Parte hartzea eta inplikazioa Euskal Herriko lan dinamizatzailean. Esperientziak, metodoak eta teknikak

2017-07-10  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Artikulu hau luze samarra da. Beraz, nahi izanez gero, pdf-a jaitsi ahal duzue: Partehartzea_Bat

Sarrera

2013ko uztailaren 18an artikuluak duen izenburuko bereko berbaldia eman nuen, Carballon, Galizian. Hango galiziera-teknikarien elkarteak deituta, ponentzia prestatu nuen. Artikulu hau ponentzia haren moldatze-lana da.

Ponentzia egin behar izateak proposatutako gaietan sakontzeko aukera eman zidan, nire soziolinguistikako ezagutzak eta eguneroko praktikak berriro aztertzeko aukera eman zidan. Eta ez da gutxi. Eguneroko jardunak lanean dabilkizuna aztertzeko astirik ez dizu ematen normalean. Eta, gainera, egiten ari zarena zalantzan jartzeko okasio gutxi egoten da.

Artikulu hau praktikatik jaiotzen da, baina teoriari muzin egin gabe. Egunerokoan hainbat normalizatzeko plan kudeatzen ditut, guztiak parte-hartzaileak (alde nabarmenak dauden arren planetik planera). Horien guztien esperientziatik asko dago, porrotetatik bezainbeste arrakastetatik. Egi(te)n dudan lan boluntariotik ere asko dauka.

Teoriatik edaten badu ere, praktikara bideratutako teoria izan gura du artikulu honek. Ez dut inola ere ulertzen soziolinguistika lurretik bi zentimetrora dauden teorikoen zientzia gisa. Interbentzio eta eraldatze zientzia gisa ulertzen dut soziolinguistika, behetik gorako zientzia gisa, Galiziako jardunaldi horietan parte hartu zuen Bernardo Penabadek dioen bezala, “soziolinguistika pedestrea” deituriko horren partaide sentitzen naiz ni ere.

Artikuluan agertuko diren adibide teoriko zein praktikoak Euskal Herrian ohikoak dira. Erradiografia txiki bat izan nahi du, neure esperientziatik bahetua jakina. Ez da izango neutroa, ezta objektiboa ere, konprometitua eta guztiz subjektiboa izango da, zientziaren eta arrakastaren parametroetatik ahal den neurrian finkatua.

Kontzeptu batzuk argitzen

Kontzeptuak argitzen hasi aurretik, onartu behar dut kontzeptu hauek guztiak irabiagailu batean sartu ditudala eta komeni izan zaidan moduan nahastu egin ditudala. Beraz, horrela hartu behar dira.

Joshua Fishman soziolinguistaren ustez, hiru dira hizkuntza komunitate batean aldaketak egiteko erabiltzen diren plangintzak: corpus plangintza, eskuratze plangintza eta osabetezko estatus plangintza. Hala ere, Mikel Zalbidek Fishmanen beraren teorietan oinarrituta laugarren bat proposatzen du: berak asmatutako community fostering deiturikoa. Ikus ditzagun, labur bada ere, hauek guztiak:

– Corpus plangintza: hizkuntzari berari dago lotuta, alderdi linguistikoa lantzen du; emaitzarik esanguratsuenak dira gramatika eta hiztegi arauemaileak, terminologia-lanak, ortografia, puntuazio-arauak eta abar.

– Eskuratze plangintza: edo irakaskuntza plangintza. Ume zein helduei hizkuntza irakasteko plangintzari deitzen zaio horrela.

– Osabetezko estatus plangintza: hizkuntzaren alderdi soziala lantzen du; hemen sartzen dira, adibidez, estatus legala ezartzea, hizkuntzaren alde egindako kanpainak, hizkuntza eskubideak eta abar.

Teorian, hiru plangintza hauek izan dira gurean aplikatu direnak. Baina Fishmanen bidetik, Zalbidek laugarrena ere badakar: community fostering (edo komunitatearen suspertzea, edo biziberritzea). Komunitatea suspertuz, hizkuntza ahulari belaunez belauneko iraupen-bidea bermatu nahi zaio eta hiztun-elkarteari bere neurriko esparru berriak zabaldu. Gurean teorikoki asko landu ez bada ere, nire ustez Euskal Herriko biziberritze prozesuak asko dauka community fostering-etik. Beste herri batzuetan baino gehiago, nire ustez.

Beraz, lau plangintza mota orokor daude, nire ustez. Baina artikulu honetan, batez ere, parte hartzeaz hitz egin behar dut, elkarlanaz, inplikazioaz. Parte hartzearen inguruko milioika teoria daude mundu mailan, ñabardurak zientoka, egileak ehunka. Dena ezin aztertu, jakina. Baina zerbaiti oratu behar, derrigorrez.

Parte hartzea zer da? Parte hartzea normalizazio plangintza batean, zer da? Edo zertan oinarritzen da? Nire ustez, plangintza batean jasotzaileek lau gauza egin ditzakete (edo lau parte hartzeko modu daude): informazioa jaso, kontsultatuak izan, eztabaidatu eta elkarrekin erabaki.

Lehenago aipatu ditudan lau plangintza horietan ere lau parte hartzeko modu egongo lirateke, beraz. Parte hartze moduak eta plangintzak elkarri lotuz, honako koadrante hau lortzen dugu:

Koadrante hau oso eztabaidagarria izan daiteke, sinplifikazioa baita. Eta sinplifikatzerakoan ñabardurak galdu egiten dira, nabarmen galdu ere. Hala ere, artikulu honen karietara, balio duen sailkapena da hauxe. Baina tentu handiz hartu behar da hemendik kanpora estrapolatzeko.

Corpus plangintzan, gurean, informazioa eduki dugu euskaldunok, erabakiak hartu ostean eduki ere. Bestelakorik ez da izan: Euskaltzaindiak erabakiak hartu eta besteok bete. Adituek erabaki eta besteok men egin. Beste modu batera posible izango litzateke?

Eskuratze plangintzan ere informazioa baino ez dugu jaso euskaldunok. Parte hartzea badago zenbait eskolatan, zenbait euskaltegitan, baina erabaki potoloenak adituek hartzen dituzte. Eta horrela izan behar duen zalantza gutxi.

Osabetezko estatus plangintzan, Eusko Jaurlaritzak behintzat (eta azken planean) informazioa eman, kontsultarako bideak ireki eta eztabaidatzeko aukera eman du. Dena den, azken erabakia gobernuak berak hartu du, ekarpenak ekarpen.

Community fostering plangintzetan definizioz parte hartzaileek informatu, kontsultatu, eztabaidatu eta elkarrekin erabaki behar dute. Bestela, ez da benetako community fostering plangintza. Eta gurean horrela izan dira izan direnak.

Praktika-teorikoetara jo aurretik, beste ideia bat azpimarratu nahiko nuke. Aldaketak bultzatzeko oinarrizko elementuak pertsonak gara. Pertsonak aldatu ahala, gauzak aldatuz joango dira. Horregatik, parte hartzeak era berean hezitzailea izan behar du. Parte hartu bai, baina pedagogiaz jokatu behar da. Irakurle gehienok aditu-arituak gara gure arloan, baina parte hartu(ko) duten asko ez eta, horregatik, dibulgatibo, oso dibulgatibo jokatu behar dugu. Haren hizkerara moldatu behar dugu geurea, haren esanetara ekarri gure hizkera mordoiloan erabiltzen ditugunak.

Elkarlana normalizazioa da

Esan bezala, nire praktiketatik abiatu naiz artikulu hau idazteko. Eta esan bezala, community fostering horretan ikusten dut neure burua. Praktikan zein teorian, jakina. Zergatik? William Mackeyren arabera, “hizkuntza-legeak eraginkorrak dira sustatu nahi den hizkuntzari atxikita dauden beste alorretan ere nagusi denean: nagusitasun kulturala, ekonomikoa, demografikoa, eta abar” (Mackey, 1993). Eta ni berarekin bat nator. Beste alor horretan lortu behar da nagusitasuna, ezin da legeen zain egon.

Soziolinguistikara jaio nintzenean, Euskal Herrian elkarlanaz hitz egiten zen. Hitz egin bai, baina egin gutxitxo. Ni militantziatik nentorren eta soziolinguistikara hurreratu nintzen ikasteko asmoz, egunerokoan gertatzen zirenak zientziatik hobeto ulertzeko asmoz. Horregatik, gaur egun ere, nahiz eta militantzia lanbide bihurtu, hacker etikak aldarrikatzen dituen balore batzuekin lan egiten saiatzen naiz: egiten dudanarekiko interesa, lanarekiko grina, askatasuna, kontzientzia, horizontaltasuna, berdintasuna, ezagutza irekia, jakin-mina, sormena… Berba potoloak dira eta betetze maila ez dakit zenbatekoa dudan, baina ahalegin kontzienteak egiten ditut hobetzen joateko.

Elkarlana, “erantzukizunaren artikulazioa da” (Arruti, Muniozguren, 1993). Tumatxa! Gure komunitatearen geroa komunitate hori osatzen dugunon esku dago, beste berba batzuekin esanda. Elkar ulertzera kondenatuta gaude. Haren berbekin jarraitzeko, “hizkuntza komunitateak euskara normalizatzeko duen erantzukizuna artikulatu behar du eta, horretarako, euskaltzaleek hizkuntza normalizaziorako periferia dena albo batera utzi eta mamia hartu behar dute euskararen aldeko jardunaren ardatz” (Arruti, Muniozguren, 1993).

Edozein hizkuntzak duen bermerik handiena txertatuta dagoen komunitatearen babesa eta atxikimendua da. Dena den, elkarlanean jarduteko ez da derrigorrezkoa gai orotan bat etortzea. Ezta? Izan ere, gurean urte luzez euskalgintza alderdikeriak baldintzatu zuen. Ez ginen gai izan (edo ziren, ni oso gaztea bainintzen) euskararen dinamika ez alderdikoia martxan jartzeko.

Harira itzuliz, ni soziolinguistikara jaio nintzenean euskalgintza ez zen jaio berria. Baina ni bai. Derioko hainbat lagunekin batera, Tximintx euskara elkartea sortu genuen eta alor honetan genuen ezagutza faltak soziolinguistikaren besoetara eraman ninduen (gintuen). Eta afizioa ofizio bihurtu zen.

Euskara elkartea … eta zer da euskara elkarte bat? Izenak dioen bezala, elkartea da, bazkideez osatutako elkartea. Normalean udalerria du oinarri (eskualde mailako elkarte batzuk dauden arren). Udalerriak herritar gehienon egunerokoaren espazio asko biltzen ditu: familia, lagunartea, irakaskuntza, merkataritza, … Gainera, pentsaera ezberdineko euskaltzaleak batzen ditu elkarteak. Eta bere jarduna funtzioak eskuratzean oinarritu du: eskola orduz kanpoko jarduerak, komunikabideak, kultur ekintzak, sentsibilizazio-jarduerak, harreman-sareak, hitzarmengintza eta abar.

Derion hamar urte jardun dugu beste batzuek lehendik jorratutako bide beretik. Haien esperientziatik edan dugu (zer egin behar ez den batez ere ikasi dugu), baina gure bide propioa eginez. Guk pentsatu, guk egin, guk hanka sartu, guk asmatu, guk eztabaidatu, guk jardun. Derioko errealitatera egokituz, genituen eta ditugun baliabideetara moldatuz.

Izan ere, guk euskaldun modura genuen hizkuntza esperientzia digeritu, arrazionalizatu, barneratu genuen. Eta, gero, esperientzia hori aldatzeko, kolektiboki autoantolatu. Hizkuntza komunitatearen nukleo sinbolikoa egituratzea helburu. Horretarako, alor batzuetan geneuzkan (eta ditugun) ezberdintasunak alboratu eta dinamika ez alderdikoia aurrera eraman dugu. Community fostering plangintzari oratu diogu hasieratik: funtzioak eskuratu, gertukotik abiatu, erabilera ardatz, …

Paperean ondo geratzen den arren, nukleo sinbolikoaren egituratzean aurrerapausoak egin arren, ezin da esan helburua goitik behera bete dugun. Oraindik bide luzea geratzen da egiteko, baina orain arteko bidaia merezi izan du, ondo merezi ere. Pertsonalki ez ezik, herri dinamika pizteari begira ere ekarpen garrantzitsuak egin ditu Tximintxek hamar urteotan.

Baina hasiera-hasieratik konturatu ginen ez ginela bakarrak. Beste herri askotan ere bazeudela gurearen moduko elkarteak. Eta elkarte horiek guztiak Topagunea izeneko federazio batean biltzen zirela. Ez ginen asko fidatzen: nazio mailako egiturei askok mesfidati begiratzen genien. Baina behetik gora antolatzen den erakunde batekin egin genuen topo: elkarteetako beharrizanei erantzuna eman gura zien erakundea, eta ez nazio mailako gidaritza eraman nahi zuena. Herrietako elkarteok geneuzkan beharrak identifikatu eta horiek betetzeko eginahalean jardu(te)n baitu Topaguneak.

Baina itzul gaitezen herrietako euskara elkarteetara. Nire ustez, elkarte hauek parte hartzearen (edo inplikazioaren) alorrean egin duten ekarpen nagusiari buruz berba egiteko ordua heldu da: hitzarmengintzari buruz berba egiteko ordua, hain zuzen ere.

Hitzarmengintza metodo bat da. Entitateak euskalduntzeko erabili den metodo nagusia da. Konpromisoan oinarritutako metodologia da, bakoitza bere burua autoinplikatzean datza. Hitzarmena bi erakunderen arteko akordioa da eta, akordio horren bitartez, erakunde batek euskararekiko konpromiso zehatzak hartzen ditu eta beste erakundeak konpromiso hori gauzatzeko laguntza eskaintzen dio. Helburua da euskal mikrokomunitate normalizatuak eraikitzea. Baina lan sistematikoa eta jarraitua eskatzen du, planifikazioa eskatzen du.

Lehen hitzarmenak 80. hamarkadaren amaieran izan ziren. Baina lehen esfortzu serioak 90. hamarkadaren hasieran izan ziren Arrasate aldean. Eta ordutik Euskal Herriko herri askotan egin dira, erakundeek bultzatuta, euskara elkarteek bultzatuta, biek bultzatuta edo bestelako eredu baten bidez.

Hasiera batean hitzarmengintza plangintzek berdin ekiten zieten merkataritza establezimendu txikiei zein elkarteei. Urteen poderioz, plangintzak garatzen joan dira eta merkataritza eta elkartegintza arloak bereiziz joan dira. Bereizi dira batez ere merkataritza plangintzek izan duten garapenagatik, ez horrenbeste elkarteak euskalduntzeko plangintzek izan duten garapenagatik.

Eta zergatik hitzarmena? Hizkuntza legeriak sektore hauetan ia ez du eraginik. Eta, gainera, hizkuntza plangintzako oso erabaki gutxi egikaritu daitezke dekretu bidez. Edo hori dio Robert L. Cooper-ek behintzat. Eta, gainera, gogoratu behar dugu pertsonak direla hizkuntza portaera berriak hartu edo arbuiatzen dutenak. Edo hori dio Robert L. Cooper-ek behintzat.

Udaletako plan parte-hartzaileak

Gaiaz beste egingo dut. Eta beste praktika-teoriko batera pasa. Udaletako plan parte-hartzaileetara, hain zuzen ere.

Iñaki Arrutiren berbekin ere ekingo diogu atal berri honi. “Euskara zerbitzuetako teknikariak izan dira garbien ikusi dutenak udaletatik bakarrik ezin dela normalizazio-prozesua gizarteratu eta horretarako herri-ekimena behar dela” (Arruti, 1995). Eta gaineratuko nuke nik: herri-ekimena eta erakundeak norabide berean jarriz gero, emaitzak biderkatzen dira.

Lehen, arazo baten aurrean, adituek diagnostikoa eta irtenbide teknikoak eskaintzen zituzten, eta prozesu horretan ez zeukaten zeresan handirik arazo hori “pairatzen” zutenek (edo aprobetxatzen zirenek). Gaur egun ere, horrelako asko antzematen dira bazterrotan, barruntatzen dira han eta hemen. Baina ahoz gora behintzat inor gutxik esaten du kontrakoa.

Mungian egindako ekimen baten berri eman nahi dizuet. Horrelako beste asko egin dira Euskal Herrian, Durangon, Gasteizen, Markinan, Otxandion, Arabako Foru Aldundian, eta abarretan. Horiekin alderatuta, Mungiako honek ez dauka ezer berezirik. Baina, tira, beste horietan nik ez nuen hartu parte, eta Mungiakoan bai. Horregatik, Mungiakoa aletuko dut.

Mungia Bizkaiko herri bat da, 16.000 biztanle inguru ditu. Euskaldunak biztanleen %58 dira, %26 dira gaztelaniadunak eta %16 ia euskaldunak. Euskara zerbitzua du orain dela hainbat urtetik eta bertan bi langile daude. Udalerrian euskararen normalizaziorako lehen plan estrategikoa 2003an jarri zen martxan eta bigarren plan estrategikoa 2007an. 2011n berritu behar zuten eta Emun kontratatu zuten horretarako.

Herritarren iritzia jaso nahi zuten hirugarren plangintzaldiari ekin aurretik. Guk bost praktika komunitate jarri genituen martxan eta sormen prozesuen bidez herritarren ekarpenak batu genituen. Baina goazen apurka-apurka.

Bost praktika-komunitate eraiki genituen. Eta zer da praktika-komunitate bat? Praktika komunitateak interes komun bat duten pertsona taldeak dira, ezagutza eta ikaskuntzak partekatzeko sortuak, beti ere esperientzia praktikotik eta elkarreraginetik abiatuta. Galdera honi erantzun nahi izan zioten hango komunitateek: Nola aprobetxatu daiteke euskararen normalizazioan jendearen esperientzia denak elkartu eta ezagutza berria sortzeko?

Praktika-komunitate hauen bidez lortu nahi zen, alde batetik, alor zehatz baten gaineko diagnostikoa egitea. Eta, beste alde batetik, alor horretan hurrengo urteetan lortu beharko liratekeen helburuak eta horiek lortzeko balizko ekintzak marraztea. Hori guztia, sormen teknikak erabilita.

Hauek izan ziren sortu ziren praktika-komunitateak: irakaskuntza (eskolak, ikastolak, guraso elkarteak, euskaltegiak), lan mundua eta merkataritza, aisia, kirola eta kulturgintza (+komunikabideak).

Komunitate hauetako bileretan arloaren diagnostikoa egin zen. Alde batetik, arloan zeuden hutsuneak eta indarguneak identifikatu ziren. Eta, beste alde batetik, udalak arlo hauetan egindakoa ere baloratu egiten zen.

Horren ostean, hurrengo urteetarako helburu nagusi biak zehaztu egin ziren. Sormen teknikak erabilita, hurrengo plangintzaldiko arlokako bi helburu nagusi marraztu zituzten parte hartzaileek.

Ondoren, helburu bakoitzeko estrategia nagusiak formulatu egin ziren, baita ponderatu ere. Komunitateetan ekintza zehatzetara ez zen iritsi. Horietako askotan, hala ere, ekintza zehatzak agerrarazi zituzten partaideek. Horiek guztiak batu egin ziren eta Euskara Zerbitzuaren eskuetan jarri.

Eta nortzuek hartu zuten parte? Guraso elkarteetako kideek, eskoletako zuzendariek, institutuko ikasleek, kirol taldeetako ordezkariek, kultur elkarteetako kideek, kazetariek, alderdi politikoetako ordezkariek, merkatari euskaldunek, erdaldunek, garapen agentzietako teknikariek, euskara plana duten enpresen ordezkariek, euskaltegietako irakasle eta ikasleek, sindikatuetako kideek, aisialdi taldeetako kideek, aisialdi teknikariak, abesbatzek, musikariek, Gaztelekuko erabiltzaileek, kulturgileek, sortzaileek, …

Enpresetako plan parte-hartzaileak

Militantziatik hasi dut kontakizuna. Gero lan zehatz batekin jarraituko dut eta amaitu nahiko nuke egunero-egunero lanean egiten dudanarekin: enpresetako euskara planekin, hain zuzen ere. Euskara teknikari (aholkulari) aritzen naiz hainbat enpresatan, Emunekin lanean.

Enpresetako euskara planak euskararen presentzia eta erabilera handitzen laguntzeko egiten diren planak dira, enpresa bakoitzaren neurrira egindakoak. Helburu nagusia erabilera areagotu eta erakundearen kulturan edo sistematikan euskararen kudeaketa integratzea da.

Euskara planetan guk Txepetxek behinola zehaztu zituen hiru edalontziak erabiltzen ditugu: motibazioa, ezagutza eta erabilera. Eta horien araberako, ekintzak, adierazleak eta beste zehazten ditugu. Enpresen errealitatera egokituz, zeharkako laugarren edalontzia ere erabiltzen dugu: erakundetzea.

Lehen plan pilotuak ezarri ziren 1990. urte inguruetan. Hasierako metodologia “komunikazio zirkuluena” izan zen. Enpresaren funtzionamendua hobetzeko langileek bilerak egiten dituzte hobekuntzak proposatu eta aztertzeko. Bilera horietan maila guztietako langileek parte hartzen dute, eta horixe da, hain zuzen ere, sistema hauen berezitasun handiena: enpresa eta eguneroko lana hobetzea ez da ingeniari edo espezialisten eginkizun itxia, langile guztiena baizik.

Beraz, hasiera-hasieratik plan hauek parte hartzaileak izan ziren. Gerora dezente garatu da metodologia, baina, hala ere, langileen parte hartzea aintzat hartzen da gaur ere. Aintzat hartu ez ezik, ezinbestekoa ere bada planaren arrakastarako.

Plana egiten diseinutik hasi beharra dago. Diseinuan, alde batetik, enpresan euskarak duen egoera aztertzen da eta, beste alde batetik, hurrengo urteetarako (hiru, lau, bost) helburuak eta estrategia nagusiak ezartzen dira. Diseinuak arrakasta izan dezan (sitsek jandako papera bihurtu ez dadin, hain zuzen ere), langileek parte hartu behar dute. Diseinuan bertan langileen parte hartzerako foroak egituratzen dira, nahiz eta egia esan parte hartzea handiagoa izan planaren inplementazioan. Foro nagusiena diseinuan Euskara Batzordea da. Batzorde horretan hartu behar dute parte langileen ordezkariek eta zuzendaritzaren ordezkariek, gutxienez. Gero enpresaren arabera, egoitza eta atal ezberdinekoak, euskara maila ezberdina dutenak, eta abar.

Inplementazioan parte hartzea areagotu egiten da. Guk pertsonekin egiten dugu lan, gertuko tratua eskaintzen saiatzen gara. Horrez gain, parte hartze bideak ireki ditugu enpresatan. Berrikuntzak sartu ditugu gurekin batera hainbat enpresatan.

Inplementazioan ere Euskara Batzordeak du zentraltasuna, parte hartzeari dagokionez. Baina bai inplementazioan zein diseinuan garrantzi berezia du koordinatzaileak. Enpresako gure interlokutorea izango da koordinatzailea, baita Euskara Plana lideratuko duen pertsona.

Parte hartzean eta inplikazioan beste faktore batek ere garrantzia berezia du: teknikariaren presentzia. Guk, Emunekook, bezeroaren egoitzan pasatzen ditugu gure lan-ordu gehienak. Horrek itzelezko gertutasuna dakar bezeroaren etxean dauden langileekin, gertutasuna eta prestutasuna. Euren inplikazioa eskatzeko (eta lortzeko) ezinbestekoa da eurekin komunikazio zuzena eta maiztua izatea.

Lehen aipatu ditudan lau ardatzetatik, motibazioaren ardatza izan ohi da langileekin zuzenean egoteko eta eurek inplikatzeko aukera gehien ematen duena. Zeharkako zein zuzeneko motibazioaren bidez. Zeharkako motibazioan, batez ere, sentiberatzea bilatzen da. Zuzeneko motibazioan, berriz, hausnartzea eta portaera aldatzeko pausoak ematea.

Ondorioak

Azkar-azkar eta brotxa lodiz aletu ditut nire laneko kontu batzuk, nire militantziako kontu batzuk, parte hartzean eta inplikazioan zentratuz. Ondorio batzuk ateratzerik bai? Ea ba …twitter erara:

• Edozein hizkuntzaren normalizazioak parte hartzea eta inplikazioa eskatzen du, ezinbestez.

• Komunitatea da hizkuntzaren biziraupenerako tresna nagusia, komunitate barik, etorkizunik ez.

• Aldaketak gauzatzeko oinarrizko elementua pertsonak dira.

• Parte hartzea erantzukizuna artikulatzea da, inplikazioa erantzukizuna artikulatzea da.

• Lehen arazo bat zegoenean, adituek konpondu egiten zuten (edo ez), arazoa sufritzen zutenei kasurik egin gabe.

• Parte hartzea bultzatu nahi badugu, hezitzaile jardun behar dugu, dibulgatibo, adituen hizkeratik urrunduz.

• Herri ekimena eta administrazioen ekimena beharrezkoa da, biek norabide berdinerantz jo behar dute.

• Parte hartu, dibulgatu, formatu, inplikatu, erabaki, … Aditz horien esangurak ezberdindu behar ditugu.

Bibliografia

Allartean bloga Ideia erradikalak, 2013, http://allartean.blogspot.com.es/2013/04/ideia-erradikalak.html

Allartean bloga Normalizazioa eta eraldaketa, 2012, http://allartean.blogspot.com.es/2012/05/normalizazioa-eta-eraldaketa.html

Arruti, Iñaki Euskara elkarteak: jatorria eta norabidea, 1995, Bat 16 aldizkaria

Arruti, Iñaki, Muniozguren, Fernando Euskararen normalizaziorako entitateen arteko elkarlana, 1993, Jazten 9 aldizkaria

Cooper, Robert L. La planificación lingüística y el cambio social, 2007, Cambridge

Larrea, Imanol Enpresetako eta herrietako euskara planen diseinua metodologia parte hartzailearen ikuspegitik, 2002, Hiznet sakontze egitasmoa

Mackey, William F. Hizkuntza jokaera-aldaketa legeen bidez, 1993, Bat 9 aldizkaria

Martinez de Luna, Iñaki Euskarak duen framing berri baten premia asetzeko proposamena, 2013, Bat 86 aldizkaria

Miner, Imanol Euskaldunok nortasun krisi bat dugu, eta autoestimua ezin beherago dugu, Berria egunkaria 2010-03-20

Topagunea Hitzarmengintza: Entitateak euskalduntzeko metodologia. Eskuliburua, 2003

Vadillo, Alex Udalerrietan euskara biziberritzeko planak eta parte hartzea, 2008, Hiznet sakontze egitasmoa

Zalbide, Mikel Ahuldutako Hizkuntza Indarberritzea: teoriak zer dio?, 2003, http://www.erabili.com/zer_berri/muinetik/1056974834

Espazio akademikoak

2017-07-03  //  Jakin  //  Iruzkinik ez

Norbanakoa, kolektiboa, aktibazioa

2017-06-30  //  Info 7  //  Iruzkinik ez

Originala Info7 irratian, entzun nahi baduzu, hemen:

Asko entzun dut azken aldian kontsumitzaileok dugun indarrari buruz. Zure erosketa-gurdiak zure bozka baino gehiago adierazten ei duela entzun dut, zure zaborra ondo sailkatzeak dakarren onura, zure kontsumoarekin mundua aldatu dezakezula ere entzun dut eta beste hainbat. Entzun esan dut, baina, hein batean ere, praktikatu dut kontsumo aldaketa hori egunerokoan (ehunka kontraesanen artean beti ere).

Asko entzun ditut azken aldian ere kontzeptu hauek: ekonomia soziala, ekonomia eraldatzailea, kontsumo askatzailea, 0 kilometro, autogestioa, tokian tokikoa eta garaian garaikoa, kooperatibagintza, elikadura burujabetza … Mila bider entzuten dira hauek zenbait girotan behintzat eta, zelanbait, gure diskurtsoak blaitzen ari dira, apurka-apurka. Eta, egitearen poderioz, ikasten ari gara gehiago horien gehienen inguruan.

Gaur gurera ekarri nahiko nuke kontsumo kontziente eta eraldatzailea, edo agian egokiagoa litzateke kontsumitzaile kontzienteari buruz berba egitea. Izan ere, azken aldiotako kontzeptualizazioetan badirudi kontsumo arduratsua bazterreratzeko ahalegina egiten ari dela. Ea esplikatzen naizen.

Kontsumo arduratsuak baditu bere argi-ilunak. Egia da ekintzara bultzatzeko indarra duela, egia da norbanakoaren ahalduntzea bilatzen duela. Baina, era berean, indibidualistegia da, zentzu batean moralista ere bada, eta norbanakoaren esku uzten du bere eraginetatik kanpo dauden hainbat erabaki. Izan ere, norbanakoari botere gehiegi ematen dio eta ez du kontuan hartzen botere-harremanek duten garrantzia.

Hortaz, kontsumo arduratsutik kontsumo kontzientera pasatzeko aipatzen dute kontsumoaren inguruan dabiltzan hainbat eragile. Aldaketa horretan norbanakoarengan lupa jartzetik kolektiboan jartzera pasatzen da, bakarrik barik, elkarrekin da paradigma berria, hor dago aldaketarik nabarmenena. Espazio sozialek duten garrantzia aitortzen du kontsumo kontzienteak, kontsumo ohitura berriak kolektiboki esperimentatzeko gonbitea dakar, testuingurua aldatzea bilatzen du, bizimodu berri baterako oinarriak jartzea gurako luke.

Gurean ere (eta, behingoz, hizkuntzaren aldagaia sartuta) badirudi kontsumo kontzientearen aldeko apustua egin nahi dela. Hor dago, esate baterako, Kontseiluak sortutako Baduzu kontsumitzaileen kluba, hor dago Agurainen herritarrak aktibatzeko ekimenaren barruan egindako mapatzea, edo Uribarrin orain dela urte pare bat egindakoa (ziur naiz honen modukoak gehiago direla euskal herrietatik).

Eta, gainera, kontsumo kontziente honen erroetatik irakaspen ederrak egin dakizkieke herritarrak aktibatzeko han eta hemen garatzen eta garatuko diren interbentzioei ere. Izan ere, norbanakook gauza asko egin ditzakegu geure kabuz, baina hizkuntza ohiturak aldatzeko espazio kolektiboak eta konpartituak eraginkorragoak dira, ez ala? Norbanakook dugun indarra ezin da gutxietsi, jakina, baina harako hark esaten zuen bezala, bakarrik ezin da, lagunekin, ostera, bai.

Abangoardia …

2017-06-26  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

eta euskara. Horixe etorri zait burura Sorzain argitaletxe berriak Pott bandari buruz kaleratu duen liburua irakurri ostean. Abangoardia eta euskara. Kontrakultura, underground eta euskara. Abangoardia eta euskara gurutzatzen diren mende eta segundoan.

Pott bandaren helburu nagusiena euskarazko literaturaren autonomia praktikan jartzea izan zen. Hau da, mundu mailan egiten zena euskaraz ere ematea, hain zuzen ere. Eta horretan ari nintzela, pentsakor, Nizuri Tazuneri taldearen kanta hau jarri zidan Youtubek nahierara:

40 urte pasatu dira, baina gauzak ez dira lar aldatu, ezta?

Aipatzen hasiak

2017-06-21  //  Aipuak  //  Iruzkinik ez

“Bakoitzak bere bizitzan, bere eremuan, bere lantokian euskaratik eta euskaraz bizitzeko egindako ahalegina independentzia gauzatzeko modua da bere txikian”

Maialen Lujanbio

“Askeak eta aktiboak dira hiztunak, bai, baina gizarte arauek -linguistikoek tartean- moldaturiko askatasuna izan ohi da beti haiena”

Ane Larrinaga

“Hizkuntza politiken boterea aldaketak eragiteko egitura sozial, politiko eta ekonomikoek mugatzen dute eta haien eraginak sakonagoak eta intentsoagoak izan ohi dira praktika horiek baino”

Suzanne Romaine

“Inoizko askagintza erradikalena gure euskara hobetu, zorroztu, jaso eta, amorerik emateke, den-dena kontra daukagun hiltegi honetan, burua tente, gure koska historiko hau egurtzea izan daitekeela ez ikustea”

Barbalot (Lardaska)

“Etenik gabeko hiztun kate honek ekoiztutako katedral neurrigabe bat daukagu egunero mihian dantzan, beti aldatzen doan sorkuntza eskerga”

Jon Sarasua

“Hizkuntzaren erabilera ez du soilik sentimenduak, jatorriak, ama-hizkuntzak, identitateak (linguistiko, politiko, ekonomiko edo kulturalak), legeak, gaitasunak, aldekotasun pertsonal eta kolektiboak, erregistro-aniztasunak eta erraztasunak, hiperteknologizazioak eta likidotasunak, prestigioak, historiak… definitzen. Aldiz, erabilera, nagusiki, kontestu espazial zehatz batean garatzen den ikasketa sozial eta kulturalaren emaitza dinamikoa dela argudiatu daiteke”.

Galder Unzalu

30 urte: Adorez eta Atseginez

2017-06-19  //  30 urte  //  Iruzkin bat

Orain dela 30 urte argitaratu zuen Txepetxek bere tesi doktorala, Un futuro para nuestro pasado liburukotea. Ordutik, euri asko egin du eta euri horren zipriztinak ari naiz gogoratzen urte honetan artikulu sorta batean. Eta gaurkoan Adorez eta Atseginez mintegia nahiko nuke gogora ekarri.

Aurreko artikuluak:

• 30 urte: ontzigintza
• 30 urte: nukleo sinbolikoa

Ni gazteegia nintzen, baina euskalgintzan hasi nintzenetik mila biderrez entzun ditut Adorez eta Atseginez mintegiari buruzkoak (baina, adibidez, wikipedian ez dago honen inguruko sarrerarik).  1991n sortu zen delako mintegia, Eskoriatzan, Huhezin. Gidaria Julen Arexolaleiba izan zen eta mintegi horretan hartu zuten parte euskara elkarteen mugimenduan zeresan handia izango zuten hainbatek.

Mintegiaren helburua Txepetxen oinarri teorikoak garatzea eta hedatzea izan zen. Eta, zentzu horretan, euskara elkarteak sortzeko eta garatzeko lanetan sekulako eragina izan zuen (euskara elkarteak eta beste ekimen asko). Izan ere, gurean inoiz izan den mintegi soziolinguistiko ia bakartzat har dezakegu Adorez eta Atseginez-ek. Gainera, oinarri teorikoak landu bai, baina baita praktikara eramateko jauzia eman ere. Mintegi soziolinguistikoa bai, akademikoa bai, baina izaera herrikoia eta komunitarioa ahaztu ez zuena.

30 urteren ostean, zer geratu da mintegitik? Ez da erraza emaitza kualitatiboak aztertzea, ikerketa sakona egin barik (inoiz doktore-tesia egin nahiko balu inork, gai aproposa eta interesgarria izan daiteke honako hau). Baina emaitza ukigarri batzuk ekarri zituen.

Batetik, “Un futuro para nuestro pasado” liburua berrargitaratu zuen mintegiak (liburua merezi luke beste berrargitaratze bat, baina tira). Horrez gain, Jordi Soléren “Soziolinguistika gazteentzat” liburua itzuli egin zuen (eta UEUk argitaratu). Era berean, “Giro urbanoko gazteak eta euskara” liburua ere sustatu zuen (hau ere UEUk ekarri zuen paperera).

Bestetik, aipagarria da euskara elkarteen inguruko teorizazioa eta ikerketa bultzatu zuela (eta ordutik nahiko geldi dago bi gai hauen gaineko jardun akademikoa). Izan ere, nekez uler liteke Jazten aldizkariaren sakontasuna eta Bat aldizkarian euskararen mugimendu sozialen inguruko monografikoak Adorez eta Atseginez egongo ez balitz.

Horiek dira nik esateko nituenak. Nik ez nuen garai hura bizi, ez nintzen mintegiko kide izan. Hemen agertutakoak irakurri ditudanak dira eta han eta hemen entzundakoak. Orduko horiei buruzko nire ikuspegia baliteke desbideratua izatea, mitifikatua izatea. Hortaz, garai haietan mintegiko kide izan zen baten batek gehitzekorik, zuzentzekorik edo argitzekorik balu, ondo etorria. Gehitu iruzkinetara eta haren gaineko ikuspegi osoagoa izango dute blog honen irakurleek (eta idazleak).

Berba zuona da!

Yezhou

2017-06-14  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Urtarrrila amaieran ezagutu nuen Morgane Lincy Fercot bretainiarra. Galiziatik zetorren eta hango lagun batek nire erreferentzia eman zion. Biban ezagutu genuen elkar. Zazpi hilabeteko bidaia hasi berri zuen Europan barrena, hizkuntza komunitate gutxitutik gutxitura, Yezhou izenekoa. Nik dakidan batek esan bezala, zergatik ez zitzaigun guri bururatu?

Azkar hasi ginen planak egiten. Honi eta beste horri esan, grabazioetarako hitzorduak adostu, Morgane lagundu hara eta hona. Berarekin ikasten, bere ilusioaz blaitzen, egindakoa baloratzen, … Benetan, merezi izan zuten egun horiek.

Orain, zuokin Euskal Herriko grabazioen teaser-a, eta gero gerokoak:

Zergatik egin genuen?

2017-06-12  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Gaur kontakizun batekin nator. Behinola, 1966. urtean (hasiera data jarri behar zaie kontakizunei) hasten da kontakizuna, Europako mendebaldeko txoko batean, mendia eta itsasoa gurutzatzen diren herri txiki batean.

Baldintzak latzak ziren orduan, kaleetan, etxeetan, eskoletan, lantegietan; baldintza latzak emakumeek, euskaldunek, langileek, ikasleek, mugitu nahi zutenek. Baina … batzuek mugitzea erabaki zuten han eta hemen, eta arrakala txikiak egin zituzten hormetan, arrakalak egunerokotasunean, arrakalak hizkuntzan, arrakalak bizimodu libreagoen bila.

Komunitatea egituratu, eraiki zuten, beharretatik abiatuta, ezinbestean. Eta borroka horietan partekatutako bizipen horiek bateratu zituzten diskurtsoak, praktikak, egitekoak, funtzioak. Handik 10 urtera (1976an, hortaz) 4.000 pertsonako komunitate horrek aldaketa sakon samarrak lortu zituen (aldaketa kulturalak batez ere). 4.000 pertsonako komunitatea, milioi bat pertsona bizi ziren gune batean. Mendia eta itsasoa gurutzatzen diren Bizkaian, hain zuzen ere.

Hori guztia (eta beste hainbat gauza) kontatzen ditu Pedro Ibarrak orain dela gutxi argitara eman duen liburuan: “Memoria del antifranquismo vasco”. Eta horrek berriro eraman nau minoria aktiboen teoriara (eta Txepetxen nukleo sinbolikora).

Izan ere, eta argi-ilunak kontuan hartuta, aldaketa sakonak lortu zituzten horiek 4.000 pertsona ziren (izen-abizenekin dakar zerrenda Pedrok). 4.000 pertsona baino ez! Baina erresonantzia lortu zuten.

Aditu, Pedro Ibarrak zer dioen:

Mugimendu bat hazten da jarduten duen jendartea ulertzen hasten delako, bultzatzen hasten delako eta berarekin elkartasuna izaten hasten delako. Jendarte hori, edo jendarteko gehiengo horiek, hasten da pentsatzen, hasten da errealitatea interpretatzen mugimendu horren antzera.

Lan mundua laborategia

2017-06-05  //  Info 7  //  Iruzkinik ez

Info7 irratiko Gureaz blai saiorako egindako kolaborazioa.

Entzun nahi baduzu, hemen:

Putzu berriak, proba pilotuak, laborategi izaera, esperimentazioa, … behin baino gehiagotan aditu ditut berba horiek azken aldi honetan euskalgintzei erreferentzia eginez. Bidegurutze honetan garrantzi handia ematen ari zaio berritzeari, gauzak beste modu batera egiteari. Eta hala behar du: euskararen biziberritzea berrikuntza sozial prozesu petoa baita (eta jarraitu behar du izaten). Horren gainean ari nintzela bururatu zait lan mundua toki aproposa izan daitekeela horiek guztiak martxan jartzeko. Bururatu zait esan badut ere, meritua ez da inondik ere nirea, handik eta hemendik hartutako ideien zirimolak eraman nau horretara, argi gera bedi!

Izan ere, lan munduak baldintza onak ditu esperimentaziorako. Alde batetik, lana euskalduntzeko ahaleginetan teknikari gaitu asko dabil. Gainera, teknikari horiek gero eta esperientzia gehiago dute/dugu (lanbide berria bada ere, apurka-apurka ari da sendotzen) eta gero eta gehiago ezagutzen dute/dugu jorratu beharreko soroa.

Beste alde batetik, lantegiek langileengana heltzeko erraztasunak ematen dituzte. Zentzu berean, leku itxi eta naturalak sortzen ditu lanak eta horrek, hein batean, kalea baino gune babestuagoak dakartza esperimentatzen aritu ahal izateko.

Hirugarrenik, ezin dugu ahaztu euskara plana garatzen ari diren enpresa gehienek berrikuntzarako joera nabarmena dutela. Berrikuntza kultura horrek laguntzen du euskara planaren garapenean (eta euskara planak berak laguntzen du berrikuntza kulturan) eta laguntzen du plan horren abaroan esperimentuak egiten, gauza berriak probatzen.

Hortaz, lantegiak izan daitezke gune aproposak laborategi bihurtzeko eta, gero, han esperimentatzen diren metodo eta teknikak bestelako esparru batzuetan aplikatu daitezen. Izan ere, Jon Sarasuak dioen modura, etorkizuna lantzeko gako gazi–gozo asko pilatu dute euskalduntzen ari diren enpresek. Eta horretan dihardugunok argi eta garbi esan dezakegu baietz, horrela dela, horrela dastatzen dugula egunero.

Eta, hein batean, enpresak ari dira izaten esperimentazio gune. Egia estiloaren atzetik, aktibazio sozialaren atzetik hainbat sustrai daude, hainbat iturritatik edaten du. Eta, horien artean, lan munduko batzuetatik ere edaten du. Esate baterako, lantegietan egindako Telp tailerretatik (eta horiei gero egin zitzaien jarraipen-ekintzetatik), hizkuntza ohiturak aldatzeko egindako ahaleginetatik, Aldahitz ikerketatik (eta eusle metodotik, jakina) eta abarretik.

Baina beste hainbatetarako ere balio dezake lan munduko esperimentazioak, langileak (edo, kasuan kasu, herritarrak) aktibatzeaz gain. Esate baterako, erdaldunengana heltzeko bideak esperimentatu daitezke lantokietan. Gune babestu eta itxiagoak diren neurrian, haiengana heltzeko erraztasunak nabarmenagoak dira beste esparru batzetan baino.

Horrez gain, ziur naiz beste hainbat ekimen esperimentatu daitezkeela lantokietan, hemen, hor eta han. Eta, horretarako, jarraitu beharko da lanari elefante izaera aitortzen, hau da, lanaren garrantzia aitortzen, eta jarraitu beharko da sustapen lana egiten lana euskalduntzeko beharra beste enpresa batzuetara zabaltzeko.

Habitusa, edo ezkutuko curriculuma

2017-05-29  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Bat aldizkariaren 101. alean, Eduardo Apodakak artikulu zeharo interesgarria idatzi du habitusari buruz, edo ezkutuko curriculumari buruz. Artikuluan hainbat pasarte azpimarratu eta zuei helaraztea bururatu zait, pentsarazleak izan zaizkidan heinean.

Curriculum ezkutua edozein erakunderen indar estrukturala da, erakundean sozializatuko den (kide bilakatuko den) edonork ikasi behar duen jokatze-estiloa eta jokatze-araudia, baina, ageriko curriculum baten itzalpean bai inplizituki, bai isilpean, landu eta irakatsiko dena.

 

Erakunde baten lanean eta egituraketan berez eta oharkabe erabiltzen diren mota guztietako arau eta azturen bilduma, betiere, esplizituki ezarri diren helburu eta eginkizunei eragiten dienean.

 

Esan barik doazen praktikak indartsuenak eta aldagaitzenak izan daitezke.

 

Habitusa egitura sozialen subjektibizizazioa da, baina praktiketan atzeman eta behatu ahal ditugu. Praktikak dira errealitate-egileak nonbait.

 

Bordieuk ulertarazi nahi zigun aktore sozialak ez direla indar mekanikoen mendeko partikulak, baina ezta arrazoi hutsez bere burua gidatzen duten subjektu kontzienteak ere. Aktore sozialak egoeran-egoeran senez zer egin, nola moldatu, dakiten aktoreak dira.

 

Pertsona baten gorputz-disposizioak aldatzea joko sozialean pertsona horrek dituen balio, ahalmen eta identitatea aldatzea da.

 

Praktikarekin batera, edo egiten jakitearekin batera, aktoreek praktikaren erabilera, balioa, zentzua eta ondorioak aurreikusteko eta egokitzeko jakintza bereganatzen dute.

 

Esadazu norekin eta nola ikasi duzun hizkuntza eta esango dizut norekin eta nola erabiltzen duzun.

 

Hizkuntza-egiturak haragiztatze psikosozialak dira. Jendarteko jokaerek jendearen jokaerak egituratzen dituzte, jendearengan nortuta agertzen zaizkigu eta horregatik haiek aldatzeko prozesuak beti izaten dira haragiztatze-prozesuak.

 

Baina edozein aldaketa iraunkorren gakoa praktika bera denez, hau da, praktika onartuak eragile seguruenak direnez, zeharka sortu beharko ditu alderdi ez-formalerako eta curriculum ezkuturako euskarazko praktika-guneak eta euskarazko praktiken (konpromiso) sareak.