Norbanakoa, kolektiboa, aktibazioa

2017-06-30  //  Info 7  //  Iruzkinik ez

Originala Info7 irratian, entzun nahi baduzu, hemen:

Asko entzun dut azken aldian kontsumitzaileok dugun indarrari buruz. Zure erosketa-gurdiak zure bozka baino gehiago adierazten ei duela entzun dut, zure zaborra ondo sailkatzeak dakarren onura, zure kontsumoarekin mundua aldatu dezakezula ere entzun dut eta beste hainbat. Entzun esan dut, baina, hein batean ere, praktikatu dut kontsumo aldaketa hori egunerokoan (ehunka kontraesanen artean beti ere).

Asko entzun ditut azken aldian ere kontzeptu hauek: ekonomia soziala, ekonomia eraldatzailea, kontsumo askatzailea, 0 kilometro, autogestioa, tokian tokikoa eta garaian garaikoa, kooperatibagintza, elikadura burujabetza … Mila bider entzuten dira hauek zenbait girotan behintzat eta, zelanbait, gure diskurtsoak blaitzen ari dira, apurka-apurka. Eta, egitearen poderioz, ikasten ari gara gehiago horien gehienen inguruan.

Gaur gurera ekarri nahiko nuke kontsumo kontziente eta eraldatzailea, edo agian egokiagoa litzateke kontsumitzaile kontzienteari buruz berba egitea. Izan ere, azken aldiotako kontzeptualizazioetan badirudi kontsumo arduratsua bazterreratzeko ahalegina egiten ari dela. Ea esplikatzen naizen.

Kontsumo arduratsuak baditu bere argi-ilunak. Egia da ekintzara bultzatzeko indarra duela, egia da norbanakoaren ahalduntzea bilatzen duela. Baina, era berean, indibidualistegia da, zentzu batean moralista ere bada, eta norbanakoaren esku uzten du bere eraginetatik kanpo dauden hainbat erabaki. Izan ere, norbanakoari botere gehiegi ematen dio eta ez du kontuan hartzen botere-harremanek duten garrantzia.

Hortaz, kontsumo arduratsutik kontsumo kontzientera pasatzeko aipatzen dute kontsumoaren inguruan dabiltzan hainbat eragile. Aldaketa horretan norbanakoarengan lupa jartzetik kolektiboan jartzera pasatzen da, bakarrik barik, elkarrekin da paradigma berria, hor dago aldaketarik nabarmenena. Espazio sozialek duten garrantzia aitortzen du kontsumo kontzienteak, kontsumo ohitura berriak kolektiboki esperimentatzeko gonbitea dakar, testuingurua aldatzea bilatzen du, bizimodu berri baterako oinarriak jartzea gurako luke.

Gurean ere (eta, behingoz, hizkuntzaren aldagaia sartuta) badirudi kontsumo kontzientearen aldeko apustua egin nahi dela. Hor dago, esate baterako, Kontseiluak sortutako Baduzu kontsumitzaileen kluba, hor dago Agurainen herritarrak aktibatzeko ekimenaren barruan egindako mapatzea, edo Uribarrin orain dela urte pare bat egindakoa (ziur naiz honen modukoak gehiago direla euskal herrietatik).

Eta, gainera, kontsumo kontziente honen erroetatik irakaspen ederrak egin dakizkieke herritarrak aktibatzeko han eta hemen garatzen eta garatuko diren interbentzioei ere. Izan ere, norbanakook gauza asko egin ditzakegu geure kabuz, baina hizkuntza ohiturak aldatzeko espazio kolektiboak eta konpartituak eraginkorragoak dira, ez ala? Norbanakook dugun indarra ezin da gutxietsi, jakina, baina harako hark esaten zuen bezala, bakarrik ezin da, lagunekin, ostera, bai.

Abangoardia …

2017-06-26  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

eta euskara. Horixe etorri zait burura Sorzain argitaletxe berriak Pott bandari buruz kaleratu duen liburua irakurri ostean. Abangoardia eta euskara. Kontrakultura, underground eta euskara. Abangoardia eta euskara gurutzatzen diren mende eta segundoan.

Pott bandaren helburu nagusiena euskarazko literaturaren autonomia praktikan jartzea izan zen. Hau da, mundu mailan egiten zena euskaraz ere ematea, hain zuzen ere. Eta horretan ari nintzela, pentsakor, Nizuri Tazuneri taldearen kanta hau jarri zidan Youtubek nahierara:

40 urte pasatu dira, baina gauzak ez dira lar aldatu, ezta?

Aipatzen hasiak

2017-06-21  //  Aipuak  //  Iruzkinik ez

“Bakoitzak bere bizitzan, bere eremuan, bere lantokian euskaratik eta euskaraz bizitzeko egindako ahalegina independentzia gauzatzeko modua da bere txikian”

Maialen Lujanbio

“Askeak eta aktiboak dira hiztunak, bai, baina gizarte arauek -linguistikoek tartean- moldaturiko askatasuna izan ohi da beti haiena”

Ane Larrinaga

“Hizkuntza politiken boterea aldaketak eragiteko egitura sozial, politiko eta ekonomikoek mugatzen dute eta haien eraginak sakonagoak eta intentsoagoak izan ohi dira praktika horiek baino”

Suzanne Romaine

“Inoizko askagintza erradikalena gure euskara hobetu, zorroztu, jaso eta, amorerik emateke, den-dena kontra daukagun hiltegi honetan, burua tente, gure koska historiko hau egurtzea izan daitekeela ez ikustea”

Barbalot (Lardaska)

“Etenik gabeko hiztun kate honek ekoiztutako katedral neurrigabe bat daukagu egunero mihian dantzan, beti aldatzen doan sorkuntza eskerga”

Jon Sarasua

“Hizkuntzaren erabilera ez du soilik sentimenduak, jatorriak, ama-hizkuntzak, identitateak (linguistiko, politiko, ekonomiko edo kulturalak), legeak, gaitasunak, aldekotasun pertsonal eta kolektiboak, erregistro-aniztasunak eta erraztasunak, hiperteknologizazioak eta likidotasunak, prestigioak, historiak… definitzen. Aldiz, erabilera, nagusiki, kontestu espazial zehatz batean garatzen den ikasketa sozial eta kulturalaren emaitza dinamikoa dela argudiatu daiteke”.

Galder Unzalu

30 urte: Adorez eta Atseginez

2017-06-19  //  30 urte  //  Iruzkin bat

Orain dela 30 urte argitaratu zuen Txepetxek bere tesi doktorala, Un futuro para nuestro pasado liburukotea. Ordutik, euri asko egin du eta euri horren zipriztinak ari naiz gogoratzen urte honetan artikulu sorta batean. Eta gaurkoan Adorez eta Atseginez mintegia nahiko nuke gogora ekarri.

Aurreko artikuluak:

• 30 urte: ontzigintza
• 30 urte: nukleo sinbolikoa

Ni gazteegia nintzen, baina euskalgintzan hasi nintzenetik mila biderrez entzun ditut Adorez eta Atseginez mintegiari buruzkoak (baina, adibidez, wikipedian ez dago honen inguruko sarrerarik).  1991n sortu zen delako mintegia, Eskoriatzan, Huhezin. Gidaria Julen Arexolaleiba izan zen eta mintegi horretan hartu zuten parte euskara elkarteen mugimenduan zeresan handia izango zuten hainbatek.

Mintegiaren helburua Txepetxen oinarri teorikoak garatzea eta hedatzea izan zen. Eta, zentzu horretan, euskara elkarteak sortzeko eta garatzeko lanetan sekulako eragina izan zuen (euskara elkarteak eta beste ekimen asko). Izan ere, gurean inoiz izan den mintegi soziolinguistiko ia bakartzat har dezakegu Adorez eta Atseginez-ek. Gainera, oinarri teorikoak landu bai, baina baita praktikara eramateko jauzia eman ere. Mintegi soziolinguistikoa bai, akademikoa bai, baina izaera herrikoia eta komunitarioa ahaztu ez zuena.

30 urteren ostean, zer geratu da mintegitik? Ez da erraza emaitza kualitatiboak aztertzea, ikerketa sakona egin barik (inoiz doktore-tesia egin nahiko balu inork, gai aproposa eta interesgarria izan daiteke honako hau). Baina emaitza ukigarri batzuk ekarri zituen.

Batetik, “Un futuro para nuestro pasado” liburua berrargitaratu zuen mintegiak (liburua merezi luke beste berrargitaratze bat, baina tira). Horrez gain, Jordi Soléren “Soziolinguistika gazteentzat” liburua itzuli egin zuen (eta UEUk argitaratu). Era berean, “Giro urbanoko gazteak eta euskara” liburua ere sustatu zuen (hau ere UEUk ekarri zuen paperera).

Bestetik, aipagarria da euskara elkarteen inguruko teorizazioa eta ikerketa bultzatu zuela (eta ordutik nahiko geldi dago bi gai hauen gaineko jardun akademikoa). Izan ere, nekez uler liteke Jazten aldizkariaren sakontasuna eta Bat aldizkarian euskararen mugimendu sozialen inguruko monografikoak Adorez eta Atseginez egongo ez balitz.

Horiek dira nik esateko nituenak. Nik ez nuen garai hura bizi, ez nintzen mintegiko kide izan. Hemen agertutakoak irakurri ditudanak dira eta han eta hemen entzundakoak. Orduko horiei buruzko nire ikuspegia baliteke desbideratua izatea, mitifikatua izatea. Hortaz, garai haietan mintegiko kide izan zen baten batek gehitzekorik, zuzentzekorik edo argitzekorik balu, ondo etorria. Gehitu iruzkinetara eta haren gaineko ikuspegi osoagoa izango dute blog honen irakurleek (eta idazleak).

Berba zuona da!

Yezhou

2017-06-14  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Urtarrrila amaieran ezagutu nuen Morgane Lincy Fercot bretainiarra. Galiziatik zetorren eta hango lagun batek nire erreferentzia eman zion. Biban ezagutu genuen elkar. Zazpi hilabeteko bidaia hasi berri zuen Europan barrena, hizkuntza komunitate gutxitutik gutxitura, Yezhou izenekoa. Nik dakidan batek esan bezala, zergatik ez zitzaigun guri bururatu?

Azkar hasi ginen planak egiten. Honi eta beste horri esan, grabazioetarako hitzorduak adostu, Morgane lagundu hara eta hona. Berarekin ikasten, bere ilusioaz blaitzen, egindakoa baloratzen, … Benetan, merezi izan zuten egun horiek.

Orain, zuokin Euskal Herriko grabazioen teaser-a, eta gero gerokoak:

Zergatik egin genuen?

2017-06-12  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Gaur kontakizun batekin nator. Behinola, 1966. urtean (hasiera data jarri behar zaie kontakizunei) hasten da kontakizuna, Europako mendebaldeko txoko batean, mendia eta itsasoa gurutzatzen diren herri txiki batean.

Baldintzak latzak ziren orduan, kaleetan, etxeetan, eskoletan, lantegietan; baldintza latzak emakumeek, euskaldunek, langileek, ikasleek, mugitu nahi zutenek. Baina … batzuek mugitzea erabaki zuten han eta hemen, eta arrakala txikiak egin zituzten hormetan, arrakalak egunerokotasunean, arrakalak hizkuntzan, arrakalak bizimodu libreagoen bila.

Komunitatea egituratu, eraiki zuten, beharretatik abiatuta, ezinbestean. Eta borroka horietan partekatutako bizipen horiek bateratu zituzten diskurtsoak, praktikak, egitekoak, funtzioak. Handik 10 urtera (1976an, hortaz) 4.000 pertsonako komunitate horrek aldaketa sakon samarrak lortu zituen (aldaketa kulturalak batez ere). 4.000 pertsonako komunitatea, milioi bat pertsona bizi ziren gune batean. Mendia eta itsasoa gurutzatzen diren Bizkaian, hain zuzen ere.

Hori guztia (eta beste hainbat gauza) kontatzen ditu Pedro Ibarrak orain dela gutxi argitara eman duen liburuan: “Memoria del antifranquismo vasco”. Eta horrek berriro eraman nau minoria aktiboen teoriara (eta Txepetxen nukleo sinbolikora).

Izan ere, eta argi-ilunak kontuan hartuta, aldaketa sakonak lortu zituzten horiek 4.000 pertsona ziren (izen-abizenekin dakar zerrenda Pedrok). 4.000 pertsona baino ez! Baina erresonantzia lortu zuten.

Aditu, Pedro Ibarrak zer dioen:

Mugimendu bat hazten da jarduten duen jendartea ulertzen hasten delako, bultzatzen hasten delako eta berarekin elkartasuna izaten hasten delako. Jendarte hori, edo jendarteko gehiengo horiek, hasten da pentsatzen, hasten da errealitatea interpretatzen mugimendu horren antzera.

Lan mundua laborategia

2017-06-05  //  Info 7  //  Iruzkinik ez

Info7 irratiko Gureaz blai saiorako egindako kolaborazioa.

Entzun nahi baduzu, hemen:

Putzu berriak, proba pilotuak, laborategi izaera, esperimentazioa, … behin baino gehiagotan aditu ditut berba horiek azken aldi honetan euskalgintzei erreferentzia eginez. Bidegurutze honetan garrantzi handia ematen ari zaio berritzeari, gauzak beste modu batera egiteari. Eta hala behar du: euskararen biziberritzea berrikuntza sozial prozesu petoa baita (eta jarraitu behar du izaten). Horren gainean ari nintzela bururatu zait lan mundua toki aproposa izan daitekeela horiek guztiak martxan jartzeko. Bururatu zait esan badut ere, meritua ez da inondik ere nirea, handik eta hemendik hartutako ideien zirimolak eraman nau horretara, argi gera bedi!

Izan ere, lan munduak baldintza onak ditu esperimentaziorako. Alde batetik, lana euskalduntzeko ahaleginetan teknikari gaitu asko dabil. Gainera, teknikari horiek gero eta esperientzia gehiago dute/dugu (lanbide berria bada ere, apurka-apurka ari da sendotzen) eta gero eta gehiago ezagutzen dute/dugu jorratu beharreko soroa.

Beste alde batetik, lantegiek langileengana heltzeko erraztasunak ematen dituzte. Zentzu berean, leku itxi eta naturalak sortzen ditu lanak eta horrek, hein batean, kalea baino gune babestuagoak dakartza esperimentatzen aritu ahal izateko.

Hirugarrenik, ezin dugu ahaztu euskara plana garatzen ari diren enpresa gehienek berrikuntzarako joera nabarmena dutela. Berrikuntza kultura horrek laguntzen du euskara planaren garapenean (eta euskara planak berak laguntzen du berrikuntza kulturan) eta laguntzen du plan horren abaroan esperimentuak egiten, gauza berriak probatzen.

Hortaz, lantegiak izan daitezke gune aproposak laborategi bihurtzeko eta, gero, han esperimentatzen diren metodo eta teknikak bestelako esparru batzuetan aplikatu daitezen. Izan ere, Jon Sarasuak dioen modura, etorkizuna lantzeko gako gazi–gozo asko pilatu dute euskalduntzen ari diren enpresek. Eta horretan dihardugunok argi eta garbi esan dezakegu baietz, horrela dela, horrela dastatzen dugula egunero.

Eta, hein batean, enpresak ari dira izaten esperimentazio gune. Egia estiloaren atzetik, aktibazio sozialaren atzetik hainbat sustrai daude, hainbat iturritatik edaten du. Eta, horien artean, lan munduko batzuetatik ere edaten du. Esate baterako, lantegietan egindako Telp tailerretatik (eta horiei gero egin zitzaien jarraipen-ekintzetatik), hizkuntza ohiturak aldatzeko egindako ahaleginetatik, Aldahitz ikerketatik (eta eusle metodotik, jakina) eta abarretik.

Baina beste hainbatetarako ere balio dezake lan munduko esperimentazioak, langileak (edo, kasuan kasu, herritarrak) aktibatzeaz gain. Esate baterako, erdaldunengana heltzeko bideak esperimentatu daitezke lantokietan. Gune babestu eta itxiagoak diren neurrian, haiengana heltzeko erraztasunak nabarmenagoak dira beste esparru batzetan baino.

Horrez gain, ziur naiz beste hainbat ekimen esperimentatu daitezkeela lantokietan, hemen, hor eta han. Eta, horretarako, jarraitu beharko da lanari elefante izaera aitortzen, hau da, lanaren garrantzia aitortzen, eta jarraitu beharko da sustapen lana egiten lana euskalduntzeko beharra beste enpresa batzuetara zabaltzeko.

Habitusa, edo ezkutuko curriculuma

2017-05-29  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Bat aldizkariaren 101. alean, Eduardo Apodakak artikulu zeharo interesgarria idatzi du habitusari buruz, edo ezkutuko curriculumari buruz. Artikuluan hainbat pasarte azpimarratu eta zuei helaraztea bururatu zait, pentsarazleak izan zaizkidan heinean.

Curriculum ezkutua edozein erakunderen indar estrukturala da, erakundean sozializatuko den (kide bilakatuko den) edonork ikasi behar duen jokatze-estiloa eta jokatze-araudia, baina, ageriko curriculum baten itzalpean bai inplizituki, bai isilpean, landu eta irakatsiko dena.

 

Erakunde baten lanean eta egituraketan berez eta oharkabe erabiltzen diren mota guztietako arau eta azturen bilduma, betiere, esplizituki ezarri diren helburu eta eginkizunei eragiten dienean.

 

Esan barik doazen praktikak indartsuenak eta aldagaitzenak izan daitezke.

 

Habitusa egitura sozialen subjektibizizazioa da, baina praktiketan atzeman eta behatu ahal ditugu. Praktikak dira errealitate-egileak nonbait.

 

Bordieuk ulertarazi nahi zigun aktore sozialak ez direla indar mekanikoen mendeko partikulak, baina ezta arrazoi hutsez bere burua gidatzen duten subjektu kontzienteak ere. Aktore sozialak egoeran-egoeran senez zer egin, nola moldatu, dakiten aktoreak dira.

 

Pertsona baten gorputz-disposizioak aldatzea joko sozialean pertsona horrek dituen balio, ahalmen eta identitatea aldatzea da.

 

Praktikarekin batera, edo egiten jakitearekin batera, aktoreek praktikaren erabilera, balioa, zentzua eta ondorioak aurreikusteko eta egokitzeko jakintza bereganatzen dute.

 

Esadazu norekin eta nola ikasi duzun hizkuntza eta esango dizut norekin eta nola erabiltzen duzun.

 

Hizkuntza-egiturak haragiztatze psikosozialak dira. Jendarteko jokaerek jendearen jokaerak egituratzen dituzte, jendearengan nortuta agertzen zaizkigu eta horregatik haiek aldatzeko prozesuak beti izaten dira haragiztatze-prozesuak.

 

Baina edozein aldaketa iraunkorren gakoa praktika bera denez, hau da, praktika onartuak eragile seguruenak direnez, zeharka sortu beharko ditu alderdi ez-formalerako eta curriculum ezkuturako euskarazko praktika-guneak eta euskarazko praktiken (konpromiso) sareak.

Dikotomien jolasa

2017-05-24  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Saiatu hizkuntzak taula horretan kokatzen? Euskara non? Gaztelania eta frantsesa non? Ingelesa non? Galiziera edo maoriera non?

Suzanne Romaineren testu batean inspiratutakoa.

Euskalgintzaren eraldaketak

2017-05-22  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Mari Luz Estebanek “Feminismoa eta politikaren eraldaketak” izeneko liburua argitaratu berri du Susa argitaletxearekin. Azken urteotan askotan bihurritu dugu burua euskalgintzatik feminismora, argi bila-edo. Nire ustez, liburu horretatik ere irakasbide ederrak atera ditzakegu soziolinguistika eta euskalgintzatik. Hala ere, ez naiz ni izango irakasbide horiek zeintzuk diren. Hori baino nahiago dut liburutik nik azpimarratutako testu eta lerrokada batzuk hona ekartzea, irakurle bakoitzak bere ondorioak atera ditzan.

Liburuko atal batean Mari Luzek aipatzen ditu zeintzuk diren politika (feminista) baten arrakasta bermatzen duten ahalmenak eta trebetasunak. Hauexek datozkio idazleari burura:

arazo sozialen teorizazioa eta errealitatearen diagnostiko konplexuak eta txukunak egitea; testuingurua/k ondo ezagutzea eta testuinguru horietara teoriak zedarriztatzea; galdera berriak egitea; aldaketarako eta disidentziarako estrategiak bururatzea eta aurrera eramatea; herri-elkarteak indartzea eta gizartea astintzea; feministak ez diren emakumeekin nola aritu jakitea; ordezkari politikoekin negoziatzen edo haiek presionatzen jakitea.

Feminismoak gurean duen arazo bati ere aurre egiten dio Mari Luz Estebanek. Profesionalek mugimendu sozialetan bete beharreko rolaz ari da bera. Eta horretan egiten dituen ekarpen zein proposamenak nire ustez bete-betean asmatzen dute euskalgintzak duen arazo baten formulazio zein gainditzean:

Profesionalak planak eta proiektuak diseinatzeko daude kontratatuta eta horretarako egokiro prestatuta. Lehen esan dudanez, Euskal Herri mailan dugun programen eta planen jorraketa ezin oparoagoa eta miresgarriagoa da. Ederto.

Baina, bat, plan horien diseinuan eta garapenean dena ez da teknika kontrolatzea, eta profesional/liberatuen eta beste eragileen arteko elkarlana eta atzera-elikadura funtsezkoak dira. Eta horretarako malgutasun osoa behar da alde guztietatik.

Bi, proiektuek ez dute arrakastarik izango elkarteetan edo herri mailan dagoen jendearekin kontatu ezean. Proiektu bat idatzita egotea ez baita, berez, politika feminista baterako berme bakarra: gizarte eragileen parte-hartzea eta borondate politiko zabala ezinbestekoak dira nahiz eta munduko planik onena diseinatu. Beraz, erritmoak eta dinamikak harmonizatu beharko lirateke. Gainera, “paperak” dena onartzen badu ere, politika baten arrakastaren gakoa, nire ustez, osagai ezberdinen arteko oreka litzateke: plan teoriko bera, politika aplikatzen deneko testuingurua ondo ezagutzea, errealitatea aldatzeko koiuntura sozial aproposa egotea, eta prozesu horretan parte hartu behar duten eragileen mobilizazioa lortzea. Oreka hori gertatu ezean paperontzira edo tiraderara doa plana.

Eta, hiru, instituzio batean inplikatuta egoteak badakar ordezkari politikoek eta egiturak berak ezartzen dizkiguten mugei nahitaez doitzeko beharra. Aldi berean, boterea ematen dizu kaleko jendearen aurrean, botere gehiegi, agian. Eta horrek guztiak nork bere pentsamendu kritikoa pobretu dezake. Hori konpentsatzeko bide ezberdinak saia daitezke baina, nire iritziz, bat ezinbestekoa “kaleko” mugimenduarekin harreman estua mantentzea da.

Herrietako elkarteei buruz ere egiten du berba Mari Luz Estebanek. Honako hau dio eta, uste dut, euskara elkarteetako mugimenduan aritu den edonork bere burua islatuta ikusiko duela aipuan bertan:

Diru-laguntza kultura batean bizi gara, eta elkarteak askoz lehenago pentsatu behar dute zer antolatu nahi duten epe ertainean. Gainera, instituzioek zehazten dute zer eta zertarako eska dezakegun finantzazioa, helburu nagusiak eta printzipio ideologiko zein kontzeptualak xedatuz, eta ez dugu ondo aztertuta zenbaterainoko eragina duen horrek mugimendu autonomoan.

Herri mugimendua Mari Luzek gorputz kolektibo moduan ezaugarritzen du. Eta honako hau litzateke, gutxi gorabehera, berak horren inguruan egiten duen definizioa:

Norbanako gorputzak mugiarazten eta lotzen dituzten ekintzen bidez eratuz doan gorputz kolektibo bat, gorputzak hedatuz, berriztatuz eta artikulatuz doazen heinean sortzen den emozio eta energia partekatu bat, ideologiaz osaturik dagoena, jakina.

Honen tankerako beste hainbat aipu ditut azpimarratuta liburuan, han eta hemen. Baina nire ustez hobe da liburua irakurtzea eta, ahal bada, betaurreko feministaz gain, betaurreko soziolinguistikoak (edo euskaltzaleak) erabili. Ez zarete damutuko (edo hori uste dut nik behintzat).