Leihoak?

2016-10-10  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Hizkuntza bat hiltzen denean, munduari begiratzeko leiho bat ixten dela esan ohi da (metaforen gerratea ematen du honek). Ez nau sekula ase metafora horrek, baina, tira, guztiek erabiltzen badute …

Orain dela gutxi, ordea, buelta bat eman diot metaforari, eta ez, ez nau asetzen. Eta ez asetzearen errua Jakoba Errekondok eta bere Bizi-baratzea liburuak du. Hango irakurgaiak nire buruko irabiagailuan sartu eta hauxe galdetu nion neure buruari: hizkuntzak zer dira, munduari begiratzeko leihoak ala munduari egokitzeko moduak?

Beraz, ez al litzateke egokiago esatea hizkuntza bat hiltzen denean, munduari egokitzeko modu bat hil egin dela?

Jakin, jabetu, ahaldundu, boteretu

2016-10-05  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Bat aldizkariaren 98. zenbakian Lorea Agirrek eta Idurre Eskisabelek “Euskalgintza eta feminismoa” izeneko artikulua idatzi dute. Handik lerrokada hau kopiatu dut, nire ustez, jakin, jabetu, ahaldundu eta boteretu aditzak ederto batean azaldu dituztelako. Eta ez langintza erraza, batez ere kontuan hartuta lau berba hauen inguruan dagoen txolopotea. Ea zer deritzozue:

“Feminismoak subordinaziotik eragile edo agente eraldatzaile izateko lau urrats markatzen ditu: jakin, jabetu, ahaldundu eta boteretu. Jakin, emakumea -edota euskal hiztuna- menpeko egoeran dagoela; jabetu zu zarela menpeko egoeran dagoen emakume hori -edo hiztun hori-, edo zure ondoan dagoena, eta zure gorputzean bizi duzula sentitzea, eta zurekiko eguneroko menperakuntza praktika horiei izena jartzea, eta non eta noiz eta nola gertatzen diren kontzientzia hartzea; ahaldundu, tresna teoriko-praktikoak landuz menderakuntza egoerei aurre egin ahal izateko. Eta boteretzeak, kolektibo edota gizarte gisa boterearen kudeaketa eta botere harreman justuago eta berdinzaleagoen posibilitatea eta beharra dakar berarekin. Kontzientziazioaren ohiko definiziotik harago doa. Parte hartze politiko formala aberastu eta gainditu egiten du, eta eskubide urraketak eta testuinguru politiko eta kultural orokorra aztertu, eta norbanakoarengan eta taldearengan eraldaketan zerikusia duten eta aldaketa bera oztopatzen duten prozesu psikologiko, politiko, kognitibo eta ekonomikoak hartzen ditu aintzat. Legeak aldatzetik harago doa boteretzea. Proposamen politiko eraldatzaile integral bat da dakar berarekin”.

Hitz hutsak

2016-10-03  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkin bat

Dut taldearen kanta mitiko baten izenburua da Hitz hutsak hori (entzun eta gozatu!). Letra horretan bi ahapaldi nabarmendu nahiko nituzke:

“Gezur batean bizi gara” eta “ez dut inoiz onartu errealitateari uko egiten dion jendea”

Eta zertara dator hau guztia? Azken urteotan, mila plangintza irakurri behar izan ditut, mila proposamen eta mila ekintza. Eta behin baino gehiagotan paper horietan hitz hutsak daudela iruditu zait. Hitz hutsak.

Izan ere, euskararen aldeko prozesua zerbait izatekotan, komunitarioa da, komunitatea sortu eta birsortzeari begirakoa. Eta hor gauzak zelan egin diren eta horrek zer balio sinbolikoa dakarren neurtu egin behar da. Hori da benetan lanaren emaitza. Eta ez plangintzetan jartzen diren adierazle batzuk (jende kopurua baino ez al da garrantzitsuagoa etorritakoen iritzia esate baterako?).  

Gainera, batzuetan susmoa dut euskararen arazoak espezialiston gain delegatzen ari dela jendartea. Espezialistok gure ardura dugu, jakina, baina erantzukizun osoa ez dago gure bizkar. Ekintzen norabidea zehazten laguntzean datza gure lana, baina guk geuk bakarrik ezin dugu (eta hori askotan islatzen da plangintzetan agertzen diren hitz huts horietan).

Hortaz, gauza konplexuei konplexu erantzun egin behar zaie, ez sinplikatuz. Euskararen auzia zeharo konplexua da. Hainbat faktorek eragiten dute: politikoek, hirigintzakoek, ekonomikoek, kulturalek, psikologikoek, antropologikoek, sozialek, … Hauek guztiek zerikusia dute eta, beraz, erantzunak ere faktore horiek guztiak hartu behar ditu kontuan.

Sarea egiten

2016-09-28  //  Info 7  //  Iruzkinik ez

Info 7 irratian Gureaz blai-rekin hasi naiz irrati-zutabea egiten. Entzuteko, hemen.

Irakurtzeko:

Bernardo Penabade izeneko lagun handi bat badut Galizia aldean. Eta orain dela gutxi berarekin gogoratu naiz. Lasarte-Orian, Agurainen eta Hernanin udazken honetan egingo duten esperimentuengatik gogoratu naiz, hain zuzen ere.

Bernardori esaten diote soziolinguistika nekrofilikoa egiten duela. Morroia hilerririk hilerri dabil galizierazko hilarriak ehizatzen. Galiziako ehunka kanposantu ibili ditu dagoeneko. Hango hilerrietan galizieraz dauden hilarrien kopurua %0,1etik 0,4ra dabil, oso gutxi kontuan izanda herri askotan galiziera hiztunak ia biztanle guztiak direla. Herririk galiziera-zaleenetan ere %0,4ren inguru dira galizierazko hilarriak. Harrigarria benetan.

Orain dela urte batzuk, Bernardok mesede bat eskatu zidan. Ea Euskal Herrian kanposanturik behatzerik nuen, Galiziako datuekin alderatu ahal izateko. Deriokora abiatu nintzen (ez Derion dagoen Bilboko kanposantua, Deriok ere badu berea) eta hango datuek harritu ninduten. Derion %16 dira euskarazko hilarriak (hobeto esanda, 2013an %16 ziren).

Deriokoa behatuta, Txorierriko beste kanposantu batzuk ere bisitatu eta neurtu nituen. Eta datuek berriro ere harritu ninduten: Deriok du euskaldun kopururik txikiena eskualdean, baina hirugarrena da euskarazko hilarri kopurutan (Lezama eta Larrabetzuren atzetik, baina Zamudio eta Sondikaren aurretik). Eta datua azaltzeko hipotesi batzuk zirriborratu ahal baditut ere, ez daukat erantzunik eta horrela utziko dut.

Hala ere, baten batek neurtu nahiko balitu bere herriko euskarazko hilarriak, joan dadila eta komunikatu ditzala datuak. Ariketa osasuntsua da bisita hori, ez zaizue damutuko!

Baina, buelta nadin Galiziara. Esan dudan legez, Bernardori esaten diote soziolinguistika nekrofilikoa egiten duela. Baina ez da horrela, inondik ere. Berak ez ditu hildakoak bilatzen, hilarriak idatzi dituzten pertsonak baizik, bizirik dauden pertsonak, alegia. Teoriatxo bat du berak (edo errezeta esan beharko nuke): haren arabera, baldintza guztiak kontra izanda ere, hilarria galizieraz egiten duenak galizeradun militantea izan behar du derrigorrez.

Eta galizieradun militante horien bila dabil, sarea egiteko, komunitaterako eredu izan daitezkeenak batu, trinkotu eta harroago ibiltzeko. Komunitatea egiteko, eta etorkizuneko eredu direnak bistaratu eta hauspotzeko.

Udazken honetan Lasarten, Agurainen eta Hernanin gutxienez (beste herri batzuetan ere asmoa badago) ibiliko dira batzuk komunitatea egiten eta etorkizuneko mezulariak hauspotzen. Jakina, ez dira kanposantuetara joango, ez dute Bernardoren bidea aukeratuko. Baina sarea egiten ibiliko dira, helburu berarekin. Ibiliko dira etorkizuneko bizi-eredu berriak aurreratzen, ohitura berriak sortzen eta errotzen, gutxi barru beteko diren profeziak eta intuizioak gauzatzen eta geroaldiko jendarte euskalduna izan daitekeena esperimentatzen. Sarea egiten, lehen Donostiako Egia auzoan egin zuten bezala, eta Bernardo eta enparauak Galizian egiten ari diren bezala. Sarea egiten.

Inertzia geza

2016-09-26  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Edo izenburua izan zitekeen ere Grabitatearen aurka. Izan ere, izenburua Berri Txarrak taldearen Dortoken mendea kantatik hartu dut, baina berdin hartu nezakeen Zea Mays taldearen Grabitatearen aurka kantatik.

Baina goazen hasierara. Uda honetan taldeen mikropolitikari buruzko liburua irakurri dut mendi artean. Liburua apur bat astuna iruditu zait, batez ere darabilen hizkera barroko samarra dela eta. Baina liburutik bertatik bi aipu hartu ditut, eta biek bi kanta horiek ekarri didate gogora:

“Borondatea oso ahula da ohiturek duten indar mobilizatzailearekin alderatuta”

“Ohiturak izatea naturala da, baina hartzen ditugun ohiturak ez dira naturalak”

Eta, horrez gain, Julen Iturberen Hábitos izeneko artikulua irakurri nuen. Inertzia gezak garamatza lurraren kontra, grabitatearen aurka.

Euskalgintzak eta anarkismoa lotzeko 10 puntu

2016-09-19  //  Sailkatu gabea  //  8 iruzkin

Carlos Taiboren “Repensar la anarquía” liburua irakurri berri dut (oporrek askotarako ematen dute). Eta liburua amaitutakoan, nire buruan bueltaka ibili da galdera bat: euskalgintzek ba al dute zerikusirik anarkismoarekin? Eta hasi naiz erantzunak bilatzen eta 10 etorri zaizkit burura:

1. Ikastolak eta euskaltegiak ez al ziren izan bere sortze sasoian (eta orain ere, baina tira) bestelako joko-arau batzuk zituzten espazio autonomoak?
2. Euskal soziolinguistikan itzal handia duen pentsalari batek behin baino gehiagotan aitortu du (zuen) anarkismotik asko edan duela. Zein ote? Txepetx, agian.
3. Egian euskaraz ekimena (eta beste herri eta auzoetako antzeko ekimenak) ez al da anarkista zaharrek deitzen zuten ekintza bidezko propaganda edo gazteagoek deitzen duten bizi-eredu aurreratzaileak?
4. Ez al da bitxia Komando Autonomoetan ibilitako asko borroka armatua utzi ostean euskalgintzan aritzea buru-belarri?
5. Euskara elkarteak, sortu zirenean behintzat, ez al ziren euskaldunok geure burua antolatzeko modu beregaina? Edo, beste berba batzuekin esanda, ez al zen autoantolaketa? Ez al zuten/duten praktikatzen autonomia? (eta abar)
6. Jon Sarasuak bere Hiztunpolisa liburu famatuan hizkuntza komunitateak eta Estatuak kontrajartzen zituen. Lehenak, komunitate naturalak ziren beretzat, betidanik hor egon direnak eta beti hor egongo direnak. Bigarrenak, berriz, asmatutakoak dira, sortutakoak nahi bada, orain ez asko asmatuak eta batek daki zein etorkizun izango duten. Ez al da hori berori anarkiaren errezeloa eta herra Estatuarekiko?
7. Kontrakulturaren eta anarkiaren arteko erlazioak ezagunak dira. Era berean, euskarak (edo euskal kulturak) edan du kontrakulturatik, eta oraindik edaten du (batzuek gainera gehiago edan behar duela aldarrikatzen dute).
8. Jabetza pribatua baztertzen du anarkismoak. Euskalgintzan ere pauso batzuk egin dira norabide horretan: Berria egunkariak eta Argia astekariak lizentzia libreekin kaleratzen dituzte edukiak, Euskaltzaindia bezalako erakunde batek ere lizentzia libreak darabiltza, … Seguruenik euskara beste hizkuntza batzuk baino eduki libre gehiago ditu (proportzioan, beti ere).
9. Auzolana, auzolana, auzolana: euskalgintzako zenbat programa eraiki dira eta eraikitzen dira auzolanari esker? Zenbat? Eta auzolana ez al da anarkismoarekin erraz asko ezkontzen, ez da delegatzearen kontrako antidotoa?
10. John Hollowayk aldarrikatzen ditu arrakalak sortu behar direla orain eta hemen, etorkizuna gaurtik egin behar dugula. Nire ustez, euskalgintzaren azken 50 urteotako jarduna horrela labur daiteke. Etorkizuna gaurtik egiten, etorkizuna orain eta hemen hasten dela argi eduki du euskalgintzak, ezta?

Beste inori bururatzen al zaio euskalgintzak eta anarkismoa lotzeko beste adibiderik?

Tripetatik

2016-09-15  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Uda aurretik 3 soziolinguistika hausnarketa-saio-bazkari egin genituen EMUNeko hainbat lankidek. Txoko banatan, mokadu eta mokadu artean, soziolinguistikaz aritu ginen, batzuetan gai-jartzaileak proposatutako gaiari tiraka, beste batzuetan libre, buruan bueltaka genituen ideiak, kezkak eta iritziak lankideekin partekatuz. Horren inguruan hiru artikulu egin ditugu Emuneko hiru kidek, eta hauxe da lehena, nirea. Jatorrizkoa lantalan.eus webgunean. 

Askotan galdetu diot neure buruari enpresetako Euskara Plana abiatzeko erabakia nondik irteten den. Hiru aukera bururatu zaizkit: tripetatik, bihotzetik edo onuratik.

Hala ere, erabakia nondik datorren baino, nora doan iruditzen zait garrantzitsuago. Eta hasieratik Zuzendaritzarekin adostu behar da zer aldaketa egiteko prest dauden. Era berean, arduradun teknikoari (hau da, euskara teknikariari) zer eskatuko zaion eta zer ez ere adostu behar du enpresak berak. Eta gutxien-gutxienik Zuzendaritzari eskatu behar zaio iraunkortasuna (hau da, euskara plana urte batzuetan iraungo duen agindua, agindu berbaren bi adieretan).

Eta arduradun teknikook zer? Guk ezin dugu gure ideologiaren arabera jokatu euskara plan batean. Guk komunitateak (enpresa eta langileak) esaten duena hartu behar dugu aintzat. Baina horrek ez du esan gura guk bide hori dagoenean onartu behar dugunik. Ez.

Guk azaldu behar diegu helburuak lortzeko hartu beharreko bidea zein izan daitekeen. Eta azaldu behar diegu ere eurek hartutako bidearekin eurek jarritako helburuetara heltzeko zer zailtasun edo eragozpen egongo diren.

Beste hitz batzuekin esanda, guk zintzo jokatu behar dugu, guk zorrotz jokatu behar dugu. Bide bakoitzak zer dakarren eta zer ez azaldu behar diegu, zintzo. Hala ere, ezin dugu ahaztu hau, zorionez, ez dela zientzia zehatza.

Txerra Rodriguez  (soziolinguista eta EMUNeko lankidea)

Publikoa – pribatua

2016-09-12  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Publikoaren eta pribatuaren arteko dikotomia patriarkatuak ezarri duela ikasi diegu feministei. Eta dikotomia hori apurtu egin behar dela. Eta pribatua politikoa dela, hau da, pribatuan egiten dugun horrexek dimentsio politiko nabarmena duela.

Eta horretan ari nintzela Fishmanen irakaspenek brastakoa eman zidaten buruko neurona txikituetan. Ostia! Fishmanek aldarrikatzen zuen biziberritzearen muina ez ote zen pribatutzat hartu izan den eremua?

Izan ere, berak etxea-auzoa-gertuko komunitatea aipatzen zuen transmisiorako, sozializaziorako ezinbestekoa dela. Baina hori ingurune pribatua da (ia), eta, beraz, jendartean prestigiorik txikiena duen ingurunea. Feministek jendartea eraldatzea dute helburu eta pribatu horri prestigioa eman, gure biziraupenerako (espezie gisa) funtsezkoa baita. Guk ere horrela jokatu beharko genuke? Edo elkarrekin egin beharko genuke aurrera? Zaintzetarako hizkuntzak ez al du garrantzirik?

Eta beste kontu bat: euskararen aldeko borroka (azken 50 urtetakoa) ez al da publikoaren eta pribatuaren arteko dikotomia gainditzeko bide bat? Izan ere, euskarari orain dela 50 urtera arte habitus batzuk atxikitzen zitzaizkion eta erdarei beste batzuk. Eta azken 50 urteotan ez al gara ari habitus publikoagoak atxikitzen euskarari?

Hiru prota

2016-09-08  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Garapen komunitarioan maisu dugu Marco Marchioni, maisu teorian eta maisu praktikan. Bere aipu hau aurkitu eta euskaratu egin dut, gure alorrean ere aplikatzeko modukoa dela iruditzen zaidalako, ez ala?

“Aldaketarako edozein prozesuk hiru protagonista izan behar ditu: erakundeak, baliabide teknikoak eta herritarrak eta haren erakunde sozialak. Eta, gainera, protagonista bakoitzak bere papera bete behar du. Hau da, erakundeek gobernatu behar dute, teknikariek jakintza eta gaitasun teknikoa eman behar dute eta herritarrek parte-hartzerik aktiboena bermatu behar dute. Eta ezin da ahaztu gauzak egiteko modua jartzen ditugun helburuak bezain garrantzitsua dela” (Marco Marchioni)

Zona euskaldunak, zona erdaldunak

2016-09-05  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Oso ohituta gaude gurean zona euskaldunak eta zona erdaldunak bereizten. Oso ohituta, era berean, arnasguneak berba erabiltzen (zonalde erdaldunak orduan itoguneak?). Oso. Uema ere soziolinguistika geografikoa da (nik gurago soziolinguistika funtzionala, baina tira).

Oso ohituta gaude mapetara. Mapek erakusten dituzten mugak errealitatera eramaten ere trebeak gara, trebeak garenez. Euskalkien mapatik hasita (esate baterako, Durangon edo Errenterian guztiek egiten dute euskalkiz? Gasteizen ez dago euskalkian egiten duenik? Edo Zallan edo Lizarran ez da euskarik egiten?) beste edozein maparaino.

Agian bada garaia beste modu batean pentsatzen hasteko. Agian aukeretan pentsatzen hasteko ordua heldu da. Agian, akaso, apika, beharbada.