Kartografiak

2019-09-03  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Boterea kartografiatu omen daiteke, edo, hobeto esanda, botere harremanak kartografiatu daitezke, antza. Horrek galdera sorta bat ekarri du neure burura:

Non kokatzen gara euskaldunok boterearen kartografian? Zer posiziotan? Eta euskaraz bizi gura dugunok? Zelan mugitu gure posizioak boterearen kartografian? Non sakatu? Non mugitu?

Zelan eraiki dugu euskaltasun hegemonikoa? Zelan sendotzen da hau gaur eta hemen? Zer leku utzi diegu euskaltasun alternatiboei? Zelan desmuntatu dezakegu hegemonia hori? Deseraiki behar dugu berreraikitzeko? Ala desagerrarazteko? Zelan sentipentsatu euskaraz?

Zelan joan periferiatik periferiara zentrotik pasatu barik? Zentrorik behar al dugu? Zentro bat? Ala ehunka? Erdigunea(k) apurtu behar d(it)ugu? Unibertsalak ala pluribertsalak izan behar al gara? Non daude euskaltasunaren gune neuralgikoak? Gure hizkuntzak benetan deszentratzen gaitu?

Euskaltasunak errebeldea behar du izan? Euskaltasun subertsiborik al dago? Euskaltasun disidenterik al dago? Kontra-espazioak behar ditugu? Arrakalatu behar ditugu espazio hegemonikoak? Norabide askatzaileekin bat etorri behar du euskaltasunak? Eraldaketa soziala egin daiteke hemen eta gaur euskara ez den hizkuntza batean?

Begirada garbitu behar al dugu? Deskolonizatu behar ditugu gure buruak? Zelan desahaldundu behar dugu? Zer deseraiki behar dugu? Zer desikasi? Zelan desasmatu gure buruak?

Boterea eskuratu behar dugu? Ala boterea barreiatu behar dugu?

100 urte

2019-08-06  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

100 urte txikitik eragiten, erraz esaten da gero. 100 urte, eta bidean birritan Zeruko galdu du, eta bidean kooperatiba bihurtu, eta bidean 15 urtetan mutu, eta bidean iraun du, eta bidean internetera salto egiten aitzindari bihurtu, eta bidean asmatutako etorkizuna marrazten ari da, eta bidean euskarazko egunkaria sortzeko lanean aritu, eta bidean lizentzia libreekin argitaratu, eta … hori guztiori (eta beste mila gauza), euskaratik eta euskaraz.

Izan ere, pentsu ideologiko nagusiena jasotzen dut nik Argiatik. Ingelesez, espainolez edo galizieraz jakin arren, neure armarik ideologikoenak Argiak ematen dizkit. Edukietan, baina baita egiteko moduetan ere (horizontaltasuna, elkartasuna, kooperatibagintza eta abar). Gure inguruetan, behintzat, egiteko moduetan beste batzuk ez dira behar beste eredu, edo baldin badira, ez dute Argiak duen irismen eta koherentzia (eta sendotasuna).

Asmatu duzue bai, Argiak 100 urte egin ditu. Eta pozten naiz, eta ohore bat da nire blog hau argia-jendearen orrietan egotea. Zer dira ba 100 urte? Etorri behar dira gehiago, baina, jakina, loak hartu barik, eta beti aurrera urratsak egiten. Biba zuek!

Bihar irakatsi

2019-07-30  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Gaur ikasi, bihar irakatsi. Lelo hori zuen Kimuak erakundeak. Euskal kultura eta balio eraldatzaileak transmititzea zuen helburu. Ordutik, urak mugitu ditu errotak eta sasoiak aldatu egin dira. Baina bulkada berrien harira argitaratutako liburuak berriro ekarri du nire akordura erakunde hori.

Euskal kultura eta balio eraldatzaileak. Gaur eta hemen aisialdi elkarte eta mugimendu askok besarkatzen dituzte bi horiek. Urtxintxa, Txatxilipurdi, herri hezitzailearen inguruko eragileak, euskal udalekuak, … baita Euskarabentura ere. Kimuak bezala, Euskarabentura oso bibentziala da eta izan gura du. Aldaketak eragiteko bizipen positiboek duten indarraz jakitun dira antolatzaileak eta primeran egiten dute hori.

Kimuak-en ibilitako batzuk gertutik ezagutzen ditut eta haietako askorentzat erakunde horretan ume bezala aritzeak gerora begira garrantzi handia izan du. Klik batzuk egiteko balio izan zien. Ea Euskarabenturak ere etorkizunean humus hori uzten duen … Bitartean biba zuek kopon! Lan aparta egiten ari zarete-eta.

Hirigintzak

2019-07-16  //  Sailkatu gabea  //  4 iruzkin

Hirigintzak baldintzatzen ditu bertan bizi direnen hizkuntza-hautuak? Galdera horri erantzuna ematen saiatu da Galder Unzalu azken urteotan. Bere ustez, hirigintzak baldintzatzen ditu hautu horiek. Lurraldea eta Hizkuntza graduondokoaren bueltan dabiltzanek ere gauza bera esaten dute. Mikel Zalbidek ere, hein batean (eta ñabardura askorekin), horren alde egiten du azken Bat aldizkarian arnasguneen gainean egindako artikulu luze bezain mamitsuan (eta, zenbait arlotan, eztabaidagarrian).

Eta nik? Nik zer iritzi dut? Ba, ez dakit. Hirigintzak, jakina, zerikusia eta lotura du hizkuntzarekin eta haren erabilerarekin. Izan ere, hizkuntzaren erabilerarekin denak du zerikusia, bizitza osoak du zerikusia: hirigintzak, lanak, zuzenbideak, aisialdi ohiturak, sozializazioak, kulturak eta abar. Baina ez nuke esango hizkuntza-hautuetan horrenbesteko eraginik duen. Beste faktore batzuekin konbinatuta, bai badu. Baina, bere horretan, bere xumean, bere apalean, esango nuke ezetz. Baina, beti, esango nuke ezetz hipotesi moduan. Ez daukat daturik, ez ebidentziarik hautuetan eraginik ez duela esateko. Baina, era berean, ez daukat daturik, ez ebidentziarik hautuetan eraginik duela esateko. Jarraitu beharko da ikerketan, hortaz. Ea Galderrek hurrengoetan pista eta ebidentzia gehiago ematen dizkigun.

Zozoak beleari

2019-07-08  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Doktore-tesiak poztasun batzuk eman dizkit dagoeneko. Baina, normalean, irakurri beharreko liburu eta artikulu gehienak ez ditut behar bezala gozatu (hau suabe esanda, kasu batzuetan zeharo gogorra izan da eta). Azken finean, sarritan gauza jakin baten bila zoaz eta besteari jaramon gutxi egiten diozu. Baina beti ez da horrela.

Ez dakit zergatik apuntatuta neukan “Zozoak beleari” liburua bibliografian, 1997an argitaratua. Jon Sarasuak eta Andoni Egañak gutunizketa egiten dute (posta elektronikoaren aurreko sasoiak!) eta mila gai aletzen dute: bertsolaritza (batik bat), baina baita herrigintza, internazionalismoa, kulturgintza, euskara, … ere.  Baina tesirako ez dauka ezer, zoritxarrez.

Liburu horretatik bi aipu ekarri nahiko nituzke. Lehenengoa artisautzarekin du zerikusia eta nire artikulu batekin oroitu naiz:

“Zeregin apala duk artisautzarena. Molde batera behartzen dik langaia. Zumitza edo buztina moldera behartuaren behartuz, denborarekin abilidadea pilatzen dik artisauak. Abilidadeak sormenari ere bidea irekitzen ziok. Sormena abilidadetik bideratzen duk, moldetik, serieko produktu arruntaren apaltasunetik”.

Bigarrena, aldiz, bizi-nahiarekin eta autokonfiantzarekin, eta transmisioarekin eta belaunaldi arteko harremanekin, eta sormenarekin eta beste hainbat gauzekin bere xumean:

“Garena izatez jarraituz aldatzea. Aldatzea baita garena izaten jarraitzeko modua”.

Sekulako gozatua izan dut liburuarekin. Badakizue, joan zuen liburutegietara (edo ez).

Ohiturei bueltaka

2019-07-03  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Hizkuntza ohiturak gora, hizkuntza ohiturak behera gabiltza. Gainera, bigarren Euskaraldia ere badator eta ahobizi eta belarriprestez gain, ariguneak izango ditugu bigarren honetan. Lautadan egingo dute simulakroa udazkenean eta hark zer ematen duen zain gaude askotxo.

Baina zer da, ba, ohiturak aldatzea? Azken finean, honek eskatzen du dislokazio linguistiko pertsonala, hau da, orain arte beste hizkuntza batean egiten zenuena euskaraz egiten hastea. Eta, horretarako, zure buruari aldatzeko baimena eman behar diozu, hori da lehendabiziko pausoa. Hau da, idatzitako gidoitik ihes egitea, hain zuzen ere.

Izan ere, zeure buruari hizkuntza plangintza egitea eskatzen du horrek. Eta zer da hizkuntza plangintza ba? Hizkuntza plangintzak hizkuntza errealitate bat aldatzea du helburu eta aldaketa hori metodo baten bidez, hau da, era sistematizatu eta iraunkor baten bidez egiten du. Hortaz, zeure buruari baimena emateaz gain, era sistematizatu eta iraunkor baten bidez egin behar diozu aurre parean datorkizun egoera berriari.

Baina, kontuz, hau ez da bakarrik “gudu-zelaia”, goza-zelaia ere izan behar du, arrakasta lortuko badugu. Hau da, bilatu behar ditugu aldaketa horietan gozatzeko moduko uneak eta guneak, pertsonak eta egoerak. Bestela, seguruenik, alferrikakoak izango dira ohitura aldaketa horiek.

(Goza-zelaia berba eta kontzeptua Uxue Alberdiren Kontrako eztarritik liburuan aurkitu dut)

Kasualitatea ote?

2019-06-25  //  Sailkatu gabea  //  2 iruzkin

Abdullah Öcalanek idatzitako Zibilizazio Demokratiko baten aldeko Manifestua irakurtzen ari naiz (momentuz lehen bi aleak irentsi ditut). Soziolinguistikarekin edo hizkuntza soziologiarekin momentuz zerikusi gutxi du orain arte irakurri dudanak, baina tira …

Bigarren ale honen hitzaurrea Raul Zibechik idatzi du. Eta honako hau dio: “Herri kurduaren erresistentziak, Txiapaseko zapatistekin batera, sasoi honetako jarduera askatzailearen eta pentsamendu kritikoaren onena gorpuzten du”.

Praktika askatzaileak egiten ari dira kurduak, praktika eraldatzaileak egiten ari dira zapatistak. Askatasuna, irudimena eta tradizioa elkar elikatzen duen hirukian garatzen ari dira praktika horiek. Eta, nire ustez, ez da inondik ere kasualitatea praktika horiek hizkuntza menostu eta gutxiagotu baten abaroan sortzea. Hala ere, nire ustez, mugimendu biek badute zer hobetua euren hizkuntza gutxiagotuen babes eta zabalkundean.

Baina, tira, Öcalanek esaten duen bezala, “ez dago erralitate aldaezinik, apurtu ezinik. Gainera, zapalketa eta esplotazioa dakarten erakundeak suntsitzea bizitza askerako bete beharreko betekizuna da”. Hortaz, hizkuntza askapen bideei ere ekin beharko diete noiz edo noiz, berandu baino lehen.

Hiztun oso

2019-06-20  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Azken aldi honetan, dokumentu historiko asko irakurri behar izan ditut (tesia bai, zer egingo diogu ba!) eta horietan 90ko hamarkadaren hasieran sortu ziren euskara elkarte askoren sorrera (edo sortu aurreko) txostenak tokatu zaizkit. Horrek, hein batean, oinarrietara eraman nau berriro (bai, ez dut aitortu gura, Txepetxera).

Honako lerrokada hau azpimarratu dut:

Lasarte-Orian euskara normalizatu nahi badugu, lehenik eta behin pertsona normalizatuak behar ditu euskarak Lasarte-Orian. Hau da: kontzientzia, konpetentzia (gaitasuna) eta koherentzia pertsonala duten pertsonak, sentimenduak ideiekin lotuz ekintza kolektibora salto egiteko prest daudenak.

Hiztun osoen kontzeptua dakar lerrokada horrek. Eta iruditzen zait 30 urte pasatu diren honetan ez ote dugun asko jaitsi listoia. Edo, agian, orain dela 30 urte (gaur egun ere nahikoa lan!) hiztun osoaren kontzeptua oso zorrotza zen eta ez zegoen modurik nukleo trinko bat osatzeko herririk herri.

G+

2019-06-12  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Klusterrak datu-zaparrada jarri du denon eskuetan bere azken azter-lanean: Euskararen erabilerarekin lotura duten faktoreak izenekoan. Datu mordoa dakar lanak, zeharo interesgarriak, zeharo iradokitzaileak demolinguistikaren ikuspegitik (eskerrik asko Natxo Sorolla, Olatz Altuna eta Imanol Larreari!).

Hala ere, nik kontzeptu bati oratu nahiko nioke. Orain arte, gune soziolinguistikoak hizkuntza ezagutzaren arabera banatu dira gurean: %0-20, %20-50, %50-80 eta %80tik gora. Lau multzo, hain zuzen ere. Bakoitzak bere ezaugarriekin, arazo eta aukerekin, arnasgune zein erdalgune.

Aipatutako ikerketan ere lau multzotan banatzen dira udalerriak, baina, kasu honetan, ezagutzaz gain, bestelako datu batzuk hartzen dira kontuan (etxeko erabilera, lehen hizkuntza eta abar). Eta, horren arabera, lau multzoak osatu egiten dituzte ikerketaren arduradunek: E+ (euskara nagusi den udalerriak), EG (euskara gaztelania baino zertxobait gehiago), G+ (gaztelani nagusi) eta G++ (gaztelania erabat nagusi).

Gustatu zait banaketa, batez ere, nire larruan bizi dudalako. Hau da, Derio G+ da ikerketa honen arabera. Baina G+ horretan ez daude %20-%50 banaketa horretan dauden beste hainbat herri. Nire ustez, banaketa honek hobeto azaltzen du gure herriaren egoera. Izan ere, Deriok zerikusi gutxi du gure multzoan egon daitezkeen beste herri batzuekin: ez dakit, Agurain edo Zuiarekin, edo Leioa edo Getxorekin. Baina bai du zerikusia Loiu, Sondika, Zaratamo, Ugao, Barrika, Urduliz, Galdakao edo Legutiorekin (hauek guztiak eta beste batzuk dira G+, Pasaia, Irun, Donostia eta abar).

Gustatu zait asko banaketa. Iruditzen zait gure konplexutasuna hobeto azaltzen duela horrek. Hala ere, sailkapenak sailkapen, ez zaigu ahaztu behar garrantzitsuena: G+etik EGra pasatzea. Eta, horretarako, lana erruz (eta talentuz, eta modu berritzailean) egin beharko dugu, gure herrian eta G+eko beste herri askotan.

Normalizaziotik eraldaketara?

2019-06-05  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Ez naiz sekula egon Udaltop-eko jardunaldietan. Baina beti jarraitu ditut han esandakoak, dela sare sozialen bidez, dela euren webguneetan igotzen dituzten bideo edo ponentzien bidez. Aurten ere jarraitu ditut, neure modura, Udaltop-en esandakoak (nahiz eta berbaldiren bat edo beste dudan pendiente oraindik).

Irakurtzen ari nintzen lan-taldeetan esandakoak eta honako esaldi borobil batekin egin nuen topo:

Normalizaziotik ERALDAKETAra pasa behar gara! Euskara biziberritzetik mundua hobetzeko planteamenduetara…

Sorgortuta utzi ninduen. Labur, gordin eta sinple adierazi du horrek azken aldion buruan izan dudan burutazioa (eta zalantza ere aldi berean) …