Hizkuntza ez da gramatika, komunitatea baizik

2016-10-27  //  Info 7  //  Iruzkinik ez

Info 7 irratirako egindako kolaborazioa. Entzuteko hemen.

Irakurtzeko:

Orain dela hiru urte Groenlandian izan ginen, udan. Herrialde aparta iruditu zitzaigun, paisaia ikaragarriak dituena, basatiak, itzelak. Baina hango jendea ere aparta da, lurreko lekurik gogorrenetako batean biziraun dutelako mendez mende, gizaldiz gizaldi. Eta hori igartzen da haien izaeran eta bizitza ikusteko moduan. Adibide bat jartzearren, euren esaera bat ekarri genuen handik eta bere bidetxoa egin du ordutik. Inuiten arabera, erabilerarekin zorrozten den arma bakarra hizkuntza da. Zorroztutako hizkuntzak haragirik gogorrena ere moztu dezakeela diote inuitek, izoztutako baleak hitz hutsez zatitzen zituztela garai batean, ez zela beste ezer behar, hitz egokiez baliatzea nahikoa zutela horretarako.

Trabesiako egunetako batean Qaquortoq herrira heldu ginen eta han ostatua hartu. Bost egun dutxatu barik egon ostean, eskertu genuen hango dutxa beroa, eskertu genuen hango ohe epela. Baina, batez ere, hurrengo eguneko gosari oparoa eskertu genuen. Ohi baino gehiago luzatu genuen plazer momentu hori, baina onena etortzeko zegoen.

Gosariko trasteak batzen ari ginela, etxeko jabea gugana hurretatu zen. Heidi du izena (bai Heidi, ez da broma) eta gosariaz galdetu egin zigun. Horren ostean, Groenlandiari buruzko klasea emango zigula esan zigun. Eta guk pozarren baietz esan genion. Han hasi ginen denok euskaltegietako lehen eskola egun horietan bezala, errepikatzen Heidik esaten zituenak, gure groenlandiera ikasi berria hala edo hola ahoskatzen.

Denok batera: qujanaq, ajorpoq, takuss, immaka … hau da, eskerrik asko, ondo, agur, beharbada. Edo ajungilaq, dena ondo? Edo mamapok, janaria bapo egon da. Eta abar. Eta abar. Heidirekin ikasi genuen hizkuntza bat ez dela gramatika huts bat, hizkuntza komunitate bat baizik. Eta ordutik aurrera hasi ginen inuit guztiekin barra-barra erabiltzen ikasitako berba apurrak.

Horren ostean, Groenlandiak urte gutxiren barru egingo duen galdeketa aipatu zigun. 2020an antza independentziari buruz erabakiko dute inuitek (ekainaren 21ean, euren egun nazionalean) eta baliteke herri indigena batek lortzen duen lehen estatu independentea izatea.

Baina arriskuak eta argi-ilunak asko dira. Ezin da ahaztu Kalaallit Nunaat-ek (Groenlandiako herriaren izena hori da euren hizkuntzan) duela munduko suizidio tasarik altuena. Ezin da ahaztu emakumeen kontrako indarkeria arazo sozial larria dela, baita alkoholaren kontsumoa ere. Ezin da ahaztu akulturazioa izugarria dela. Ezin da ahaztu ondasun natural handiak izan ditzakeela izotz azpian eta ezin da ahaztu aldaketa klimatikoak bereziki eragiten diela. Eta, azkenik, ezin da ahaztu oso ekonomia dependientea dutela Danimarkarekin.

Eta hango hizkuntzaz zer? galdetuko duzue. Ba, groenlandiera ia biztanle guztiek ezagutzen dute han, telebista daukate, bi egunkari. Eskolak groenlandieraz izaten dira, baina daniera eta ingelesa ere irakasten zaie (gazte gehienak ingelesez ederto moldatzen dira). Kaleko kartel eta establezimendu publikoetako paisaia inuiteraz baino ez dago, eta abar. 54.000 biztanle dituen arren, zenbait kontutan inbidia latza ematen duen egoera dute han. Erabilera ere oso altua da, nahiz eta hiriburuan gutxixeago erabili (hangoen esanen arabera, behinik behin).

Aiputik aipura

2016-10-24  //  Aipuak  //  Iruzkinik ez

Orain arte euskaraz egin ez duen bat euskaraz hitz egitera ausartzen denean, normal hitz egiten jarraitzen dut, ezer ez balitz gertatuko bezala. Ez dut aipatu ere egiten.

“Irten hizkuntzaren armairutik” liburutik

Ezagutza zabaldu da, gazte askok euskara jaso dute, gaitasunak eta mailak desberdinak diren arren. Baina bakoitzak duen euskara aktibatzea falta da: eremu zabal bat dago hor sorkuntzarekin lotuta, gazteentzat oso erakargarria dena, gainera.

Jone Miren Hernandez

Kendu ume bati euskal kulturaren transmisioarekin seko tematutako gurasoak, eta zer bide du euskal kulturaraino heltzeko? Eskolan egongo da irakasle entusiastaren bat, eta badaude bateko eta besteko egitasmoak, baina azterketetako erantzunetara mugatuko da maiz igurtzia. Nostalgiarako tarte gutxi, ordea, antzera izango baitzen beti. Kontua da orain tresna zorrotzagoak edukitzeko aukera dagoela, eta ordua dela desafioari behar bezala heltzeko.

Iñigo Astiz

(Gurasoek) Seme-alabak euskaraz egitea nahi dute, baina horrek ezin ditu asebete, bene-benetan nahi dutena baita seme-alabak euskaraz egin nahi izatea.

Allartean blogaria

Baina faltan nabari dut euskaraz aske sentitzen direnak plan, diskurtso eta kanpainen zentroan jartzea, ia beti. Eta mesedez, ez daramaguna baino karga eta lan gehiago jartzeko. Erosoago sentitu eta askeago izan gaitezen baizik. Euskaldun askeen logika, diskurtso autozentratua jartzea erdigunean, ia beti.

Estitxu Eizagirre

Euskaraz eroso bizi nahi dut

2016-10-17  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Estitxu Eizagirrek artikulu gogoangarria idatzi zuen pasa den astean: Euskara askatasun bat da. Hortik lerro hauek nabarmendu nahi nituzke:

Barkatu, ez dut euskal herritar denak konbentzitu eta denei irtenbidea emango dien diskurtso, erantzun edo planik. Erakunde eta jende inportantea arduratzen da horretaz, eta mila esker, oso beharrezkoa da lan hori. Baina faltan nabari dut euskaraz aske sentitzen direnak plan, diskurtso eta kanpainen zentroan jartzea, ia beti. Eta mesedez, ez daramaguna baino karga eta lan gehiago jartzeko.  

Eta horrek Irten hizkuntzaren armairutik liburura eraman nau artez. Estitxuren berbetan, euskaldun askeengan pentsatutako liburua baita (nik nahiago, euskaldun aktiboak, baina tira). Eta, agian, Estitxuren argudioak aintzat hartuta, euskaraz bizi nahi dut lelo indartsutik euskaraz eroso bizi nahi dut lelo are indartsuagora jo beharko genuke. Agian.

Bost metafora kontzeptu baten bueltan

2016-10-12  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkin bat

Orain dela denboratxo bat arnasgune funtzionalei buruz aritu nintzen blog honetan bertan. Aurretik, gune hegemonikoak ere aipatu nituen (gune autozentratuak esamoldea ere aditu dut). Orain dela gutxi, Ekolingua jolasaren harira, dentsitate guneak izeneko esamoldea ere entzun dut. Eta, hori gutxi balitz, Patxi Baztarrikak, gauza berari deitzeko, D ereduko espazioak (D ereduko gizartea) esamoldea erabiltzen du.

Laupabost “metafora” brikolaje berarako. Metaforak metafora, gure gerorako ezinbestekoak dira bost izen duten horiek. Eta hori da garrantzitsuena.

Leihoak?

2016-10-10  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Hizkuntza bat hiltzen denean, munduari begiratzeko leiho bat ixten dela esan ohi da (metaforen gerratea ematen du honek). Ez nau sekula ase metafora horrek, baina, tira, guztiek erabiltzen badute …

Orain dela gutxi, ordea, buelta bat eman diot metaforari, eta ez, ez nau asetzen. Eta ez asetzearen errua Jakoba Errekondok eta bere Bizi-baratzea liburuak du. Hango irakurgaiak nire buruko irabiagailuan sartu eta hauxe galdetu nion neure buruari: hizkuntzak zer dira, munduari begiratzeko leihoak ala munduari egokitzeko moduak?

Beraz, ez al litzateke egokiago esatea hizkuntza bat hiltzen denean, munduari egokitzeko modu bat hil egin dela?

Jakin, jabetu, ahaldundu, boteretu

2016-10-05  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Bat aldizkariaren 98. zenbakian Lorea Agirrek eta Idurre Eskisabelek “Euskalgintza eta feminismoa” izeneko artikulua idatzi dute. Handik lerrokada hau kopiatu dut, nire ustez, jakin, jabetu, ahaldundu eta boteretu aditzak ederto batean azaldu dituztelako. Eta ez langintza erraza, batez ere kontuan hartuta lau berba hauen inguruan dagoen txolopotea. Ea zer deritzozue:

“Feminismoak subordinaziotik eragile edo agente eraldatzaile izateko lau urrats markatzen ditu: jakin, jabetu, ahaldundu eta boteretu. Jakin, emakumea -edota euskal hiztuna- menpeko egoeran dagoela; jabetu zu zarela menpeko egoeran dagoen emakume hori -edo hiztun hori-, edo zure ondoan dagoena, eta zure gorputzean bizi duzula sentitzea, eta zurekiko eguneroko menperakuntza praktika horiei izena jartzea, eta non eta noiz eta nola gertatzen diren kontzientzia hartzea; ahaldundu, tresna teoriko-praktikoak landuz menderakuntza egoerei aurre egin ahal izateko. Eta boteretzeak, kolektibo edota gizarte gisa boterearen kudeaketa eta botere harreman justuago eta berdinzaleagoen posibilitatea eta beharra dakar berarekin. Kontzientziazioaren ohiko definiziotik harago doa. Parte hartze politiko formala aberastu eta gainditu egiten du, eta eskubide urraketak eta testuinguru politiko eta kultural orokorra aztertu, eta norbanakoarengan eta taldearengan eraldaketan zerikusia duten eta aldaketa bera oztopatzen duten prozesu psikologiko, politiko, kognitibo eta ekonomikoak hartzen ditu aintzat. Legeak aldatzetik harago doa boteretzea. Proposamen politiko eraldatzaile integral bat da dakar berarekin”.

Hitz hutsak

2016-10-03  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkin bat

Dut taldearen kanta mitiko baten izenburua da Hitz hutsak hori (entzun eta gozatu!). Letra horretan bi ahapaldi nabarmendu nahiko nituzke:

“Gezur batean bizi gara” eta “ez dut inoiz onartu errealitateari uko egiten dion jendea”

Eta zertara dator hau guztia? Azken urteotan, mila plangintza irakurri behar izan ditut, mila proposamen eta mila ekintza. Eta behin baino gehiagotan paper horietan hitz hutsak daudela iruditu zait. Hitz hutsak.

Izan ere, euskararen aldeko prozesua zerbait izatekotan, komunitarioa da, komunitatea sortu eta birsortzeari begirakoa. Eta hor gauzak zelan egin diren eta horrek zer balio sinbolikoa dakarren neurtu egin behar da. Hori da benetan lanaren emaitza. Eta ez plangintzetan jartzen diren adierazle batzuk (jende kopurua baino ez al da garrantzitsuagoa etorritakoen iritzia esate baterako?).  

Gainera, batzuetan susmoa dut euskararen arazoak espezialiston gain delegatzen ari dela jendartea. Espezialistok gure ardura dugu, jakina, baina erantzukizun osoa ez dago gure bizkar. Ekintzen norabidea zehazten laguntzean datza gure lana, baina guk geuk bakarrik ezin dugu (eta hori askotan islatzen da plangintzetan agertzen diren hitz huts horietan).

Hortaz, gauza konplexuei konplexu erantzun egin behar zaie, ez sinplikatuz. Euskararen auzia zeharo konplexua da. Hainbat faktorek eragiten dute: politikoek, hirigintzakoek, ekonomikoek, kulturalek, psikologikoek, antropologikoek, sozialek, … Hauek guztiek zerikusia dute eta, beraz, erantzunak ere faktore horiek guztiak hartu behar ditu kontuan.

Sarea egiten

2016-09-28  //  Info 7  //  Iruzkinik ez

Info 7 irratian Gureaz blai-rekin hasi naiz irrati-zutabea egiten. Entzuteko, hemen.

Irakurtzeko:

Bernardo Penabade izeneko lagun handi bat badut Galizia aldean. Eta orain dela gutxi berarekin gogoratu naiz. Lasarte-Orian, Agurainen eta Hernanin udazken honetan egingo duten esperimentuengatik gogoratu naiz, hain zuzen ere.

Bernardori esaten diote soziolinguistika nekrofilikoa egiten duela. Morroia hilerririk hilerri dabil galizierazko hilarriak ehizatzen. Galiziako ehunka kanposantu ibili ditu dagoeneko. Hango hilerrietan galizieraz dauden hilarrien kopurua %0,1etik 0,4ra dabil, oso gutxi kontuan izanda herri askotan galiziera hiztunak ia biztanle guztiak direla. Herririk galiziera-zaleenetan ere %0,4ren inguru dira galizierazko hilarriak. Harrigarria benetan.

Orain dela urte batzuk, Bernardok mesede bat eskatu zidan. Ea Euskal Herrian kanposanturik behatzerik nuen, Galiziako datuekin alderatu ahal izateko. Deriokora abiatu nintzen (ez Derion dagoen Bilboko kanposantua, Deriok ere badu berea) eta hango datuek harritu ninduten. Derion %16 dira euskarazko hilarriak (hobeto esanda, 2013an %16 ziren).

Deriokoa behatuta, Txorierriko beste kanposantu batzuk ere bisitatu eta neurtu nituen. Eta datuek berriro ere harritu ninduten: Deriok du euskaldun kopururik txikiena eskualdean, baina hirugarrena da euskarazko hilarri kopurutan (Lezama eta Larrabetzuren atzetik, baina Zamudio eta Sondikaren aurretik). Eta datua azaltzeko hipotesi batzuk zirriborratu ahal baditut ere, ez daukat erantzunik eta horrela utziko dut.

Hala ere, baten batek neurtu nahiko balitu bere herriko euskarazko hilarriak, joan dadila eta komunikatu ditzala datuak. Ariketa osasuntsua da bisita hori, ez zaizue damutuko!

Baina, buelta nadin Galiziara. Esan dudan legez, Bernardori esaten diote soziolinguistika nekrofilikoa egiten duela. Baina ez da horrela, inondik ere. Berak ez ditu hildakoak bilatzen, hilarriak idatzi dituzten pertsonak baizik, bizirik dauden pertsonak, alegia. Teoriatxo bat du berak (edo errezeta esan beharko nuke): haren arabera, baldintza guztiak kontra izanda ere, hilarria galizieraz egiten duenak galizeradun militantea izan behar du derrigorrez.

Eta galizieradun militante horien bila dabil, sarea egiteko, komunitaterako eredu izan daitezkeenak batu, trinkotu eta harroago ibiltzeko. Komunitatea egiteko, eta etorkizuneko eredu direnak bistaratu eta hauspotzeko.

Udazken honetan Lasarten, Agurainen eta Hernanin gutxienez (beste herri batzuetan ere asmoa badago) ibiliko dira batzuk komunitatea egiten eta etorkizuneko mezulariak hauspotzen. Jakina, ez dira kanposantuetara joango, ez dute Bernardoren bidea aukeratuko. Baina sarea egiten ibiliko dira, helburu berarekin. Ibiliko dira etorkizuneko bizi-eredu berriak aurreratzen, ohitura berriak sortzen eta errotzen, gutxi barru beteko diren profeziak eta intuizioak gauzatzen eta geroaldiko jendarte euskalduna izan daitekeena esperimentatzen. Sarea egiten, lehen Donostiako Egia auzoan egin zuten bezala, eta Bernardo eta enparauak Galizian egiten ari diren bezala. Sarea egiten.

Inertzia geza

2016-09-26  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Edo izenburua izan zitekeen ere Grabitatearen aurka. Izan ere, izenburua Berri Txarrak taldearen Dortoken mendea kantatik hartu dut, baina berdin hartu nezakeen Zea Mays taldearen Grabitatearen aurka kantatik.

Baina goazen hasierara. Uda honetan taldeen mikropolitikari buruzko liburua irakurri dut mendi artean. Liburua apur bat astuna iruditu zait, batez ere darabilen hizkera barroko samarra dela eta. Baina liburutik bertatik bi aipu hartu ditut, eta biek bi kanta horiek ekarri didate gogora:

“Borondatea oso ahula da ohiturek duten indar mobilizatzailearekin alderatuta”

“Ohiturak izatea naturala da, baina hartzen ditugun ohiturak ez dira naturalak”

Eta, horrez gain, Julen Iturberen Hábitos izeneko artikulua irakurri nuen. Inertzia gezak garamatza lurraren kontra, grabitatearen aurka.

Euskalgintzak eta anarkismoa lotzeko 10 puntu

2016-09-19  //  Sailkatu gabea  //  8 iruzkin

Carlos Taiboren “Repensar la anarquía” liburua irakurri berri dut (oporrek askotarako ematen dute). Eta liburua amaitutakoan, nire buruan bueltaka ibili da galdera bat: euskalgintzek ba al dute zerikusirik anarkismoarekin? Eta hasi naiz erantzunak bilatzen eta 10 etorri zaizkit burura:

1. Ikastolak eta euskaltegiak ez al ziren izan bere sortze sasoian (eta orain ere, baina tira) bestelako joko-arau batzuk zituzten espazio autonomoak?
2. Euskal soziolinguistikan itzal handia duen pentsalari batek behin baino gehiagotan aitortu du (zuen) anarkismotik asko edan duela. Zein ote? Txepetx, agian.
3. Egian euskaraz ekimena (eta beste herri eta auzoetako antzeko ekimenak) ez al da anarkista zaharrek deitzen zuten ekintza bidezko propaganda edo gazteagoek deitzen duten bizi-eredu aurreratzaileak?
4. Ez al da bitxia Komando Autonomoetan ibilitako asko borroka armatua utzi ostean euskalgintzan aritzea buru-belarri?
5. Euskara elkarteak, sortu zirenean behintzat, ez al ziren euskaldunok geure burua antolatzeko modu beregaina? Edo, beste berba batzuekin esanda, ez al zen autoantolaketa? Ez al zuten/duten praktikatzen autonomia? (eta abar)
6. Jon Sarasuak bere Hiztunpolisa liburu famatuan hizkuntza komunitateak eta Estatuak kontrajartzen zituen. Lehenak, komunitate naturalak ziren beretzat, betidanik hor egon direnak eta beti hor egongo direnak. Bigarrenak, berriz, asmatutakoak dira, sortutakoak nahi bada, orain ez asko asmatuak eta batek daki zein etorkizun izango duten. Ez al da hori berori anarkiaren errezeloa eta herra Estatuarekiko?
7. Kontrakulturaren eta anarkiaren arteko erlazioak ezagunak dira. Era berean, euskarak (edo euskal kulturak) edan du kontrakulturatik, eta oraindik edaten du (batzuek gainera gehiago edan behar duela aldarrikatzen dute).
8. Jabetza pribatua baztertzen du anarkismoak. Euskalgintzan ere pauso batzuk egin dira norabide horretan: Berria egunkariak eta Argia astekariak lizentzia libreekin kaleratzen dituzte edukiak, Euskaltzaindia bezalako erakunde batek ere lizentzia libreak darabiltza, … Seguruenik euskara beste hizkuntza batzuk baino eduki libre gehiago ditu (proportzioan, beti ere).
9. Auzolana, auzolana, auzolana: euskalgintzako zenbat programa eraiki dira eta eraikitzen dira auzolanari esker? Zenbat? Eta auzolana ez al da anarkismoarekin erraz asko ezkontzen, ez da delegatzearen kontrako antidotoa?
10. John Hollowayk aldarrikatzen ditu arrakalak sortu behar direla orain eta hemen, etorkizuna gaurtik egin behar dugula. Nire ustez, euskalgintzaren azken 50 urteotako jarduna horrela labur daiteke. Etorkizuna gaurtik egiten, etorkizuna orain eta hemen hasten dela argi eduki du euskalgintzak, ezta?

Beste inori bururatzen al zaio euskalgintzak eta anarkismoa lotzeko beste adibiderik?