Faroak

2020-06-01  //  Etxealdia  //  Iruzkinik ez

Sasoi latzak datoz, baita euskararen aldeko mugimendu sozialarentzat ere. Baina argi izan behar dugu gaur-gaurkoz badirela gure bidea argitu dezaketen faro batzuk. Yayo Herrerok nik baino hobeto azaltzen du, jakina: “Esperientzia komunitarioetan, ekonomia sozial eta solidarioan, emakumeengan, jatorrizko herrietan, agroekologian pilatutako jakintzak, azken finean, sistemaren ertzetan sortutako jakintza konplexuak dira gaur eta hemen egin behar ditugun eraldaketa sozialak argitzen dituzten faroak”. Kontseilua ere bide horretatik ari da Geroa euskaratik izeneko kanpainarekin.

Hortaz, nik gaur bost faro ekarri nahiko nituzke hona. Beste hainbat daude, baina bost hauek nabarmendu ditut nik:

• Aiaraldea Ekintzen Faktoria: mundua (edo euren eskualdea, gauza bera dela) aldatu nahi dute ekonomia solidariotik eta euskaraz. Autoeratzetik eta euskaraz. Jendearen beharretatik eta euskaraz. Bide batezko euskalgintza ere deitu zaio ekiteko modu honi eta, nire ustez, etorkizunean bide horretatik jo beharko genuke (aipagarria da, zentzu horretan, Lautadakoek ere bide beretsua hartu izana, moldaketak moldaketa).
• Dinamoa: Azpeitia inguruan orain dela urte batzuk martxan jarri zuten izen honekin sormen gunea. Euskara hutsez aritzen dira, baina, horrez gain, hainbat balio ere txertatuta: parte hartzea, emaitza baino prozesuari begira, sortu aditza pluralean jokatzen dute, artistekiko hurbiltasunezko tratua dute eta abar. Nik baino hobeto esplikatu zuten orain gutxi Argian egindako erreportaje mamitsu honetan.
• Iruinkokoa: Iruñean bigarrenez egin dute Iruinkokoa eta horren inguruan artikulu mamitsua argitara eman zuen Dantzan.eus webguneak. Prozesua, plaza hartzea, euskaldunen komunitate trinkotzea, umorea, ondo pasatzea, bizipen positiboak eta abar dakartza maskaradun festa honek. Baxenafarroan egiten diren Libertimenduek ere antzeko funtzioak betetzen dituzte.
• Oihaneder euskararen etxea: orain arte, ohituta geunden Kafe Antzokietara, non ostalaritza zerbitzua eta kultur plaza nahasten ziren. Eredu ona da eta horren adibide da Bilbokoaren ostean euskal herrietan sortutako tankera beretsuko proiektuak (Durango, Elgeta eta abar). Baina Gasteizko honek badu berezitasuna (eta da ostalaritza proiektua oraindik ez dagoela martxan). Eta, hortaz, feminismoak hartutako ahalduntze-eskolen proiektura gehiago hurbiltzen da (ikastaroak, kultur jarduerak eta abar antolatzen ditu) ohiko Kafe Antzokietara baino.
• Herri haur eskola: urteetan aldarrikatzen eta eskatzen ibili dira Iruñea aldean haur eskola euskaldunak eta beti topatu dituzte han eta hemen oztopoak eta trabak. Aurten, baina, aurrerapausoa egin dute eta gurasoek eurek sortuko dute herri haur eskola. Bidea hortik doa, duda barik. Zuzeun egin diote elkarrizketa Saioa Anzizuri eta oso interesgarria da nondik norakoak hobeto ulertzeko.

Bost faro, bost argindar, bost argilagun, etorkizuneko bidexkak nondik nora joan daitezkeen antzemateko. Ea horiek (eta beste askok) bidea argitzen diguten.

Nork eragiten du erabileran?

2020-05-25  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Pasa den astean albiste pozgarri bat plazaratu zen: azken 100 urteotan lehendabiziko aldiz euskararen erabilera gaztelaniaren erabilera baino altuagoa dela Tolosako kaleetan. Datua pozgarria da, baina tentuz hartu beharrekoa nire ustez (joerak bai dio erabilera urtetik urtera handiagoa dela, baina neurketen eraginez baliteke hurrengo urtean datua apur bat baxuagoa izatea. Nik parra daudela esango nuke, baina, tira, ulertzen dut titularra).

Albistea pozteko modukoa da, are gehiago kontuan izanda Tolosak bere eskualdean betetzen duen funtzioa. Eta Miquel Grosek egindako ikerketa honekin, gainera, koherentea da. Labur zurrean, Miquelek aipatzen zuen eskualdeburuak direla Nafarroan euskararen berreskuratzearen motor.

Baina … egon zen sare sozialetan Galtzaundi euskara elkartea zoriondu zuenik. Eta, seguruenik, Galtzaundik badu zer zoriondua (beste eragile askok bezala). Hala ere, kaleko erabilera bezalako adierazle multifaktoral bat elkarte baten lanera errenditzeak badu arriskurik. Izan ere, beste herri edo eskualde batzuetan erabilera jaisten bada, orduan, logika horrekin, aipatu beharko genuke bertako euskara elkarteak lana ez duela txukun egin (eta, agian, hala da, baina ez du zertan).

Hortaz, zoriondu bai, noski, baina kontuz. Zoritxarrez (ze bestela errazagoa zatekeen) milaka faktorek dute eragina erabileran eta ezin zaio egotzi eragile baten lan onari edo lan ez hain onari.

Arteak guri zer?

2020-05-18  //  Sailkatu gabea  //  2 iruzkin

Orain dela ez asko deskubritu nuen badagoela figura bat arte-zuzendari deitzen dena. Marketin arloan oso erabilia da, baina beste arlo batzuetan ere hasi da lanean (bideo-klipetan eta abarretan). Eta zertan datza arte-zuzendari baten lana, ba? Bera da kontzeptu abstraktu bat irudi bihurtzen duena.

Orain gutxi ere, arte garaikideari buruzko ikastaro bat egin dut (etxealdian, badakizue). Eta balio izan dit artetzat neukan kontzeptua apur bat zabaltzeko (eta, bide batez, gurean egiten diren hainbat ekintza artetzat hartuak izan daitezkeela pentsatzeko, baina hori beste kontu bat da). Eta, amaitutakoan, arte-zuzendariaren figura etorri zait berriro burura. Eta horrekin batera galdera (zalantza) bat: gure protestek, ekintzek edo dena delakoek behar al dute arte-zuzendari bat? Edo, beharbada, apalago planteatuz, behar al dute arte-zuzendari baten aholkurik?

Jo, ba ez dakit, baliteke. Gure mugimenduen esku hartze ereduak seguruenik berritu beharko genituzke, joskerak askatu beharko genituzke, koreografia kolektibo berriak sortu beharko lituzke gure mugimenduak, partitura sinple eta oinarrizkoa idatzi edo interpretatzeko, gero bakoitzak bere kasara interpretatu dezala, tokian tokiko berezitasunen arabera, edo egoera bakoitzaren arabera.

Dudak, zalantzak eta abar. Eta gai hau apur bat harago eramanez: behar al du arte garaikidearen ekarpena euskararen aldeko mugimenduak? Ez daukat erantzunik, baina bai kezkatzen nau orain dela ez asko Ismael Manterolari ez dakit nori irakurri nion hau: arte garaikidea dela gaur eta hemen arte adierazpiderik erdaldunena. Horrek asko kezkatzen nau.

Komunitatea hats-bahiturik

2020-05-11  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Ainize Madariagak iaz argitaratu zuen izenburu hau zeukan liburua (azpi-izenburuarekin hobeto ulertzen da: hiztunaren trauma, diagnosia eta paliatiboak). Zuberoako pertsona baten historia kontatzen du ikerketak, bizitza-historia izeneko teknika baten bidez. Pertsona horrek lau-bost urterekin behartu zuten euskaratik frantsesera pasatzera, eskolan baina baita etxean ere. Handik urte batzuetara, psikoterapia egiten hasi zen eta terapia hasi eta bost urtera, trauma horren zantzuak deskubritu eta hizkuntza erauztearen inguruko minak eta lotsak azaleratu. Hori da labur-labur liburuko protagonistaren bizitza.

Ainize Madariagak bizitza-historia hori marko teoriko baten barruan kokatzen du eta norbanakotik jendartera proiektatzen du kasua. Bere iritziz, oro eri gaude, trauma komunitateak du, alegia. Diagnosi osoa egiten du liburuak (kolonialismoa, mespretxua eta abar).

Gehiago interesatzen zait, ostera, hortik ateratzeko bidea. Eta nor izateko bide horretan, sorkuntza edo sormena proposatzen du egileak (eta nire artikulu hau aipatzen du, bide batez). Izan ere, erresilientzia da bidea (gurera ekarrita, irauntza) eta horretarako, autozentratu edo ahaldundu behar dugu, gugan zentratu behar dugu (ez gara gure baitakoak!). Eta, bide horretan, Ainize Madariagak masturbazio linguistikoa ere proposatzen du (nahiz eta berak ere aitortzen duen ganorazko bizitza sexualerako partaideak ere beharrezkoak diren). Azken finean, elkar ahalduntzeko guneak eraiki, sortu behar ditugu.

Ez nuke amaitu nahi gauza bat aipatu barik. Izan ere, liburua osorik irakurri dut, hasi eta buka. Eta, nire ustez, liburuaren harribitxirik bitxiena azken orrialdeetan dago. M. J. Sibille psikoterapeutari egindako elkarrizketa osorik transkribatuta dator. Gomendatzen dut goitik behera eta ezker-eskuma irakurtzea, eta, ahal dela, azpimarratuz. A zer gozatua!

Balkoietako behaketa

2020-05-06  //  Etxealdia  //  Iruzkinik ez

Etxealdia bizitzen ari gara Euskaraldiarekin batera. Ariketa batzuk egin ditut eta beste batzuk, ostera, ez. Baina bai egin dut ariketa bat (akaso, egin behar ez zena): balkoietako behaketa. Lasai, ez naiz ibili inori ezer esaten balkoietatik (ez ume, ez guraso, ez txakur-jabe, ez beste inori). Baina bai entzun ditut elkarrizketak, entzun ditut etxeko ohiturak eta abar.

Lehenik eta behin, oraindik Bilboko Zazpi Kaleetan bizi naiz, gutxi barru Deriora banoa ere. Eta etxealdia hasi denetik, esan dezaket euskara gehiago entzuten dudala kalean. Agian, lehen ere entzuten zen, baina turistek alde egin dutenetik bertakoon berbak ozenago entzuten ditut neure balkoitik, okindegirako bidean, edo umeen solasak eta abar.

Horrez gain, ondoko bizilagunen hizkuntza ohiturak behatzeko aukera ere eman dit egoera honek. Adibidez, pareko etxean bizi da familia bat, bi guraso eta bi ume. Euren artean beti ari dira berbetan gaztelaniaz, gutxi batzuetan umeei euskaraz egiten badiete ere. Baina … gurekin umeak euskaraz ari dira, baita gurasoak ere (zailtasunak badituzte ere). Apur bat urrunago, badago beste familia bat. Aita, ama eta bi seme. Aitak umeekin beti egiten du euskaraz (umeek berari gaztelaniaz egin arren) eta amak beti gaztelaniaz. Nik uste nuen euskararik ez zekiela, baina … aurreko egunean balkoian nengoela, nirekin hasi zen euskaraz egiten balkoitik balkoira (eta zeharo harrituta geratu nintzen).

Bi egoera dira, baina zer pentsatua eman didatenak. Batetik, erakusten dutelako hein batean euskaraz aritzen direnen indarra handia izan daitekeela besteen ohiturei begira. Zergatik egiten dute hiru horiek gurekin euskaraz euren ume eta abarrekin egiten ez dutenean? Ba, seguruenik, gu euskara hutsean aritzen garelako. Eta, bestetik, euskararen etxeko erabileran euskaraz halamoduz dakiten horiek zer paper garrantzitsu bete dezaketen (eta askotan ez duten betetzen) pentsatzera ere eraman nau horrek.

Eta, gogoratu, gaur eta hemen, balkoia ere dela gure territorio libre (ia) bakarra.

Aldatuz

2020-05-04  //  Etxealdia  //  Iruzkinik ez

Etxealdi honek erakutsi digu gauzak aldatu behar ditugula, ekonomian, kontsumoan eta abarretan. Baita hizkuntza kontuetan ere, nire ustez. Mapa zahar batzuk erre behar ditugu. Gure amets kolektiboaren sasoia da eta orain da. Orduan. Atzo. Bihar. Gaur. Herrigintza sasoia da, herrigintza garaia da.

Zomorro ostia honek ere erakutsi digu eguneroko ohiturak aldatzea ez dela horren zaila edo, behintzat, eguneroko ohitura batzuk aldatzea ez dela horren zaila. Gainera, Euskaraldiak erronka batzuk jarri ditu egun hauetan horietan sakontzeko, bidelaguntza moduan.

Eta erronka horiei lotuta, Berriak artikulu-serie bat egin du eta artikulu batzuetan aurrera egiteko aholku garrantzitsuak eman dituzte aditu batzuek, Gemma Sangines, Maite Asensio, Pablo Suberbiola edo Ainhoa Lasa, kasurako.

Pareen arteko sareak sortu nahi izan dituzte, bizipenak eta abar partekatzeko. Aldaketa horietan garrantzitsuak dira errutinak, gogoetarako errutinak, ekintzarako errutinak eta ebaluaziorako errutinak. Geure buruarekin, jakina, baina baita kolektiboki ere. Politika horizontalak behar ditugu pertsonen arteko harremanetan eragiteko, behetik gora eta elkarri ahaldunduz, komunitatea sortzeko eta eratzeko. Gutako bakoitza da eta izan daiteke eredu, ez ala?

Aipatzen hasita …

2020-04-30  //  Aipuak  //  Iruzkinik ez

“Euskal ikuspegia ez da kontzeptu edo kategoria estatiko bat, ezta gutxiago ere; euskal ikuspegiaren izaera dinamikoak -non kanpo eragin ororekiko hartu-emanak etengabeak (izan eta izango) diren- iraunarazi du. Lanabes filosofiko, estetiko edo poetiko desberdinak baliatuz bide berriak zabaltzen direnei esker, euskal ikuspegi aldakor horrek denboraren igarobidean aurrera segitzen du”.

Hasier Arraiz

“Ez dugu Neguko Jauregia okupatuko. Ez goaz Bastilla okupatzera. Ez bilatu epikarik. Zeruak hartzea baino lurra lantzea da gurea. Ez espero epopeiarik. Heroi ahalguztidunaren balentriak baino, herritar xumeen auzolana dugu oinarri. Ez dago mitorik. Mirarietan baino eguneroko erabakietan sinesten dugu. Ez gaude fokuen argipean. Ez dugu mikrofonorik parean. Ez dugu alfonbrarik oinazpian. Baina gure txikitik gauzak aldatzen ari gara, emeki, ahoz aho, herriz herri, eskutik eskura. Nork bere gurutzada partikularra abiatu ordez, hautu komunak eginez. Taldean. Harrokeriarik gabe harro gaude. Izan nahi duguna egiteagatik, harro”

Errigora

“Esku batekin urgentziei eusten diegu eta, bestearekin, utopiak laztantzen ditugu”.

María Galindo

“Guretik izendatu eta definitu beharra dugu mundua, mundua geure egiteko”.

Atopia

“Feminismoak egiten duen bezala, hizkuntza gatazka azaleratuko duen lan-molde eta forma askotariko praktika politiko euskaltzale baten premia dago”

Plaza hutsa

“Euskaldun izatea eta emakume izatea subalternitate mota ezberdinak dira, subalternitatea ez baita edukiaren arabera ezartzen, ezpada botere erlazio batean kolektibo bateko kide gisa duzun posizioaren arabera. Horrek esan nahi du «euskalduna» kontzeptua erlazionala eta performatiboa dela, ez soilik denotatiboa («soilik» hori garrantzitsua da). «Euskalduna» ez da soilik euskaraduna, «alemana» alemanieraz egiten dakiena ez den bezalaxe edo «emakumea» alua duen izakia ez den bezalaxe”.

Jule Goikoetxea

Plaza hutsean

2020-04-27  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Plaza hutsak izan gura du hamaika borroken topaleku, ezkerreko independentismoak akuilatuta. Borroka horien artean, noski, euskararen aldeko borroka ere badago. Eta, hori dela eta, euskalgintzari lotutako txostena egin dute (eta ez, ez dago txosteneraz idatzia, ez!).

Gogoeta interesgarria iruditu zait eta puntu askotan bat egiten dut irakurketarekin. Iruditzen zait ariketa zintzoa egin duela ezker abertzaleak dokumentu honetan. Azpimarra batzuk egin dizkiot dokumentuari:

Aitortza zor zaio mugimendu euskaltzaleari eta, oro har, euskararen alde egindako ekimen orori. Egindako lanak bizia eman dio euskarari. Galera prozesu azkarra gelditzeko gaitasuna izan du.

 

Euskararen lurraldea  zabala eta askotarikoa izanik, ez da beti asmatu berreuskalduntze estrategiak lurralde eremu bakoitzeko errealitate soziolinguistikora eta soziokulturalera doitzen.

 

Euskararen geroa hiztun kontzienteak sortzeko gai den herri-gogo zaharberrituari lotua ikusten dugu inoiz baino gehiago. (…) Ametsa barreiatuko duen mugimendua behar du garai honek, euskal hiztun kontzienteak sortzeko gai diren praktika diskurtsiboak.

Koronategia

2020-04-21  //  Etxealdia  //  Iruzkinik ez

Etxealdian gaude eta azken egun eta asteetan dinamikak sortzen ari dira han eta hemen, euskara ikasteko, euskara praktikatzeko eta hizkuntza ohiturak euskarara aldatzeko. Batzuk aipatu gurako nituzke (eta ziur naiz ezagutzen ez ditudan asko egongo direla han eta hemen).

Euskaltegi eta berbalagun taldeak martxan izan dira egun hauetan, egun batetik bestera presentzial izatetik online izatera pasatu dira. Meritu handiko aldaketa, ea horrek ere aurrera egiten duen (adibidez, Bilboko Gabriel Aresti euskaltegikoak zelan bizi ari diren konfinamendua kontatzen dute bideo honetan argazki bidez). Jarraitu, adibidez, #Ezgaitumututuko traola twitterren. Mintzalasaikoak ere ari dira zerotik (eta frantsesetik abiatuta) euskara ikasteko ikasgaiak igotzen euren webgunean (euskara deskubritzea deitu diote, biba zuek!).

Horrez gain, Yasmine, AEK-ko ikasle bat, ari da bideoak grabatzen euskara ikasteari buruzko aholkuak eta gomendioak ematen. Pareen edo berdinen arteko ikasketak beti dira esanguratsuak (zure ikaskideekin zenbat ikasi duzun errepasatu mentalki mesedez).

Zaintza sareak eratu dira euskal herri eta auzoetan. Algortan eta Bilboko hainbat auzotan behinik behin, ari dira eskoletako umeentzako mintzapraktikak antolatzen.

Eta, zelan ez, Etxealditik Euskaraldira ekimena, etxeetako hizkuntza ohiturak astindu eta euskarara aldatzeko.

Izango dira gehiago, baina nik hauek nabarmendu nahi izan ditut. Zuek baduzue besterik?

Identitategintza

2020-04-18  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Aurrekoan aipatu nuen esku-liburuan identitateari buruzko diagnostikoa egiteko galdetegia proposatzen zuten. Zeharo bitxia (seguruenik nire ikuspuntu zuri eta europarrak zerikusia izango du horretan) iruditu zait eta zuekin konpartitu gura nuen galdetegia bera. Jarraian datoz horren inguruan egiten diren galderak. Guztiak 1etik 5era puntuatuz gero, identitateari buruzko diagnostikoa izango ei duzue:

• Gure komunitateko kideek erabiltzen dituzte berbak edo esamoldeak honen tankerako gauzetarako: agurrak, zeremoniak, jaiak, kantuak, erritualak, …
• Gure komunitateko kideek beti erabiltzen dituzte berbak edo esamoldeak (agurrak, zeremoniak, jaiak, kantuak, erritualak, …) egoera jakin batzuetan.
• Gure komunitateko kideek uste dute erabili behar direla berbak edo esamoldeak (agurrak, zeremoniak, jaiak, kantuak, erritualak, …) egoera jakin batzuetan.
• Hurrengo belaunaldiak ikasten ari dira berba edo esamolde horiek (agurrak, zeremoniak, jaiak, kantuak, erritualak, …)?
• Gure inguruko erakundeen politikek edo jarrerek laguntzen al diote gure identitate etnikoaren garapenari?