100 urte barru zer?

2020-02-17  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Gaur igarlearen mozorroa jantziko dut eta 100 urte barru zelakoa izango den gure hizkuntza komunitatea iragarri nahi dizut, zuri, blog honen irakurle (edo) zaren horri.

Orain gutxi irakurri dut (erreferentziak ez ditut gorde eta ez naiz akordatzen) 100 urte barru euskaldun berririk ez dela egongo eta 100 urte barru euskalkiak bizirik egongo direla. Eta, gauzak horrela, ni ere animatu naiz iragartzen etorkizuna. Jakina, onena da 100 urte barru seguruenik ez garela egongo bizirik hau irakurri eta idatzi dutenak eta hori abantaila da iragarpenak egiteko.

100 urte barru zelakoa izango da euskararen ezagutza, motibazioa eta erabilera? Ba, batek daki. Euskalkiak egongo dira? Ba, seguruenik bai (euskalki berriak ere egongo dira, edo, behinik behin, gaur erabiltzen den euskara-mota bati euskalki deituko zaio). Euskaldun berriak egongo dira? Ba, seguruenik bai, immigrazio fluxuek jarraituko duten heinean, baina tira, seguruenik, beste izen batekin ezagutuko ditugu horiek.

Ezagutza, aldez edo moldez, handiagoa izango da orain baino. Litekeena da zonalde batzuetan %100ekoa izatea ulermena. Erabilerari dagokionez, ahozko erabileran jarraituko du indarra izaten hautuak. Hau da, hiztun bakoitzak erabakitzen jarraituko du erabili ala ez erabili. Idatzizkoa, baina, bermatuxeagoa egongo da. Asmatuko dira moduak itzulpen automatikoak sistematizatzeko, asmatuko dira moduak euskarazko edozein testu edozeinek ulertzeko.

Motibazioetan egongo da etorkizuneko gakoa, hala ere, nire ustez. Asmatu beharko ditugu/dituzte motibazioetan eragiteko bideak. Izateko nahiak erabakiko du, hein handi-handi batean, geroa. Izateko nahi hori zenbat eta handiagoa eta eraginkorragoa izan, orduan eta etorkizun oparoagoa izango du gure hiztun komunitateak.

Eta hala bazan edo ez bazan, sar deiela kalabazan ta atara deiela Derioko plazan.

Burutik ala bihotzetik?

2020-02-10  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Ahalduntzeaz edo boteretzeaz (edo nire kide den Ziortzak dioen modura, burujabetzeaz) asko egiten dugu berba euskalgintzetan, aldez edo moldez gehientsuenok bide horretan ari gara edo, behintzat, hori dugu helburu. Eta ondo dago, eta bat nator, eta abar.

Baina egiteko orduan, nire ustez, gehiegi jotzen dugu burura (igual ume edo gaztetxoekin ez horrenbeste, baina nagusiekin bai, erabat). Eta bihotza zer? Eta emozioak, inpultsoak, bulkadak, zer? Eta bizipenak, zer?

Euskarabenturak markatzen du, nire ustez, iparra. Baina, atzera begiratu, eta nire inguruan (Derion, Txorierrin) zein izan da nire adinaren bueltako jendea euskaltzaletu duena? Buruak aginduta euskaltzaletu dira? Edo bizipenek aginduta?

Bizipenak duda barik. Bizipenak Lainomendin, bizipenak AEKn, bizipenak Hori Baien, bizipenak militantzian, bizipenak etxean, bizipenak Berbalagunen. Horiek izan dira bideak, ez gogoeta sakon eta eraldatzaileak (horiek gerora etorri dira, kasu batzuetan behintzat). Horiek izan dira abiapuntuak. Eta abiapuntu horiek eraikitzen galdu beharko genuke denbora, gogoetak ahaztu barik. Edo ez …ahalduntzea/boteretzea/burujabetzea arrazionalki egin behar da? Erantzunik ez dut, galderak hamar mila.

(B)uztartu praktika eta teoria

2020-02-03  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Abizen politen gudan ekintzek dute hitza. Utopiaren iparrorratza ez dute imantatzen berba sakonek, lokatzean sartuta egiten diren ekintzek baizik. Ideiak dira eraldaketa sozialean dauden armarik indartsuenak bai, baina baldin eta ekintza bihurtzen badira. Ezin gara teoria politen altzoan lokartu, hankak sartu behar ditugu basatzean eta oinatz horiekin erliebe berriak marraztu lurrazalean. Baina horrek ez du esan gura planifikatu behar ez dugunik. Bai planifikatu behar dugu, baina planifikatu behar dugu ibilian. Errealitatearen aldaketei aurre hartu behar diegu, ezinbestean.

Behar dugu zolitasuna, pazientzia, zuhurtasuna eta sormena. Esanguratsuak izango diren eta esangura bera sortuko duten praktika kolektiboak behar ditugu. Antolakunde sozialak subjektu pedagogiko bihurtu behar ditugu, jakintza sortzen dute eta sortu behar dute, akademikoa bezain baliagarria izan daitekeena (formak formatzen du!). Elkarte eta abarrek ibilbide pedagogikoa egin behar dute eta, momentu batean edo bestean, akademiarekin uztartu. Eta bien arteko txirikordan haritu eta ehundu. Jakintza kolektiboa helburu, dibulgazioa helburu.

Eraldaketak egin nahi ditugu euskararen aldeko mugimendu sozialok eta, horretarako, lehenago geure buruak eraldatu behar ditugu. Eraldaketak egiten baitira nork bere burua eraldatzen. Eta horretan ere sartu behar ditugu oinak, zikindu arren, basatzean blai atera arren.

Irakurgaiak: Euskararen bidegurutzetik

2020-01-27  //  Irakurgaiak  //  Iruzkinik ez

Durangon erosi nuen Kike Amonarrizen “Euskararen bidegurutzetik”. Irakurri behar nuen liburua, gainera, tesirako, badaezpada, baina, batez ere, erosi nuen interesez. Eta liburuak zer dakar? Kikeren beste soziolinguistika ekarpenak bezala, baikor eta dibulgatiboa da honako hau. Euskarak (euskaldunok!) dituen erronkak, aukerak, beldurrak eta ahulguneak aipatzen ditu Kikek estilo bizi eta irakurterraz batean.

Gauza asko azpimarratuko nituzke liburutik, baina, tira, iruditzen zait euskalkiak eta batuaren arteko eztabaidan egiten duela ekarpenik berritzaileena. Ni ere nazkatu naiz euskalkien mapa horiek ikusteaz, nazkatu, ez dutelako gaur egungo errealitatea inola ere irudikatzen. Zergatik? Ba, euskararen mapatik kanpo kokatzen dutelako hainbat lurralde (eta, horiekin batera, hainbat hiztun) eta, bestetik, homogeneizatzen dutelako homogeneoa ez dena. Izan ere, eta adibide bat jartzearren, Derio mendebaldeko euskararen eremuaren barruan kokatzen dute. Eta hala da, derioztar batzuek mendebaldeko euskaraz egiten dute berba, baina beste hainbatek batuaz egiten du berba, eta gehientsuenok batua eta euskalkiaren arteko nahasketa moduko bat (baten bati mordoiloa irudituko zaiona, baina berdin digu).

Hortaz, iruditzen zait euskalkiek ikaragarrizko garapena izan dutela. Garapena eta nahasketa, eta gaur eta hemen oso gutxi direla (eta gero eta gutxiago) euskalkian egiten dutenak. Gehienok batua eta euskalkiaren arteko nahasketa egiten dugu, modu batera edo bestera, puruago batzuetan, nahaspilatuago besteetan. Eta, horrez gain, gero eta hiztun gehiago ari dira batuaren bere moldaketa propioa erabiltzen, hango eta hemengo berbak txertatuz eta hango eta hemengo esamoldeak. Eta hori da XXI. mendeko benetako euskara. Eta ez euskalkien mapa horiek islatzen dutena.

Zergatik kantatu euskaraz?

2020-01-20  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Lander Muñagorrik Hizneteko sakontze egitasmo zeharo interesgarria egin du. Bertan aztertu du zergatik hautatu duten egungo musika talde batzuek euskaraz kantatzea. Eta, horretarako, hiru musika talderen kideak elkarrizketatu ditu: Izaro, Huntza eta ETS.

Merezi du sakon aztertzea bakoitzak zer dioen, bakoitza zer egoeratik abiatzen den euskaraz aritzeko erabakia hartzeko, bakoitzak dakartzan ñabardurak eta ideiak. Nire ustez, gaur egungo gazteen erabilera azaltzeko hainbat faktore topatu daitezke ikerketa horretan (eta, agian, aurrera egiteko palanka batzuk ere), bizipenak eta sentimenduak beste gai batzuetara estrapolatuz gero.

Dena den, niri ikerketak gauza bat erakutsi dit (aurreiritzi bat, gurago baduzue): melodia bakoitzak, kanta bakoitzak hizkuntza bat eskatzen duela (Izarok dio hau eta Lander Muñagorrik honi hautu estetikoa deitzen dio). Eta itzelezko barregura ekarri dit. Izan ere, euskarazko musika (eta ez dut uste bakarra denik) bertsioez josita dago, beste hizkuntza batzuetatik euskarara ekarritako kantuez josita hain zuzen ere. Baina, tira, ni ez naiz kantu egilea eta agian, akaso, beharbada, apika, melodia bakoitzak hizkuntza bat eskatzen du. Edo, agian, nire bizitzako banda sonora urte askoan izan den Salam agur diskoa ez da euskaraz (eta ni konturatu ez).

Hala ere, Landerren ahotik entzun gura badituzue ikerketa honen nondik norakoak, Gasteizen, Oihanederren, izango duzue aukera otsailaren 25ean.

Ikerketa soziolinguistiko bat egiteko 10 baliabide

2020-01-13  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Doktoretza tesiaren azkenaurreko txanpan nago eta, hori dela eta, gustatuko litzaidake zuekin konpartitzea ikerketa soziolinguistiko bat egiteko “deskubritu” ditudan hamar baliabide. Ez dira bakarrak inondik ere, baina, tira, nire hamar proposamenak dira. Jakina, edonork bete dezake zerrenda hau eta baliabide berriak proposatu (edo daudenak kritikatu). Goazen ba!

1.Galdera bat, kezka bat, gai bat. Hori izan behar da ikerketaren abiapuntua, ikerketaren gaia edozein delarik. Komeni da galdera hori ahalik eta zehatzena, ahalik eta xeheena izatea, ahalik eta originalena. Eta, era berean, komeni da beste batzuek (ez derrigorrez soziolinguistika alorrekoek) egin dituzten galderak, kezkak edo gaiak begiratzea, ideiak hartzeko.

2.Behin galdera, kezka, gaia aukeratuta, egin bilaketa azkar bat sarean. Zertarako? Ikusteko ea beste inork hori bera ikertu duen. Hala balitz, seguruenik, lehen baliabidera itzuli beharko zenuke eta galdera, kezka edo gaia beste modu batera egin edo galdera, kezka edo gai berria aukeratu.

3.Bibliografia bilatzea izaten da edozein ikerketaren funtsetako bat. Eta bibliografia bilatzeko lekurik arruntena (internetez gain) liburutegiak dira. Gurean gai soziolinguistikoen inguruan liburutegirik osatuena Habe liburutegia da. Bilaketak egin daitezke online, eta eskaerak egin. Gainera, EAEko edozein herritara eramaten dizkizute liburuak. Nire ustez, hango liburuzainei laguntza eskatzea ere bada bide eraginkor bat, eta euren aldizkarien zerbitzu alertetan alta ematea (bibliografiaren jarraipena egiteko). Baliabide asko ditu liburutegi horrek eta nire susmoa da gutxi(egi) erabiltzen dugula.

4.Euskarazko soziolinguistika akademikoan Bat aldizkariak du nagusitasuna. Gainera, bilatzaile txukuna du eta artikulu gehienak eskegita daude interneten (azken bi urteetakoak izan ezik, baina horiek, adibidez, Habe liburutegian eska daitezke).

5.Inguma datu-basea ere izan daiteke tresna indartsua bilaketak egiteko (dokumentu gehiegi ez dute eskegita, baina gero horiek eska dakizkioke, salbuespenak salbuespen, Habe liburutegiari).

6.Nazioarte mailako bibliografia asko dute Habe liburutegikoek (eskaerak ere egin daitezke), baina agian bilatzen ari zarena aurkitzea zaila da. Bilatu beste bi tresna hauetan: academia.edu (kontuz, spam asko du webgune honek) eta google research (alerta zerbitzua ere badu honek, interesgarri izan daiteke gai baten inguruan argitaratzen dena zer den jakiteko).

7.Euskaraz soziolinguistikari buruz ikertu dena jakitea beti da onuragarri (galdera edo kezka lausoa baduzu, hau izan daiteke lehen pausoa). Eta, horretarako, horiez gain, Hiznet graduondokoan egindako ikerketak kontsultatzea (eta kasu batzuetan ikerketan bertan erabiltzea) komeni da.

8.Ikerketa bat egiteko asko irakurri behar da, asko. Baina gehienetan ez da nahikoa izaten eta landa-lana ere egin behar da. Eta landa-lanean ikerketa tresnak erabili behar dira. Horretarako, komeni da tresna horiek noiz, non, zertarako eta zelan erabili behar diren jakitea. Mila eta bostehun eskuliburu daude han eta hemen. Euskaraz, baina, bakarra ezagutzen dut: Patxi Juaristiren “Gizarte ikerketarako tresnak” liburua. Online dagoena, EHUren webgunean.

9.Landa-lana egin ostean, ikerketa idatzi behar da. Estilo propioa bilatzea bide polita da (ezin da ahaztu idatziak formala behar duela), estilo bizia. Komeni da, esate baterako, Berriako estilo liburuak dioena kontuan hartzea. Kontuz akatsekin! Zuzentzaile ortografikoa pasatzea da minimoa, baina hortik harago ere joan daiteke: lagun batzuei zuzentzeko eskatu dakioke. Eta zalantza terminologikoak badituzu? Ohiko tresnez gain (hiztegiak, datu-baseak, …), Eusko Jaurlaritzak orain dela urte batzuk soziolinguistikari buruzko hiztegia plazaratu zuen eta hori ere izan daiteke leku on bat zalantza horiek uxatzeko.

10.Ikerketa amaitu duzu, bai, baina ikerketa ez da hor amaitzen (edo bai, hori bakoitzaren erabakia da). Ikerketa ere komunikatu behar da. UEUk, adibidez, badu Ikergazte kongresua (bi urterik behin), Txillardegi sariak ere badira, eta ikerketa argitaratzeko bideak ere hainbat dira (UEU bera edo sarean eskegi, edo blog bat abiatu, edo sare sozialetan zabaldu, edo aldizkarietan plazaratu edo denak batera).

Trikua esnatu da

2020-01-07  //  Irakurgaiak  //  Iruzkinik ez

Aspalditxotik dabiltza Lorea Agirre eta Idurre Eskisabel euskalgintzak eta feminismoak lotzen. Eta bide horretan urrats kualifikatua egin dute “Trikua esnatu da” liburuarekin, nire ustez. Bisturi finez disekzionatu dute euskararen inguruan azken aldion dabiltzan hainbat eztabaida: erabilerari lotutako eztabaidak, euskalkien eta batuaren artekoak, arnasguneen mitifikazioa, euskaldun zaharren pribilegioak, eta abar.

Ez naiz kritikaria eta ez dut nahi kritika egin. Liburuan azpimarratu ditudan esaldi eta ideia batzuk baino ez ditut ekarri gura, ea baten batentzat amu egokia den liburua irakurtzeko:

Naturalizazioa da azpiratze egoeran dagoen norbanakoari sinestaraztea hori dela naturaz, berez, dagokion lekua.

Hizkuntza ez da komunikatzeko tresna hutsa, ezta ere diskurtso edo ideologiak eraiki eta zabaltzeko tresna hutsa bakarrik, baizik eta hizkuntzari berari buruzko irudikapenen kutxa da.

Zuraren sendotasuna eta malgutasuna uztartuko dituen komunitategintzan, hizkuntzagintzan, herrigintzan, asmatzea da, beraz, gakoa. Eta horretarako feminismoa eta haren ikuspegi intersekzionala lanabes ezinbestekoak dira gure ustez.

Horrez gain, gustatuko litzaidake goraipatzea euskalgintza eta teoria dekoloniala lotzeko egile biek egiten duten ahalegina. Bide horretan eskari bat egiten dute: ea inork teoria dekolonialen bidetik ikertzen duen euskararen historia soziala. Hau da, ea emakume hiztunaren errelatua osatzen den, beti ere genealogia intersekzionala aplikatuz. Zentzu horretan, euskalgintza modernoaren sorrerak bultzada dekolonizatzailea argia izan zuen. Hau da, euskalgintza dekolonizazio ariketa kontzientea izan zen.

Txikigintzaren ameslariei gorazarre

2019-12-16  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Blog hau leial irakurtzen dutenek badakite doktore-tesia egiten ari naizela. Tesi hori egiten ari naiz euskara elkarteen gainean. Eta, horretarako, hainbat eta hainbat pertsonekin ibili naiz berbetan, han eta hemen, euskal herrietatik zehar. Tesiaren lehen zirriborroa amaitu dut eta prozesuaren amaierara hurbiltzen ari naiz, antza.

Eta gaur panegirikoa egin nahi dut. Elkarteen inguruan ibilitako guztiei ohore egin nahi diet. Euskararen komunitatearen eraikuntzan, igeltsero eta peoi ari diren guztiei, hain zuzen ere. Zain egoteko ez ginelako jaio, ohore! Modu autonomoan antolatzeko premia sentitu dugun guztioi, ohore! Eta pluralean idazten dut, gu-a beti delako labainkorra … eta denontzako edo askorentzako lekua eta espazioa dagoelako gu horren barruan.

Hanka sartzeak egin ditugu, askotan ez dugu asmatu, askotan herren ibili gara. Baina ahaleginak egin ditugu eta ilusioa, grina eta indarra jarri. Biziberritu beharko ditugu geure buruak, bai, jakina, baina orain arteko bidea esanguratsua izan da, oztopoak oztopo. Hala ere, ezagutu behar dugu nondik gatozen, gure genealogiak eta sustraiak ezagutu eta, ostean etorriko diren edo datozen belaunaldiek bere egin dezaten jakintza hori.

Zibak segi dezala biraka! Eta segi dezagun praktiketan erradikalago izaten eta berbetan pragmatikoago. Eta segi dezagun jostorratzarekin mihigintzaren ehunak josten eta txirikordatzen.

Afinitatea

2019-12-09  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Nire ustez, azken urteotan herri mugimenduetan badabil eztabaida bat, gehienetan ostendua, baina eztabaida azken finean. Eta eztabaida horrek afinitatea eta aniztasuna parez pare jartzen ditu. Azken urteotan, asko (gor)aipatzen da aniztasuna, denok horretara jo behar dugula ematen du, baina, era berean, herri mugimendu gehienak afinitatearen inguruan eraiki ditugu (eta eraikitzen ditugu).

Eta horrek sortzen dit niri ezinegon puntu bat. Afinitatea beharrezko ikusten dudalako (eta ez nik bakarrik, ikusi bestela azken jardunaldi feministetan deskolonizazioaren inguruan gertatutako eztabaidak eta tirabirak) eta afinitatetik abiatuta ulertzen dudalako aniztasuna. Azken finean, euskara elkarteen diskurtsoa afinitatetik edaten zuen aniztasunaren bila (trinkotu eta zabaldu dinamikan, hain zuzen ere, beste kontu bat da ea lortu duten eta lortu badute, zer punturaino).

Baina, tira, ur handitan sartzen ari naizen sentsazioa dut eta ez dakit oso ondo nondik nora jo beharko genukeen gai honekin. Afinitatetik ala aniztasunetik?

Birsortzen

2019-12-02  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Zergatik du bertsoak gure artean horrenbesteko arrakasta? Ba ez dakit, baina intuizio batzuk baditut. Jose Antonio Flores soziolinguista mexikarraren liburu batean honakoa irakurri dut: “identitate-jolasa praktikan” (bera ari da Mexikoko nawatek egiten duten igarkizunen jolas bati buruz). Eta iruditu zait hori dela bertsoa gutako askorentzat. Identitate-jolas praktiko eta atsegin bat. Alberto Irazuk “Rock puntua” liburu ezinbestekoan antzekoa dio: “Euskaraz mintzo direnen ariketa ludikoa da bertsoa”.

Identite-jolas hori da, Floresen berbekin jarraitzeko, “komunitatea komunitate izan dadin beharrezkoa duen kare-orea”. Musika ere bada kare-orea, musikak ere komunitateak ehuntzen baititu. (Zein ote da euskararen aldeko mugimendu sozialaren banda sonora? Horrelakorik al dago?).

Izan ere, bertsoak eta musikak bi aditz deklinatzen dituzte: birsortu eta asmatu. Eta bi berba horietan ere laburbiltzen da, antza, hizkuntza (hiztun komunitate) baten biziberritzea. Sormenaren lege nagusia, beraz: birsortu eta asmatu. Ahozkotasunaren eta idatziaren beste alor batzuetara ere zabaldu beharko liratekeen aditz biak, bide batez.