1200 … eta etorriko direnak!

2020-11-02  //  Sailkatu gabea  //  2 iruzkin

14 urte dira blog hau idazten hasi nintzela. 14! Eta hauxe da 1200. artikulua. Eta batek baino gehiagok galdetu dit ea zergatik idazten dudan … Behin baino gehiagotan errepikatzen den galdera da. Nik beti erantzuten dut plazeragatik egiten dudala … eta egia da, baina …

Horrez gain, bloga da nire espazioa, nik aske adierazteko gunea da, alternatiboa da, amateurra da, … Nik dut erabateko burujabetza: ni naiz idazle, zuzentzaile, editore, zuzendari eta banatzailea (Joxe Arantzabali kopiatuz). Gura dudanean idazten dut, gura dudanari buruz, nik gura dudan neurrian eta doinuan, neuk gura dudan argazkiekin, eta abar. Nik jartzen ditut arauak, nire etxea, logela eta barruko arropa da bloga.

Baina ez hori bakarrik. 14 urteren ostean, esan dezaket blogak aldatu didala bizitza. Blogak ahaldundu nau, blogak biziarazi nau, blogak ateak ireki han eta hor.

Horregatik idazten dut eta, horregatik, jarraituko dut idazten. Ez ala? Etorriko da 15. urteurrena ere (eta, agian akaso beharbada, zerbait berezia prestatuko dut, edo ez). Baina, tira, hau urte berezia izan da niretzat (eta besteentzat ere) eta gogoratu gura nuen. 1200 eta etorriko direnak!

Hizkuntza (Fracisco Niebro)

2020-10-27  //  Poema soziolinguistikoak  //  Iruzkinik ez

Gaurkoan, poema soziolinguistiko batekin nator. Fracisco Niebro poeta, itzultzaile eta ekintzaile mirandesaren olerkia, hain zuzen ere. Bere “Ars vivendi, ars moriendi” liburutik ateratakoa.

Hizkuntza

1.

ia inork berba egiten ez duen hizkuntza eta oso gutxik

dakite esistitzen dela, baina horrek ez dakar munduko

zutabe ez izatea, txikia, egia da,

baina beti izan dira arrakala txikiak

hondamen handien iturburu

zer gehiago geratu ahal da oroitzapenetik hara?

nire jauregia izan zen kalea,

nire liburuak udazkenak barreiatzen zituen hostoak,

nire kantuak badatoz eta badoaz haizea bezala:

memoria isiltasunez osatua dago,

hitz iruinarriak dira:

jaso zenuenari eta denari heldu,

eta ukitu zure barruan mundu osoa:

zerbait bilatzen baduzu, izan daitezela esateko

hitzak.

tolesten baditut, inoiz ez dut muturra ikusten;

deitzen ditut, baina inoiz ez dira heltzen;

galdetzen diet eta erantzunean beti agertzen da misterio

kutsu bat;

batzuetan nire aurretik pasatzen da berri bat eta xurgatzen dut ostra bat balitz bezala,

baina inoiz ez zait sartzen eskuaren ahurrean:

hitzen kontsumizio hau hiltzen nauen jaia da,

tristezia beti sartzen den poztasuna,

zoratzen nauena, harri bat bota osteko

putzuko olatua.

4.

zaila da adjektiboen tirania erotikoari uko egitea,

plazerrez dar-dar egiten dut soinuetan lehertzen direnean,

gelditu gabeko orgasmoak eztarritik gora irtetean:

• zenbait adjektibo bakarrik erabili ahalko ziren

preserbatiboarekin,

eta atariko luze batzuen ostean;

• adjektibo batzuk erabiltzea gerra

deklarazioa da,

terroristen materiala:

ai, bakea isiltasunaren izena du.

• belarra baino txarragoak dira,

ia ezinezkoa da haiekin amaitzea,

askoz zailagoa da eustea

kupidoren gezi zorrotzei eustea baino.

Tradiziozale?

2020-10-19  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Aurreko batean morroi batek tradiziozale deitu zidan. Eta ez nintzen bat ere identifikatuta sentitu. Seguruenik, horren atzean bestelako arrazoiak daude, tradizioari orokorrean jendarte honetan ematen zaion esanguragatik. Gerora, pentsatu dut horren inguruan, eta igual bai naiz tradiziozale, baina seguru ez naizela berak esandako esangura horrekin. Ea esplikatzen naizen.

Tradiziozale naiz, bai. Baina niretzat, tradizioa mantentzea ez da suaren errautsak gordetzea, sua bera mantentzea baizik, berotzen eta argitzen duen sua. Hau da, iraganetik sua bai, errautsak ez. Azken finean, tradizioa mantentzeko modu bakarra bururatzen zait: tradizio horri jarraipena ematea hura erreproduzituz, eta gure balio eta egunetara ekarriz.

Hortaz, nire ustez, tradizioa ezin da jainkotu, ezin da ukiezin bihurtu. Tradizioa berrerabili beharko da, berziklatu, baina purutasun zorrotza alboratuz eta hibridazioaren alde eginez. Leial izateko modua ez da bere horretan mantentzea. Leial izateko modua da gaur egunera ekartzea, hainbat diziplinatan egin den bezala (bertsoetatik dantzetara eta abarretara).

Ez jainkotu arren, tradiziotik gauza batzuei esangura berriak eman ahal zaizkie. Eta, horien artean, errituak daude. Iragana eta oraina lotzen dute eta pertsona komunitatearekin, eta hori guztia, gorputzetik abiatuta. Eta energia dakarte, eta inarrosi egiten dute bat, eta abar. Eta abar. Tradiziozale bai, baina neure erara.

Edo TWn Fantomastxiki eta Aritz Ibañezek esaten duten modura: tradiziozalea naiz malgua naizelako, ola zurruna baino zumitza delako tradizioa, garaikidea naizelako (beti eraldatzen dugulako tradizioa), egoera berrietara egokitzen naizelako, eta abar.

“Ardura duten erakunde askok hizkuntza folkloretzat dute”

2020-10-12  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Udako egun eguzkitsu eta bero bat. Euskaldun bi eta galiziar bat Portugalgo Miranda do Douro udalerriaren alde zaharreko kaleetan bueltaka: katedrala, estatuak, museo etnografikoa, argazkiak. Azkenik, gure helmugara iritsi gara, mirandesa hizkuntzaren etxera. Bertan dugu zain Alcides Meirinhos, mirandesa hizkuntzaren aldeko aktibista.

Ikas-prozesua autogestionatu

2020-10-05  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Lanagatik behin baino gehiagotan galdetu didate ea zein den euskaltegirik onena, edo zein den euskara ikasteko metodorik onena. Edo horren bariazio izan daitezkeen bestelako galderak ere. Eta batzuetan erantzun batzuk eman ditut, eta beste batzuetan beste batzuk. Baina, azken aldion, beti ematen dut erantzun bera: autogestionatu zure ikas-prozesua, gidatu ezazu zuk zure ikas-prozesua, hori baita biderik eraginkorrena.

Ez txarto ulertu. Ez nabil esaten euskaltegira joan behar ez denik, ez nabil esaten barnetegietara joan behar ez denik. Ez. Joan eta gozatu, eta ikasi (eta 0tik hasiz gero, erabat beharrezkoa da, bai). Baina autogestionatu zure prozesua. Bilatu une, gune eta lagunak, eman izena berbalagun eta halakoetan, bilatu bestelako bideak, irakurri, entzun eta ikusi, bilatu norekin berba egin. Azken finean, hizkuntza baten ulermena motibazioagatik eta, batez ere, esperientziagatik handitzen da. Esperientzia edo eskarmentu hori handitu behar da, derrigorrez.

Hori da prozesurik azkarrena, zeuk zeure buruari erronka jartzea, euskara egiteko, euskara entzuteko, euskara irakurtzeko eta euskara idazteko. Ahaztu barik, esposizio denbora dela garrantzitsuena. Eta ezagutza lortzeko biderik errazena ezagutza hori gorpuztea edo haragitzea dela.

Narrazioak

2020-09-28  //  Sailkatu gabea  //  2 iruzkin

Orain ez asko, bati irakurri nion (ez naiz gogoratzen non ezta nori) narratzaile hobeak izatea dagokigula. Eta, jakina, bat nator. Fikzioek eta ipuinek, narrazioek, itzelezko indarra dute. Askotan ondo kontatutako istorio batek errealitatearen gainean argi gehiago egiten du teorizazio burutsu eta konplexuek baino. Ipuinak benetako egiak barneratzen laguntzen duten gezurrak dira.

Narratzaile hobeak izateko bide horretan, oinarrian istorio onak daude. Gure istorioak, gure betaurrekoekin ikusitakoak, guretzako. Forma hibridoekin, bai, fusioan oinarrituak, bizitzaren gidalerroekin bat, berdinen artekoak. Eta, zergatik ez, kasu batzuetan, epika apur bat dakartenak, emozionatzeko, hunkitzeko, negar edo oihu egiteko, egindakoa goratzeko.

Narratzaile hobeak izateko bide horretan, asmatu beharko genuke euskalduntzearen inguruko narrazio epikoago bat. Asmatu beharko genuke hori berbetan jartzen, egindako hautu eta desobedientzia eta hartutako arrisku guztiak nabarmentzen, asmatu beharko genuke narrazio horietan emakumezkoen parte hartzea behar bezala ekartzen (euskalduntzean emakumezkoek izan dute ikaragarrizko protagonismoa, Lorea Agirrek eta Idurre Eskisabelek eta enparauek behin baino gehiagotan esan duten legez).

Narratzaile hobeak izan bai, baina grin eta alkimia eraldatzaile berriak behar ditugulako euskalgintzetan, gurea ez baita bakarrik lan teknikoa.

Aipatzen hasita

2020-09-21  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

“Bertso eskolak euskara blindatzeko aukera ematen du. Izan ere, ez da gazte hauek ez dutela euskal identitaterik: nazio identitatea daukate, ideologikoki oso kokatuta daude Euskal Herriko egoera soziolinguistikoan, Euskara Eguna ospatzen dute urtero eta 3 urte dituztenetik ari dira lauburuak margotzen. Kontua da gazte bezala mundura azaldu nahi dutenean, beste gazteen egiteko moduekin eta balioekin identifikatzeko beharra dutela, eta inguru batekin zeinak utziko dien modu interesgarrian beraien gazte identitatea garatzen, euskaraz. Bertso eskolak horretarako aitzakia ematen du”.

Miren Artetxe

“Hizkuntza lankidetza kultura ororen bokazio unibertsalean errotzen da, hortik dihardu tokikotasuna globalizatzen, eleaniztasun eta kulturartekotasun solidarioaren praktikan. Komunitateen trinkotzea ez baitzaio haien munduarekiko irekidurari kontrajartzen. Izan ere, gure komunitate lagunek, euren kosmobizitzetatik, argi adierazten digute, ezagutza kanonikoak askotarikoa eta dibertsitatean oinarritutakoa behar duela. Ezin dugula humanismo berririk sortu gehiengo diren gutxiengoak baztertuta”.

Txema Abarrategi

“Hizkuntza zaharra genuen, eta berau gure bizitza garaikidearen hizkuntza bihurtzea nahi izan genuen: norbanakoaren funtzio guztiak eta gizartearen funtzio guztiak betetzeko gai izango zen hizkuntza. Noranahikoa bazen adjektibo gakoa, ‘funtzio’ da sustantibo gakoa. Gure gurasoen belaunaldiak amestu zuen lausoki, lausoki baina sen erresolutiboz, gu, haien seme-alaben belaunaldikook, bazetorren mundu garaikide hartan, euskaraz biziko ginela (bizi gintezela) zegozkigun funtzio guztiak euskaraz betez”.

Jon Sarasua

“Estaturik ez duten hizkuntzek bizirauten dute Estatuaren kontra eta Estatuaren gogoaren kontra”.

Yasnaya Elena

“Mundua kontatu liteke hizkuntza bakar baten bidez, munduak hizkuntza bakarra egingo balu bezala?”

Anjel Lertxundi

“Narratiba guztiak dira eraikuntza. Narratiba guztiak dira …jolas”

Itxaso Martin

Asanbleak agintzen duenean …

2020-09-10  //  Tosepan  //  Iruzkinik ez

Martitzenean ezustean zendu zen Alvaro Aguilar, Tosepan kooperatibetako aholkulari nagusia. Harekin bizitako momentuak betirako eramango ditut barnean. Berari behin esan nion bezala, pasioa da hemen exijitzea zilegi den gutxieneko hori. Eta pasioa bazuen, jakintza eta egonarria beste.

Tosepan, izan ere, bada bideragarritasuna eta bizigarritasuna uztartzeko ahalegina. Ahalegin lokaztua, noski, benetako ahaleginak diren bezalakoa. Praktika sustengarriak dakartza Tosepanek hainbat alorretan: ekonomia, energia, etxebizitza, elikadura, kultura eta hizkuntzan ere. Eta, azken honetan, elkarrizketa horizontalean ari da euskal herrietako hainbat erakunderekin, Garabide buru.

Borroken pedagogia egiten du Tosepanek, bizipen komunitarioak oinarri. Azken finean, euren helburua da iraganean, mendeetan zehar, pilatutako jakintzak etorkizunera ekartzea. Eta, azken urteotan, hizkuntza ere ereiten hasi dira (Alvarok esan zuen bezala, reforestación lingüística egiten ari dira).

Bere heriotzaren berri izan orduko, Rif-eko Hirak herri mugimenduko kideen hiru atzamarrak etorri zitzaizkidan burura, eta ez dakit zergatik. Hiru atzamarrak: identitatea, lurra, hizkuntza.

TAMAKEPALIS, Alvaro, edo gurean esaten den bezala, auzolana.

Berben indarra

2020-09-07  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Originala Berria egunkarian argitaratu nuen abuztuan, zutabe moduan, eta hauxe da original horren bariazioa.

Txikia nintzenean, liluratu egiten ninduten aho korapiloek (Tres tristes tigres edo Akerrak adarrak okerrak ditu), berba jokoek, amamak asmatzen zituen berbek (Torre Infiel eta embrazar nire ustez enmarkatzeko modukoak dira), irakurtzen nituen komiki eta ipuinek (Gabai edo Elixabete lehoi domatzailea, esate baterako). Gaztetxoa nintzenean, berriz, zoratu egiten ninduten poesiak (Sarrik eta beste batzuek, Urruzuno lehiaketan parte hartzeraino iritsi nintzen), fanzineek (Napartheid beti gogoan), esaera zaharrek (Gotzon Garateren liburuari bi mila buelta eman dizkiot), etimologiak eta, batez ere, musikak (edo hip-hopak, eskola zaharrekoak, Public Enemy buru). Gaur egun, azkenik, horiek ez ezik, antzerkiak (amari zor), ipuin kontalariek, bertsolaritzak, palindromoek (Inoren ero ni, edo ikaskide izan nuen Isasi abizeneko hura) eta enparauek ere sorgintzen naute. Berbak, azken finean, modu batera edo bestera elkarren arrimuan jarritako eleak. Eta horiei gehitu, berbak ere diren lagun arteko solasaldiak, telesailak, literatura lanak eta abar. Berbak beti, aldez edo moldez.

Berbek txikitatik erakarri naute eta horrek, agian, eraman nau eraman nauen lekura. Edo agian ez. Nik zer dakit eta berdin dit, gainera. Baina orain dela gutxi irakurri dut Edward Wilson izeneko biologo batek idatzitako artikulu bat. Bera soziobiologian da aditua eta gure espeziearen jatorriaz ondu berri du ikerketa lan bat. Berak dio, labur zurrean jakina, berbaren abaroan sortu eta garatu zela gure espeziea: egunez, eguneroko gai praktiko eta zehatzei buruz arituta eta, gauez, suaren inguruan korruka, istorio eta mitoei buruz, kooperazioa lagun. Eta horrek, ostera ere, berbaren garrantziaz ohartarazi dit.

Berbek indarra dute, performatiboak dira, modu akademiko ez oso txukunean esanda. Berbek sortzen dute, sorrarazten dute, errealitate bilakatzeko aukera ematen dute (berba eta ekintza bat datozenean, noski). Berbek ez dute esaten soilik, baita egin ere. Mundua eraldatzeko gaitasuna dutela sinestu genuen behin eta horretan gabiltza. Joan Mariri eta beste batzuei esker, esan gabe doa.

Hiztunak erosi

2020-09-01  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Maria Caiñaren artikulua, neuk euskaratua (originala Nós egunkarian argitaratua, 2020ko uztailaren 30ean).

Hizkuntzek, ondare edo tresna diren zehatz jakitea zaila bada (modan dagoen kanpaina politiko-publizitarioaren folklorismoaren graduaren baitan), ez dute zerikusi handirik diruarekin. Edo hori iruditu ahal zaio, inozoki, ulertzen duenari lehen mailako gauzek ez dutela zertan moneta truke izan. Arnasketa edo digestioarekin gertatu bezala, hizketa jazotzen da, bera bakarrik irteten da (gure barru-barruko izaera sozialak apur bat lagunduta) eta ez du baimenik eskatzen. Horrexegatik, ez dago arrazoirik pentsatzeko prozesu hain natural honek horren ohiko eta hautazkoa den sosarekin harremana duela. Orduan, zer egitera etorri naiz hona horren zentzu gutxi duen afera honekin?

Ba, etorri naiz esatera, ematen duenaren kontra, badirela hizkuntza finantzatuak. Ezer berririk ez. Egunkari honen irakurleak ez dira horren inozoak ez jakiteko diruak gizakiok egiten ditugun gauza guztiekin harremanik ez duela. Soziolinguistikari buruzko libururen bat irakurri duen inork badaki ez dagoela hizkuntza hoberik (edo hobeto hitz egiten direnak) edo hizkuntza txarrik. Hori izatekotan, oinarri zientifikorik gabeko aurreiritzia baita. Era berean, jakin beharko luke hizkuntza baten estatusak ez duela zerikusi zuzenik hiztun kopuruarekin (gogoratzen duzue zer den hizkuntza minoritarioa eta hizkuntza minorizatua?). Nire iritziz, ostera, badira hizkuntza finantzatuak eta finantzatu gabeak. Bien arteko ezberdintasuna azalduko dizuet:

Finantzatutako hizkuntza batek irakaskuntza zentroetan irakatsia izango dela du ziurra, publiko edo pribatuetan (edo hibrido, kontzertatu edo pribatu estalietan, zuek deitu nahi duzuen modura). Ziur daki jendeak entzun eta irakurriko dituela hedabideetan, ikus-entzuneko edukiak dituzten plataforma digitaletan bikoiztua edo azpititulatua izango dela, idatzia, inprimatua eta editatua izango dela jite zientifiko zein literarioan, eta testuinguru administratibo guztietan erabilia izango dela, ezelako oztopo edo/eta diskriminazioarekin.

Aitzitik, finantzatu gabeko hizkuntza batek ez du jasotzen laguntzarik egunerokoan aurre egin behar dituen oztopoak gainditzeko, finantzatutako beste hizkuntza batekin lehiakortasun ez-parekoaren eraginez. Finantzatu gabeko hizkuntzek ez dute hedabideetan protagonismo bera garestiago irteten delako. Hizkuntza hauek edozein modutan irakasten dira, eta administrazioek ez diote horrenbeste jaramonik egiten. Badirudi finantzatu gabeko hizkuntzek BEZ zerga altuagoa pagatzen dutela.

Eta zelan konpondu daiteke horren ez bidezkoa den egoera hau? Badirudi erraza dela: finantzatu gabeko hizkuntzak diruztatzen. Zertarako? Ez, ez da hiztunak erosteko. Hizkuntza hauek ez dute behar billeterik kaletik jendea erosteko. Demagun hizkuntza hauetako bat galiziera dela. Ez gara joango kaleetatik eta esan: “Beitu, zuk zergatik ez duzu galizieraz hitz egiten? Ez duzu ikusten horrela beti errenta aitorpenean hobariak izango dituzula? Ez duzu ikusten galizieraz berba eginda oinarrizko errenta jasoko duzula baldintzarik gabe?”. Ez dago hizkuntzen merkatua ere, negoziatu ahal izateko zer komeni zaigun momenturo: “eta galiziera zenbatean duzu? Eta zenbat berba-orduak izango ditut? Ba al duzu gaelikoaren eskaintzarik? Eta ingelesa zer, gero eta garestiago?”.

Txantxa dela dirudi, baina pentsatzen dut gauza horiek pasatzen zaizkiola burutik karguan betikotu nahi duen lehendakari autonomiko bati finantzatu gabeko hizkuntza hauetako bati laguntzak eman behar dizkionean. Lehendakari honek pentsatuko du: sosa nahi badute hiztunekin trafikatzen ibiltzeko, ez diot emango. Ez zait beste arrazoirik bururatzen horrenbeste zabarkeria azaltzeko. Ez dut beste modurik ulertzeko horrenbesteko ez-gaitasuna, hizkuntzarekiko begirune eza eta laguntzen jaitsiera arina (adibide gertukoa dugu galiziera irakasteko kasuarekin). Baina, Galizian egongo balitz lehendakariren bat kezkatuta gai honekin, esango nioke lasai egoteko: hemen inork ez du hizkuntzarekin trafikatuko. Galizierak finantzamendua behar badu, ez da merkatuan saltzeko. Galizierak finantzamendua behar badu, ez hiltzeko arrazoi bakarragatik du, eta berarekin batera gure idiosinkrasia, gure kosmobisioa, gure identitatea eta gure duintasunaren puska handi bat mantentzeko.