Euskararen betaurrekoak

2017-12-11  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkin bat

Hizkuntza ohiturak aldatzearen inguruan gabiltza azken urteotan buru belarri ikertzen eta aztertzen. Baina, agian, lehen eskuko testigantzak falta zaizkigu (eta asko egon daiteke). Honako hau Jon Maiaren Berriak jaio ginen liburutik lapurtua:

Bertso eskolan nenbilen garai hartan, eta nire nerabezaroko hausnarketa abertzale sakonetan murgildua segur aski, nire anaia harrapatu nuen eta gutxi gorabehera esan nion: “Egoitz, zu eta ni euskaldunak gara eta nik ez dizut erdaraz gehiago hitz egingo”.

Ez nazazue matxakatu -oh euskal olinpoko intelektualok eta titulurik gabeko soziologook- esaldi honengatik, gogoratu ezazue 12-13 urte zituen mutiko baten bizitzaren pasarte jakin bat dela. Alta, niretzat funtsezkoa izan zen une hori, eta agian nire anaiarentzat ere bai. Egia da x adin bat arte -bakoitzarengan desberdina den adin horretara arte- inertziak edo subkontzienteak erabakitzen dituela zenbait gauza. Zure eguneroko hizkuntza, esaterako, edo baita zure futbol talde kutuna ere. Iritsi daiteke une bat, erabaki bat hartu eta inertziak hauts ditzakezuna. Gainera, hemen, Euskal Herrian, askotan gertatu den kasua da hau. Ikastolara joateko eta etxeko erdal hizkuntza aldatzeko erabakia ez genuen guk hartu, gure gurasoek erabaki zuten gure partez gure euskaldun izatea.

Lehenago edo geroago, norberak hautu bat egin behar du, edo zehatzago esanda, egin dezake. Nik nerabezaroaren hasieran egin nuen (…)

Nik ez dakit nire anaiak ze aurpegirekin begiratuko zidan, beno bai, berearekin. Baina 7-8 urte izango zituen orduan eta “Este tío que me dice” pentsatuko zuen. Baina garaipena zer den, lagunok! Ez dut gogoratzen inoiz nire anaiaren eta bion arteko gaztelerazko elkarrizketa, ez bada ama eta aita tarteko direla (…)

Baserritarrak gara gu

2017-12-06  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Gurean, profesional militantearen figura hedatua dago (gurean diodanean, euskalgintzaz ari naiz). Baina zer da? Zer demontre da? Zer eduki ditu figura horrek? Zer eduki izan beharko lituzke?

Gustatu edo ez, euskalgintza ez da ekoizpen arlo normal bat; eta sortzen diren lanpostuak ere anormalak dira; prestasunak, konpromisoak, inplikazioak eta horrelako jarrerek indar berezia behar dute. Profesinalizatzea ona da, beharrezkoa, baina profesionalizatze estandarra ez da egokitzen guk behar dugun horretara. Euskalgintzako lana hurbilago dago baserritarrenetik, eta horrek ez du ezer txarrik. Alderantziz esango nuke: bizitzeko modu bat da, eta asebetetzen du ereindakoa garatzen ikusteak ere.

Komunitatearen sendotzea

2017-12-04  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Edo community empowerment. Honako puntu hauek izan beharko luke dena delako horrek:

• “Arazoa” dutenek eurek hartzen dute bere gain arazoari konponbidea emateko ardura. Ahaldundu egiten dute euren burua eta, horrela, lidergoa sendotu egiten dute.
• Tokiko testuinguruetara egokitu eta moldatzen dira ekinbideak eta jardunak.
• Beraz, horizontala da batez ere (eta, edozein kasutan, ez bertikala da).
• Parte hartzea bai, baina, batez ere, “arazoa” dutenek osatutako erakundeak garatu eta sendotzen du komunitate boteretzeak. Hortaz, gonbidapen bidezko parte hartzea baino (lagungarria izan daiteke, baina ez ezinbesteko), irrupzio bidezko parte hartzea bilatzen du.
• Komunitaterako ingurune berriak sortu nahhi ditu eta, horrela, aldaketa politiko eta sozialak bultzatu.
• Identitate kolektiboa sendotzea dakar: eta, hortaz, lotura komunitarioak ehuntzen diren heinean, komunitatea bera sendotzen da.
• Gaitasun eta trebetasunak auto-aitortu egiten dizkio bere buruari komunitateak berak.

Eta definiziorik? Maritza Monterok honako hau ematen du: “komunitate bateko kideek (norbanakoek zein antolatutako taldeek) elkarrekin garatzen dituzten gaitasun eta baliabideak euren bizitza kontrolatzeko egiten duten prozesua da. Horretarako, konpromisoz, kontziente eta kritiko jardun behar dute euren ingurunea eraldatzeko euren nahi eta beharren arabera eta, era berean, euren burua ere eraldatuko dute”.

Ba, horixe, urtebete daukagu geure buruak sendotzeko komunitate gisara euskararen ardatzaren gainean.

Elkarrizketa berriak sortu nahi ditugu Derion

2017-11-29  //  Info 7  //  Iruzkinik ez

Originala Info7 irratian entzungai. Bestela hemen ere baduzu aukera:

Oraintxe bertan ari gara azken ukituak ematen Derion. Azaroaren 30etik abenduaren 3ra bitartean, lau egunez, derioztar euskaldunak aktibatu eta euskaraz egiteko aukerak biderkatu nahi ditugu. Bide onean doa kontua, antza, baina oraindik egunak ez dira heldu eta ikusteko dago itxura on hori errealite on bihurtzen den.

Lehenik eta behin, kartografiatu dugu herri osoa. Euskarak geometria berriak behar ditu eta hor aritu gara dendarik denda, tabernarik taberna eta zerbitzurik zerbitzu Derion euskaraz egiteko aukerak topografiara ekartzen. Derion euskaraz egiteko aukeren mapa deitu diogu eta koordenada berriak sortu nahi ditugu herrian.

Gero hasi ginen norbanakoak bilatzen. Eta horretan ari gara oraintxe bertan. Egun bat baino ez da falta eta, hortaz, oraindik izena ez baduzu eman, sasoiz zaude. Zure zain gaude beste ahobiziok eta belarriprestak.

Hasiera batean entrenamendu modura irudikatu genuen, baina azken egunetan gure artean gehiago nabarmentzen ari gara ez ote garen terapia kolektibo bat martxan jartzen ari. Denok goaz ekaitz berean noraezean, denok inertziak erasanda, borondatea oso ahula baita ohiturek duten indar mobilizatzailearekin alderatuta. Eta hor ibili gara, bakoitza bere kontraesanekin igeri egiten, bakoitza beretik. Eta elkarrekin igeri egiten hasi aurretik, konplizitateak ehundu ditugu.

Denok ikasten dugu entzun eta ikusten dugunetik, denok. Hori hartu, imitatu eta berriro egiten dugu, gure galbahetik pasatuta. Kopiatu, aldatu, konbinatu, irauli. Hori da erremixaren artea, horixe da gauza guztien sorburu eta horixe da gizateriaren iragana, oraina eta etorkizuna. Horregatik, garrantzitsua da erremix berriak egitea, ohitura berriak sortzea eta, horregatik, garrantzitsua da ohitura berriak ikusgarri egitea, ohitura eta elkarrizketa berriei bozgorailua jartzea. Beste batzuek ikus dezaten, beste batzuek entzun dezaten. Beste batzuek imitatu dezaten, azken finean.

Gure portaerak ikasiak dira. Beraz, desikasi daitezke. Beraz, orain arteko pilotu automatikoa kendu gura dugu eta lau egunetan kamara piztuta eraman. Izan ere, oraingo pilotu automatikoa eraldatu nahi dugu eta pilotu automatiko berriarekin hasi ibiltzen, txiri-txiri eta presa barik, baina ibiltzen.

Idatzi diguten gidoitik ateratzeko gogoa pizten ari garelakoan nago. Gure bizitzaren gaineko kontrola mantendu eta berreskuratu gura dugu egunerokoan. Ez dugu nahi zaintza partekaturik, guk geuk izan gura dugu gure hizkuntza hautuen jabe. Era berean, han eta hemen dauden aukera guztiak aprobetxatu nahi ditugu, han eta hemen diren aukera guztiak baliatu eta norrago izan. Garena eta izan gura duguna hurreratuz (nahiz eta jakin garenaren eta izan gura dugunaren amildegian garela nor).

Etorkizuna orainaren menpe baitago. Orainean egiten dugunaren araberakoa, hain zuzen ere. Eta oraina aldatu gura dugu. Mozalak desestutu, mozalak zabaldu, mozalak kendu posible bada. Errealitateari gramatika eta sintaxia aldatu nahi diogu.

Gainera, hori ez dugu bakarrik egin gura. Elkarrekin egin gura dugu. Elkarrekin. Herri desbordea gura dugu, dena aldatu gura dugulako, ohiturak, inertziak. Korrontearen kontra gabiltza, korrontearen kontra, baina elkarrekin egiteak ilusioa pizten du, benetan. Geure burua aktibatzeak eragin positiboak baititu.

Irakurgaiak: El iceberg navarro

2017-11-20  //  Irakurgaiak  //  Iruzkinik ez

Beti esaten dut interesatzen zaidala etorkizuna iragana baino. Eta hala da. Kezka geroan dago, ez lehenaldian, baina … bakoitzak ditu bere perbertsioak. Eta nire perbertsio-obsesioetako bat euskararen historia soziala da.

Eta Peio Monteanoaren lana nire ustez ikaragarria da. Nafarroako XVI. mendeko hizkuntza erradiografia bikaina marrazten du, datuz erabat hornitua. Icebergaren metafora erabiltzen du, egoki erabili ere. Jardun idatzia erabat gaztelaniaz izan bazen ere, jardun horrek azpitik erakusten duen jendarte euskalduna islatzen du.

Eta ez hori bakarrik. Datu kuantitatiboak ere ematera ausartzen da. Duda barik, Nafarroako (eta, beraz, Euskal Herriko) hizkuntzen historia soziala egin nahiko duenak lan honetatik abiatu beharko du, ezinbestean (berak Jimeno Jurioren lanetatik abiatzen den hein berean). Benetan, liburu gomendagarria eta, gainera, irakurterraza. Zer gehiago eskatu behar zaio historia liburu bati?

Argazki finkoak

2017-11-16  //  Jakin  //  Iruzkinik ez

Irakurgaiak: Falar galego: no veo por qué

2017-11-13  //  Irakurgaiak  //  Iruzkinik ez

Aspaldi samar irakurri nuen Ana Iglesiasen “Falar galego: no veo por qué” liburua. Liburuan Anak bere tesi doktorala laburbiltzen du: galiziera hiztunen imaginarioen gainean jarduten du luze eta zabal. Merezi duen liburua da eta, horregatik, aste honetan berriro apaletatik atera egin dut, batez ere, orain dela gutxi ezagutu nuelako egilea bera.

Gaur, hortaz, beste esperimentu batekin nator blogera. Bere garaian irakurri nuen eta bazterretan hainbat ohar idatzi nituen. Horiek ekarriko ditut gaur blogera (apunteak direla ez ahaztu).

Arau subjektiboa: partaidetza eta errefentzia taldeek egiten duten presio soziala da. Hala ere, benetako presio sozialak baino, garrantzi handiagoa du perzibitzen den presio sozialak.

Perzibitutako gaitasuna (konpetentzia) garrantzitsuagoa da benetakoa baino. Ohiko portaera bat egiteak ez dakar esfortzurik; portaera berri bati ekiteak, ostera, bai. Hortaz, norbanakoak behar du nahikoa motibazio bere ohituraren aurka borrokatzeko. Portaera errepikatzen den heinean, ohikoa bihurtzen da eta esfortzu txikiagoa dakar.

Gizarteratzean oinarrizko (primario) 3 eragilek hartzen dute parte (eskola, familia, komunitatea) eta sekundario 1: komunikabideak. Horietatik bi informal (familia, komunitatea) eta beste bi formal (eskola, komunikabideak)

Tan realidad social es lo que existe como lo que los sujetos creen que existe.

Suena fatal cuando me oigo hablar en gallego.

Galiziar hiztunek bi dialekto ezberdintzen dute: normatiboa (hau da, estandarra, gure batua) eta tokian tokikoa. Gurean ere?

Horizonte territorial: zerumuga territoriala? Lurraldekako zerumuga?

Zer da? Hizkuntza batek noraino eramango gaituen zedarritzen du. Baina, objektiboa izateaz gain, subjektiboa ere bada. Eta zerumuga horrek ezaugarritzen du hizkuntza baten bizitasuna edo sendotasuna.

Aipuen plaza

2017-11-08  //  Aipuak  //  Iruzkinik ez

“Ume eta gazte euskaldunak talka egiten ari dira kristalezko sabai bilakatu zaien gizarte heldu erdaldunarekin”

Iker Salaberria

“Futbolaren munduan esan ohi da hiritar bakoitza entrenatzaile bat dela. Euskalgintzan ere, denak gara soziolinguista, denok dakigu euskarak zer behar duen, euskara nola suspertu behar den, gizarte elebidun orekatua nola eta zein bideetatik erdietsi behar den”

Juan Inazio Hartsuaga

“Bai, sarri askotan Central Parken distirak eklipsatu egiten digu Derioko plaza, eta nekez ikusten diogu xarmarik etxekoari, eta kosmopolitismorik are eta nekezago”

Kepa Altonaga

“Batzuetan, lagun taldeek eta jolaskideek euren kideengan presio ikaragarria egiten dute familian eta eskolan ezarritako arau soziolinguistikoen kontra”

Suzanne Romaine

“Gure-gurea den hainbat ezaugarri bekokian iltzaturik daramagu euskaldunok, mintzajardunaren giza arteko moldaerari dagokionez. Gure bereizgarri horiek kontuan izango dituen sendabidea behar dugu, ez norbaitek noizbait eta nonbait asmaturiko botika unibertsal miresgarria. Gure etxerako egokia den, hemen eta orain aplika litekeen, irtenbide zuhurrena bilatu, zehaztu, adostu eta aplikatu beharrean geratu gara horregatik, behin eta berriro, XX. mendean”

Mikel Zalbide

“Hiztunaren hizkuntza gaitasuna oso kontzeptu dinamikoa da, etengabe eraldatzen, mugatzen eta osatzen dena”

Jaione Aiestaran

Araba: mundu mailako biziberritzearen adibide?

2017-11-06  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Gai horren inguruan berbaldi bat enkargatu zidaten Vigoko unibertsitatekoek (aupa Henrique!). Gero, Santiagoko unibertsitatean ere gauza bera errepikatzeko. Eta hasi nintzen buruari bueltak ematen. Azkenean, galdera horri zuzenean erantzuna eman beharrean, 16 geltokiko bidaia proposatzen dut Araban barrena. Ea zuek zer diozuen!

Euskarak behar du hip-hop

2017-11-02  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Pasa den larunbatean Gasteizen izan ginen, Jimmy Jazz aretoan, Gorka Suaia eta Glaukoma ikusten. Euskarak behar du reggae, euskarak behar du hip hop kantatzen dute One, two kanta gogoangarrian.

Baina beste hainbat gauza ere esaten dute. Adibidez, “dakarkigun melodia aldaketena da”, “estilo berrien beldur haiz? Ni ez”, “erritmo bizkorren katarata”, … Eta baita kritikak jaurti ere gure panorama musikalari: “ultra guayismo super kutxakultureta”, “segi parrandan tributo eta berbenak”,  “gure zaharren rock-and-rollak, momia bilduma, errautsak eta formola, laster babesle ofiziala Iberdrola”, “hau da oaintxe bertan herri honen zoru estetikoa”, ….

Ikaragarria izan zen kontzertua, mundiala. Baina, batez ere, harritu ninduen gaztetxoak dantzan ikustea, gaztetxoak diskoa atera eta hilabetera kanta guztien letrak koreatzen emozionatuta. Eta ni ere bai ahotsa urratzen ibili nintzen, jakina.

Iruditzen zait, gainera, eraberritze eta tradizioa ipar, euskarazko hip-hop-ak inoizko mailarik handiena duela: hor daude Xatiro, 2zio, Nizuri tazuneri, Aneguria, … eta beste hainbat. Ertzetatik erdigunea betetzen duen gitarra soinuei (eta aldarrikapenen sinfoniari) lekua disputatu nahian. Ea lortzen duten, euskarak behar duelako hip-hopa, hip-hop astakirtena ere bai.