Zozoak beleari

2019-07-08  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Doktore-tesiak poztasun batzuk eman dizkit dagoeneko. Baina, normalean, irakurri beharreko liburu eta artikulu gehienak ez ditut behar bezala gozatu (hau suabe esanda, kasu batzuetan zeharo gogorra izan da eta). Azken finean, sarritan gauza jakin baten bila zoaz eta besteari jaramon gutxi egiten diozu. Baina beti ez da horrela.

Ez dakit zergatik apuntatuta neukan “Zozoak beleari” liburua bibliografian, 1997an argitaratua. Jon Sarasuak eta Andoni Egañak gutunizketa egiten dute (posta elektronikoaren aurreko sasoiak!) eta mila gai aletzen dute: bertsolaritza (batik bat), baina baita herrigintza, internazionalismoa, kulturgintza, euskara, … ere.  Baina tesirako ez dauka ezer, zoritxarrez.

Liburu horretatik bi aipu ekarri nahiko nituzke. Lehenengoa artisautzarekin du zerikusia eta nire artikulu batekin oroitu naiz:

“Zeregin apala duk artisautzarena. Molde batera behartzen dik langaia. Zumitza edo buztina moldera behartuaren behartuz, denborarekin abilidadea pilatzen dik artisauak. Abilidadeak sormenari ere bidea irekitzen ziok. Sormena abilidadetik bideratzen duk, moldetik, serieko produktu arruntaren apaltasunetik”.

Bigarrena, aldiz, bizi-nahiarekin eta autokonfiantzarekin, eta transmisioarekin eta belaunaldi arteko harremanekin, eta sormenarekin eta beste hainbat gauzekin bere xumean:

“Garena izatez jarraituz aldatzea. Aldatzea baita garena izaten jarraitzeko modua”.

Sekulako gozatua izan dut liburuarekin. Badakizue, joan zuen liburutegietara (edo ez).

Ohiturei bueltaka

2019-07-03  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Hizkuntza ohiturak gora, hizkuntza ohiturak behera gabiltza. Gainera, bigarren Euskaraldia ere badator eta ahobizi eta belarriprestez gain, ariguneak izango ditugu bigarren honetan. Lautadan egingo dute simulakroa udazkenean eta hark zer ematen duen zain gaude askotxo.

Baina zer da, ba, ohiturak aldatzea? Azken finean, honek eskatzen du dislokazio linguistiko pertsonala, hau da, orain arte beste hizkuntza batean egiten zenuena euskaraz egiten hastea. Eta, horretarako, zure buruari aldatzeko baimena eman behar diozu, hori da lehendabiziko pausoa. Hau da, idatzitako gidoitik ihes egitea, hain zuzen ere.

Izan ere, zeure buruari hizkuntza plangintza egitea eskatzen du horrek. Eta zer da hizkuntza plangintza ba? Hizkuntza plangintzak hizkuntza errealitate bat aldatzea du helburu eta aldaketa hori metodo baten bidez, hau da, era sistematizatu eta iraunkor baten bidez egiten du. Hortaz, zeure buruari baimena emateaz gain, era sistematizatu eta iraunkor baten bidez egin behar diozu aurre parean datorkizun egoera berriari.

Baina, kontuz, hau ez da bakarrik “gudu-zelaia”, goza-zelaia ere izan behar du, arrakasta lortuko badugu. Hau da, bilatu behar ditugu aldaketa horietan gozatzeko moduko uneak eta guneak, pertsonak eta egoerak. Bestela, seguruenik, alferrikakoak izango dira ohitura aldaketa horiek.

(Goza-zelaia berba eta kontzeptua Uxue Alberdiren Kontrako eztarritik liburuan aurkitu dut)

Kasualitatea ote?

2019-06-25  //  Sailkatu gabea  //  2 iruzkin

Abdullah Öcalanek idatzitako Zibilizazio Demokratiko baten aldeko Manifestua irakurtzen ari naiz (momentuz lehen bi aleak irentsi ditut). Soziolinguistikarekin edo hizkuntza soziologiarekin momentuz zerikusi gutxi du orain arte irakurri dudanak, baina tira …

Bigarren ale honen hitzaurrea Raul Zibechik idatzi du. Eta honako hau dio: “Herri kurduaren erresistentziak, Txiapaseko zapatistekin batera, sasoi honetako jarduera askatzailearen eta pentsamendu kritikoaren onena gorpuzten du”.

Praktika askatzaileak egiten ari dira kurduak, praktika eraldatzaileak egiten ari dira zapatistak. Askatasuna, irudimena eta tradizioa elkar elikatzen duen hirukian garatzen ari dira praktika horiek. Eta, nire ustez, ez da inondik ere kasualitatea praktika horiek hizkuntza menostu eta gutxiagotu baten abaroan sortzea. Hala ere, nire ustez, mugimendu biek badute zer hobetua euren hizkuntza gutxiagotuen babes eta zabalkundean.

Baina, tira, Öcalanek esaten duen bezala, “ez dago erralitate aldaezinik, apurtu ezinik. Gainera, zapalketa eta esplotazioa dakarten erakundeak suntsitzea bizitza askerako bete beharreko betekizuna da”. Hortaz, hizkuntza askapen bideei ere ekin beharko diete noiz edo noiz, berandu baino lehen.

Hiztun oso

2019-06-20  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Azken aldi honetan, dokumentu historiko asko irakurri behar izan ditut (tesia bai, zer egingo diogu ba!) eta horietan 90ko hamarkadaren hasieran sortu ziren euskara elkarte askoren sorrera (edo sortu aurreko) txostenak tokatu zaizkit. Horrek, hein batean, oinarrietara eraman nau berriro (bai, ez dut aitortu gura, Txepetxera).

Honako lerrokada hau azpimarratu dut:

Lasarte-Orian euskara normalizatu nahi badugu, lehenik eta behin pertsona normalizatuak behar ditu euskarak Lasarte-Orian. Hau da: kontzientzia, konpetentzia (gaitasuna) eta koherentzia pertsonala duten pertsonak, sentimenduak ideiekin lotuz ekintza kolektibora salto egiteko prest daudenak.

Hiztun osoen kontzeptua dakar lerrokada horrek. Eta iruditzen zait 30 urte pasatu diren honetan ez ote dugun asko jaitsi listoia. Edo, agian, orain dela 30 urte (gaur egun ere nahikoa lan!) hiztun osoaren kontzeptua oso zorrotza zen eta ez zegoen modurik nukleo trinko bat osatzeko herririk herri.

G+

2019-06-12  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Klusterrak datu-zaparrada jarri du denon eskuetan bere azken azter-lanean: Euskararen erabilerarekin lotura duten faktoreak izenekoan. Datu mordoa dakar lanak, zeharo interesgarriak, zeharo iradokitzaileak demolinguistikaren ikuspegitik (eskerrik asko Natxo Sorolla, Olatz Altuna eta Imanol Larreari!).

Hala ere, nik kontzeptu bati oratu nahiko nioke. Orain arte, gune soziolinguistikoak hizkuntza ezagutzaren arabera banatu dira gurean: %0-20, %20-50, %50-80 eta %80tik gora. Lau multzo, hain zuzen ere. Bakoitzak bere ezaugarriekin, arazo eta aukerekin, arnasgune zein erdalgune.

Aipatutako ikerketan ere lau multzotan banatzen dira udalerriak, baina, kasu honetan, ezagutzaz gain, bestelako datu batzuk hartzen dira kontuan (etxeko erabilera, lehen hizkuntza eta abar). Eta, horren arabera, lau multzoak osatu egiten dituzte ikerketaren arduradunek: E+ (euskara nagusi den udalerriak), EG (euskara gaztelania baino zertxobait gehiago), G+ (gaztelani nagusi) eta G++ (gaztelania erabat nagusi).

Gustatu zait banaketa, batez ere, nire larruan bizi dudalako. Hau da, Derio G+ da ikerketa honen arabera. Baina G+ horretan ez daude %20-%50 banaketa horretan dauden beste hainbat herri. Nire ustez, banaketa honek hobeto azaltzen du gure herriaren egoera. Izan ere, Deriok zerikusi gutxi du gure multzoan egon daitezkeen beste herri batzuekin: ez dakit, Agurain edo Zuiarekin, edo Leioa edo Getxorekin. Baina bai du zerikusia Loiu, Sondika, Zaratamo, Ugao, Barrika, Urduliz, Galdakao edo Legutiorekin (hauek guztiak eta beste batzuk dira G+, Pasaia, Irun, Donostia eta abar).

Gustatu zait asko banaketa. Iruditzen zait gure konplexutasuna hobeto azaltzen duela horrek. Hala ere, sailkapenak sailkapen, ez zaigu ahaztu behar garrantzitsuena: G+etik EGra pasatzea. Eta, horretarako, lana erruz (eta talentuz, eta modu berritzailean) egin beharko dugu, gure herrian eta G+eko beste herri askotan.

Normalizaziotik eraldaketara?

2019-06-05  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Ez naiz sekula egon Udaltop-eko jardunaldietan. Baina beti jarraitu ditut han esandakoak, dela sare sozialen bidez, dela euren webguneetan igotzen dituzten bideo edo ponentzien bidez. Aurten ere jarraitu ditut, neure modura, Udaltop-en esandakoak (nahiz eta berbaldiren bat edo beste dudan pendiente oraindik).

Irakurtzen ari nintzen lan-taldeetan esandakoak eta honako esaldi borobil batekin egin nuen topo:

Normalizaziotik ERALDAKETAra pasa behar gara! Euskara biziberritzetik mundua hobetzeko planteamenduetara…

Sorgortuta utzi ninduen. Labur, gordin eta sinple adierazi du horrek azken aldion buruan izan dudan burutazioa (eta zalantza ere aldi berean) …

Barritu

2019-05-30  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Doktore-tesia dela eta, mila gauza ari naiz irakurtzen eta irensten. Eta gogoratzen ez nituen gauza batzuekin oroitu naiz. Adibidez, AEKk bere sasoian euskara helduei irakasteko sortu zuen Ekintza bidezko ikaskuntza metodoa (edo kulturgintza metodoa). (Orain badirudi berriro ere bogan dagoela metodo honen tankerakoa).

Ekintza bidezko metodotik ikastolek hasiera-hasieratik landu duten berrikuntza pedagogikora egin du bidaia nire buruak (ikusi adibidez, Idoia Fernandezen “Oroimenaren hitza” liburua).

Izan ere, euskararen biziberritze prozesu osoa berrikuntza sozialaren adibide paregabea dugu. Euskararen aldeko herri mugimenduak betidanik praktikatu du orain zeharo modan dagoen berrikuntza sozial delako hori. Zer da ba Korrika ez bada berrikuntza soziala? (performance erraldoia berba ere irakurri dut orain ez asko Argia aldizkarian Korrikari buruz). Edo Euskaraldia, edo toki mailako komunikabideak (hasieratik punta-puntakoak izan dira teknologikoki), edo Kafe Antzokia(k), edo Errigora edo …

Hortaz, Nizuri Tazuneri taldeak dioen bezala, tradizioa eta eraberritzearen arteko fusioa ekarri du euskararen aldeko mugimenduak (eta ekartzen jarraitu behar du, derrigorrean). Talde horrek berak esaten duen bezala, sustraiak = abangoardia. Barritu, barritu eta barritu. Hori da egin behar duguna behin eta berriz.

Identitatea salgai

2019-05-21  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Identitateak saltzen du? Bai, saltzen du, baina badirudi saltzen duen bakarra identitate fosilizatua dela, teatralizatua nahiago bada. Adibidetxo batzuk emango ditut.

Bretainian, zoazen lekura zoazela, souvenir dendetan ez duzu aurkituko Frantziako banderarik, ez ikurrik. Denak bretoiak izango dira, zeltak (edo zelta-ustekoak). Hori bai, Kemperren bretoi musika eta literatura saltzen duen denda bakarrera sartuz gero, zu izango zara turista bakarra (gune turistikoan egon arren).

Ipar Euskal Herrian ere berdintsu. Nahiz eta hemen identitatearen parte garrantzitsua izan jatekoa: biperrak, xingarra, gasna eta arnoa, besteak beste. Hego Euskal Herrian identitate fosilduak gero eta gehiago saltzen du. Eman buelta bat Bilboko souvenir dendetatik edo Donostiako Alde Zaharreko pintxolandiatik. Europatik kanpo ere ikusi dut nik identitateak saltzen duela. Aotearoann maoriek (haka dantzak eta maorien artisautza), Mexikon nawatek (artisautza batez ere) … Baina, beti, identitate fosildua, esentziala.

Galdera bat darabil neure buruan Bretainian egon naizenetik: posible al da identitate ez fosilduak ere saltzea? (Uemakoek ere galdera berari erantzun bat eman nahi diote)

Agian, horretarako, jokatzen hasi beharko ditugu esanguratu (edo berresanguratu), apropiatu eta tankerako aditzak.

Aipugintzan

2019-05-16  //  Aipuak  //  Iruzkinik ez

“Helduok ez dugu dena euskaraz egiten: gaztelerazko liburu bat hartzen dugu gogoak ematen digulako, eta berdin telebistarekin, ulertzen digun jende batekin ere erdaraz egiten dugu… Beraz, hori egiten duen heldu batek umeari eskatu behar dio euskara hutsean aritzeko?”

Ainhoa Lasa

“Tradizioa aldatu tradizionalki, hau da, bere berezko eran, direna izaten jarrai dezaten, eurak urtu, txikitu, beste zerbait bihurtzeko presioak gorabehera”

Gustavo Esteva

“Arautu nahi dira izateko, egoteko, pentsatzeko eta ekiteko modu ezberdinak”

Saioa Iraola

“Gizartearentzat kultura maskota bat da. Ez dut esan bankuentzat, enpresa multinazionalentzat, erakunde publikoentzat, alderdientzat, hagintarientzat, gizartearentzat esan dut.

Definizioz, basatitik zeukana erauzi, etxekotu eta gizakiari konpainia egitea beste zereginik ez duen animalia da maskota, tarteka sofaren tapizeria urratu edo alfonbra gainean pixa egin arren oro har esaneko eta otzan. Etimologiaz, zori ona dakarren konpainia, amuletoa, talismana. Gaur egun, besteak beste, kirol taldeen panpina”

Xabier Gantzarain

“Begirada urrun eta urratsa labur”

Cuetzalan aldeko nawaten esaera zaharberritua

“Ikasketa feministek pilatu duten jakintzak balio du soziolinguistikarako, bere moldaketekin jakina”

Imanol Miner

Txmtx komunitatea (2)

2019-05-14  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Pasa den barikuan aurkeztu genuen Tximintx komunitatea. Eta aurreko post-ean esan nuen bezala, hilabete batzuk egin ditugu eztanda sortzaile batean. Eta eztanda horren emaitzetako bat izan da Tximintx komunitatearen liburuxka. On egin deizula!