Soziolinguistika gazteentzat

2016-11-14  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkin bat

UEUk aspaldi argitaratu zuen Katalunia aldean ondutako Soziolinguistika gazteentzat izeneko liburu gogoangarria (interneten doan daukazue esteka horretan). Denbora pasatu da eta soziolinguistikari hezkuntza arautuan ez zaio behar besteko garrantzia eman.

Azken urteotan, ordea, gauzak apur bat mugitu dira. Batetik, Uemako herrietan Xabi Aizpuruak egindako ikerketa eta ondorengo interbentzioa dugu. Eta, bestetik, orain dela gutxi, Kike Amonarrizek eta enparauek ondu duten materiala (Tribuaren berbak saiokoak).

Oraindik asko dugu egiteko, baina tira, zerbait mugitzen ari da eta ez dadila gelditu.

Portaerak matxinatzeko gidak

2016-11-09  //  SL domestikoa  //  Iruzkinik ez

Egia estiloa hedatzen ari zela esan zigun orain ez asko Onintza Irureta kazetariak. Eta hala da, Donostiako auzoetatik inguruko herrietara (Lasarte, Astigarraga, Hernani) eta periferietara (Agurain) salto egin du delako Egia estiloak.

Portaerak matxinatu nahi izan dituzte herri hauetan guztietan. Beste gisa bateko bizimodua posible dela erakutsi eta, ahal den heinean, portaera horiek kolektibizatu nahi dituzte. Eta, gainera, formazioari garrantzia emanez, esperimentazioari ateak irekitzen eta askotan era dibulgatibo bidez.

Material sorta oso polita sortu dute herririk herri, eta besteentzako ere baliagarriak izan daitezke.

• Ohiturak aldatzeko gomendioak: adibidez, Egiakoena eta, batez ere, Aguraingoen gomendioak (1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 eta 8)  
• Esperientzien komunikazioa: Egiako guztien bizipenak, edo Hernanikoen bizipenak edo Lasarteko batzuenak.
• Eta Lasartekoenak: bideo tutoriala, egiozu mantso, egiozu natural, egiozu lasai, egiozu goxo.

Portaera matxinatzeko gida txikiak, aurretik zegoen materialari gehitzen zaizkionak. Hizkuntza ohituren aldaketa gero eta didaktizatuta. Aurrera ba!  

Leialtasuna

2016-11-07  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Edo, zehatzago esanda, hizkuntza-leialtasuna. Hemendik kanpoko soziolinguistikan asko erabiltzen den terminoa da. Are gehiago, Fishman eta enparauek hizkuntzaren aldeko mugimendu sozialei language loyalty movement deitzen diete.

Sekula ez diot terminoari kasu egin. Gaur arte. Eta konturatu naiz egokitasuna ez dudala sekula epaitu. Egokia al da leialtasuna? Edo, zehatzago esanda, egokia al da gurean leialtasunari aldarri egitea?

Ba ez dakit. Zalantzak ditut. Batetik, oso termino kristaua iruditzen zait (ezkontzarekin-eta parekatzen du nire buruak). Bestetik, zer da leiala izatea? Zeri izan behar diogu leial? Gure “ama-hizkuntzari”? Guk nahi dugun hizkuntzari?

Gainera, lagun baten argudioari jarraitu diot. Eta hark dioenez, termino baten egokitasuna neurtzeko modu ona izan daiteke haren antonimoa bilatzea. Beraz, euskaraz aritzen ez dena desleiala litzateke? (arnasgune vs. itogune terminoak ere aipatu daitezke).

Betiko legez, zalantzak, betiko legez, erantzun gutxi. Eta, betiko legez, zerbaitetarako balio ez duten hausnarketak diren sentsazioa. Baina tira …

Hautu-determinatzen

2016-11-02  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Uste dut PPko politikari batek esan zuela euskal herritarrok lau urterik behin autodeterminatu egiten garela. Ba, orain batzuk esaten dugu euskaldunok uneoro hautu-determinatu egiten garela (kontzeptua Metrokoadrokari lapurtua).

Feminismoak erakutsi zigun pertsonala politikoa zela. Anarkismo zaharberrituak (John Holloway, adibidez) ere gauza bera dio. Autodeterminazio sozialerako bulkada deitzen dio berak mugimendu honi (arrakalen mugimenduari hain zuzen ere).

Uneoro hautu-determinatu egiten gara, beraz. Horrek etengabeko bilatze eta esperimentatzea dakar, horrek denok kontraesanak ditugula agerian jartzen du, horrek 0tik 100era eskala zabala dagoela adierazten du eta dena ez dela beltz edo zuri. Hautu-determinazioa beti da galdera, beti zalantzazko ekintza, dogmen aurkakoa, beti egonezin eta beti kontraesankorra eta osatugabea.

Gainera, hautu-determinazioak hizkuntzaren biziberritzean denok (hiztun edo irakurle edo kontsumitzaile edo entzule gisa) dugun funtzioa gogorarazten digu. Ezin dugu utzi biziberritzearen zama erakunde, aditu edo plangintzak egiten dituztenen bizkar. Guk ere hautu-determinatzeko gaitasuna baitugu.

Baina ez hori bakarrik. Hautu-determinazioak ere esan gura du borrokatu gura dugun lokatzaren parte garela, eta onartu behar dugula. Denok gaude lokatzetan, denok basatzan, eta denok joan behar dugu basatz horretan ibiltzen eta aurrepausoak egiten.

Hizkuntza ez da gramatika, komunitatea baizik

2016-10-27  //  Info 7  //  Iruzkinik ez

Info 7 irratirako egindako kolaborazioa. Entzuteko hemen.

Irakurtzeko:

Orain dela hiru urte Groenlandian izan ginen, udan. Herrialde aparta iruditu zitzaigun, paisaia ikaragarriak dituena, basatiak, itzelak. Baina hango jendea ere aparta da, lurreko lekurik gogorrenetako batean biziraun dutelako mendez mende, gizaldiz gizaldi. Eta hori igartzen da haien izaeran eta bizitza ikusteko moduan. Adibide bat jartzearren, euren esaera bat ekarri genuen handik eta bere bidetxoa egin du ordutik. Inuiten arabera, erabilerarekin zorrozten den arma bakarra hizkuntza da. Zorroztutako hizkuntzak haragirik gogorrena ere moztu dezakeela diote inuitek, izoztutako baleak hitz hutsez zatitzen zituztela garai batean, ez zela beste ezer behar, hitz egokiez baliatzea nahikoa zutela horretarako.

Trabesiako egunetako batean Qaquortoq herrira heldu ginen eta han ostatua hartu. Bost egun dutxatu barik egon ostean, eskertu genuen hango dutxa beroa, eskertu genuen hango ohe epela. Baina, batez ere, hurrengo eguneko gosari oparoa eskertu genuen. Ohi baino gehiago luzatu genuen plazer momentu hori, baina onena etortzeko zegoen.

Gosariko trasteak batzen ari ginela, etxeko jabea gugana hurretatu zen. Heidi du izena (bai Heidi, ez da broma) eta gosariaz galdetu egin zigun. Horren ostean, Groenlandiari buruzko klasea emango zigula esan zigun. Eta guk pozarren baietz esan genion. Han hasi ginen denok euskaltegietako lehen eskola egun horietan bezala, errepikatzen Heidik esaten zituenak, gure groenlandiera ikasi berria hala edo hola ahoskatzen.

Denok batera: qujanaq, ajorpoq, takuss, immaka … hau da, eskerrik asko, ondo, agur, beharbada. Edo ajungilaq, dena ondo? Edo mamapok, janaria bapo egon da. Eta abar. Eta abar. Heidirekin ikasi genuen hizkuntza bat ez dela gramatika huts bat, hizkuntza komunitate bat baizik. Eta ordutik aurrera hasi ginen inuit guztiekin barra-barra erabiltzen ikasitako berba apurrak.

Horren ostean, Groenlandiak urte gutxiren barru egingo duen galdeketa aipatu zigun. 2020an antza independentziari buruz erabakiko dute inuitek (ekainaren 21ean, euren egun nazionalean) eta baliteke herri indigena batek lortzen duen lehen estatu independentea izatea.

Baina arriskuak eta argi-ilunak asko dira. Ezin da ahaztu Kalaallit Nunaat-ek (Groenlandiako herriaren izena hori da euren hizkuntzan) duela munduko suizidio tasarik altuena. Ezin da ahaztu emakumeen kontrako indarkeria arazo sozial larria dela, baita alkoholaren kontsumoa ere. Ezin da ahaztu akulturazioa izugarria dela. Ezin da ahaztu ondasun natural handiak izan ditzakeela izotz azpian eta ezin da ahaztu aldaketa klimatikoak bereziki eragiten diela. Eta, azkenik, ezin da ahaztu oso ekonomia dependientea dutela Danimarkarekin.

Eta hango hizkuntzaz zer? galdetuko duzue. Ba, groenlandiera ia biztanle guztiek ezagutzen dute han, telebista daukate, bi egunkari. Eskolak groenlandieraz izaten dira, baina daniera eta ingelesa ere irakasten zaie (gazte gehienak ingelesez ederto moldatzen dira). Kaleko kartel eta establezimendu publikoetako paisaia inuiteraz baino ez dago, eta abar. 54.000 biztanle dituen arren, zenbait kontutan inbidia latza ematen duen egoera dute han. Erabilera ere oso altua da, nahiz eta hiriburuan gutxixeago erabili (hangoen esanen arabera, behinik behin).

Aiputik aipura

2016-10-24  //  Aipuak  //  Iruzkinik ez

Orain arte euskaraz egin ez duen bat euskaraz hitz egitera ausartzen denean, normal hitz egiten jarraitzen dut, ezer ez balitz gertatuko bezala. Ez dut aipatu ere egiten.

“Irten hizkuntzaren armairutik” liburutik

Ezagutza zabaldu da, gazte askok euskara jaso dute, gaitasunak eta mailak desberdinak diren arren. Baina bakoitzak duen euskara aktibatzea falta da: eremu zabal bat dago hor sorkuntzarekin lotuta, gazteentzat oso erakargarria dena, gainera.

Jone Miren Hernandez

Kendu ume bati euskal kulturaren transmisioarekin seko tematutako gurasoak, eta zer bide du euskal kulturaraino heltzeko? Eskolan egongo da irakasle entusiastaren bat, eta badaude bateko eta besteko egitasmoak, baina azterketetako erantzunetara mugatuko da maiz igurtzia. Nostalgiarako tarte gutxi, ordea, antzera izango baitzen beti. Kontua da orain tresna zorrotzagoak edukitzeko aukera dagoela, eta ordua dela desafioari behar bezala heltzeko.

Iñigo Astiz

(Gurasoek) Seme-alabak euskaraz egitea nahi dute, baina horrek ezin ditu asebete, bene-benetan nahi dutena baita seme-alabak euskaraz egin nahi izatea.

Allartean blogaria

Baina faltan nabari dut euskaraz aske sentitzen direnak plan, diskurtso eta kanpainen zentroan jartzea, ia beti. Eta mesedez, ez daramaguna baino karga eta lan gehiago jartzeko. Erosoago sentitu eta askeago izan gaitezen baizik. Euskaldun askeen logika, diskurtso autozentratua jartzea erdigunean, ia beti.

Estitxu Eizagirre

Euskaraz eroso bizi nahi dut

2016-10-17  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Estitxu Eizagirrek artikulu gogoangarria idatzi zuen pasa den astean: Euskara askatasun bat da. Hortik lerro hauek nabarmendu nahi nituzke:

Barkatu, ez dut euskal herritar denak konbentzitu eta denei irtenbidea emango dien diskurtso, erantzun edo planik. Erakunde eta jende inportantea arduratzen da horretaz, eta mila esker, oso beharrezkoa da lan hori. Baina faltan nabari dut euskaraz aske sentitzen direnak plan, diskurtso eta kanpainen zentroan jartzea, ia beti. Eta mesedez, ez daramaguna baino karga eta lan gehiago jartzeko.  

Eta horrek Irten hizkuntzaren armairutik liburura eraman nau artez. Estitxuren berbetan, euskaldun askeengan pentsatutako liburua baita (nik nahiago, euskaldun aktiboak, baina tira). Eta, agian, Estitxuren argudioak aintzat hartuta, euskaraz bizi nahi dut lelo indartsutik euskaraz eroso bizi nahi dut lelo are indartsuagora jo beharko genuke. Agian.

Bost metafora kontzeptu baten bueltan

2016-10-12  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkin bat

Orain dela denboratxo bat arnasgune funtzionalei buruz aritu nintzen blog honetan bertan. Aurretik, gune hegemonikoak ere aipatu nituen (gune autozentratuak esamoldea ere aditu dut). Orain dela gutxi, Ekolingua jolasaren harira, dentsitate guneak izeneko esamoldea ere entzun dut. Eta, hori gutxi balitz, Patxi Baztarrikak, gauza berari deitzeko, D ereduko espazioak (D ereduko gizartea) esamoldea erabiltzen du.

Laupabost “metafora” brikolaje berarako. Metaforak metafora, gure gerorako ezinbestekoak dira bost izen duten horiek. Eta hori da garrantzitsuena.

Leihoak?

2016-10-10  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Hizkuntza bat hiltzen denean, munduari begiratzeko leiho bat ixten dela esan ohi da (metaforen gerratea ematen du honek). Ez nau sekula ase metafora horrek, baina, tira, guztiek erabiltzen badute …

Orain dela gutxi, ordea, buelta bat eman diot metaforari, eta ez, ez nau asetzen. Eta ez asetzearen errua Jakoba Errekondok eta bere Bizi-baratzea liburuak du. Hango irakurgaiak nire buruko irabiagailuan sartu eta hauxe galdetu nion neure buruari: hizkuntzak zer dira, munduari begiratzeko leihoak ala munduari egokitzeko moduak?

Beraz, ez al litzateke egokiago esatea hizkuntza bat hiltzen denean, munduari egokitzeko modu bat hil egin dela?

Jakin, jabetu, ahaldundu, boteretu

2016-10-05  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Bat aldizkariaren 98. zenbakian Lorea Agirrek eta Idurre Eskisabelek “Euskalgintza eta feminismoa” izeneko artikulua idatzi dute. Handik lerrokada hau kopiatu dut, nire ustez, jakin, jabetu, ahaldundu eta boteretu aditzak ederto batean azaldu dituztelako. Eta ez langintza erraza, batez ere kontuan hartuta lau berba hauen inguruan dagoen txolopotea. Ea zer deritzozue:

“Feminismoak subordinaziotik eragile edo agente eraldatzaile izateko lau urrats markatzen ditu: jakin, jabetu, ahaldundu eta boteretu. Jakin, emakumea -edota euskal hiztuna- menpeko egoeran dagoela; jabetu zu zarela menpeko egoeran dagoen emakume hori -edo hiztun hori-, edo zure ondoan dagoena, eta zure gorputzean bizi duzula sentitzea, eta zurekiko eguneroko menperakuntza praktika horiei izena jartzea, eta non eta noiz eta nola gertatzen diren kontzientzia hartzea; ahaldundu, tresna teoriko-praktikoak landuz menderakuntza egoerei aurre egin ahal izateko. Eta boteretzeak, kolektibo edota gizarte gisa boterearen kudeaketa eta botere harreman justuago eta berdinzaleagoen posibilitatea eta beharra dakar berarekin. Kontzientziazioaren ohiko definiziotik harago doa. Parte hartze politiko formala aberastu eta gainditu egiten du, eta eskubide urraketak eta testuinguru politiko eta kultural orokorra aztertu, eta norbanakoarengan eta taldearengan eraldaketan zerikusia duten eta aldaketa bera oztopatzen duten prozesu psikologiko, politiko, kognitibo eta ekonomikoak hartzen ditu aintzat. Legeak aldatzetik harago doa boteretzea. Proposamen politiko eraldatzaile integral bat da dakar berarekin”.