Dibulgazioaz ohar bat

2016-01-07  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Behin baino gehiagotan esan dut soziolinguistika jendartea eraldatzeko zientzia gisa ulertzen dudala. Esan izan dut niri berez ez zaidala interesatzen hizkuntzen eboluzioa jendartean, hizkuntza txikiei une eta gune gehiago emateko ez bada.

Eta, horregatik, ezin dugu ahaztu ezagutza adituak duen boterea. Ezagutza adituak botere sinboliko handia du zenbait kasutan. Eta, beraz, ezagutza hori erabili behar da aurreiritziak deseraikitzeko.

Eta, era berean, ezagutza hori itzuli egin behar zaio jendarteari, modu dibulgatiboan eta, ahal den neurrian, denen eskura egongo den formatu batean. Eta, bide horretan ere, badugu zeregina euskal soziolinguistikan.

Galizia eta galiziera: brotxa lodiko eta meheko zertzelada batzuk

2016-01-04  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Galiziako soziolinguistikari buruzko zertzelada batzuk, haietako batzuk brotxa lodikoak eta beste batzuk brotxa finekoak, baina zertzeladak guztiak:

Diglosia eredua apurtzen:

Orain dela 50 urte arte, diglosia zegoen Galizian. Baina gaur egun (oraindik badirauen arren) apurtzen ari da, bi indar nagusiren eraginez:

• Landa eremuan gaztelaniak gero eta presentzia handiagoa du. Gaztelaniak jarraitzen du izaten aszensore soziala. Funtzio intimoenetan gaztelaniak gero eta leku handiagoa du.
• Hiri eremuan neofalanteak ageri dira. Eta horiek funtzio ez intimo batzuetan galiziera ari dira sartzen: administrazioan, unibertsitatean eta eskolan, komunikabideetan, …

Hala ere, ezagutza ia %100ekoa da, eta horrek ahalbidetzen du (hemen ez bezala) galizieraz bizi ahal izatea, zonalde erdaldunduetan ere.

Egoera zenbait arlotan:

– Irakaskuntza:

Ez dago galiziera hutsezko ikastetxerik. Eta ez dago galizieraz irakasten ez den ikastetxerik. Baina gutxienekotik urrun, batez ere hiri eremu gaztelaniazkoetan. Umeak etxera etorri gaztelaniaz (gurasoek galizieraz egin arren).

Kimu berriak: Semente-ak (Compostela, Vigo eta Ferrolterran). Galiziera hutsezko ikastolak, autogestionatuak eta autonomoak. Iraultza txiki bat ekarri du galizieraren aldeko mugimendura.

– Galizieraren aldeko mugimendua: indar bizia izan du mobilizazioetan azken urteotan. Hala ere, hortik kanpo, eragin gutxikoa: herri/auzo mailako erakunderik ez (gure euskara elkarteen modukoak), … Nahiko alderdikoia (oso lotuta BNGrekin).

– Corpusaren inguruko eztabaida (eta zatiketa): reintegratak etorkizunari begira dabiltza: gazte jendea, diskurtso pragmatikoa … Hala ere, setakeriak oraindik dirau eta eztabaida lasai eta sakona egiteko oinarririk ez (oraindik).

– Komunikabideak: toki mailako gutxi (baten bat), telebista eta irrati publikoa (galiziera hutsezkoak) eta internet bidezkoak (generalistak Praza, Sermos; gaikakoak dezente). Ekimena handia, baina egoera hala ere oso prekarioa da. Izan ere, ez dago egunkaririk, paperezko astekari bakarra dago (Sermos, BNGri lotua), …

– Administrazioa: galizieraren aldeko diskurtsoa, baina praktika ez (salbuespenak salbuespen). Galiziera teknikarien egoera prekarioa, daudenetan. Gainera, Gobernuak dinamizazio sarea osatu du eta ematen du normalizazio teknikariak murrizteko ahalegina baino ez dela. Gobernuaren partetik, plangintza orokorrik ez. Aipatzekoa Burela herriko eredua: behetik gorako plangintza.

– Kulturgintza: hainbestean alderdi askotan: literaturan, komikigintzan, ikus-entzunezkoetan, musikan, … Hemen baino orekatuago (eta, oro har, motelago). Adibideak: culturgal, disquecool (tendentzien inguruko webgune moderno eta profesionala), komikigintzan Demo editorial eta O garaxe hermetico komiki eskola, Xiana Ariasek egiten duen “Onda vital” irratsaioa, udako festibalak (Salvaterra, As Rebenidas, Festigal, …), Vigoko regueifa eskola, Chévere antzerki taldea, haur munduko literatura eta musika (liburu-CDen eztanda azken urteotan), arkeologia partehartzailearen inguruan dagoen mugimendua (Manuel Gago), María Lado eta Lucía Aldao komikoak, Os da Ría musika-umore taldea, ipuin kontalarien inguruko mugimendua, Leandro Lamas pintorea, …

Etorkizuneko gakoak, nire ustez:

– Corpusaren inguruko eztabaida gainditu

– Inori ezer eskatu barik, egin: autogestioa eta autonomia oinarri, Semente, Praza edo horien tankerako proiektuak biderkatu: herri/auzo mailan, kulturgintzan, eskualde komunikabideetan, …

– Galizieraren inguruko aurreiritzi, topiko eta abarrak suntsitu: behetik gorako lanetan eta goitik beherakoetan.

– Belaunaldien arteko transmisioa/sozializazioa helburu.

Etorkizuneko sintesia

2015-12-23  //  Jakin  //  Iruzkinik ez

Originala Jakin aldizkarian argitaratua.

Mapa berriak tolestuta ei datoz oraingo garai nahasi hauetan. Eta, beraz, ematen du gaitzagoa dela etorkizuneko purrustak margotzea. Hala ere, ziurtasun txiki batzuk baditut pilatuta nire buruko ganbara pitzatuan. Ahaztu barik zalantzak ziurtasunak baino itzel handiagoak direla. Horregatik, galderekin hasiko naiz etorkizuneko sintesi hori harean egin nahian.

Zergatik lortu zuen arrakasta Negu Gorriak taldeak? Zergatik dute arrakasta Anarik, edo Berri Txarrak bezalako taldeek? Euskaraz kantatzeagatik bakarrik ez dut uste. Zergatik izan zuen arrakasta ikastolen mugimenduak? Edo zergatik izaten ari dira arrakasta gaur egun galiziera hutsezko Semente eskolak? Ez dut uste klaseak euren hizkuntzan emateagatik bakarrik lortu dutenik arrakasta, beste zerbait ere egongo dela uste dut. Zergatik du bertsolaritzak arrakasta gurean? Errimak euskaraz, gaztelaniaz, frantsesez zein alemanez antzekoak izan daitezke, ez ala?

Nire ustez, horiek guztiek (eta irakurleak gura beste adibide gehitu dezake zerrendara, asko baitira) hiru elementu ederto batean jokatu dituztelako izan dute eta dute arrakasta: hizkuntza originaltasuna, berrikuntza eta komunitatearen parte hartzea. Lehenengoarekin ez naiz luzatuko, baina merezi du beste elementu biei mikroskopio lupekin xehe-xehe begiratzea. Izan ere, gure geroa marraztu (edo, behinik behin, zirriborratu) eta koloreztatu dezaketen elementu ezinbestekoak dira, nire ustez.

Berritu, zaharberritu, berrizahartu. Hori behin eta berriro egitera behartuta gaude. Inork ez du fotokopiarik gura. Originalak bai. Ikasi egin beharko dugu erremixaren kulturatik, lizentzia libreen mugimendutik, DJen artetik. Sortu, aldatu, moldatu, eraldatu, eraberritu, nahastu, asmatu, apurtu, erreproduzitu. Hangoa hemengotu eta bertakoa hangotu. Izan ere, berritzea nahastea da, nahastea eta erabiltzea, kopiatzea alegia, urardotzea alegia. Kanpoan egiten denari adi egotea, punta-puntako joeretan azti, barrura ere begiratzea ahaztu barik. Orain arte ere horretan jardun dugu, baina jarraitu behar dugu iparra argi izaten. Eta bide horretan sakontzen.

Eta, horretarako, behar-beharrezkoa da bertako komunitatearekin aritzea, bertako jendearekin antolatu, bertako jendeari parte hartzeko bideak ematea, auzolanean jardutea, inplikatzea eta arduratzea. Entzun behar dugu, ulertu behar dugu eta, hortik abiatuta, ahal den neurrian, landu eta, zenbait kasutan, asmatu. Izan ere, gure buruak arduragabetu ditugu eta bada sasoia horretan ere alternatibak eraikitzeko, berriro ere gure praktikak politizatzeko. Burujabe egiteko, alegia. Eta eredu edo adibide ederra izan dugu Bilbon orain dela gutxi antolatu den Alternatiben Herria: txikitik eragiten txikiekin.

Baina nago hori ez dela nahikoa izango. Nago hori baino gehiago behar dugula. Nago gure praktika berri eta berritzaile (edo zahar) horiek babestu, mimatu eta sendotuko dituen diskurtso propioa garatu ere garatu behar dugula. Horietarako zumitzak han eta hemen barrundatu ahal ditugu, eta, diskurtso berri hori egiteko eta jendarteratzeko, aurretik aipatutako elementuak beharko ditugu, baina beste baterako utzi beharko dut diskurtso berri horren formulazioa (edo, xumeago jokatuta, diskurtsoaren zirriborratze konpultsiboa).

Hala ere, Topaguneak bultzatuta, iraganaren begirada kritikoa eta etorkizuneko ildoak proposatu dituzte hamar euskaltzale ezagunek. Eta, gehiago sakonduko ez badut ere, honako berba hauek darabiltzate etorkizuneko diskurtsoak eta mezuak jendarteratzeko: bizikidetza, identitatea, berdintasuna, aniztasuna, erantzukizuna, justizia eta errespetua. Azken finean, hiztun komunitate emantzipatua sortzea dute helburu, eta, horretarako, arnasgune politikoa sortu gura dute. Hau da, euskararen prozesua blindatu eta interes eta estrategia alderdikoitik ateratzea. Agiri mamitsu hori orain ari dira herriz herri aurkezten eta merezi du arretaz irakurtzea. Izan ere, gure etorkizuneko ildo posible batzuk handik ez oso urrun ibiliko direlako, nire ustez.

Badaezpada …

2015-12-21  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Ehun urte bete dira Koldo Mitxelena jaio zenetik. Omenaldiak eta oroimenak egin dira. Baina, kasu hauetan ohikoa den bezala, onena da berak idatzita utzitakoa irakurtzea. Hona hemen bere aipu bat:

“Gure herriak herri artean bere tokia behar duen bezala, hizkuntzak ere berea aurkitu behar du hizkuntzen artean: handikeriazko menturarik gabe, iraupena eta hazkuntza segurtatzeko behar adinako tokia”

Aukeratzen

2015-12-17  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Askotan esan izan dut euskaldun izatea hautu bat dela, erabaki bat dela. Eta, beraz, denok gure bizitzaren uneren batean aukera horren alde egin behar izan dugula, jendartearen korrontearen kontra eginda gehienetan. Gauzak horrela, Zygmunt Bauman-en aipu bat irakurri nuen. Hona hau:

“Ingurune sozial «egituratu» batean bizi gara, eta «egituratuak» dakar berez probabilitateen manipulazioa. Horrela, zigor eta sariak egin eta berregiten dira aukeraketa batzuen probabilitatea askoz altuagoa eginez eta beste batzuenak, ordea, baxuagoa”.

Elefantea(k)

2015-12-16  //  Jakin  //  Iruzkinik ez

Originala jakin.eus-en argitaratua.

Jakinen aurreko zenbakian esaten nuen sarri gogoratzen garela etorkizunaz. Eta hala da. Horren seinale Patxi Saez Belokik www.erabili.eus agerkarian argitaratu duen artikulua: ‘Euskararen elefantea ikusi’. Patxik hurrengo 30 urteetako euskalgintzaren zikloa zeharkatu behar duen estrategia marraztu eta zirriborratu gura izan du.

Izan ere, Joshua Fishman soziolinguistaren berba batzuetatik abiatu du bere analisia: «Problema txikiez ardura zaitezke, problema nagusia ikusi gabe. Hori izango litzateke zoologikora joan eta bakarrik zorriak ikustea, elefantea ikusi gabe». Eta Patxik euskararen elefantea hemen ikusten du:

Patxi Saezek artikulu nagusia prestatu eta hainbat euskaltzaleri eskatu dio haren gaineko iritzia. Momentuz 50 pertsonatik gorak eman dio erantzuna eta aspaldiko iritzi truke errespetuzko bezain dibergentea piztu da euskalgintzan. Eta, gainera, aldeak alde, ia erantzun dugun guztiok bat gatoz kontu batekin: ziklo bat amaitu da euskalgintzan eta euskararen biziberritzean. Eta ziklo berria amesten, zirriborratzen eta egiten hasi beharrean gaude. Astiro, baina tinko.

Hala ere, euskararen elefantearen diagnostikoan ez datoz bat erantzun dutenak. Gehienek ñabardura ohargarriak egin dizkiote Patxi Saezen planteamenduari. Iritziak iritzi, eta laburtzeko (eta, beraz, orokortzeko eta, beraz, hein batean, gezurra esateko) elefantea barik, elefanteak ikusi dituzte guztiek, edo Mikel Zalbideren berbetan esanda, arazoa multifaktoriala dela konturatu dira.

Diagnostikoan bat ez etortzeaz aparte, etorkizunean segitu beharreko lehentasunak (eta bigarrentasunak eta, seguruenik, azkentasunak) zehazten ere ez dira bat etorri artikuluaren jira-biran dantzan ibilitakoak. Etorkizuneko hariekin sokasaltoan estropezu ez egiteko proposatutako irtenbideak askotarikoak (eta, kasu batzuetan, kontrajarriak) dira. Hala ere, gehienak ari dira, nire ustez, dekretuen (edo legeen, edo behartzearen) eta kapital emozionalaren (edo sedukzioaren, edo erraztearen, edo motibazioaren) arteko dialektikan: batzuk batetik gertuago eta bestetzuk bestetik. Ana Urkizak, kasurako, honako hau dio: «Baina, nago, hizkuntzak ez direla legez irabazten. Bai, zalantza gabe, zaintzen eta babesten. Baina ez, irabazten».

Eskertzekoa da, benetan, Patxi Saezek egin duen ahalegina, batez ere hainbat eta hainbat adituren iritziak batu eta txirikordatzeko egin duen ahalegina. Etorkizuneko sintesia oraindik egiteke dugu. Saiakera batzuk egin izan dira, kasurako, Jon Sarasuak Hiztunpolisaliburuan, Argia-ren Larrun hilabetekariaren 197. zenbakian (Euskalgintza. Berritu ala hil) edo Patxi Baztarrikak Babeli gorazarre liburuan (sokaren alde bietan egon daitezkeen iritziak plazaratuz). Eta Patxi Saezena bide horretan beste ekarpen bat izan da. Mamitsua, gainera.

Autodefentsa

2015-12-15  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Iñigo Astizi elkarrizketa egin diote Hiru Damatxoko kideek. Interesgarria da oso, baina niri atentzioa haren esamolde batek eragin dit. Berak dio autodefentsa linguistikoko ikastaroak antolatu beharko genituzkeela (emakumeen autodefentsa ikastaroen tankerara).

Burura segituan etorri zitzaizkidan TELPak. Baina kontzeptu mapa ireki, eta bestelako harriak etorri zitzaizkidan burura: tabakoa uzteko terapiak, hizkuntza ohiturak aldatzeko terapiak, Jabetze (edo Ahalduntze) eskolak, Euskahaldundu kontzeptua, Lutxo Egiaren performancea, soziolinguistika domestikoa, …

Gauza berari buruz ari zen neure burua? Ez dakit ba …

Saiakerak ez du zertan aseptikoa izan (Sutondoko kontuak 5)

2015-12-14  //  Sutondoko kontuak  //  Iruzkinik ez

Hitzen Uberan webgunean elkarrizketa sakon eta mamitsua egin didate “Sutondoko kontuak” liburua dela eta.

Nahiko nuke soziolinguistikak egunerokoan denongan eragina duela konturatzea, baina asmo handiegia da hori liburu baterako. Beti esan dut ezezagutza handia dugula soziolinguistikan, oro har. Baina orain arte ezezagutza hori saiatu gara kontzeptu makroekin estaltzen (elebitasuna, diglosia, datu soziolinguistikoak, …) eta ez gara saiatu behar beste egunero-egunero horiek gugan dituzten eraginak azaltzen eta horiei buelta emateko jakintzak partekatzen. Bada garaia horiei indar handiagoz ekiteko, bada garaia horiei duten garrantzia aitortzeko eta bada garaia askok hartu dugun erabakia leuntzeko tresnak emateko. Hau da, bada garaia euskaraz bizi nahi dut horri eroso aditz-laguna ere gehitzeko.

Jaso eta eman

2015-12-10  //  Jakin  //  Iruzkin bat

Originala Jakin aldizkarian argitaratua.

Beltzean mintzo izeneko dokumentala ikusteko aukera izan dut Arrasaten. Dokumental horretan, Ameriketako 14 pertsonek haien hizkuntza komunitateari buruz egiten dute berba: kitxua, nasa, nahuatl, kaqchiquel, aimara, maputxe eta maia komunitateei buruz. Baina, euren egoeraz berba egiteaz aparte, zelan ikusten gaituzten eta euskararen herriari buruzko haien gogoetak oparitu dizkigute. Beste behin, argi utzi dute behatzaileak behatzen duen errealitatean ere eragiten duela.

Benetako energia darie hizkuntza indigena horietako kideei. Eta benetako energia txutea da horiek guri buruz esaten dituztenak entzutea. Dokumentala ikusten aritu ginen gehienon ahotan hunkitu aditza aditu izan nuen.

Dokumentala Garabide elkarteak apailatu du, baliabide gutxirekin. Baina hori ez da inondik ere oztopo kontatu behar dena interesgarri denean (ez da teknikan egon inongo arteren esentzia). Elkarte hori orain dela hamar urte sortutako gobernuz kanpoko erakundea da, kooperazioan aritzen dena buru-belarri, kooperazio linguistikoan, hain zuzen ere.

Eta zer demontre da kooperazio linguistikoa edo, nahiago bada, hizkuntza-lankidetza? Kooperazioaren atzean, normalean, galdera hau egoten da: «Zenbat diru dugu emateko?». Garabidekoek horri buelta eman eta galdera hau pausatzen dute: «Zer esperientzia dugu trukatzeko?». Eta trukatzeko dugun esperientzietatik eurek zein aukeratu eta euskararen (euskaldunon!) biziberritze prozesua.

Esperientziak trukatzen aritzeak aldatu egiten du kooperazioaren paradigma, nire ustez. Kooperazio tradizionalak ‘eman’ aditza du oinarri, ikuspuntu asistentziala bultzatzen du, eman ahal diegun horretan oinarritzen da. Garabidekoen kooperazio paradigmak, berriz, ‘eman’-etik bezainbeste du ‘jaso’-tik. Haien bizipenekin aberastu egiten dugu geure burua, eta emateak berak, kasu horretan, komunitate modura aberastu egiten gaituelakoan nago.

(Errigora kanpaina ere martxan jarri da ostera ere. Eta aurtengo leloa ere «Hartu eta eman» izan da, adierazgarria kointzidentzia. Porrotxi ere entzun diogu «Jaso eta eman, eman eta jaso, elkartasuna da hori» kanta).

Baina esperientziak trukatzeko, gure esperientzia ere ezagutu behar dugu. Eta, horrela, Garabideko kideek, besteak beste, azken 50 urtetan euskara biziberritzearen alde egin diren lanak sintetizatu eta sistematizatu egin dituzte lau liburuxka dibulgatibotan (eta haiei lotutako lau dokumentaletan). Ahalegin intelektual eskertu gabea izan ohi da sintesia egitea, baina balio handia du (Galizia aldean, esate baterako, askok eskatu dizkidate liburuxkak behin baino gehiagotan).

Gurean ere balio du sintesi lanak, balio duenez. Urtetan pilatutako ezagutza ordenatu, sistematizatu, laburbildu eta era dibulgatibo batean itzuli egiten zaio jendarteari liburuxka horien bidez. Behar-beharrezkoa dugu hori, kultura soziolinguistikoaren zabalkundean sinisten dugunontzako behinik behin.

Irakurgaiak: Errores y horrores del españolismo lingüístico

2015-12-09  //  Irakurgaiak  //  Iruzkinik ez

Moreno Cabrera irakasleak beste behin ere egin du. Linguistikoki eta soziolinguistikoki hizkuntza-espainolismoaren oinarri sasi-zientifikoak birrindu ditu banaka-banaka, gupida barik. Hizkuntzen inguruan dauden aurreiritzi gehienak xehatu egin ditu, berak ohikoa duen estilo azkar eta eraginkorraren bidez.

Panfleto baten usaina hartzen diozu erabat gozagarria den irakurketari. Eta bai, hala da, panfleto bat da, eta zer? Azkar irakurtzen da, oinarri zientifiko sakonak ditu, egileak ez du ezkutatzen bere ideologia eta, gainera, zer demontre, berak esaten dituen guztiak oraintxe bertan eta lotsa barik sinatuko nituzke (inbidia ematen dit bere jario zehatz, azkar eta erraz horrek).

Beraz, soziolinguistikan eta hizkuntzen geroan interesa izan dezakeen edonori (eta espainolismoaren apologistei ere, irakurriko ez duten arren) gomendatuko nioke liburu hau (eta egile beraren beste hamaika). Dibulgazioa behar dugu, oinarri zientifiko sakonekin eta estilo arinarekin. Eta hauxe beste adibide bat baino ez da.