Militantzia

2016-03-18  //  Jakin  //  Iruzkinik ez

Originala jakin.eus-en argitaratua.

Topaguneak urtarrilean antolatu dituen XIII. Topaldian ere autoeratzea aztertu dute (ahalduntzea eta performatibitatearekin batera, euskaltzaleen aktibazioaren aterkipean). Autoeratzea gai hartuta, hiru berbaldi izan ziren: Imanol Larrañagak ‘Autoeraketa: Euskaltzaleen Elkarteen Mugimenduaren sorreratik hainbat irakaspen’, Mikeldi Zeberiok ‘Autoeraketa XXI. mendean. Hondarribiko Blagan euskara elkartearen sorrera prozesua’ eta Joxemi Zumalabe Fundazioak ‘Parte hartzea XXI. mendean. Aktibismoa: militantzia vs boluntariotzaren alternatiba gisa?’.

Bereziki interesgarria iruditu zitzaidan Marta Luxanek eta Pili Alvarezek aurkeztutako ponentzia, Joxemi Zumalabe Fundazioaren izenean. Militantziari, aktibismoari buruz aritu ziren Durangon, autoeratzearen inguruan, aldez edo moldez.

Orain arte, militantzian muturreko bi ereduren arteko soka-dantzan ibili ei gara: sakrifizioaren kulturaren eta bizipozaren kulturaren artean, hariaren gainean ibiliz. Lehenengoaren paradigman, «egin egin behar da», «tokatzen da» eta horrelakoak izan ohi dira aipagai. Bigarrenaren paradigman, ostera, «nahi dudanean, nahi dudalako eta nahi dudan bezala» dira aipatzen direnak.

Mutur batek zein besteak abantailak eta desabantailak dakartza. Eta, horren aurrean, fundaziokoek proposatzen dute hiruki bati egin behar zaiola beti kasu. Hiruki hori honako elementu hauek osatzen dute: niak, taldeak eta proiektuak. Prisma hirukoitz horren arabera aztertu behar da militantzia, eta prisma hirukoitz horren arabera proposatu behar dira irtenbideak eta etorkizuneko ildoak. Hau da: horrek laguntzen al nau? Laguntzen al du taldea? Laguntzen al du proiektua?

Hogeita lau orduko militantziari buruz ere aritu ziren Joxemi Zumalabe Fundazioko kideak. Eta esan zuten 24 orduko militantzia ez dugula ulertu behar disposizio moduan, ez dugula momentu oro prest egon behar militantziak eskatzen dituenak emateko. Ez. Aitzitik, bizi-eredu moduan ulertu behar dugu. Hau da, militatzen dugun proiektu politikoa gaurdanik bizitzeaz ari dira, hemen eta orain bizitzeaz. Beste modu batera esanda, etorkizunean nahiko genukeena aurretiaz bizitzea dakar (edo ekarri beharko luke) 24 orduko militantziak.

Izan ere, amesten dugun jendarte berria ez da berez sortuko, ezta dekretuz ere (horiek laguntzen duten arren). Guk geuk eraiki beharko dugu, egin beharko dugu egunez egun, gaurtik hasita. Inori itxaron barik, ezeri itxaron barik, autoeratuz. Jendarte aldaketa eragin nahi dugu, euskararen biziberritzea hori baino ez da: oraingo jendartea aldatzeko sakoneko proiektua. Eta, beraz, aldaketa horri lagunduko dioten bizi-ereduak sustatu, bultzatu eta lagundu behar ditugu gaurtik. Etorkizunaren mezu izanda.

Periferian eroso

2016-03-16  //  Sailkatu gabea  //  2 iruzkin

“Sutondoko kontuak” liburuari buruz ari nintzen kazetari batekin. Eta galdetu zidan: Nori zuzendu diozu liburua? Ez nekiela erantzun nion; izan ere, ez diot galdera hori egin neure buruari. Edozein euskaldun/euskaltzale izan daiteke irakurle, ez dela espezialistentzako liburua barrundatu nuen.

Liburuak ordutik bidetxoa egin du. Eta periferian ari da “arrakasta” izaten. Iruñean hainbat liburu saldu dira, Gasteizen eta Donapaleun egin ditut aurkezpenak (Baxenabarren 35 pertsona, biba zuek!), Santurtzitik eskatu zidaten liburua, Ipar Euskal Herrian bi elkarrizketa egin didate, Derion egingo dut aurkezpena, …

Beraz, welcome to the periferia! Eta, pozik, periferiatik datozelako gaur egun berrikuntzarik nagusienak euskalgintzara (eta ez diot nik, Lorea Agirrek baizik).

Gazte gara gazte

2016-03-14  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Ahotsak proiektua ezaguna da herri hizkerak eta ahozko ondarea biltzeagatik. Orain arte, batez ere, joera izan du adineko jendea elkarrizketatzeko. Izugarrizko lana egin dute eta, are hobea dena, lan hori guztia lizentzia librearekin eta denon eskura jarri dute.

Baina … aurrerapauso batzuk eman dituzte. Gasteizen grabazio batzuk egin dituzte (orain arte honen moduko lanetik aparte egon den lurraldea), eta orain gutxi aurkeztu dituzte hainbat gazteri egindako elkarrizketak. Gainera, zazpi lurraldetan egin dituzte grabazioak. Gazte gara gazte jarri diote izena.

Euren berbetan esanda:

1970-1990 bitartean jaiotako gazteen lekukotasunak bildu ditugu proiektu honetan. Nola bizi dute aisialdia belaunaldi berri hauek? Zer ezberdintasun dago aurreko belaunaldikoekin alderatuta? Zer leku du euskarak gazteon aisialdian? Galdera horiei erantzuten saiatuko gara, hainbat gazteri egindako elkarrizketak oinarri hartuta. Euskal Herriko 7 lurraldeetako lekukoen hitza jaso dugu, zaletasun eta interesgune ezberdinak dituztenak: mendizaleak, musikariak, bertsolariak, futbolzaleak, rallyzaleak, eta beste hainbat zaletasun dituztenak.

Eta ez hori bakarrik: gazte-hiztegia ere paratu dute sarean. Eta gaika ere sailkatu dituzte elkarrizketak. Beste behin ere, Ahotsak-eko lagunak puntako.   

Itxaron genuen

2016-03-12  //  Jakin  //  Iruzkinik ez

Originala jakin.eus-en argitaratua.

Iraganari buruz pentsatzen ari ginen, etorkizuna irudikatzen. Triste jarri ginen, beldurtu ginen, amorratu ginen, mina borborka genuen. Protesta egin genuen, kalera atera ginen. Aldarrikatu genuen, eskatu genuen.

Itxaron genuen.

Eta ezer ez.

Ondoren etorri ziren galderak, jendea, haserrea, amets bat, ideia bat, beste amets bat, haserrea borborka, ideia gehiago, esperantza apur bat.

Goazen!!

Eta joan ginen.

Itxaroteari utzi eta bakarrik abiatu ginen, inori baimena eskatu barik. Eta errealitate gara, txikia baina sendoa, larria baina esperantzaz betea.

Goian agertzen den testu hori Galiziako Semente eskolek banatutako esku-orri batetik hartu eta itzuli dut. Adierazgarria iruditzen zaidalako, bete-betean asmatzen duelako eta, gure egoerarako ere, gako batzuk ematen dituelako. Ez ala?

Autoeratzea izan da gure komunitate linguistikoak aurrera egiteko aukeratu izan duen bide nagusia (aukeratu diodan arren, hainbat eta hainbat kasutan beste aukerarik ez zegoela argi dut): ikastolak, gau-eskolak eta euskaltegiak, komunikabideak, zerbitzu-enpresak… eta euskara elkarteak (edo, orain, horietako batzuek nahiago duten bezala, euskaltzaleen topaguneak).

Galiziara itzulita, han izan naizenetan, euskara elkarteen mugimenduak sortu du harridura gehien. Autoeratze prozesua izan delako, bai, baina, batez ere, elkarte horietako askok lortu duelako ezberdinen arteko lana egitea helburu komun baten alde. Hau da, elkarteetatik kanpora utzi direlako, salbuespenak salbuespen, bakoitzaren alderdikeriak, eta batzen gaituenari begiratu izan zaiolako eta ez banatzen gaituenari.

Nago gurean (eta, agian, horregatik Galizia aldeko lagunen harridura, guztiz ezezaguna baitzaie) ez zaiola behar besteko merezimendua aitortu euskara elkarteen mugimenduari. Txepetx eta haren teoriak ezagutzen dituzte galiziarrek, baina haren eraginez (aldez edo moldez) sortutako aplikazio praktikoen inguruan ezer gutxi dakite. Eta zer pentsatua ematen du. Gure kanpoko proiekzioaren inguruan hausnartzera bultzatzen nau horrek (baina hori ez da gaurko gaia).

Autoeratzeaz ari nintzen. Jon Sarasuak dioen moduan, autoeraketaren kontzeptuak bere baitan bil ditzake autodeterminazioa, autogobernua, autoantolaketa eta autokudeaketa edo autogestioa. Autonomiaz sortu eta jardutearen mailakatze edo une desberdinak batu ditzake, multzo handiago batean.

Mila bider praktikatu dugu gurean autoeratzea, gauza askotarako (gaztetxeak, kooperatibak, euskara elkarteak, musika argitaletxeak, komunikabideak, kafe antzokiak…). Gure azken 50 urteko historia (eta ez nabil bakarrik soziolinguistikaz) ezin da ulertu autoeratzea kontuan hartu barik. Eta, aurrera begira ere, jarraitu beharko dugu autoeratzearen bidea praktikatzen, jarraitu beharko dugu horretan denbora eta energia jartzen. Kosta ahala kosta. Berariazko zein bide batezko euskalgintza moldeetan. Hizkuntza komunitate indartsu batek behar-beharrezkoak dituelako autoeratze bideak.

Euskal Pizkundea 60ko hamarkadan

2016-03-09  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Iñigo Astiz kazetariak benetako bost harribitxi idatzi ditu. Gure kulturgintzaren historia hurbila ulertzeko ezinbestekoak iruditzan zaizkit artikulu guztiak. Hori dela eta, eta blogean lantzean behin kulturgintza gairi buruzkoak aletzeko konpromisoa hartu nuenez, ba zorrak kitatzeko modu egokia iruditzen zait hau:

• Eta euskal kultura piztu zen
• Berrikuntzaren kontu zahar hura
• Taldetasunak eta taldekeriak
• Lurrikaraz lurrikaratik
• Zur hartako ezpalez

Abangoardiako erretagoardiara (antzerki, komiki eta musika bidez atzera egindako bidaia sentimentala-edo)

2016-03-07  //  Sailkatu gabea  //  2 iruzkin

Originala Pop Pilulak fanzinean argitaratuta.

Dena hasi zen sarean. Mursego eibartarrak Fugaziren kanta batzuekin mix bat egiten entzun nuen, bere ohiko jardun psikodeliko bezain zurrunbilotsuan. Eta buruak 90. hamarkadako erdialdera egin zuen txonbo, atoan, konturatu orduko. Buruak hari matazak batu eta abangoardiako erretegoardiara egin zuen bidaia hiru geltokitan: Bilbo, Iruñea eta Hondarribia aldera. Bidaia horretakoak dituzue jarraian, luze eta zehatz.

(Hasi aurretik ohar bat: niretzat garai haiek alaiak izan ziren, batez ere gazte eta preokupazio bakoa nintzelako, ze, bestela, nire ingurua nahiko aspergarria zen. Baina, tira, antza denez, denok jotzen dugu gazte garai horiek mitifikatzera. Nire buruak desiratzen duen nostalgiaren kontra harrika egin behar izan dut behin baino gehiagotan hau idazten ari nintzela).

Lehen geltokia: Bilbo. Indautxu auzo inpertsonalaren alderik inpertsonaletako batean erditu zen Mina espazio izeneko bunker kulturala. Labairu kalean zegoen eta 1997an ireki egin zituen ateak Guggenheim museoa inauguratu egin zen egun berean. Arte dramatikoen laborategi izateko bokazioa izan zuen espazioak eta Antzerkiola Imaginarioa izeneko antzerki talde multidiziplinarra sortu zen horma horietan.

Ander Lipus buru, batzuentzat harrapatzen zaila den frekuentzia batean emititzen zuten, arriskua lagun. Zaila zen arren, harrapatzen genuenok flipatu egiten genuen: antzerki fisiko, errituala, garaikoa, nazioartekoa eta euskalduna. Esperimentazioa eta ikerketa lagun, amildegiaren ertzetik soka barik ibiltzera ohitu gintuzten horiek, muturreko antzerkigintza gurera ekarriz eta zuri-beltza kolorez zipristinduz.

“8 olivetti poetiko” obra liluragarria ikusi nuenean zoratu egin nintzen. Zortzi dira zazpi … zazpi dira sei … sei dira bost …. (hori guztia, espazio ilun batean eta ikusleak antzerkilariak korroan inguratzen, 8 olivetti makinen zarata hipnotikoarekin). Izerdiz beteriko emankizuna gogoratzen dut, energiaz blai, larru-larrukoa. Oihuak, orroak, marruak, uluak jariatzen zituen antzerki lengoaia berria, berritua, eta bertakoa. Anabasa, zoramena eta estetika narrasa domestikazioaren aurka. Sormen askeko entsalada, underground boluntarioa eta bilatua. Borborka eta taupadaka aurrera egin eta erdia ulertu barik ere, beste erdiak unibertso berria irekitzen zizun sentsazioarekin amaitu. Hunkituta, aztoratuta, artegatuta, puztuta, irabiatuta.

Bigarren geltokia: Iruñea. 80ko hamarkaren amaieran, Asisko Urmenetak eta Patxi Uhartek sortu zuten Napartheid izeneko komiki-fanzinea. Lehen labealdian bi horiek eta beste batzuk izan ziren desertuko kantinplora horren gidari eta edale, baina gazteegia nintzen. Nik bigarren labealdiko Napartheidak ezagutu eta maite izan nituen, 90eko hamarkadaren erdialdetik aurrerakoak.

Bob Dylanek zioen sasoiak aldatzen ari direla eta, ordutik ere, dezente mugitu egin dira erroten urak. Eta sasoiok mugitu dira, baietz mugitu direla, alafede. Sasoi batean fanzineek mugiarazi egiten ziguten ipurdia, eta tripetan tximeletak ez, baina irrika bizia sorrarazi bai. Eta fanzineetan fanzineena, fanzineen artean gailen, Napartheid zen. Diru barik genbiltzan eta, denboraldi prudente samarra igaro ostean, tabernetatik lapurtzen genituen aleak. Geroago (eta dirua izan bezain pronto) harpide egin eta ordaintzen hasi ginen. Denbora pasatu den arren, oraindik burrunba egiten digu zerbaitek erraietan.

Izan ere, hango marrazkiek, esanek eta txorakeriek mila aldiz begiztatu ditut, mila aldiz mamurtu eta batzuetan hausnartu. Nor ez da gogoratzen ezer ulertzen ez zitzaion Asisko izeneko hartaz? Edo Pedro Mayo beti lanean? Edo Ñomoen Hizkuntza atalez? Edo El Rusok ematen zituen Lesson magistral horiei buruz? Edo, publizitaterako, modulu prefabrikatuak erabili beharrean, marrazkiz egiten zuela? Edo fanxinotekaz? Edo “Higuina eder” liburu higuingarri, nazkagarri bezain ederraz? (… hemen bakoitzak jar dezala gura duena)

Hirugarren geltokia: Hondarribia. 1994. urteren bueltan Psilocybe izeneko elkartea sortu zen inguruko musika taldeentzako lokalak lortzeko asmoz. Hala ere, hori baino askoz gehiago izan zen (eta da) espazio hori: entsegu-lokala, kontzertu-areto, gune autogestionatu eta, urteekin, baita diskoetxe eta estudioa ere. Perretxiko haluzinogeno horren leherketatik sortu ziren oraindik gure belarriak zulatzen dituzten talde mitikoak: Dut, Lisabö, Kuraia, Beti mugan aitzindariak, Lif eta beste batzuk.

Betiko iltzatuta geratuko zait Dut taldearen bigarren diskoa plazaratu eta gutxira, Bilboko Kafe Antzokian emandako kontzertua. Intentsitatea, amorrua eta zerbait ezberdina ematen zuten. Gorka Erostarbek “Kafea eta galletak” liburuan esan bezala, zaplasteko estetikoa. Ordurako Fugazi maite nuen, baina ordutik aurrera Dut-ek ere bete zuen nire bihotzean zatitxo bat.

Zarataren abanguardian zeuden, kontsigna errazik bota barik eta kanten artean mitinak egin barik. Soinu erauntsia demasekoa izan zen, bai kontzertu horretan zein ondoren etorritakoetan (bereziki gogoan dut Santutxuko jaietan 50 ausart ari ginela euritakoen azpian euren zarataz gozatzen). Gorrotoa eta zoriona bat etorri ahal zirela erakutsi ziguten babiloniar altabozetatik, ukapenak pertsona herrenak sortzen dituela lurra iraintzeko, latza dela aberatsen zaborra, jostorratzak jabego pribatuaren herrietan daudela, zinemagile etsituak zirela gure agintariak edo sokaren itzala trapu bat dela haizerik ez badabil. Eta beste ehunka kontu, aurreko eta osteko diskoetako berbetan.

Hiru koordenada horiek, lehen kolpean, zerikusi gutxi dutela ematen du; ezpada, Euskal Herrian garatu zirela hirurak eta sasoi berdintsuetan. Baina, apur bat arakatuz gero, hiru horiek (eta beste batzuk ere, baina hori beste kontu bat da) zerikusirik badute, hari ikusezinek josten dituzte batak eta besteak. Ea hari horiek ikusgarri egiteko kapaza naizen.

Lehenik eta behin, hiru ereduek autogestioaren bidea hartu zuten nabarmen eta kontzienteki. Asko hitz egin da 80. hamarkadan autogestioak izan zuen indarraz (irrati libreak, fanzineak, gaztetxeak, …), baina, agian, eta kultur arloan, behinik behin, 90eko hamarkada garrantzitsuagoa eta sendoxeagoa izan da: disko-etxe autogestionatuak sortu ziren (Esan Ozenki, Mil a Gritos, Gaztelupeko Hotsak, …), Kafe Antzokia Bilbon (eta hurrengo hamarkadan Ondarroa, Durango, Elgeta, Donostian), Bonberenea, Kukutza eta Euskal Jai gaztetxeak, Hala Bedi irratiaren egonkortzea eta haztea, euskara elkarteen mugimendua, …  

Bigarrenik, hiru koordenada horiek euskaraz nagusiki jardun zuten. Antzerkiolak gaztelaniaz ere egin zituen lanak; hala ere, hango bururik ezagunenak (Ander Lipus aktore eta zuzendariak) gaur egun euskara hutsez lan egitera egin du salto. Eta hori berritasuna zen: euskaraz zer eta abangoardiakoak (ei) ziren hiru eremu horiek!

Hiru geltokietan harrobi lana ederto egin zuten. Han aritutako batzuen ibilbidea ikusi besterik ez da. Napartheid-en aritutako Asisko Urmeneta eta Patxi Huarte (Zaldieroa), Mattin eta Koldo Almandoz, Jokin eta Xprai; Antzerkiolan aritutako Jon Gerediaga idazlea eta Ander Lipus, Aitor Agiriano eta Miren Gaztañaga, edo Hondarribi aldeko Kuraia, Lisabö, Zura edo bestelakoak.

Punta-puntako artista hauek, gainera, gaur egun aktibo daude eta proposamen itzel interesgarriak egiten: Asiskoren “Gartxot”, Ander Lipus-en azken urteotako ibilbidea, “Hamlet”, “Publikoari gorroto” edo “Errautsak” bezalako antzezlanekin, Galder Izagirre bateria-jole Berri Txarrak taldean, Karlos Osinaga soinu teknikari, produktore, Bonberenea eta Bidehuts-en eragile eta Lisabö-n musikari, Patxi Huarte eta bere sormen lan itzelak (De rerum natura eta bere pertsonaia ahaztezinak: M´Ongolo, Yoda, Napoleon Lopez, Mitxelena XVI), Koldo Almandoz zinemagile eta kazetaria eta The Balde aldizkaria, Entzun aldizkaria eta eragin.com, Jon Gerediagaren poesia lanak, Martxel Mariskalen letrak eta poesia-minak, Xabi Strubell-en Zura taldea eta bere musika brasildarra, … (eta ahaztu edo ezagutuko ez ditudan proiektuak).

Laugarrenik, etorkizuneko mezulari jardun zuten. Ezin da azaldu euskarazko komikigintzaren loraldi berria (ernetze ez ote da?) Napartheid barik. Zaila egiten zait euskarazko musikagintzaren eboluzioa ulertzea Dut, Lisabö edo Beti mugan taldeen ekarpena eta eragina aintzat hartu barik. Eta gaur egungo euskarazko antzerkigintzaz zer esan? Metrokoadroka eta han-hemenka ari diren sortzailerik interesgarrienak Antzerkiolak irekitako ildoa aprobetxatu, sakondu eta zabaltzen ari direla esango nuke.

Bosgarrenik, garai haietan leku eta espresiobide guztietatik igortzen zizkiguten kontsignetatik harago ibili ziren hirurak. Kontsignak bihurritu egin zituzten, kontsignatik gauza potologoetara eta bihurriagoetara pasatu ziren. Eta, batez ere, hizkuntzaren plastilinarekin olgetan ibili ziren hirurak, bakoitza bere eremutik, jakina.

Eta, azkenik, eta azken finean, hirurak izan ziren gazte euskaldun batzuek euren sentimenak eta kezkak, euren mundu ikuskerak eta amorruak, euren ezinegonak partekatzeko bideak. Munduan erabiltzen ziren espresiobideak bertakotu, guretu eta bihurritu. Zelanbait, abangoardia horiek geure egin zuten eta erretagoardia bihurtu. Hizkuntzagatik, batez ere. Baina, berariaz, bilatutako erretagoardia zein abangoardia estetikoa.

Hizkuntza politika ausarta ala hizkuntza komunitate indartsua?

2016-03-05  //  Jakin  //  Iruzkinik ez

Originala jakin.eus-en argitaratua.

Galdera-tranpa bat da hori, ezer izatekotan. Gehienok erantzungo genuke hizkuntza politika ausarta eta komunitate indartsua. Biak. Biak direlako beharrezko eta ezinbesteko. Biak zaizkigulako orain eta hemen gutxi. Biak behar(ko) ditugulako gure zuhaitzaren barne-izerdia elikatzeko. Biak.

Baina horrelako egoera idealik izango bagenu, ziur naiz horren tankerako galderarik ez genukeela egingo, inola ere ez. Beraz, galderaren muinera bueltatuta: zein izan beharko litzateke lehentasun ikuspuntu soziolinguistiko huts batetik (horrelakorik balego, jakina)? Edo, beste era batera adierazita, zein da beharrezkoago gure biziberritze kultural zein linguistikorako? Non jarri behar da indar gehien bi esparru horien artean?

Hizkuntza legeei (edo arauei) egin beharko genieke jaramon lehenik. Joshua Fishmanen aipu batekin oratuko diot gaiari:

William Mackeyk ere antzeko zerbait esaten zuen:

(Bide batez, 2015ean zendutako bi egile horiei omenalditxo txikia egin nahi izan diet).

Hala ere, nire ustez, gurean bada, legeen eraginari dagokionez, muturretara jotzeko joera argia. Nekez beteko du bere helburua ezelako babes sozialik ez duen legeak. Hala ere, gutxieneko sustapen soziala duen legeak bere helburuak bete ditzake sakon-sakon (tabakoaren kontrako legeen kasuan, adibidez). Muturrik mutur ibiltzera ohitu gara askotan, baina kasu honetan ere grisak eta ñabardurak behar-beharrezkoak direlakoan nago. Kasu honetan ere.

Ematen du, gainera, maila sozialean hizkuntzak duen bizitasunaren araberakoa dela sarritan hizkuntza politika. Edo, behintzat, hori ondorioztatu dezakegu Kontseiluak udalerrietan egin dituen hiru azterketak aintzat hartuta (azkena 2014koa izan da). Azterketa horietan udalerriak sailkatu egiten dira hizkuntza politikaren arabera. Puntuazioa ematen da hainbat gai eta kontu aintzat hartuta, eta, horrela, hizkuntza politikaren ranking bat egiten da.

Hortaz, zerrendaren goiko aldean agertzen direnak, gobernatzen duen alderdia edozein izanda ere, euskaldunen proportzio altua duten herriak dira, eta, ostera, beheko aldekoak euskaldunen proportzio txikia dutenak (kasu horretan ere, boterean dagoen alderdia edozein dela). Azterketa horrek iradokitzen du hizkuntza komunitateak duen indarraren araberakoak izaten direla herrietako hizkuntza politikak.

Itzul nadin hasierako galderak dakarren dilematxora. Hizkuntza komunitate indartsua, indar soziala duena, lehenetsi behar al da? Orduan, zergatik egin dute gure moduko mugimendu sozial guztiek (langileak, feministak, antimilitaristak…) indarra euren aldarrikapen eta eskakizunek lege-geriza izan dezaten? Horiek ere itsutu dira botere eta legearen fokuen eraginez ala?

Argi dago alde guzti-guztien (soziala, politikoa, ekonomikoa, juridikoa edo akademikoa izan) indarra beharrezko dugula, hanka guztiak behar ditugula. Eta, horietako batek huts eginez gero, hankamotz ibiliko garela. Baina, nire ustez, alde soziala etengabe eta indar handiz elikatu, biderkatu eta birsortu behar dugu, berritu eta indarberritu eta biziberritu.

Menderakuntzetatik askatzeko prozesuak (euskararena barne) aldi berean dira pertsonalak eta kolektiboak, egunerokoak eta egiturazkoak. Hori dela eta, ez da nahikoa ‘boterea eskuratzea’ (hizkuntza-politikaren ‘boterea’, gure kasuan), baizik eta jendarteko ‘botere-harremanak eraldatzea’, eta hori ez da bakarrik dekretuz lortzen.

Adibide batekin azalduko dut. Porto Alegren Partido dos Trabalhadores boterera iritsi zenean 1988an, argi ikusi zuten euren programa bete ahal izateko ez zela nahikoa hauteskundeak irabaztea. Presio soziala beharrezkoa, ezinbestekoa zela ikusi zuten. Eta, horregatik, saiatu ziren presio sozial hori administraziotik ere antolatzen eta, horrela, aurrekontu parte-hartzaileak asmatu zituzten (beste eztabaida bat da ea lortu duten bilatzen ari ziren hori, baina tira).

Hortaz, hasieran egin dudan galdera horrek dakarren dilematxoa beste modu batera uler daiteke. Zelan indartuko dute hizkuntza komunitatea gaur eta hemen erabiltzen ari diren politikek? Eta etorkizunean zelan indartu beharko lukete? Agian, hori izan daiteke hizkuntza politika guztien eragina neurtzeko beharrezkoen dugun adierazlea. Horrek komunitatea sortzen du? Indartzen ote gaitu? Trinkotzeko balio dezake? Euskaldunak boteretsuago egiten laguntzen du?

Aipamenak aipamen

2016-03-03  //  Aipuak  //  Iruzkinik ez

aipu aipatuak hauek

Genero-ikuspegia txertatzeak ez dakar berez askapenik, emantzipaziorik. Berariaz hizkuntza kudeatzeak ere ez dakar, berez, emantzipaziorik.

Txerra Rodriguez

Euskal komunitateak, alderdien arteko zeingehiagoken menean egon gabe, subjektu gisa antolatu behar du bere burua, ezinikusi ideologiko eta oztopo politikoen gainetik, batez ere euskaraz eguneroko bizimodua egitea posible izan dadin.

Joseba Sarrionandia

Euskararen gutasun guztiak baliotzea nahitaezkoa dugu, euskaldun izateko modu anitzak euskal komunitatearen alde jarriz. Egiteko horretan, aproposa litzateke euskaldun zahar-euskaldun berri etiketak gure mintzotik alboratzea, “denak gara euskaldun” aldarripean euskaldun etiketa errebindikatuz.

Jone Goirigolzarri

Ingurune eta jatorri erdalduneko hiztunen hizkera eta ahalegina prestigiatu egin behar dira. Ezin da “euskañola” beti eta nonahi negatibotzat jo.

Kike Amonarriz

Aurreiritziak dira kutsatutako pentsamenduak, egoera kaskarrean dauden pentsamenduak.

Manuel N. Singala

Arau sozialak

2016-02-29  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkin bat

Soziolinguistika mikroan arau sozialak behin baino gehiagotan aipatu izan ditugu (domestikoak, aldiz, horiek irauli nahi ditu). Baina zer demontre dira arau sozialak?

Arau sozial baten ezinbesteko elementua da portaera bat ohiko bihurtzea, portaera bat behin eta berriro errepikatzea. Horrez gain, arau sozialak berekin dakartza zigorrak. Hau da, talde bateko kideek besteengandik portaera bat espero dute, eta portaera hori gertatzen ez bada, zigorrak aplikatuko dituzte. Baina ez hori bakarrik. Arauak ere sariak dakartza portaera errepikatzen dutenentzako.

Egile batzuek, ostera, esaten dute arauek ez dutela kanpoko zigorrik behar eraginkorrak izateko. Izan ere, batzuetan arauak ez-betetzeak guregan emozio negatiboak eragin ditzake eta horrek araua betetzera ere eramaten gaitu. Kasu horretan, zigorra barnekoa litzateke, subjektiboa.

Eta … amaierarako utzi dut galdera nagusia: zelan sortzen dira arau sozialak? zelan aldatu daitezke arau sozialak? nork sortu ditzake arau sozialak? Erantzunik ez dut, baina post honetan zerbait marrazten saiatu nintzen.

Euskaldunok ez ditugu aski erabili gure esku diren tresnak

2016-02-24  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Hizkuntzari bainoago hizlariari so dago Rodriguez, eta euskararekiko begirada aldarazteko zernahi tresnaren bila dabil tai gabe. Atzematen dituenak komunitatearen esku ezartzen ditu.

Sutondoko kontuak (2015) bere lehen liburua aurkezterat jinen da Txerra Rodriguez (Derio, Bizkaia, 1978), otsail ostegunen karietarat, Donapaleuko zerbitzugunerat, gaur zortzi, arratseko zortziak eta erdian. Soziolinguistika egitea aldarrikatzen du; euskal Robin Hood da, herri xehearen esku jartzen baitu zientzia.

Zer da xuxen soziolinguistika?

Zientzia gisa ez dago denek onartzen duten definizio bakar bat. Nik beti zabal bat erabiltzen dut: hizkuntza eta gizartea harremanetan ezartzen dituen zientzia da, arlo anitzetatik edaten duena. Nire partetik, hizkuntzen eboluzioa ez da interesatzen nauena, pentsatzen dut euskalduna izan ez banintz, segur aski, sekulan ez nintzatekeela hurbilduko soziolinguistikara. Zientziatik hurrandu egin nintzen hobeto ulertzeko euskaldun izateagatik egunerokoan gertatzen zaizkigun horiek. Beste gisaz, gauza harmoniatsuagoetara dedikatuko nintzatekeen! Kur-kur-kur.

Baina zuk soziolinguistika apalategietatik jausten duzu.

Bai. Soziolinguista, errealitatea aldatzeko balio duen neurrian, maiteago dut mikro-soziolinguistika edo domestikoa makro-soziolinguistika bainoago. Azken horrek datuak ematen ditu; Euskal Herri mailako hizkuntzaren eboluzioari begira dago orokorrean. Adibidez, Baionako euskaldun kopurua %8,7koa da, ados, baina ez dit esaten Baionara baldin banoa zenbateko parada dudan euskaraz egiteko. Horregatik, makro-soziolinguistika oso ongi dago, baina ez da aski egunerokoan baliagarriak izateko. Hala, mikro-soziolinguistikaren alde egiten dut, eguneroko harreman sarea eta lekuan lekukoa ikertzen duelako.

Preseski, soziolinguistikaren lan soziala egiten duzu.

Bai, harroputzegia izan gabe, nahi dut liburu horrekin tresna bat eman eta gogoeta eragin: zergatik egiten dugu egiten duguna, edo egiten ez duguna? Adibidez, bada pertsona bat Euskal Herrira jin dena eta euskara ikasi duena. Segurki, zailtasunak izanen ditu Zuberoan hari euskaraz egiteko eta legitimitatea emateko, irabazi egin behar baita. Liburuarekin nahi dut hori lortzen lagundu.

Legitimitatea nork du ematen?

Arau sozialek deliberatzen dute legitimoa noiz den eta noiz ez, tokiz aldatzean aldatzen dira. Oso zaila da esatea noiz den legitimoa eta noiz ez, ezin da hola irabazi, kolektibo batek ematen du eta pertsonatik abiatuta egin behar da lana legitimitate hori lortzeko.

Psikosoziolinguistika ere lantzen duzua?

Mila lekutatik edaten du soziolinguistikak, baina batez ere hiru hauetatik: soziologia, antropologia eta, oroz gainetik, psikologia sozialetik. Funtsean, pertsonak gizartean bizi garen heinean, gizarteak eragiten digu, baina guk ere bai hari, gure heinean, baitugu ahalmen hori. Alta, euskaldunok ez ditugu behar beste erabili gure esku dauden tresnak, adibidez, ahalkea utzi eta harrotasun puntu batez lehen hitza euskaraz egitea. Horrekin bakarrik, mila ate zabal ditzakegu. Liskarrak ere ekarri ahal ditu, egia da, baina baikortasunez eta naturaltasunez kudeatzen ikasi beharko genuke. Hor dugu gabezia handi bat, ari gara, baina bada lan tresna horiek lortzeko, oraindik bada bide.

Lan tresna horien sortzea bilakatu da zure lana.

Tximitx Derioko euskara elkartea sortu genuelarik hasi nintzen euskalgintzarekin harremana izaten, ofizio bihurtu den arte; lehenik, Topagunean Bizkaiko sustatzaile gisa, eta gero Emun kooperatiban. Bertan, enpresetako euskara planak sustatzen laguntzen dut: enpresa batzuek deliberatzen dute euskarari presentzia bat ematea eta arautzea; hala, barne eta kanpora begira euskararen erabilera, motibazioa eta ezagutza bultzatu nahi dute. Adibidez, zuzendaritzatik heldu den komunikazio guzia euskara hutsean izatea. Orotarat, 300 bat enpresatan ari naiz.

Kontseiluak euskararen ziurtagiriarekin egiten duenarekin bateragarria dea?

Bai, erabat, gure kasuan intentsitate handiagoz egiten dugu. Hegoaldean Bai Euskarari ziurtagiria enpresa ttipiek dute; handiek, aldiz, euskara plana.

Liburua nori zuzentzen diozu?

Nire asmoa zen soziolinguistikarekin harreman berezirik ez duen jendearengana heltzea. Liburu honen hartzailea ez da espezialista, edozein euskaldun izan daiteke. Horregatik, nazionala izatea espero dut, Euskal Herriko edozein irakurleri begira idatzi baitut; horregatik, zazpi probintzietan dago salgai. Ez da bakarrik zer, nola ere bada garrantzitsua.

Zer ekartzen dizu idazteak?

Nire blogeko [Garaigoikoa] irakurle batzuek eskatu zidatelako idatzi dut paperean. Ekarri didana? Buruhauste franko, kur-kur-kur, lagunak bustitzea eta liburu salmentaren kostea. Funtsean, neure buruari zor bat kitatu diot; erditze luzea eduki du, baina aurrera jo du neure buruarekin konforme izan nahi nuelako, horregatik da autoedizioa.

Zer mezu ekarriko duzu Donapaleurat?

Sekulako ilusioa dut. Nahiko nuke eman bezainbeste jaso. Mikro-soziolinguistika aipatuko dut, aldarrikatuko dut, baina nahiko nuke bertaratu den jendearekin elkarrizketa ukan sutondoan egiten den moduan.