askotan esan den modura, ez da bakarrik lurra. Hizkuntza bat ez da bakarrik sistema linguistiko zehatza, lurralde kognitiboa da batez ere. Hortaz, ezin da pentsatu gure hizkuntzaren bizitasunaren aldeko borroka gure lurralde eta prozesu autonomoen aldeko borroka barik. Joseba Sarrionandiaren poesia batean kontatzen da kartzelan zeudela euskararen erabilerak sortzen zuela funtzionarioentzako sartu ezina zen espazio bat. Euskaraz egiten zuten berba presoek, konspiratzeko, alai egoteko, euren sentimenduak adierazteko eta abarrerako. Baina funtzionarioek ez zuten bat ere ulertzen. Antzeko egoerak gertatzen dira gure inguruan behin baino gehiagotan eta, kasu horietan, ulertzen ez dutenen molestia begi bistakoa da (gogoratu orain gutxi Mikel San Jose eta Beñat Etxebarria jokalariekin gertatutakoa). Hortaz, hizkuntza ere lurraldea da eta gure hizkuntzaren bizitasunaren borroka beste borroka batzuetatik askatzea iruditzen zait akatsa dela.

Administrazioarentzat, hizkuntza da kultura. Kultura berbaren bi adiera dugu begi aurrean: batetik, badu zentzu antropologiko zabala bizitza sozialaren edozein adierazpide barne biltzen. Adiera honen bidez, jakina, hizkuntza kultura da, sistema ekonomiko edo politikoaren beste edozein adierazpide adierazpide kultural diren heinean. Hala ere, beste adieran, kulturak bakarrik hartzen du barne adierazpide estetiko eta artistikoa. Horregatik, dago kultura saila, kultur etxeak edo programa kulturalak. Adiera honen barne, arriskutsua iruditzen zait hizkuntzen biziberritze prozesuak kultur sailen menpe uztea. Musika, bertsoa, antzerkia edo ikus-entzunezkoak zeharo garrantzitsuak dira gure etorkizunerako, baina adierazpide hauek espazio tenporal eta fisiko zehatzak dituzte; ez gabiltza momentu oro musika edo dantza egiten, baina hizkuntzak pertsona guztiak zeharkatzen ditu une oro. Adierazpide estetiko edo artistikoak ez bezala, hizkuntzak interakzio guztiak bustitzen ditu, baita gure pentsamenduak ere. Batzar batean bagaude, gure bikotekidearekin berbetan ari bagara edo hurrengo eguneko erosketen inguruan bakarka gogoetatzen ari bagara, hizkuntza presente dago. Bigarren adieraren araberako fenomeno kultural bat baino, hizkuntza jendarte mailako fenomenoa da. Gure borroka guztiak hizkuntzak bustitzen ditu eta, hortaz, linguistikoa zeharo politikoa da.

Hizkuntzen indarberritzea eta biziberritzea bakarrik kultura sailetik eginez gero, ekintzak askotan sinbolikoak izaten dira kasu askotan eta, gainera, administrazioari atea irekitzen zaio folklore moduan bereganatzeko. Hortaz, ez da harritzekoa gure hizkuntzen inguruko adierazpide literarioak modu batera edo bestera onartuak izatea, baina, aldiz, sekulako indarra egiten du gure hizkuntza eskubideen kontra, dela justizia administrazioan, osasun sistemetan edo poliziaren aurrean (besteak beste). Hortaz, adierazpide batzuk baimentzen dira, sustatzen dira kasu batzuetan, espazio edo erakunde kulturaletan, baina administrazioak jarraitzen du gogor erabilera elebakarra egiten. Beraz, premiazkoa da adierazpide horiek apurtzea eta ezetz esatea, gure hizkuntza ez dela kultura, edo zehatzago esateko, gure hizkuntza ez dela bakarrik kultura.

Hizkuntza baldin bada jendarte osoa blitzen duen fenomenoa, galdetu beharko genuke zertan ari den Ogasun saila, Garraio saila, Kirol saila, Emakumeen saila edo Justizia saila gure hizkuntza eskubideak behin eta berriz, eta leku orotan, bortxatuak izan ez daitezen.

Politika hauen ispilu, mugimendu sozialaren zati batek erakundeak sortu ditu eta, horietan ere, hizkuntza edo kultura sailak sortu dira. Horrekin beste sailek hizkuntzarekin harremanik ez duten ideia sendotzen da. Zoritxarrez, gure hizkuntzen biziberritzea lantzen dugun pertsona askok gure zeregina egiten dugu kultur ekintza deitzen den eremu horren barruan. Hizkuntzaren aldeko borrokaren ikuspegi partzial honek azaltzen du mugimendu abertzalearen zati batek hizkuntzarekiko duen ezaxolagabezia.

Munduko beste leku batzuetan izan diren hizkuntza biziberritzeko prozesuen praktika onenetatik zerbait ikasterik baldin badago, hori da gure hizkuntzak diren lurralde kognitiboen aldeko borroka ezin dela kultur sail, koordinakunde edo espazioetatik gidatu; borroka hori borroka integralago baten parte bezala ulertu behar da, alegia. Gure borroka guztiak blaitzen ditu hizkuntzak eta, beraz, borroka horietan guztietan sendotu daiteke (eta sendotu behar da) hizkuntza. Horrexegatik, gaur inoiz baino gehiago, nabarmendu behar dugu hizkuntza ez dela bakarrik kultura eta erresistentzia linguistikoaren etxea den lurralde kognitibo horren alde egin behar dugula.