Aipamenak aipatuz

2018-06-06  //  Aipuak  //  Iruzkinik ez

“Komunitatea berba autoantolaketarako gaitasunaren sinonimo da”

Raul Zelik

“Noizean behin, konplexurik gabe jokatzeko baimena eman behar diogu geure buruari, eta fikzioa, behintzat, euskararen territorio libre bihurtu”

Gorka Lazkano

“(Jende) kategoriak neurtu eta ebaluatu beharrean, (hizkuntza) praktikak neurtu eta ebaluatu behar dira. Bestela esan, gure iritziz errealitate soziolinguistikoa eraldatzen lagunduko diguten ikerlanek hizkuntza praktiketara jo behar dute eta praktiketan eragiteko politikak ebaluatu behar dituzte”

Eduardo Apodaka eta Jordi Morales

“Hizkuntza nazionalak dira mitologia nazionalistak dioenaren justu kontrakoa: ez dira nazioen oinarririk sendoenak, nazioa eratzearen prozesuko produktu gutxi gorabehera artifizialak baizik”

Tom Nauerby

“Euskal soziolinguistika maila teorikoan maila aplikatuaren gibeletik joan da eta euskara-teknikariek, hizkuntza-dinamizatzaileek nahiz haurren euskararen erabileraren sustapenean diharduen eragile orok bi hamarkada luze daramatzate hizkuntza-transmisioaren alorrean lanean teoria soziolinguistiko egoki baten itzalik gabe”

Paula Kasares

“Nola aukera daiteke euskara ez badago hautagai? Euskara aukera librea ez delako, euskara hautatzera kondenatuta gaude”

Lorea Agirre

Euskara elkarteek zer lortu dute?

2018-06-04  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Gaurkoan izenburuak tranpa dakar. Ez diot inola ere erantzungo izenburu horri post honekin. Izan ere, post hau autobonboa da, autobonbo hutsa ia-ia.

Izenburuko galdera horri erantzuteko doktoretza-tesia egiten ari naiz orain dela ia bi urtetik. Orain arte, batez ere alderdi teorikoa “armatu” dut, eraiki dut, liburu eta artikuluak irakurriz eta haiei entresakak eginez.

Gutxi asko (beti itzuli beharko da berriro alderdi teorikora) amaituta dago eta orain hasi naiz alderdi praktikoari haginka egiten. Alderdi praktikoan hiru ariketa egin nahi ditut: edukien azterketa, sakoneko elkarrizketak eta, beharrezkoa balitz, kontrasterako galdetegi bat.

Eta gozatzen ari naiz, batez ere sakoneko elkarrizketekin. Orain arte dozena erdi elkarrizketa egin ditut eta aprobetxatu gurako nuke hemendik horiei guztiei eskerrak emateko. Sekulakoa izaten ari da ikasten ari naizena, biba zuek!

Aurrerantzean tesiari kuku batzuk egingo dizkiot blogean, baina, tira, hau ez da izango Julen Iturberen bloga, jakina, baina tira, aipatuko ditut, tarteka bada ere, tesiari buruzko kontu batzuk.

Komunitatea ostera ere

2018-05-28  //  Sailkatu gabea  //  3 iruzkin

Dei nazazue inozoa, agian arrazoia izango duzue, baina ezin badut mundua aldatu, metro koadro bat behintzat aldatuko dut.

Dei nazazue idealista, agian arrazoia izango duzue, baina ezin badut bide osoa egin, urrats bat behintzat emango dut.

Oier Guillan

Zorionez, hizkuntza egitate komunitarioa da guztiz. Baina horrek ez du esan gura norbanakook eragiterik ezin dugun. Azken finean, komunitatea pertsonok osatzen dugu, ezta?

Beraz, aldaketa sozialean hainbat faktorek eragiten du, baina, azken finean, mentalitate aldaketarekin hasi egin behar da, norbanako zein kolektiboen mentalitate aldaketarekin. Pentsatu eta sentitzen dugun formak jarduten dugun forma baldintzatzen du. Eta portaera indibidual zein kolektiboen aldaketek eragin eta aldatzen dute gradualki praktika sozialak egituratzen dituzten arau eta instituzioak. Izan ere, kontuan hartu behar dugu guk nahi duguna (euskaltzaleok nahi duguna) ez dela kabitzen legeetan (ezta balizko gure estatuaren legeetan ere).

Muskulatura gehitu behar dugu, entrenatu behar dugu, aldaketak sakonago eta errotuago egiteko. Baina kontuan hartu behar dugu jende nukleo batek maila nahikoa badu kontzientzian, gaitasunetan zein praktiketan (edo portaeretan), eta batzeko erabakia hartzen badu, sorrarazten duen dinamika areagotu egiten dela. Eta, hortik, imitatu beharreko ereduak sortzen dira. Eta horrekin, gainera, egunero eraikitzen ditugu burujabetza txikiak, egunero autodeterminatzen gara (apur bat bada ere).

Baina, kontuz, komunitatea ere imajinarioa da, sortu eta birsortu egiten da egunik egun. Adibidez, Bernice Reagon historialari afroamerikarrak honako hau dio: “lurraldeak baino, kantek batzen dute gure komunitatea”. Gure komunitatea, gure lurraldea, gure identitatea sortu eta birsortzen ere lana egin beharko dugu, inoiz.

Hizkuntza praktikak vs. hiztunak

2018-05-21  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Bat aldizkariaren 104. zenbakian Eduardo Apodakak eta Jordi Moralesek oso artikulu mamitsua idatzi dute: “Hiztun kategorietatik hizkuntza praktiken erregistroetara: erabilera sustatzeko neurriaren bila”. Egin nezakeen artikuluaren laburpena, egin nezakeen kritika edo alabantza. Baina, ez bata ez bestea: amua jarri baino ez dut gura, eta artikuluko entresakarik deigarrienak izan daitezkeenak baino ez ditut batu. Horra hor:

Baina, hizkuntza orotako kideek badute testuinguru linguistikoaren berri, badituzte errealitate sozio eta demolinguistikoaren zenbait datu eta badute horien gaineko iritzirik eta baloraziorik. Halabeharrez bertan jardun behar dutelako. Datu edo ezagutza horiek, bistan da, ez dira soilik adituen ikerketen metodoen bidez lortu, bestela, bizibeharrez, lortu behar dituzte eta. Izan, lan hura lan soziala da: eguneroko berriketan eta solasaldietan sortu eta landu egiten den “egoerako definizio-diagnostiko-ebaluazioa”.

Helburuak ez luke izan behar euskara dakien jendea, subjektiboki hartarako motibatua, baizik eta euskaraz egiten diren jarduerak eta horretarako aukera objektiboak.

Ikerketen eta interbentzieon helburua erabilera sustatzea bada, ikerketa-gaia euskaraz egiten diren jarduerak eta horretarako aukera objektiboek beharko lukete.

Neurriek honakoak izan beharko lukete: praktikak sustatu, erraztu, ikusgarri egin, hedatu, normaldu, eta neurtu, zenbatu, ebaluatu. Testuinguru horretan nabarmendu dugu jakintza adituak biziki eragiten diola jakintza arruntari.

Kategoria praktikatik (euskaraz egitetik) askatuta, etiketa sozial huts bihur daiteke eta, ondorioz, auto-aurkezpenerako eskuragai diren beste ikur, zeinu edota jokamoldeen bitartez aiseago eskuratuta.

Ikerketa soziolinguistikoek eragin zuzena dute jendeak egoera soziolinguistikoaz pentsatzen (eta sentitzen eta egiten) duten guztian. Eta, beste aldetik ere, arrunt zabaldu diren ideiek, edo mugimendu ideologiko aktiboek defendatzen dituzten burubideek, eragin handia dute ikerketa teknikoetan.

Aldaketa, esan bezala, praktika eta metapraktika berriak zabalduz egin behar da, arian-arian zirkulua hautsiz, eta horrela dispositibo berriak altxatzen hasita.

Praktikarekin batera metapraktika aurkituko dugu beti; alegia, jardutearekin batera, jarduteko jakintza eta sena.

Tosepan 7

2018-05-14  //  Tosepan  //  Iruzkinik ez

Badira hiru aste Cuetzalanetik itzuli naizela. Eta bada garaia Tosepaneko serieari amaiera emateko. Behin-behineko amaiera gutxienez. Dagoeneko martxan dira diseinatu genituen lau planak, dagoeneko martxan da Tosepanen biziberritzea gidatuko duen talde motorra, dagoeneko Lizbeth Sanchez Ortiz hango hizkuntza aholkulari da.

Ordutik hona, euskal herrietako zurrunbilora ohitzen ari naiz (ohitzeko beta handirik ez nuen izan, heldu eta berehala lanean, baina tira). Eta bada sasoia askok egin didaten galderari erantzuna emateko (edo erantzun bat zirriborratzeko behinik behin). ZER IKASI DUZU MEXIKON, TXERRA?

Mila gauza ikasi ditut, mila, baina hori erantzunda inork ez dit bakean uzten. Gauza batzuk esan behar ditut, beraz.

Lehenik eta behin, Tosepan proiektu eredugarria ezagutzea izan da ikaspen handienetako bat. Burujabetzak berreskuratzen ari dira Tosepanekoak, autonomia ardatz eta autoeraketa bide. Burujabetzak bai, elikadura, energia, segurtasuna, ekonomia, kultura, lurraldea eta … , jakina, hizkuntza burujabetza. Komunitatea antolatu horiek guztiak (berr)eskuratzeko, hori da Tosepan bi berbatan.

Bigarrenik, han bizitakoak nire lan jarduna aztertzeko balio izan dit. Zer egiten dudan, zer egiten dugun, zelan egin behar dugun, … Eta edozein hizkuntza planak behar dituen hiru arrakastarako faktoreak aztertu: pertsonen konpromisoa, entitatearen konpromisoa eta, zelan ez, konpromiso teknikoa. Behin eta berriro aztertu, behin eta berriro aintzat hartu.

Hirugarrenik eta azkenik, eta Txepetxengana itzuliz ostera ere, sormenaren garrantziaz ohartu naiz Cuetzalanen. Hizkuntza baten biziberritzearen muina sormenak duela gero eta argiago daukat. Baina ez normalean aipatzen den sormenaren definizio mugatu hura: sormena literaturan bai, sormena zineman bai, sormena musikan bai, baina baita zientzian, egunerokoan, fiosofian, lanean eta abarretan ere. Euskaraz sortzea, alegia, euskaratik eta euskaraz gurago bada.

Horiek ikaspenak. Eta buruan dabilzkidan beste kontu batzuk ere bai. Esate baterako, identitatea eta kosmobisioaren garrantzia. Zer da identitatea? Zelan landu norgintza? Zelan edukiz bete identitatea?

Edo beste hau: nondik elikatu gure ametsak? Iraganetik? Etorkizunetik? Orainetik? Zer pauso eman behar ditugu bizitza hobe baten bila? Zer garrantzia du hor hizkuntzak?

Edo beste hau: zelan deskolonizatu burmuina? Zelan atera gure poroetatik neoliberalismoa eta gurasokeria?

Edo azken hau: zelan artikulatu norbanakoa eta komunitatea, batak bestea ito ez dezan? Zelan?

Hori izan da guztia Cuetzalandik, hori izan da dena momentuz. Itzuliko naiz bihar edo etzi. Eta, orduan, beste iruzkin batzuk ekarriko ditut blogera (edo ez). Aurreko kronikak irakurri nahi baduzue, hemen dituzue denak:

Tosepan 1

Tosepan 2

Tosepan 3

Tosepan 4

Tosepan 5

Tosepan 6

Artisau

2018-05-10  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Bakearen artisauak agertu zitzaizkigun iaz indartsu. Horren harira, nik twitterren euskalgintzaren artisauak #kontzeptugisa txio laburra igo nuen. Horri lotuta, bati baino gehiagori aditu diot euskalgintzetako lanak artisaugintzaren tankerakoak direla. Tira, ez dakit horrenbeste den …are gutxiago irakurrita wikipediak ematen duen definizioa:

Eskulangintza edo artisautza industriatik kanpo eginiko produktuen ekoizpena da, manufaktura ez dena. Eskulangile edo artisauak ekoizpenaren maila guztiak betetzen ditu eta, sarri, salmenta bera.

Baina …egia da gurea patxada eskatzen duen aktibismoa (edo lana) dela, egia da gureak konpromisoa dakarrela, egia da gurea ezberdina dela … eta egia da ere artisautza berba modan dagoela (artisau produktuak modan daudela esatera lartxo da, ezta?).

Patenteak

2018-05-07  //  Sailkatu gabea  //  3 iruzkin

Patenteak dira aurkikuntza egin duen pertsonei Estatuek ematen dizkioten eskubideak. Eskubide horien bidez, pertsonak aurkikuntza hori propio ustia dezake, hau da, beste inork erabilita hari ordaindu behar dio.

Hori da patenteen definizio aseptikoa, esan dezagun. Baina benetan gaur egun ia edozer patentatu daiteke gure bizitza honetan. Baita artefaktu kolektiboenak ere. Esate baterako, hizkuntzak. Patentatu gura duten “antropologo” linguistiko askotxo dabil munduan barrena, Linda Tuhiwai maoriak bere liburu gogoangarrian aipatzen duen bezala.

Horietako batzuk, patentegile batzuk, linguistika deskriptiboaren mozorroan ostendu egiten dira (ez dakit noren aipua den hau, gaztelaniazkoa “La lingüística descriptiva es lingüística destructiva”). Azken finean, euren helburua da hizkuntza bat jasotzea, hizkuntza baten aldaerak jasotzea. Helburu maitagarria izan daiteke, baina gaur eta hemen, gaur eta hor, gaur eta han, horiek ez badute balio hizkuntza horri etorkizuneko bideetan barneratzeko, zer zentzu du horrek? Zertarako demontre balio du horrek?

Linda Tuhiwaik aipatzen duenaren harira, maoriak dira munduan ikertuenak izan direnak. Baina ikerketa horiek guztiek (edo gehienek, behinik behin) zertan lagundu dioten maorien herriari? Zertan?

Hizkuntza lankidetza bidaia baten ostean sortutako burutazio batzuk … (izenburua neoliberalismoa hizkuntzen plazan izan zitekeen ere)

Nire euskaltasuna, Koldo Izagirre

2018-05-02  //  Poema soziolinguistikoak  //  Iruzkinik ez

Beste poema soziolinguistiko bat:

Nire euskaltasuna baso bat da,
eta ez du zuhaitz jenealogikorik.
Nire euskaltasuna dorre bat da,
eta ez du Alostorrerik.
Nire euskaltasuna bide bat da,
eta ez du zaldizkorik.
Nire euskaltasuna lore bat da,
eta ez du aldarerik.
Nire euskaltasuna itsaso bat da,
eta ez du almiranterik.
Nire euskaltasuna liburu bat da,
eta ez du sotanarik.
Nire euskaltasuna mundu bat da,
eta ez du Amerikarik.
Nire euskaltasuna bertso bat da,
eta ez du txapelik.
Nire euskaltasuna pekatu bat da,
eta ez du mea-kulparik.

Tosepan 6

2018-04-21  //  Tosepan  //  Iruzkinik ez

Tosepan 1

Tosepan 2

Tosepan 3

Tosepan 4

Tosepan 5

Hau amaitzen ari da. Lan eskerga egin dugu denok eta, dagoeneko, lau erabilera planak diseinatu ditugu. Bai, ondo aditu duzue, lau erabilera plan diseinatu ditugu hiru astetan!!! Lan erritmoa ikaragarria izan da, baina ez zegoen beste aukerarik. Hiru aste gutxitxo dira lan honi ekiteko, baina erronka, etorri aurretik, onartua genuen. Ea nork gainditzen duen hori!

Ideien kontrabandoan aritu izan gara, euskal herrietatik ekarritakoak hemengo ideiekin batu, nahastu, trinkotu, eraldatu ditugu. Eta, era berean, hemengo batzuk hartu, gureekin nahastu eta han ere eragina duten. Asko ikasi dugu, asko partekatu, asko bateratu. Bai, itzela izaten ari da, bai. Izan ere, gure ezagutza mugatua denean (hau da, beti!) lagunduko gaituztenengana jo behar dugu. Gure arrakasta loturek baldintzatzen dute, loturen kantitateak eta kalitateak zehatzago esanda. Guk kimika behar dugu, bilatzen ari garena hein batean magikoa delako, bilatzen ari garena ezin da bakarrik azaldu arlo teknikotik. Eta, nire uste harroxkoan, kimika hori sortu dugu, gure eta euren artean.

Hemengo hizkuntza egoeraz bi berba egin gurako nituzke joan aurretik. Nauat (edo maseual) herrian hizkuntza bizirik dago, baina erabat egoera diglosikoan. Funtzio batzuetarako (oro har, informalak, nahiz eta formal samar batzuetan erabili) nauata eta beste funtzio batzuetarako (idatzizko guztiak, esate baterako) espainola. Gainera, hizkuntza batu barik dago eta oso-oso gutxi dira alfabetizatuta daudenak. Era berean, hizkuntza ere mordoilotzen ari dela esaten digute behin eta berriz (hizkuntza gaurko eta etorkizuneko funtzio berrietara egokitzeaz berbarik ez dute egiten, beste alde batetik).

Transmisioa ere higatzen ari da, apurka-apurka. Umeak, gazteak dira gutxien dakitenak (eta mordoiloen egiten dutenak antza) eta, zenbait herri eta komunitateetan kezka nabarmena dago teknologia berriekin, telebistarekin edo musika gustu berriekin.

Horri aurre egiten saiatzen ari dira Tosepaneko lagunak, hainbat tresna mahai-gainean jarrita: irratia, eskola, kooperatibetako planak, corpusaren batuketa, … Baina nago uriola hori geldiarazteko nahikoa ez dela. Tresna gehiago eta indartsuagoak jarri beharko dituzte martxan uriola horri aurre egiteko. Tira, hala ere, ez noa inondik ere ezkor hemendik. Gogoa dago, ilusioa dago, ideiak daude, eta ideia horiek bizi eta defendatuko duten pertsonak ere badira. Horrek asko balio du, kontzientzia, koherentzia eta konsistentzia batzen direnean … edozer gerta daiteke.

Agian jarraituko du …

Tosepan 5

2018-04-18  //  Tosepan  //  Iruzkinik ez

Tosepan 1

Tosepan 2

Tosepan 3

Tosepan 4

Aurreko lau kroniketan Tosepanen zer egiten ari garen azaltzen aritu naiz. Horrekin batera, Tosepan bera zer den zelan edo halan azaldu dut, tarteka bada ere, eta xehetasun gehiegitan sartu barik. Eta uste dut badela momentua Tosepan talde kooperatiboari buruzko lau berba egiteko.

Orain dela 41 urte sortu zen Tosepan, Cuetzalan aldean. Hasiera batean, bertako herritarrak kafea eta pipermina prezio duinagoan saltzeko elkartu ziren. Ordutik, baina, mugimendua asko hazi da, asko aniztu da. Gaur egun, 36.000 familia baino gehiagok hartzen du parte mugimenduan, era batera edo bestera. Horrek zona honetako biztanleen %35a da.

Eta zertan oinarritzen da ba? Ekonomia sozial eta solidarioa da Tosepan, ezer izatekotan. Baina hori baino askoz gauza gehiago ere bada. Ea kapaza naizen labur eta zehatz horiek guztiak aletzen.

Produkzio kooperatiba dago Tosepanen, kafea, pipermina eta eztia, batez ere, ekoitzi egiten duena. Produkzio organikoa egiten dute eta beste kooperatiba baten bidez, batu, eraldatu eta merkaturatzen dute. Horrez gain, banbua ekoitzi, tratatu eta eraldatzen duen beste kooperatiba bat dago. Baina badira beste kooperatiba batzuk ere: aurrezki eta kreditu kooperatiba, ekoturismo zerbitzuak eskaintzen dituen beste kooperatiba bat, osasun zerbitzuetako kooperatiba, emakumeek osatutako kooperatiba eta etxebizitza eutsigarriko kooperatiba. Horiek dira, zelanbait esateko, kooperatiba produktiboak. Baina, gainera, zerbitzu orokorretako beste kooperatiba batzuk ere badira: kooperatibagintza eta formazioa lantzen duen kooperatiba (gu horren mende gaude zelanbait), aholkularitza teknikoa ematen duen kooperatiba, kooperatibako kideen seme-alabentzako eskola, komunikazio kooperatiba eta Tosepan fundazioa bera.

Hori da gaur eta hemen Tosepan. Baina etorkizuneko ametsak ere badituzte. Hurrengo 40 urteetarako amets-plangintza egin dute eta, nire ustez, interesgarria da horri ere begiratzea. Hurrengo 40 urteetarako mila amets, desio eta gurari badituzte. Horietako batzuk honako hauek: euren legatu biokulturala zaindu (eskubide kulturalak eta lurraldearen defentsa), elikagai osasuntsuak ekoitzi eta kontsumitu, nekazaritza organikoa bakarrik produzitu (gainera euren arbasoen jarraibideekin), bertako haziak, animaliak eta landareak jagon, emakume eta gizonen arteko errespetua, jantzi tradizionalak sustatu, ingurumena zaindu, berrikuntza teknologikoa, osasuna zaintzeko sistema komunitarioa, asanblean oinarritutako gobernantza, justizia komunitarioa, kooperatibagintza bultzatu, autogestioan oinarritutako eredu ekonomikoa, sormena bultzatzeko espazioak, bertako jakintzetan oinarritutako heziketa sistema, energia aurreztu, era autonomoan energia ekoitzi eta tokiko teknologietan oinarrituta, etxebizitza duinak, espazio komunitarioak eraiki, … eta etorriko direnak.

Kooperatiba ia integrala da, autonomia eta determinazio askearen ardatzen inguruan eraikia. Horrenbeste bider euskalgintzetan goraipatu dugun autoeraketan oinarri hartuta. Eta tokiko hizkuntzaren defentsa eta erabilera ere sustatu gura duena, ardatz estrategiko moduan. Eta, horretarako, baliabideak jarrita. Eta nazioartean eta Mexikon bertan lagun asko dituena, garabidetarrak eta emunkideak barne. Eredu bat, bi berbetan.

Jarraituko du …