Hizkuntza politika ausarta ala hizkuntza komunitate indartsua?

2016-03-05  //  Jakin  //  Iruzkinik ez

Originala jakin.eus-en argitaratua.

Galdera-tranpa bat da hori, ezer izatekotan. Gehienok erantzungo genuke hizkuntza politika ausarta eta komunitate indartsua. Biak. Biak direlako beharrezko eta ezinbesteko. Biak zaizkigulako orain eta hemen gutxi. Biak behar(ko) ditugulako gure zuhaitzaren barne-izerdia elikatzeko. Biak.

Baina horrelako egoera idealik izango bagenu, ziur naiz horren tankerako galderarik ez genukeela egingo, inola ere ez. Beraz, galderaren muinera bueltatuta: zein izan beharko litzateke lehentasun ikuspuntu soziolinguistiko huts batetik (horrelakorik balego, jakina)? Edo, beste era batera adierazita, zein da beharrezkoago gure biziberritze kultural zein linguistikorako? Non jarri behar da indar gehien bi esparru horien artean?

Hizkuntza legeei (edo arauei) egin beharko genieke jaramon lehenik. Joshua Fishmanen aipu batekin oratuko diot gaiari:

William Mackeyk ere antzeko zerbait esaten zuen:

(Bide batez, 2015ean zendutako bi egile horiei omenalditxo txikia egin nahi izan diet).

Hala ere, nire ustez, gurean bada, legeen eraginari dagokionez, muturretara jotzeko joera argia. Nekez beteko du bere helburua ezelako babes sozialik ez duen legeak. Hala ere, gutxieneko sustapen soziala duen legeak bere helburuak bete ditzake sakon-sakon (tabakoaren kontrako legeen kasuan, adibidez). Muturrik mutur ibiltzera ohitu gara askotan, baina kasu honetan ere grisak eta ñabardurak behar-beharrezkoak direlakoan nago. Kasu honetan ere.

Ematen du, gainera, maila sozialean hizkuntzak duen bizitasunaren araberakoa dela sarritan hizkuntza politika. Edo, behintzat, hori ondorioztatu dezakegu Kontseiluak udalerrietan egin dituen hiru azterketak aintzat hartuta (azkena 2014koa izan da). Azterketa horietan udalerriak sailkatu egiten dira hizkuntza politikaren arabera. Puntuazioa ematen da hainbat gai eta kontu aintzat hartuta, eta, horrela, hizkuntza politikaren ranking bat egiten da.

Hortaz, zerrendaren goiko aldean agertzen direnak, gobernatzen duen alderdia edozein izanda ere, euskaldunen proportzio altua duten herriak dira, eta, ostera, beheko aldekoak euskaldunen proportzio txikia dutenak (kasu horretan ere, boterean dagoen alderdia edozein dela). Azterketa horrek iradokitzen du hizkuntza komunitateak duen indarraren araberakoak izaten direla herrietako hizkuntza politikak.

Itzul nadin hasierako galderak dakarren dilematxora. Hizkuntza komunitate indartsua, indar soziala duena, lehenetsi behar al da? Orduan, zergatik egin dute gure moduko mugimendu sozial guztiek (langileak, feministak, antimilitaristak…) indarra euren aldarrikapen eta eskakizunek lege-geriza izan dezaten? Horiek ere itsutu dira botere eta legearen fokuen eraginez ala?

Argi dago alde guzti-guztien (soziala, politikoa, ekonomikoa, juridikoa edo akademikoa izan) indarra beharrezko dugula, hanka guztiak behar ditugula. Eta, horietako batek huts eginez gero, hankamotz ibiliko garela. Baina, nire ustez, alde soziala etengabe eta indar handiz elikatu, biderkatu eta birsortu behar dugu, berritu eta indarberritu eta biziberritu.

Menderakuntzetatik askatzeko prozesuak (euskararena barne) aldi berean dira pertsonalak eta kolektiboak, egunerokoak eta egiturazkoak. Hori dela eta, ez da nahikoa ‘boterea eskuratzea’ (hizkuntza-politikaren ‘boterea’, gure kasuan), baizik eta jendarteko ‘botere-harremanak eraldatzea’, eta hori ez da bakarrik dekretuz lortzen.

Adibide batekin azalduko dut. Porto Alegren Partido dos Trabalhadores boterera iritsi zenean 1988an, argi ikusi zuten euren programa bete ahal izateko ez zela nahikoa hauteskundeak irabaztea. Presio soziala beharrezkoa, ezinbestekoa zela ikusi zuten. Eta, horregatik, saiatu ziren presio sozial hori administraziotik ere antolatzen eta, horrela, aurrekontu parte-hartzaileak asmatu zituzten (beste eztabaida bat da ea lortu duten bilatzen ari ziren hori, baina tira).

Hortaz, hasieran egin dudan galdera horrek dakarren dilematxoa beste modu batera uler daiteke. Zelan indartuko dute hizkuntza komunitatea gaur eta hemen erabiltzen ari diren politikek? Eta etorkizunean zelan indartu beharko lukete? Agian, hori izan daiteke hizkuntza politika guztien eragina neurtzeko beharrezkoen dugun adierazlea. Horrek komunitatea sortzen du? Indartzen ote gaitu? Trinkotzeko balio dezake? Euskaldunak boteretsuago egiten laguntzen du?

Aipamenak aipamen

2016-03-03  //  Aipuak  //  Iruzkinik ez

aipu aipatuak hauek

Genero-ikuspegia txertatzeak ez dakar berez askapenik, emantzipaziorik. Berariaz hizkuntza kudeatzeak ere ez dakar, berez, emantzipaziorik.

Txerra Rodriguez

Euskal komunitateak, alderdien arteko zeingehiagoken menean egon gabe, subjektu gisa antolatu behar du bere burua, ezinikusi ideologiko eta oztopo politikoen gainetik, batez ere euskaraz eguneroko bizimodua egitea posible izan dadin.

Joseba Sarrionandia

Euskararen gutasun guztiak baliotzea nahitaezkoa dugu, euskaldun izateko modu anitzak euskal komunitatearen alde jarriz. Egiteko horretan, aproposa litzateke euskaldun zahar-euskaldun berri etiketak gure mintzotik alboratzea, “denak gara euskaldun” aldarripean euskaldun etiketa errebindikatuz.

Jone Goirigolzarri

Ingurune eta jatorri erdalduneko hiztunen hizkera eta ahalegina prestigiatu egin behar dira. Ezin da “euskañola” beti eta nonahi negatibotzat jo.

Kike Amonarriz

Aurreiritziak dira kutsatutako pentsamenduak, egoera kaskarrean dauden pentsamenduak.

Manuel N. Singala

Arau sozialak

2016-02-29  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkin bat

Soziolinguistika mikroan arau sozialak behin baino gehiagotan aipatu izan ditugu (domestikoak, aldiz, horiek irauli nahi ditu). Baina zer demontre dira arau sozialak?

Arau sozial baten ezinbesteko elementua da portaera bat ohiko bihurtzea, portaera bat behin eta berriro errepikatzea. Horrez gain, arau sozialak berekin dakartza zigorrak. Hau da, talde bateko kideek besteengandik portaera bat espero dute, eta portaera hori gertatzen ez bada, zigorrak aplikatuko dituzte. Baina ez hori bakarrik. Arauak ere sariak dakartza portaera errepikatzen dutenentzako.

Egile batzuek, ostera, esaten dute arauek ez dutela kanpoko zigorrik behar eraginkorrak izateko. Izan ere, batzuetan arauak ez-betetzeak guregan emozio negatiboak eragin ditzake eta horrek araua betetzera ere eramaten gaitu. Kasu horretan, zigorra barnekoa litzateke, subjektiboa.

Eta … amaierarako utzi dut galdera nagusia: zelan sortzen dira arau sozialak? zelan aldatu daitezke arau sozialak? nork sortu ditzake arau sozialak? Erantzunik ez dut, baina post honetan zerbait marrazten saiatu nintzen.

Euskaldunok ez ditugu aski erabili gure esku diren tresnak

2016-02-24  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Hizkuntzari bainoago hizlariari so dago Rodriguez, eta euskararekiko begirada aldarazteko zernahi tresnaren bila dabil tai gabe. Atzematen dituenak komunitatearen esku ezartzen ditu.

Sutondoko kontuak (2015) bere lehen liburua aurkezterat jinen da Txerra Rodriguez (Derio, Bizkaia, 1978), otsail ostegunen karietarat, Donapaleuko zerbitzugunerat, gaur zortzi, arratseko zortziak eta erdian. Soziolinguistika egitea aldarrikatzen du; euskal Robin Hood da, herri xehearen esku jartzen baitu zientzia.

Zer da xuxen soziolinguistika?

Zientzia gisa ez dago denek onartzen duten definizio bakar bat. Nik beti zabal bat erabiltzen dut: hizkuntza eta gizartea harremanetan ezartzen dituen zientzia da, arlo anitzetatik edaten duena. Nire partetik, hizkuntzen eboluzioa ez da interesatzen nauena, pentsatzen dut euskalduna izan ez banintz, segur aski, sekulan ez nintzatekeela hurbilduko soziolinguistikara. Zientziatik hurrandu egin nintzen hobeto ulertzeko euskaldun izateagatik egunerokoan gertatzen zaizkigun horiek. Beste gisaz, gauza harmoniatsuagoetara dedikatuko nintzatekeen! Kur-kur-kur.

Baina zuk soziolinguistika apalategietatik jausten duzu.

Bai. Soziolinguista, errealitatea aldatzeko balio duen neurrian, maiteago dut mikro-soziolinguistika edo domestikoa makro-soziolinguistika bainoago. Azken horrek datuak ematen ditu; Euskal Herri mailako hizkuntzaren eboluzioari begira dago orokorrean. Adibidez, Baionako euskaldun kopurua %8,7koa da, ados, baina ez dit esaten Baionara baldin banoa zenbateko parada dudan euskaraz egiteko. Horregatik, makro-soziolinguistika oso ongi dago, baina ez da aski egunerokoan baliagarriak izateko. Hala, mikro-soziolinguistikaren alde egiten dut, eguneroko harreman sarea eta lekuan lekukoa ikertzen duelako.

Preseski, soziolinguistikaren lan soziala egiten duzu.

Bai, harroputzegia izan gabe, nahi dut liburu horrekin tresna bat eman eta gogoeta eragin: zergatik egiten dugu egiten duguna, edo egiten ez duguna? Adibidez, bada pertsona bat Euskal Herrira jin dena eta euskara ikasi duena. Segurki, zailtasunak izanen ditu Zuberoan hari euskaraz egiteko eta legitimitatea emateko, irabazi egin behar baita. Liburuarekin nahi dut hori lortzen lagundu.

Legitimitatea nork du ematen?

Arau sozialek deliberatzen dute legitimoa noiz den eta noiz ez, tokiz aldatzean aldatzen dira. Oso zaila da esatea noiz den legitimoa eta noiz ez, ezin da hola irabazi, kolektibo batek ematen du eta pertsonatik abiatuta egin behar da lana legitimitate hori lortzeko.

Psikosoziolinguistika ere lantzen duzua?

Mila lekutatik edaten du soziolinguistikak, baina batez ere hiru hauetatik: soziologia, antropologia eta, oroz gainetik, psikologia sozialetik. Funtsean, pertsonak gizartean bizi garen heinean, gizarteak eragiten digu, baina guk ere bai hari, gure heinean, baitugu ahalmen hori. Alta, euskaldunok ez ditugu behar beste erabili gure esku dauden tresnak, adibidez, ahalkea utzi eta harrotasun puntu batez lehen hitza euskaraz egitea. Horrekin bakarrik, mila ate zabal ditzakegu. Liskarrak ere ekarri ahal ditu, egia da, baina baikortasunez eta naturaltasunez kudeatzen ikasi beharko genuke. Hor dugu gabezia handi bat, ari gara, baina bada lan tresna horiek lortzeko, oraindik bada bide.

Lan tresna horien sortzea bilakatu da zure lana.

Tximitx Derioko euskara elkartea sortu genuelarik hasi nintzen euskalgintzarekin harremana izaten, ofizio bihurtu den arte; lehenik, Topagunean Bizkaiko sustatzaile gisa, eta gero Emun kooperatiban. Bertan, enpresetako euskara planak sustatzen laguntzen dut: enpresa batzuek deliberatzen dute euskarari presentzia bat ematea eta arautzea; hala, barne eta kanpora begira euskararen erabilera, motibazioa eta ezagutza bultzatu nahi dute. Adibidez, zuzendaritzatik heldu den komunikazio guzia euskara hutsean izatea. Orotarat, 300 bat enpresatan ari naiz.

Kontseiluak euskararen ziurtagiriarekin egiten duenarekin bateragarria dea?

Bai, erabat, gure kasuan intentsitate handiagoz egiten dugu. Hegoaldean Bai Euskarari ziurtagiria enpresa ttipiek dute; handiek, aldiz, euskara plana.

Liburua nori zuzentzen diozu?

Nire asmoa zen soziolinguistikarekin harreman berezirik ez duen jendearengana heltzea. Liburu honen hartzailea ez da espezialista, edozein euskaldun izan daiteke. Horregatik, nazionala izatea espero dut, Euskal Herriko edozein irakurleri begira idatzi baitut; horregatik, zazpi probintzietan dago salgai. Ez da bakarrik zer, nola ere bada garrantzitsua.

Zer ekartzen dizu idazteak?

Nire blogeko [Garaigoikoa] irakurle batzuek eskatu zidatelako idatzi dut paperean. Ekarri didana? Buruhauste franko, kur-kur-kur, lagunak bustitzea eta liburu salmentaren kostea. Funtsean, neure buruari zor bat kitatu diot; erditze luzea eduki du, baina aurrera jo du neure buruarekin konforme izan nahi nuelako, horregatik da autoedizioa.

Zer mezu ekarriko duzu Donapaleurat?

Sekulako ilusioa dut. Nahiko nuke eman bezainbeste jaso. Mikro-soziolinguistika aipatuko dut, aldarrikatuko dut, baina nahiko nuke bertaratu den jendearekin elkarrizketa ukan sutondoan egiten den moduan.

Emakumeen esprinta XXI. mendean

2016-02-22  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Saioa Lizarralde lankideak Hizneteko sakontze egitasmoa feminismoa eta euskalgintzaren inguruan egin du. Lorea Agirreren berba batzuk jasotzen ditu:

“Gune euskaldunetan prestigioa du euskarak, eta euskara transmititzen du amak. Emakumeak prestigioa lortzeko hizkuntza behar du. Duela 30 bat urte gazteleraz egiten zuten, ama prestigioduna izateko kalean, nahiko desprestigiatuta zeuden eta. Gizonak prestigioa badu, eta berdin du zer hizkuntzatan aritzen den. Hori bai, toki euskaldunetan leialago dira neska gazteak. Izan ere, neskak arauak betetzeko hezten dira, eta euskara erabiltzen dute”.

Eta nik idatzitako esprinta ala maratoia post-arekin gogoratu naiz.

Soziolinguistika ala hizkuntza soziologia?

2016-02-18  //  Sailkatu gabea  //  2 iruzkin

Aurrekoan soziolinguistika egin izeneko post-a argitaratu nuen. Joxean Amondarainek iruzkinetan aipatu zuen Mikel Zalbide jo ta su zebilela hizkuntza soziologiarekin …Erantzun labur bat eman nion, baina uste dut merezi duela erantzun luzeagoa.

Ez da gai hau berria. Orain dela 9 urte pasatxo abiatu nuen blog hau eta lehen post-a ere horri buruzkoa izan zen. Bertan esan nituenak eta gaur uste ditudanak oso antzekoak dira funtsean. Hala ere, ia hamarkada pasa da eta gauza batzuk aldatu egin dira (neure baitan behinik behin).

Hizkuntza soziologia hobesten nuen garai hartan. Gaur ere hori hobesten dut … Baina ….

Batetik, soziolinguistikak jarraitzen du izaten nagusi gurean. Klusterretik hasita eta azken komunikabideraino. Eta, bestetik, diziplinak berak izan duen bilakaera gero eta diziplinartekoago bihurtu du: soziologia ez ezik, psikologia, antropologia, genero-ikasketak, ekonomia, zuzenbidea, etnografia, zientzia politikoak, … aintzat hartzen dira, gero eta gehiago.

Hortaz, zalantzak nagusi dira, nahiz eta barnean soziologiaren alde egiten dudan (soziolinguistika askoz gehiago erabili arren).

Soziolinguistika egin

2016-02-15  //  Sailkatu gabea  //  2 iruzkin

Aurrekoan egon nintzen lagun batekin berbetan, txorrotxean. Eta bide batezko euskalgintza aipatzen aritu nintzen. Berak errieta egin eta oso berba teknikoak erabiltzen ditudala adierazi. Orduan, erdi pikatuta esan nion: zuk zelan esango zenuke ba?

Kostatu zitzaion kostatu, baina … azkenean erantzuna eman (eta nik lapurtu egin diot blogerako): horiek soziolinguistika egiten dute soziolinguistika berba denik jakin barik. Tumatxa! Soziolinguistika egin: esamoldea bikaina iruditu zitzaidan. Are gehiago, nire moduan soziolinguistika jendartea eraldatzeko zientzia gisa ulertzen dugunontzat. Egin dezagun ba soziolinguistika!

Eusnob ala folklorezale?

2016-02-08  //  Sailkatu gabea  //  2 iruzkin

Karpape gozo batean geunden, garagardoa eskutan, hontaz eta hartaz berbetan. Kanta tradizionalak eta herri-dantzak ez nituela maite aitortu, eta hara non esaten didan solaskideak: Folklorea maite ez duen lehen soziolinguista! Eta zur eta lur geratu nintzen.

Horren arraroa al da? Edo, hobe esanda, horren arraroa al naiz? Elkarrizketak jarraitu zuen eta, azkenean, esaten dit lagunak: Zu eusnob bat zara eta, gainera, azken aldion euskaltzaleen artean gero eta eusnob gehiago dago. Eta nik erantzun, zorrotz: Eskerrak!

Eta, ostean, burua bueltaka izan nuen denbora batez. Ez dut neure burua eusnob-tzat hartzen (Mursegoren kanta agertzen diren izen mordo bat sekula entzun barik), ezta folklorezale ere. XXI. mendeko euskaldun, Europako kulturan blai, baina ez bata ez bestea. Eta, berriro ere, zergatik dikotomiak ezarri? Eusnob ala folklorezale?

Transmisioan … (EKT)

2016-02-04  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Eskertzen da lantzean behin akademiaren ateak ireki eta plaza publikora salto egitea. Eta langintza horretan maisu eta maistra dira EKTko gradu-ondokokoak. Oraingoan sei telebista saio egin dituzte gure kulturgintzaren iraganaz, orainaz eta etorkizunaz hausnartzeko. Goienakoek denak txukun-txukun jaso dituzte webgune batean.

Hona hemen:

1. Olatua berrasmatu

2. Zama hegalduna

3. Hilzori – Gogo bizi

4. Mina eta grina

5. Ertzak batuz

6. Egin arte (ez gara izango)

Gutxiengo aktiboa

2016-02-01  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Moscoviciren arabera, gutxiengo aktiboa da indarrean dauden arauen kontrako taldea, bere buruaren gaineko kontzientzia duena eta barne antolaketa maila bat duena. Definizio horretan ez da jende gutxien duen taldea izan behar derrigorrez; aitzitik, haren ezaugarri nagusiena da boteretik kanpo egotea.

Gutxiengoa aktiboa edo ez-aktiboa izan daiteke. Aktiboa izateko beharrezkoa da bere buruaren gaineko kontzientzia izatea: helburuak ezagutu, mugak eta indarrak ezagutu.

Gutxieneko antolaketa ere izan behar du, funtzionamendu arau batzuk sortu behar ditu.

Gutxiengoen elementu batzuk euren arrakastarako gakoak dira:

1. Pentsatzen dena eta kanpoko zeinuen (hitzak, ekintzak) arteko erlazioaz kontziente izatea eta koherente izaten saiatzea, ziurtasuna transmitituz.
2. Mezuaren jasotzaileak nahasterik izan ez dezan, seinale sistematiko eta trinkoak erabiltzea. Berdina errepikatzea hitz eta ekintza ezberdinekin, ez ateratzea aurrez finkatutako portaeratik.
3. Gatazkak irauten duen bitartean, hitzak eta ekintzak esangura aldatu ez dezaten ziurtatzea.

Baina garrantzitsuena da euren portaeren estiloa. Bost estilo egon daitezke:

• Esfortzua: esfortzu handiena egin duela transmititzen duenak bere buruarengan eta bere iritzietan sinistzen duen irudia ematen du.
• Autonomia: mezu-emaileak bere interesen kontrako iritziak agertu ditzake eta horrek ematen dio sinisgarritasun morala.
• Zurruntasuna: planteamenduak aurkezteko zurrun agertzea eta negoziaziorako zirrikitu gutxi uztea.
• Ekitatea: alde guztiak berdin tratatzen saiatzea.
• Trinkotzea: mezu sinple, koherente eta sistematikoa.

Estilo hauetako bati eusteak fruituak ematen ditu, baina berrikuntza soziala lortu nahi bada, estilorik eraginkorrena trinkotzea ei da.

Eta honek guztiak zer zerikusi du euskalgintzarekin eta euskararen biziberritzearekin?