Hiztegi txikia

2019-04-15  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Ez dakit non irakurri nuen gaur egun ikerketen eztanda gertatzen ari dela hainbat alorretan. Hein batean, eztanda horren eragina unibertsitateen egungo eredu neoliberalean bilatu behar da. Izan ere, unibertsitatean ikertu eta ikertu eta ikertu eta ikertu behar da. Hori bai, ikerketa horiek jendarteratzeko, ikerketa horien emaitzak kaleratzeko denbora gutxi dago.

Gurean ere (salbuespenak salbuespen) ikerketa soziolinguistikoen “eztandatxoa” gertatu da azken urteotan, batez ere Hizneti esker. Ikerketa banku itzela dago (aspalditxo egin nuen horren inguruko artikulu sorta bat), baina gurean ere horiek kaleratzeko eta jendarteratzeko aukera gutxi daude. Hausnartu sarien eraginez ere, hainbat ikerketa plazaratu dira eta abar.

Horri lotuta, aipatu behar da Oihanederreko lagunek (eta ueukoek) egin duten ahalegin txalogarria (beste behin ere). Izan ere, berbaldi ziklo bat antolatu dute Hausnarturi lotuta, soziolinguistika hiztegi txikia izenarekin. Horrelako gehiago behar ditugu.

Jakin eta egin

2019-04-08  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Korrikaren erritua abiatu da (berotze ariketak egiten ari naiz dagoeneko). Eta aurten omendua Txillardegi da. Ikusgarria benetan hari buruz egindako dokumentala:

(Ez ahaztu bere obraz Jakinek-eta argitaratu dituzten liburuak, ezta Irutxuloko hitzan agertu den artikulua).

Eta horrek gogorarazi dizkit kontu bi:

Batetik, aurreko batean lagun batekin “benetako” intelektualen gainean izan nuen eztabaida gogoratu nuen (bai, arraroak gara eta zer?). Buelta batzuk eman dizkiot ordutik eta iruditzen zait “benetako” intelektualek jakin eta egin aditzak jokatzen jakin beharko luketela, lan fisikoa eta intelektuala batzen jakin beharko luketela. Gure alorrean, nire ustez, hainbat eta hainbat daude, ziurrenik euskal soziolinguistikak unibertsitateetan duen presentzia eskasagatik. Eta, haien artean, nabarmen-nabarmen Txillardegi agertzen zaigu iparrorratz.

Bigarrenik, iaz Cuetzalanen, Mexikon, izan nintzenean maseaulek esaten zidaten zerbait gogoratu nuen. Haiek esan zuten euren pedagogia adibidearena dela. Eta ez hori bakarrik, jarduteko modu hori dela jatorriko herrien egiteko modua. Hau da, berbak baino, egiteak ei du garrantzia, eta egiten duzunarekin egiten duzu berba, argiago behinik behin. Eta berriro ere Txillardegi etorri zait burura, nabarmen-nabarmen berriro ere …

Karraderan, arineketan, galapan, korrika edo antxintxiketan ere jakin eta egin aditzak batera jokatzen jarrai dezagun …

Gure jargoia

2019-04-01  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Teknikaria ei naiz ni, aholkularia ei naiz, nahiz eta batzuetan ez dakidan zer naizen. Baina argi daukat guk gure jargoia (jerga) dugula: adibidez, nork erabiltzen du euskaradun berba gure esparrutik kanpo? Edo hizkuntza-hautua? Edo hizkuntza ohiturak? Hala ere, egia da gure jergako berba gehienak beste esparru batzuetatik datoz: plan estrategikoak, aldagaiak, arau sozialak, kudeaketa planak, aktibazioa, entzute aktiboa, …

Berdin zait jatorria, berdin zait erabilera. Kezkatzen nau teknifikazioak. Logikoa eta beharrezkoa da, hein batean, teknifikazioa, baina konpentsatzeko tresnak ere behar ditugu. Hau da, teknifikazioa korapilatzen den heinean (errealitatea ere zeharo konplexua da), dibulgazioan egin beharreko esfortzuak biderkatu egin behar ditugu, gauzak sinple adierazteko esfortzuak handitu behar ditugu.

Eta baditugu adibide argiak eta hurbilak. Esaterako, Euskaraldiaren ekarpenetako bat izan zen herrietako batzordeetan zebilen jendeak ematea ahobizi eta belarriprest tailerrak. Izan ere, horrek behartu zuen (gintuen) mezuak sinplikatzera, mezuak eguneroko praktiketara eramatera, horrela, mila bider hobeto ulertzen direlako.

Hortaz, teknifikazioari bai, baina dibulgazioari eta sinplifikazioari ere bai esan behar diogu.

Herri mugimendu hezeak

2019-03-25  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Allartean blogari txit handiari irakurri nion Txepetxek esan zuela militantzia “erotizantea” izan behar zuela, hau da, sormena eta gozamena dakarren militantzia, konpromisoarekin batera. Beste batean (non demontre? Tomas Villasanteri?) irakurri nuen herri mugimendu eraldatzaileak “hezeak” izan behar zirela.

Izan ere, herri mugimenduek eraldaketa horizonteak argitu behar dituzte, jendartearen ohiturak harritu behar dituzte, gainditu behar dituzte hesitzen gaituzten mugak. Azken finean, goitik datorren papilla jateari uko egiten diote herri mugimenduek.

Era berean, performatiboak izan beharko lukete. Mundua ez da, mundua izaten ari da eta, hortaz, gaurtik hasita gura dugun balio eta ekintzak aurreratu behar dituzte herri mugimenduek, hezeak izan gura badute behinik behin. Y será que ya está siendo. Ez eskatu, zeuk egin, open activism. Edo Jon Sarasuak dioen bezala, itsasargi izan behar dute.

Baina, kontuz, herri mugimendu hezeak eutsigarriak izan behar dira, irauteko baliabideak eta zaintzak eraiki behar ditugu. Askotan, aktibismoak aintzira batera harri bat botatzea legez jarduten du: hasieran, uhin handiak sortzen ditu, zabaldu egiten dira uhin horiek, baina gero, gutxinaka-gutxinaka hiltzen doaz uhinok. Hortaz, erronka da eusteko moduko mugimendu hezeak egunez egun eraikitzea.

Aipugintza

2019-03-11  //  Aipuak  //  Iruzkinik ez

“Beraz, ez dago mendilerroaren izenik. Pirinioetan bizi zirenek ez bazuten ezagutzen, bertakoendako holakorik ez zela agerian zen. Pirinioak ideia eta izena haietatik landa sorturik dira; horrela kultura baten barnean ala kanpoan egotea zer zen ikasi genuen. Ikuspegi puntua”

Xamar

“Praktikek askoz garrantzi gehiago dute haiek kalifikatzeko erabiltzen ditugun kategoriek baino”

Carlos Taibo

“Haurrek eta gazteek euskararen aldeko hautua egin dezaten nahi dugu, baina desarmatuta egoten gara askotan, ez dakigulako zer eta nola esan. Betiko Hitz egin euskaraz-ek ez digu balio umeekin eta gazteekin”

Ainhoa Lasa

“Mundua ez da, mundua izaten ari da. Nire papera munduan ez da gertatzen dena adierazten duenarena, ezpada, horrez gain, gertatuko denaren subjektu bezala esku-hartzen duenarena. Ez naiz historiaren objektua bakarrik, subjektu ere izan nahi dut. Gertatzen dena adierazten dut, baina ez moldatzeko, eraldatzeko baizik”

Paulo Freire

“Euskal kulturak, setiatzen duten kulturak baino sortzaileagoa izan behar du bizirauteko”

Joseba Sarrionandia

“Presio sozialak eragiten du hizkuntza aldaketa eta, batzuetan, izateko eraren aldaketa”

Juventina Lopez

38 kontzeptu

2019-03-04  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Egiten ari naizen tesi doktoralean sekulako altxorrak deskubritzen ari naiz han-hemenka. Aprobetxatu nahiko nuke lerrotxo hauek lagundu (eta lagunduko) didaten guztiei besarkada bana emateko. Ikerketa zuek egiten ari zarete, ni katalizatzaile baino ez naiz. Betirako gogoan!

Azkenengoetariko bat Aitor Romeo Larrartek helarazi dit (biba zu!): Berbaizu euskara elkartearen transmisiorako erreminta-kutxa. Eta kutxa horretan, besteak beste, transmisiorako gida agertzen da, Atik Zra, hiztegi baten modura. Eta hor 38 kontzeptu agertzen dira, Berbaizuri dagozkionak 38ak, jakina. Baina …

Esango nuke tokiko kontzeptu gutxi batzuk kenduta, beste guztiak zeharo interesgarriak izan daitezkeela euskararen aldeko edozein mugimendurentzako (eta euskara elkarteentzako zer esanik ez!). Hala ere, azken aldion badirudi krisian dagoela antolaketa eredu trinko hau, nahiz eta fruituak eman dituen. Nire ustez, krisian egoteak ez du esan gura erabat baztertu behar dugunik, ezta?

38 kontzeptu, beraz, Atik Zra … luze joko luke bakoitzaren atzean ostentzen dena aztertzeak eta azaltzeak. Eta hau blog bat da, arin samar irakurri eta irakurleari sakontzeko grina piztuko diona (edo). Hortaz, tori 38 kontzeptuak, definizio barik:

Aktak

Aniztasuna

Bazkideak

Berbaizu

Deustualdea

Deustuari euskara dariola

Egitasmoak

Egitura

Finantzazioa

Funtzionamendua

Gazte arloa

Gidoi teknikoak

Helburuak

Hitzarmenak

Inauteriak

Irakurlearen txokoa

Jaiak

Jai Batzordea

Komunikazioa

Kultur ekitaldiak

Lantaldeak

Langileak

Militantzia

Mintegia

Oinarri ideologikoak

Ondoko lagunak

Parte hartzea

Plangintza

Salaketa

Sorrera

Topagunea

Transmisioa

Txantxiku

Txepetx

Ukiezinaren transmisioa

Unibertsoa

Zehar lerroak

Zuzendaritza Batzordea

Hizkuntzen Askapenerako Nazioarteko Eguna

2019-02-25  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkin bat

Pasa den astean argitaratu nuen Ama hizkuntzaren egunaren kontra (eta alde) artikulua nire blogean. Urgentziazko artikulua izan zen eta holakoetan oso ohikoa denez, erraz asko hobetu daitekeena. Eta hala izan da. Iaztik Imanol Minerrekin e-postaz trukatutako mezuetako bariazioa da honako hau, biba zu Imanol!

Antza denez, nazioarteko egun hau sustatu zutenen abiapuntuko motibazioa hizkuntza mugimenduei gorazarre egitea zen, baina UNESCOn eta NBetan bere horretan estatuek onartuko ez zutenez, izena aldatu zioten  eta Ama-Hizkuntzaren Nazioarteko Eguna jarri, singularrean,  abiapuntuko asmoa erabat desitxuratuz. Wikipediako sarreran, ingelesezko bertsioan begiratuz gero, sarbidea ematen du Bengalan ospatzen duten Language Movement Day ospakizunaren sarrerara eta ospakizun honen sorburuetara. Bengalan, otsailaren 21a jai nazionala da, 1952ko gertakariak gogoratzen dituzte eta Bengaleraren Aldeko Hizkuntza Mugimenduaren Eguna ospatzen dute eta ez ama-hizkuntzarena Estatuek kudeatutako nazioarteko erakundeek sinestarazi nahi diguten bezala. Horra beraz amarruaren nondik norakoak.

Izan ere, gauza jakina da eleaniztasunaren eta kultura aniztasunaren izenean, Britania Handia / AEB, Espainia edota Frantzia bezalako estatuek estatu-hizkuntzatzat dituzten ingelesa, gaztelania eta frantsesa sustatzen jarraitzen dutela euren iraganeko eta egungo kolonietan, nola garapen bidean dauden herrialdeetan (ingelesa nonahi edota espainiera bera Latinoamerikan Educación Multicultural Bilingüe delakoan), hala gurea bezalako hizkuntza gutxituen lurraldeetan ere (ingelesa, Nafarroan esate baterako). Haur Hezkuntzan eta Lehen hezkuntzan irakasleak norbere jatorrizko hizkuntzan irakasteak, ez du zertan hizkuntza horren biziberritzea eta hiztun osoak lortzea helburu izan, aitzitik, kolonizatzailearen hizkuntzan eskolatzea izaten da helburua normalean, eta emaitzei begiratu bestela. Norabide horretan, herrialde aberatsenek jatorrizko hizkuntzen biziberritzeari ematen dioten garrantziaren erakusgarri da, hain zuzen ere,  Nazio Batuen 2030erako Garapen Iraunkorrerako 17 helburu nagusietan hizkuntzei lekurik egin ez izana.

Horiek horrela izanagatik, kontua da Ama-Hizkuntzen Nazioarteko Egunak aukera paregabea eskaintzen digula gaia agendan kokatuta mahai-gaineratzeko, eta ondorioz, bateko eta besteko hizkuntza gutxituetako aktibistei trantsizio moduan egitea dagokiguna da:

– Eguna promozionatzen jarraitu, urtero nazioarteko agendan lekua egin arte.

– Izena beti pluralean erabili: Ama-Hizkuntzen Nazioarteko Eguna, eta ez singularrean, atzean ezkutatzen den aniztasuna, parekidetasuna eta elkartasuna azaleratzeko.

– Amarrua azaleratzen jarraitu = mozorroa kendu:

o Garaigoikoan ari zaren bidetik, genero konponentea agerian utziz eta terminologia eguneratzeko proposatuz.

o Egunaren muineko motibazioa berreskuratuz.

o Egunari dagokion izaera izen berri baten laguntzaz aitortuz.

Partekatzen dugun kezkak eta Maialen Sobrinoren proposamenak erakusten digute egungo izenak -UNESCO eta NBen onespena duenak- ez duela funtzionatzen eta, beraz, hizkuntzen biziberritze helburuetarako ez dela eraginkorra, eta ados nago; hortik aurrerako aukerak:

• a) Hizkuntza Gutxituen Aldeko Nazioarteko Eguna:  Maialen Sobrinoren proposamena.
• b) Hizkuntza Biziberritze Mugimenduen Nazioarteko Eguna: Zurea  alegia, ‘biziberritze’ eta ‘mugimendu’ kontzeptuak biltzen dituena.
• c) Hizkuntza Mugimenduen Nazioarteko Eguna:   2015. urtetik Kutxabankeko Intraneteko albistegian erabiltzen duguna.
• d) Hizkuntzen Askapenerako Nazioarteko Eguna: hobesten dudana eta gizarte mugimenduek geure egin behar genukeela uste dudana.

Lanean azken urteotan dabilkigun izena (c aukera) deskartatzen dut, izan ere, izen honek hizkuntza gutxituetako hiztunoi munduan abiadura bizian ematen ari diren hizkuntza-ordezkatze prozesuei buelta eman eta biziberritze ahaleginetan diharduten hizkuntza mugimenduak gogoratzen dizkigun arren, ingelesa, mandarinera, espainiera eta frantsesaren defentsan diharduten taldeek ere bere burua ikus dezakete bertan, hizkuntzen eta bere hiztun komunitateen arteko botere-harremanaren berri ematen ez digunez. Horra izen onen aurkia eta ifrentzua.

Maialenek proposatzen duen izena (a aukera), ongi dago, esplizitua da baina orokorregia ote den zalantza geratzen zait; protagonismoa hizkuntzaren eremuan uzten du, azaleko geruzan geratzen da, politikoki zuzena izatera mugatuz… Agentzia falta zaiola, aldaketarako gaitasuna ez duela azaleratzen iruditzen zait. Nazioarteko erakundeek egunaren izena aldatzekotan, hauxe hobetsiko luketela iruditzen zait.

Hizkuntza Biziberritze Mugimenduen Nazioarteko Eguna izenak (b aukera) aipatu bi arriskuak gaindituko lituzke, eta txarra ez Txerra, nazioarteko lankidetzara gonbidatzearekin batera,  ‘biziberritze’ kontzeptuak arreta hizkuntza gutxituetara zuzentzen digunez batetik, eta bestetik,  ‘mugimendu’ kontzeptuak,  aktibisten / militanteen taldeei erreferentzia eta aitortza egiteaz gain, talde hauetan egiten den lankidetzari ere erreparatzen dienez. Bada zerbait. Gainera Ama-Hizkuntzaren izenarekin eraikitako amarrua eraitsiko luke. Nazioarteko erakundeek egunaren izena aldatzekotan hau aukeratuko balute, konformatuko nintzateke, panorama ikusita.

Azken aukerari (d) dagokionean, eta 2013an AHIZEko Mikel Urdangarin adiskidearekin paratutako ‘elezale’ hitza baliatuz, munduko elezaleontzat otsailaren 21ak behar luke, feministentzat martxoaren 8a dena, eta LGTBI aktibistentzat ekainak 28a dena, alegia, askapen eta harrotasun egun bat, gutxitutako hizkuntza-hiztun guztien aitortza egiten duena, erakunde publiko-pribatu-sozial guztiengandik aitortua, eta, gainera, nazioartean partekatua. Konbentzituta nago hori dela bidea eta horregatik Hizkuntzen Askapenerako Nazioarteko Egunaren aldeko hautua, nahiz gaur gaurkoz erakundeek onartuko ez luketen, boladako postmodernek ere irensteko zailtasunak izango lituzketen eta inguruko panorama ikusita, nola esan… Pentsa, horretarako, abenduaren 3a, Euskaldunon / Euskararen Askapen Egun bezala begiratzen eta ospatzen hasi behar genuke Denborari denbora beraz.

Ama hizkuntzaren egunaren kontra (eta alde)

2019-02-21  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Behin baino gehiagotan aritu naiz ama hizkuntza kontzeptuaren kontra. Eta han esandakoak baino ez ditut berresten gaur eta hemen (oraindik ez zait heldu iritziz aldatzeko sasoia).

Baina … gaur ama hizkuntzaren nazioarteko eguna da, zelanbaiteko babesa du (erakunde garrantzitsuak ari dira hori bultzatzen), biziberritzerako zelanbaiteko laguntza dakar. Maialen Sobrinok aurrekoan hizkuntza gutxituen aldeko eguna izan behar zela aldarrikatu zuen. Baina nik zehatzago eta artezago jokatuko nuke.

Hau da, nik egun honi deituko nioke hizkuntzaren biziberritze mugimenduaren aldeko (nazioarteko) eguna. Edo antzeko zerbait. Mugimendua eta biziberritzea lotuko duen zerbait.

Unibertsoa

2019-02-18  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Egiten ari naizen doktore-tesian mila gauza irakurtzea tokatu zait, haien artean Euskararen Unibertsoko jardunaldietan aurkeztutako txostena. Ni garai hartan oso gazte nintzen eta ez nuen bizi izan prozesu hori. Badakit jakin gogoeta prozesu horren ondorioz sortu zela Kontseilua eta garai hartan itzelezko ilusioa zutela euskaltzaleek prozesu horrekin.

Txostena irakurriz, sorpresa galantak jaso ditut. Nire hainbat ideia ere han islatuta irakurri ditut (beste batzuk agian ez). Adibidez, hau:

Euskaldun euskaltzaleak ditugu prozesuaren benetako motorrak edo eragileak, motibazio indartsuaren jabe, euskaldun oso izanik ezagutza trebatua eskuraturik eta erabiltzeari begira jarrera “beligerantea”ren jabe, hots, egoerak ezarri nahi dituen oztopoen gainditze etengabearen bila aritzen direnak.

Ikaragarrizko gogoeta egin zen orduko hartan, baina gerora han agertutako gauza asko eta asko oraindik egiteke daude, han agertutako ideia asko garatzeke, hartutako bide asko ez dira izan han marraztutakoak eta abar. Eta horrek ere tristatu nau, eta lehen pertsonan bizi izan nuen Oinarriparrak prozesuarekin gogoratu naiz.

Azken Topaldian Jon Sarasuak esan zuen bera ekintzen lurraldekoa dela. Nik ere ekintzen lurraldean eta lubakian ikusten dut neure burua. Hori bai, gogoeta egin, gero gogoeta horretan esandakoei kasurik ez egiteko ez dakit nik lar egokia denik … Agian, izango da berba borobilegiak karratuegi geratzen zaizkigula gero praktikan. Agian, hurrengo gogoetatan berba arruntagoak erabili beharko genituzke geure hiztegietan. Agian, jantzi beharko genituzke teoriaz bizi ditugun haragiak, idatzi eta berba egin beharko genuke gehiago gorputzetik. Baina, tira, agian nik neuk ere aplikatzen hasi beharko nituzke hemen botatako ogerleko bateko aholkuak.

Laku bat munduan

2019-02-11  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Euskaltzaletasuna eta feminismoa ikastaro (momentuz) zeharo interesgarrian eman dut izena. Bilbon da, Kafe Antzokian eta lehen berbaldia Lorea Agirrek eta Idurre Eskisabelek egin zuten. Eta han Loreak aipatu zuen feminismoak munduan egoteko leku bat ematen duela, eta ez dakiela euskaltzaletasunak munduan egoteko lekurik ematen duen.

Nik, jakina, ez daukat erantzunik. Ez dakit ematen duen, eta ez dakit eman beharko lukeen. Baina, nire esperientzia pertsonal batzuen galbahetik pasatu dut galdera eta, niretzat bada ere, erantzuntxo batzuk zirriborratzeko aukera eduki dezaket (edo ez, hau guztia oso zalantzazkoa zait-eta).

Gogora datorkidan lehen lekua Groenlandia da. Trabesia bat egitera joan ginen eta ez genuen izan harreman handiegirik inuitekin. Baina Heidiren ostatuan bai, harekin bai egin genuen harremana. Eta hark galdetu zigun lehendabiziko gauza izan zen ea nongoak ginen. Euskaldunak esan genion eta berehala hasi zitzaigun euskarari buruz berbetan (euskarari buruz baino, euskararen berreskuratzeari buruz). Eta, ordutik aurrera, betiko lagun baten etxean bagina legez sentitu ginen han.

Galizia ere agertu egiten da nire mapa sentimentalean. Orain urte batzuk Marije Manterola eta biok hara joan ginen, galizieraren aldeko jardunaldi batzuetan entzule. Ordutik, beste mila abentura bizi izan ditut han (Porrotx eta Marimotots-ekin egin genuen bidaia, Burela aldeko enkontruak, Compostelako eta Carbalhoko lagunak, Sechurekin Vila da Crucesen bizitakoak, Vigon Henriquerekin, Bilbon eta Arratian horrek izan dituen erreplikak eta abar). Eta han bai, nire ustez bai, munduan egoteko lakua ematen du gure  hizkuntzak eta euskaltzaletasunak. Modu berean, gogora ekarri ahal ditut Jaume eta Anna katalanak, Morgane bretoia eta beste batzuk.

Cuetzalan inguruak ere badu lekua nire bihotzeko geografian. Tosepaneko lagunekin lehen segundotik konektatu genuen (mila talka kultural izan arren). Eta agian han ikusi daiteke ondoen euskaltzaletasunak eman ahal dizula laku bat munduan. Izan ere, lehenago aipatu ditudan lekuetan kidetzen gaituena ez dakit hizkuntzen aldeko zaletasuna den bakarrik. Horietan estatu propio bat eraiki gura horrek ere batzen gaituelako. Baina Cuetzalanen ez, hangoek ez dute gura estatu propiorik, ez dute euren identitatea Mexikotik kanpo ikusten. Eta, orduan, han batzen gaituen (ia) bakarra hizkuntza da (ekonomia soziala, autoeraketa eta abar ere aipatu litezke, baina tira …).

Esan dudan bezala, zirriborro batzuk dira, nire esperientzietan oinarrituak, eta ez dakit estrapolatzeko modukoak diren, ez dakit balio duten. Nire kasuan bai eman dit lekutxo bat munduan euskaltzaletasunak, baina besteoi? Zer sentitzen du euskaltzale “arrunt” batek (arruntik balego)? Ez dakit, erantzun borobilik ez, noski ….