Larruan sentitu

2016-04-25  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Hizkuntza ohiturak aldatzeko lanak tokatzen zaizkit batzuetan (edo askotan). Behin baino gehiagotan esan izan dut hizkuntza ohiturak aldatzea ez dela bakarrik hizkuntza batetik bestera pasatzea. Hori baino gehiago da, aldaketa kultural bat da.

Eta hori gure larruetan probatu, esperimentatu dugu Emuneko kideok (ez da performance-a izan baina ia-ia). Orain dela astebete pasatxo, erabaki genuen lanean egun oso bat gaztelaniaz aritu behar genuela. Eta egin genuen. Eta deseroso sentitu ginen. Eta kostatu egin zitzaigun. Eta erresistentziak eta intsumisioak egon ziren. Eta …

Gure haragietan sentitu genuen zer zen inertzien kontra aritzea. Eta askotan eragin nahi ditugun aldaketen aurrean, beste begirada bat lantzeko lehen pausoa eman genuen. Asko dago egiteko oraindik hizkuntza ohituren aldaketen didaktizaziorako, baina gertuago gaude helburutik.

Irakurgaiak: Uma ilusao necessaria

2016-04-20  //  Irakurgaiak  //  Iruzkinik ez

Sechu Sendek oparitu zidan liburua: Uma ilusao necessaria. Interesgarria da benetan. Eta liburuko hitzaurrea itzuli (eta laburtu) dut (amu gisara):

Gaurko mendebaldeko kulturan, “hizkuntza”ri buruzko kontzeptua estu lotzen da oinarrizko ideia batzuekin. Ideia horiek zentzu komunetik datoz eta, beraz, ezin dira zalantzan jarri egia bezala hartzen direla. Izan ohi dira ziurtasun zalantzagarriak -gutxi definitutako edukiak, zailak definitzeko- eta horregatik hain zuzen ere eztabaidatzeko zailak dira. Honako hauek dira labur beharrez:

• Estatu-nazio-hizkuntza bat datozela onartzea: estatu bat, nazio bat, hizkuntza bat.
• Aginte printzipioa onartzea: badago hizkuntza dakien jendea eta, hori dela eta, klase jantziaren eliteko kide izateko gaitasuna duena. Badago ere hizkuntzaz dakien jendea eta, hortaz, hizkuntzari buruz berba egiteko gaitasuna du eta jendearen erabilera esparruetan eskuhartzeko eskubidea duela uste du.
• Estandarra beharrezkoa dela onartzea: estandarra beharrezkoa da elkar ulertzeko (aniztasun babelikoaren mamuaren aurrean). Eta estandarra erregistro formal eta teknikoetarako egokia da, baita pentsamendua transmitizeko ere. Izan ere, kode hori aldaera familiar, dialektal eta bernakuloak baino landuagoa baita. Eta zuzentasuna, beraz, ezinbestekoa bihurtzen da.

Hiru oinarri hauek komunitate osoak bere egiten du, eta, ondorioz, hauxe da iritzirik zabalduena: “Hauxe da gure nazioaren berezko hizkuntza, zilegia den bakarra, denok berba egin behar duguna eta, berez, hori hitz egingo dugu hizkuntza horrek ematen duen prestigioa nahi badugu”.

Hiru oinarri hauek gure egitea posible diren bakarrak balira, balio du Estatuaren egituraketa zentralista babesteko, baita klase sozialen sistema hierarkikoa ere.

Mikrosupremazismoak #kontzeptugisa

2016-04-18  //  Sailkatu gabea  //  2 iruzkin

Supremazismoa (hizkuntza-supremazismoa nahi bada) ideologia bat da, aurreiritziz betetako ideologia hobeto esanda. Honen arabera, hizkuntza batzuek beste batzuek baino balio gehiago dute zenbait egoeretarako.Gainera, ustezko dohain horiek ez daude lotuta arrazoi politiko, sozialei, ez; hizkuntza bakoitzaren egiturari lotutako dohainak dira antza. Gehiago sakontzeko irakurri Moreno Cabreraren edozein liburu, hau adibidez.

Matxismoa dago eta matxismo horren ondorioak egunerokoan pairatzen dituzte emakumeak (eta beste batzuk ere). Batzuetan gordin-gordin eta beste batzuetan, berriz, ezkutuago. Eta ezkutuago diren horiei, naturalizatutako bortizkeria forma horiei, ikusiezinak diren horiei mikromatxismo deitu diete. Nik #kontzeptugisa mikrosupremazismoak proposatzen dut.

Eskertuko nituzke mikrosupremazismo adibide batzuk, artikulua hobeto ilustratua gera dadin.

Bibliografia non, Habe liburutegia han

2016-04-13  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Gurean harribitxi soziolinguistiko batzuk baditugu, arlo teorikoan zein aplikatuan. Hala ere, badugu beste harribitxi bat, oso gutxitan aipatua eta are gutxiago goraipatua: Habe liburutegia. Hizkuntzalaritza aplikatuan (beraz, soziolinguistikaren erpin ia guztietatik edateko moduko kategorian) sekulako altxorrak dituzte katalogoan. Benetan, edozein ikerketarako ezinbestekoak dira katalogo horretako funtsak.

Horrez gain, badaukate beste zerbitzu bat: eskatzaileari eurek lantzen duten esparruko edozein erreferentzia bibliografiko helaraztea. Hortaz, jo lasai eurengana edozein erreferentzia bibliografiko (haiek liburutegian izan ala ez) beti ere gai hauetako batekoa bada: soziolinguistika, hizkuntzen didaktika, psikolinguistika, euskarari buruz, euskaraz, …

Eta nik erabili izan dut, eta beti bizkor-bizkor erantzun izan dituzte egindako galderak. Benetan, merezi du.

Zer kultur eredu?

2016-04-11  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Saizarbitoriak arrazoia ote du?

Euskararen normalizazioa dela-eta justifikatzen da askotan gehiengoak kontsumitzeko pentsatutako kultur eredu hori. Zer iruditzen?

Uste dut euskararen suspertzea etorri zela beste bidetik, modernotasunetik. Eta beti aipatzen dut ikastolen eredua: jendeak ikastolak aukeratu zituen euskaraz zirelako, bai, baina irakaskuntza aurreratuagoa zelako ere bai, modernoagoa; eta irakasleak konprometituagoak zirelako. Iraultza izan zen eskola espainolaren aurrean. Literaturan-eta ere antzera: aldaketa ez zen etorri XIX. mendeko eta XX. hasierako teatro herrikoiaren bidetik, modernotasunetik baizik. Gero jendeak horren atzetik egiten du, baina bidea kalitatezko gauza berritzaileak markatu behar du. Gainera, esperientziak ere hori erakusten du.

Debekatutako hezkuntza

2016-04-07  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

“La educación prohibida” dokumental argentinarra berriki ikusi dut. Luzea bada ere, merezi du (nik tarteka ikusi dut). Hezkuntzari buruzko ehunka hausnarketa batzen dira dokumentalean, berrikuntzak batzuk, eta besteak ez horrenbeste. Baina hezkuntzari begiratzeko antiojo bereziak beti ere.

Dokumentala ikusten buruak behin baino gehiagotan egin zuen euskararen inguruko auzira jauzi. Behin baino gehiagotan. Eta loturak egiten hasi nintzen: adibidez, Euskara irakaslearen dekalogoarekin. Eta kontzeptu lainotxo bat osatu nuen, ia-ia gura barik:

Irakurgaiak: Irten hizkuntzaren armairutik

2016-04-04  //  Irakurgaiak  //  Iruzkinik ez

Sekulako lana iruditu zait “Irten hizkuntzaren armairutik” liburua: autolaguntza liburua euskaraz erosoago bizi gura dugunontzat. (Egian ere erabili dute). Ez dut liburuari buruz gehiago aipatuko, baina liburuko ateraldi batzuk ekarri ditut hona, lagin modura:

Askoz eragin handiagoa egiten digu ikusten dugunak entzuten dugunak baino. Eredugarri izatea doktrinatzea baino askoz indartsuagoa da. Gertakizunen argitasun eztabaidaezinaren aurrean, diskurtsoak, argudioak eta hitzak geriza indargabeak dira.

Ez dugu transmititzen hizkuntza bat edo bestea. Multzo banaezin berean transmititzen ditugu hizkuntzarekiko benetako jarrera, gure beldurrak, hutsuneak eta inkoherentziak. Eta hori guztia ezin dugu konpentsatu azalpen sakonekin, asmo onekin edo doktrinamendu saioekin.

Hizkuntza bat sistematikoki aukera politiko edo ideologia jakin batekin lotzen bada, horrekin identifikatzen ez diren hiztun guztiak galduko ditu automatikoki.

Egia da sistematikoki portaera bat indartzeak eragin positiboa izan ohi duela portaera geureganatzen ari garenean. Portaera finkatuta dagoenean, errefortzu berarekin jarraitzeak gogait eginarazten du eta berehala eragin kaltegarria izatera ere pasa liteke.

Euskaldun asko ezagutzen ditut euskara oso gutxi erabiltzen dutenez ez dakitela ondo hitz egiten sentitzen dutenak. Gidatzeko baimena tiraderan laga eta sekula kotxerik ez hartzea bezalakoxea da hori.

Norbaitek sistematikoki mendekotasuna praktikatzen duenean, gatazka egoerarik ez dagoela sentitu izan ohi du.

Gaztelaniaz milioi askok hitz egiteak ez dio ezer esaten. Izan ere, berak ez dauka asmorik milioika pertsonarekin hitz egiteko. Bere lagunekin, auzokoekin eta bera eta familia bizi diren toki berean bizi direnekin hitz egin nahi du.

Euskaraz ondo jakitea askorentzat balio erantsia izan liteke (ez da hori gertatzen gaztelaniarekin, ezinbestekoa baita hizkuntza hori jakitea).

Orain arte euskaraz egin ez duen bat euskaraz hitz egitera ausartzen denean, normal hitz egiten jarraitzen dut, ezer ez balitz gertatuko bezala. Ez dut aipatu ere egiten.

Ez dut eztabaidatzen ea euskaraz egiteko eskubiderik dudan ala ez. Eskubideak ez dira eztabaidatzen, gauzatu egiten dira.

Ohiturak aldatzeko orduan oso etsai indartsua da maximalismoa. Gauza bat inoiz egin ez duen norbaitek arrakastatsu izateko bere buruari %100etan egitea eskatzen badio, ia ziur porroterako bidean doala esan dezakegu.

Soziolinguistika irakatsi

2016-03-22  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Hausnartu saria irabazi du Xabi Aizpuruak. Bere ikerketa lanean udalerri euskaldunetako ikasleekin euskararekiko pertzepzio soziolinguistikoa nola landu aztertu du. Hasierazko hipotesi bi azpimarratu ditut nik: “sumatzen zen soziolinguistikako atalak ez duela pisu esanguratsurik DBHko Euskara eta Euskal Literatura ikasgaiaren barnean” eta “DBHko ikasleek gabeziak dituzte euren testuingurua soziolinguistikako ezagutzen bidez interpretatzeko”.

Hasierako hipotesi horiek berretsi egin ditu ikerketa egin ostean. Eta aspaldiko kezka berritu batekin egin du topo neure buruan: hizkuntza komunitate moduan ohiko ikasketak amaitutakoan zer jakin beharko lukete ikasleek soziolinguistikari buruzko gaien inguruan? Galdera oso potoloa dela ezin uka, baina inoiz horri ere erantzun zirriborratuak ematen hasi beharko genuke … berandu baino lehen.

Militantzia

2016-03-18  //  Jakin  //  Iruzkinik ez

Originala jakin.eus-en argitaratua.

Topaguneak urtarrilean antolatu dituen XIII. Topaldian ere autoeratzea aztertu dute (ahalduntzea eta performatibitatearekin batera, euskaltzaleen aktibazioaren aterkipean). Autoeratzea gai hartuta, hiru berbaldi izan ziren: Imanol Larrañagak ‘Autoeraketa: Euskaltzaleen Elkarteen Mugimenduaren sorreratik hainbat irakaspen’, Mikeldi Zeberiok ‘Autoeraketa XXI. mendean. Hondarribiko Blagan euskara elkartearen sorrera prozesua’ eta Joxemi Zumalabe Fundazioak ‘Parte hartzea XXI. mendean. Aktibismoa: militantzia vs boluntariotzaren alternatiba gisa?’.

Bereziki interesgarria iruditu zitzaidan Marta Luxanek eta Pili Alvarezek aurkeztutako ponentzia, Joxemi Zumalabe Fundazioaren izenean. Militantziari, aktibismoari buruz aritu ziren Durangon, autoeratzearen inguruan, aldez edo moldez.

Orain arte, militantzian muturreko bi ereduren arteko soka-dantzan ibili ei gara: sakrifizioaren kulturaren eta bizipozaren kulturaren artean, hariaren gainean ibiliz. Lehenengoaren paradigman, «egin egin behar da», «tokatzen da» eta horrelakoak izan ohi dira aipagai. Bigarrenaren paradigman, ostera, «nahi dudanean, nahi dudalako eta nahi dudan bezala» dira aipatzen direnak.

Mutur batek zein besteak abantailak eta desabantailak dakartza. Eta, horren aurrean, fundaziokoek proposatzen dute hiruki bati egin behar zaiola beti kasu. Hiruki hori honako elementu hauek osatzen dute: niak, taldeak eta proiektuak. Prisma hirukoitz horren arabera aztertu behar da militantzia, eta prisma hirukoitz horren arabera proposatu behar dira irtenbideak eta etorkizuneko ildoak. Hau da: horrek laguntzen al nau? Laguntzen al du taldea? Laguntzen al du proiektua?

Hogeita lau orduko militantziari buruz ere aritu ziren Joxemi Zumalabe Fundazioko kideak. Eta esan zuten 24 orduko militantzia ez dugula ulertu behar disposizio moduan, ez dugula momentu oro prest egon behar militantziak eskatzen dituenak emateko. Ez. Aitzitik, bizi-eredu moduan ulertu behar dugu. Hau da, militatzen dugun proiektu politikoa gaurdanik bizitzeaz ari dira, hemen eta orain bizitzeaz. Beste modu batera esanda, etorkizunean nahiko genukeena aurretiaz bizitzea dakar (edo ekarri beharko luke) 24 orduko militantziak.

Izan ere, amesten dugun jendarte berria ez da berez sortuko, ezta dekretuz ere (horiek laguntzen duten arren). Guk geuk eraiki beharko dugu, egin beharko dugu egunez egun, gaurtik hasita. Inori itxaron barik, ezeri itxaron barik, autoeratuz. Jendarte aldaketa eragin nahi dugu, euskararen biziberritzea hori baino ez da: oraingo jendartea aldatzeko sakoneko proiektua. Eta, beraz, aldaketa horri lagunduko dioten bizi-ereduak sustatu, bultzatu eta lagundu behar ditugu gaurtik. Etorkizunaren mezu izanda.

Periferian eroso

2016-03-16  //  Sailkatu gabea  //  2 iruzkin

“Sutondoko kontuak” liburuari buruz ari nintzen kazetari batekin. Eta galdetu zidan: Nori zuzendu diozu liburua? Ez nekiela erantzun nion; izan ere, ez diot galdera hori egin neure buruari. Edozein euskaldun/euskaltzale izan daiteke irakurle, ez dela espezialistentzako liburua barrundatu nuen.

Liburuak ordutik bidetxoa egin du. Eta periferian ari da “arrakasta” izaten. Iruñean hainbat liburu saldu dira, Gasteizen eta Donapaleun egin ditut aurkezpenak (Baxenabarren 35 pertsona, biba zuek!), Santurtzitik eskatu zidaten liburua, Ipar Euskal Herrian bi elkarrizketa egin didate, Derion egingo dut aurkezpena, …

Beraz, welcome to the periferia! Eta, pozik, periferiatik datozelako gaur egun berrikuntzarik nagusienak euskalgintzara (eta ez diot nik, Lorea Agirrek baizik).