Euskaltzaleak

2017-02-09  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Euskalgintzak gora eta behera, mugimendu sozialak gora eta behera, elkarteak, esfortzuak eta abar. Baina gurean oso gutxi aztertu da hizkuntza aktibista, oso gutxi pertsona bat zergatik bihurtzen den hizkuntza gutxituaren aldeko aktibista, edo, beste era batera esanda, euskaltzale (uste dut baten bat dabilela han-hemenka horren peskizan).

Horri buruz ari nintzela buruan borborka, beste burutazio bat etorri zitzaidan burura: zer da hizkuntza aktibista? (Zer da euskaltzalea?) Handik eta hemendik bilatu dut ea norbaitek lan hori egin duen nik baino lehen. Eta bai, jakina.

Mary Carol Combs eta Susan Penfield-ek honela definitzen dute hizkuntza aktibista (Cambridge handbook of language policy liburukotean): norbanako zein taldeak dira eta, hainbat bitarteko erabilita, defendatzen dute aktiboki hizkuntzak ohoratu eta hainbat domeinu publikotan libre erabiltzeko dituzten eskubideak. Hizkuntza aktibistak askotan zaratatsuak izan behar dira euren aldarrikapenak entzun daitezen, baina benetan hizkuntza aktibismoa izan daiteke lasaia, pertsonala eta arlo intimo eta pertsonaletan praktikatua.

Definizio txukuna iruditzen zait. Hala ere, nik sinpleago eta zehatzago definituko nuke aktibistek egiten dutena lana. Nire ustez, aktibistak (edo euskaltzaleak gure kasuan) praktika, konpromisoa eta kontzientzia izan beharko luke, izatekotan.

Gero eta gehiago erabili, gero eta gutxiago esateko

2017-02-07  //  Info 7  //  2 iruzkin

Originala Info7 irratiko Gureaz blai irratsaioan:

Gero eta gehiago erabili, gero eta gutxiago esateko. Honako berba hauek jaurtiki zituen Txepetxek Galizia aldean orain dela urte batzuk. Bertan izan nintzen eta, ordutik, behin baino gehiagotan etorri zaizkit burura. Batzuetan esangura argitu nahian datozkit burura. Beste batzuetan, ostera, egiten duguna prisma horretatik epaitu edo baloratu gura izaten dut.

Esaldia, izan ere, oso indartsua da, iradokitzailea oso. Eta esanguratsua, zeharo esanguratsua. Askotan bat nator esalditik ulertzen dudan apurrarekin. Politikarien gatz eta piper bako ahozko jarioa entzutean, edo inork irakurtzen ez dituen itzulpenekin edo liburutegi publikotik euskarazko liburu bat lehen aldiz zuk hartzen duzunean (liburutegian bost urte eraman arren). Gauza bera gertatzen zait hitz hutsak baino ez diren plangintzak irakurri behar izan ditudanetan.

Bernardo Atxagak ere orain dela gutxi antzeko zerbait esan izan du Euskadi Irratian. Bere ustez, euskarak duen arazorik handiena itzulpenak ei dira, itzulpen esanguratsuagoak eta indartsuagoak egin beharko ditugula esaten zuen gutxi gorabehera, errepikapenean datzalako edozein hizkuntzaren etorkizuna.

Beste batzuetan, ostera, sorpresa atseginak hartzen ditut, han edo hemen. Eta, orduan, zalantzan jartzen dut Txepetxen esaldia, egiatik zertxobait duela iruditzen zaidan arren. Eta, orduan, esfortzuak merezi duela iruditzen zait: ilusioa, maitasuna, irribarrea, …berba batean, gauzak aldatzeko grinak dakarren pasioa. Eta egiten duguna zuzena bezain zirraragarria dela iruditzen zait.

Izan ere, sasoi hartan Galizian Marije Manterola eta biok bi orduko elkarrizketa egin genion Txepetxi. Haren liburu eta artikuluak irakurri bai, baina ez nuen aurrez aurre ezagutzen. Sarritan gogoratzen dut egun hura, sarritan haren berben oihartzunak dakartza neure burmuinak. Egun hartan erdia ez nion ulertu, trinkoegi, sakonegi eta mardulegia izan zen niretzat. Gerora, apurka-apurka zentzu hartu diot, edo hori uste dut behintzat.

Berba hauekin amaitu zuen Txepetxek berbaldia (itzulpena neurea da, jakina)

Gure kantua birsortu dezagun.

Amets eginarazi diezaiogun banaka-banaka, pribatuan.

Eta gero, bakoitzak bere eremutik

Ikasarazi dezagun denok salbuespenik gabe,

Edonori, diskriminaziorik gabe,

Publikoan.

Berreskuratu dezagun gure kantua.

2017an 30 urte betetzen ditu Txepetxek egindako lan nagusiak: Un futuro para nuestro pasado. 30 urte mugarria ezarri zuen obratik eta oraindik bere lanak gogora ekartzeko modukoak direla iruditzen zait. Ea gehiago irakurtzen diogun eta gehiago aplikatzen ditugun bere esanak.

Birusak eta txoriak (eta txistorrak)

2017-02-02  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Edu Lartzangurenek erreportaje ederra ekarri zigun atzo: Txori bat da? Birus bat da? Ez, euskara da! izenekoa. Ekarpen oso mamitsuak egin zituzten Joxerra Garziak eta Estitxu Garaik. Eta abar, baina … artikulua amaitzean sentsazio gazi-gozo batekin amaitu nuen.

Bat nator oro har esaten dutenarekin (Iñaki Martinez de Lunak ere antzeko gaia jorratu du Argian, baina ez dut topatu sarean lotura), bat argudiotegia eraikitzearekin, bat komunikazio serioago eta itxurosoagoa behar dugula. Bat hainbat gauzatan.

Baina … kasurik gehienetan aditu hauek euskara hartzen dute markatzat. Eta, nire ustez, euskara ez da marka, marka beste bat da: euskaldunok gara marka, edo gurago bada, euskaldunon komunitatea. Euskara (beste edozein hizkuntza bezala) ez da ezer, latina ez da ezer, ingelesa ez da ezer. Tresna horiek ematen dizkizuten edo ez dizkizuten “abantailak” dira salgarri direnak, produktu bihurtu daitezkeenak, eta ez horrenbeste tresna bera.

Komunitatea da azken finean “salgai” jarri behar duguna, komunitatea, “gure mundu anormala” Eduardo Apodakak esaten duen bezala. Eta egiten ari gara, jakina, baina betiko legez, bakoitza bere aldetik (txistorraren kanpaina ez aipatzearren, horren arabera, ia Euskal Herri osoan euskaraz ari dira erdaraz ari direlakoan, Lazkao Txikiri kontra eginez). Baina, tira, lore gehiegi zapaltzen ari naiz nirea ez den mundu batean (publizitateaz ari naiz) …

Soziolinguistika meets Butler

2017-01-30  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Sekulako aldizkari puskak dira Bat aldizkariaren 99 eta 100. aleak. Etorriko da horiek behar bezala lantzeko sasoia, blogean edo Jakin aldizkarian. Baina, tira, hori baino lehen, Jone Miren Hernandezen aipu batzuei tiraka egin gura diet orain eta hemen. Aipu horiek aldez edo moldez erreferentzia egiten diote Judith Butler-ek feminismoan irekitako bideari (nire lagun batek identitatearen brikolajea deitzen dio). Eta Jone Mirenek berak aitortzen du harrituta dagoela euskal soziolinguistikak zer kasu gutxi egin dion Butlerri. Hemen aipu batzuk bide horri txiri-txiri ekiteko:

Identitateak bere kutsu esentzialista galtzen du eta norbanakoak bere identitatea eraikitzerakoan duen partaidetza azpimarratzen da, hiztunak eginkizun honetan azaltzen duen grina eta inplikazioa nabarmenduz.

 

Euskaraz egiteak laguntzen du giro nahiz testuinguru euskaldun bat sortzen eta lortzen, baina, gainera, aritze horrek badu ondorio bat nire/gure burua euskaldun bezala irudikatzeko garaian.

 

Identitatearen oinarrian ekintza eta errepikapena egongo litzateke; egin eta ekite horiek identitaterako sustraiak izango lirateke eta.  

Aipatzen hasiak

2017-01-26  //  Aipuak  //  Iruzkinik ez

“Erabakitzeko eskubidea aldarrikatzen dugu batzuetan. Baina bizitzaren erreferendum txikietan galduta ibiltzen gara, geure buruarekin ditugun herri-galdeketetan deslai. Askotan nahiago izango genuke barne diktadura batean bizi, edo sasi demokrazia estalian. Besteek gugatik erabaki dezatela, bizitzaren egoerak erabaki dezala, korronteak eraman gaitzala nora goazen konturatzeke”.

Oihana Bartra

“Guk geuk, euskaldunok elikatzen ditugu gure hizkuntzari buruzko mito asko. Gurtzeak ez dakarkio onik hizkuntzari”.

Beatriz Fernandez

“Guztiz konbentziturik nago, aurrerantzean ere, hizkuntzaren estatusa edozein delarik eta legeak aldeko izanik ere, hizkuntza komunitateak eutsi beharko diola hizkuntza gutxituaren normalizazio soziolinguistikoari”.

Joan Mari Torrealdai

“Guk oso argi daukagu euskararen mundura ekarri nahi dugun jendea mundu anormal batera ekarri nahi dugula”.

Eduardo Apodaka

“Mingaina da gure hankarte libre bakarra”

Oier Guillan

Hizkuntza-politikak

2017-01-23  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Hizkuntza politikaren kontzeptua era batera ulertua izan da orain arte. Hala ere, batez ere Bernard Spolsky-k kontzeptua zabaldu egin du. Eta nazioarteko literaturan zabalkunde nahikoa izan du (ikusi adibidez “The Cambridge handbook of language policy” liburukotea). Pasa den astean gurean egon den Julia Sallabank soziolinguistika honela ekarri egin zuen kontzeptua (elkarrizketa itzela egin diote Berrian bide batez):

Hizkuntza-politikak hiru atalez osatzen dira: hizkuntzaren praktikak (language practices), hizkuntza-sinesmenak (language beliefs) eta hizkuntza-kudeaketa (language management). Praktikak jendeak publikoan (edo pribatuan) hizkuntzarekin egiten duena da. Eta, horrez gain, hizkuntza horretan hitz egitea baimenduta ala debekatuta dagoen, edo zein diren erabiltzen diren hizkuntzak ere hizkuntza praktikak dira. Sinesmenak, aldiz, hizkuntzarekiko edo bere aldaerekiko jarrerak dira, hots, zein hizkuntza, nola eta zein egoeratan erabili beharko liratekeenaren inguruko iritziak; horri elebitasun eta eleaniztasunari buruzko sinesmenak eta hizkuntzen eta dialektoen arteko bereizketak lotzen zaizkio, izan ere, hizkuntza politiken zati oso garrantzitsu dira. Azkenik, hizkuntza-kudeaketa, hizkuntza baten arazoa identifikatzea eta horri aurre egiteko neurriak hartzea da.

Estandar batua

2017-01-16  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkin bat

Hurrengo urtean 50 urte beteko ditu orain arte euskara batua deitua izan denak (orain badirudi, Ibon Sarasolari kasu eginez gero behinik behin, estandarra deitu behar zaiola). Oso gaztea da estandarra, eta oraindik egunez egun eraikitzen ari gara (beste edozein estandarra egunero eraikitzen den bezala, bide batez esana).

Horregatik, asmatutako gure hizkuntza batuari gehiago ikusten zaizkio josturak, gehiago ikusten zaizkio tolesdurak. Ez dago guztiz naturalizatuta (beste estandar batzuekin alderatuta; izan ere, gero eta naturalizatuta baitago) eta hobeto igartzen da eraikia dela (beste edozein hizkuntza bezala, bide batez esana).

Hortaz, batua eta euskalkien enegarren eztabaidari heldu aurretik, zientifikoki nork esan dezake estandarra artifiziala, arrotza, estralurtarra, kartoizkoa, zabarrra, mengela eta abar denik? Eta, gainera, kontuan hartu behar dugu gurean euskalkizurtzak daudela (hau da, euskalki bakoak).

Hortik aurrera, nire uste makalean, euskalkien doinua eta soinua eta berbakera erantsi behar zaio estandarrari, orain arte baino gehiago. Eta aurrera jarraitu behar dugu, gurea corpusari dagokiona baino, estatusari dagokion afera delako.

Aititearen intsumisioak

2017-01-11  //  Sutondoko kontuak  //  Iruzkinik ez

Sutondoko kontuak liburuan argitaratu zen lehendabizi. Hortik ekarri dut kopiatuta:

Aititearek ogia garraiatzen lan egiten zuen, kamioiarekin gora eta behera Bilboko kaleetan barrena. 1976an greba gogorra piztu zen Bilbon. Ogia banatzen zutenek astegun bateko atsedena aldarrikatzen zuten: hau da, igandeetan ogirik ez banatzea. Greba gogorra izan zen, baina langileek irabazi zuten eta, ordutik, aititeak igandeetan familiarekin egoteko aukera irabazi zuen.

Urte batzuk geroago, ordea, okindegiak igandeetan irekitzen hasi ziren berriro. Eta ogia banatzen zitzaien. Gainera, igandeetan ogi kontsumoa beste egunetan baino handiagoa da. Baina ez aititeari esker. Bizirik egon zen bitartean, ez zuen inoiz domeka batean ogirik erosi. Zapatuetan gehiago erosi eta domekan aurreko eguneko ogia jan.

Aititearen intsumisioa ekintza xumea zen, garai bateko elkartasun eta greben omenez. Euskaraz aritu gura dugunok ere intsumisio ekintza txikiak egin behar ditugu egunero-egunero. Okindegian, arrandegian, administrazioan, botikan, … TELP ikastaroen funtsa horixe baita, eguneroko intsumisioan aritzeko trebatzea, eguneroko desobedientzia-eskolak dira haiek.

Motibazioak

2017-01-09  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Txepetxek bere hiru ontzien teoria famatuan motibazioa, ezagutza eta erabilera aipatzen zituen. Jone Miren Hernandezek proposatu zuen hiru horiek zelanbait modulatzea eta emozioak, gaitasunak eta praktikak berbak erabiltzea.

Proposamenak proposamen, ezagutza (gaitasunak) eta erabilera (praktikak) nire ustez nahiko ondo ulertzen dira. Motibazioa (emozioak), ostera, ez dut uste horren ondo ulertzen denik. Eta, gauzak horrela, “Euskal musika kosmikoak” liburu erabat gomendagarria irakurtzen, Victor Toledoren aipu hau aurkitu nuen (itzulpena neurea da):

“Kontzientziatzea, batez ere, bere portaerak alda ditzan norbanakoa eragitea da. Horrek esperientzia ikaragarria dakar eta esperientzia hori intelektuala bezain pasionala izan behar da, somatikoa bezain espirituala. Hortaz, kontzientziazioan batu behar dira zientifikoak eta artistak, terapeutak eta filosofoak. Eta, gainera, informazioa batu behar da sentsazioarekin, estasiarekin, hausnarketarekin, meditazioarekin eta bizipenekin”

Aldatu kontzientziazioa eta jarri motibazioa (edo emozioak). Eta bat natorrela esan dezaket aspaldiko partez.

Erreferendum txikiak

2017-01-03  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Alemaniako mugimendu alternatiboak 70. hamarkadan esaldi bat jarri zuen modan: Politika lehen pertsonan! Gurean ere gero eta gehiago dira lelo hori aldez edo moldez hartzen dutenak. Adibidez, Oihana Bartrak bizitzaren erreferendum txikiak deitzen dizkie horiei. Eta gustatu zait esamoldea (ebaki eta itsatsiren kulturako sasoietan gustatzea eta “lapurtzea” sinonimo dira).

Eta horretan ari nintzela, Jakin aldizkariaren 215-216 zenbaki berezian, Gaizka Amondarainek idatzitako artikuluaren hasierarekin gogoratu egin nintzen:

Kulturak autodeterminatzen gaitu, dudarik ez horretan. Jaten duguna bezainbeste garelako entzun, ikusi, irakurri eta erreproduzitzen duguna ere. Kultura autodeterminatzeko, hortaz, kultura hori osatzen duten norbanakoak dira, aldez aurretik, eta komunitate baten baitan, autodeterminatzeko hautua egin behar dutenak. Kultura horrek osatzen duen komunitateak, gero, baliabide eta tresna propioak beharko ditu autoeraketa horretan sakontzeko. Bestela, erreserba batean irautera kondenatuko du bere burua eta desegin egingo da denborarekin, historiak berak sarritan erakutsi digun moduan.
Dena lotuta dago, ezta?