Jaso eta eman

2015-12-10  //  Jakin  //  Iruzkin bat

Originala Jakin aldizkarian argitaratua.

Beltzean mintzo izeneko dokumentala ikusteko aukera izan dut Arrasaten. Dokumental horretan, Ameriketako 14 pertsonek haien hizkuntza komunitateari buruz egiten dute berba: kitxua, nasa, nahuatl, kaqchiquel, aimara, maputxe eta maia komunitateei buruz. Baina, euren egoeraz berba egiteaz aparte, zelan ikusten gaituzten eta euskararen herriari buruzko haien gogoetak oparitu dizkigute. Beste behin, argi utzi dute behatzaileak behatzen duen errealitatean ere eragiten duela.

Benetako energia darie hizkuntza indigena horietako kideei. Eta benetako energia txutea da horiek guri buruz esaten dituztenak entzutea. Dokumentala ikusten aritu ginen gehienon ahotan hunkitu aditza aditu izan nuen.

Dokumentala Garabide elkarteak apailatu du, baliabide gutxirekin. Baina hori ez da inondik ere oztopo kontatu behar dena interesgarri denean (ez da teknikan egon inongo arteren esentzia). Elkarte hori orain dela hamar urte sortutako gobernuz kanpoko erakundea da, kooperazioan aritzen dena buru-belarri, kooperazio linguistikoan, hain zuzen ere.

Eta zer demontre da kooperazio linguistikoa edo, nahiago bada, hizkuntza-lankidetza? Kooperazioaren atzean, normalean, galdera hau egoten da: «Zenbat diru dugu emateko?». Garabidekoek horri buelta eman eta galdera hau pausatzen dute: «Zer esperientzia dugu trukatzeko?». Eta trukatzeko dugun esperientzietatik eurek zein aukeratu eta euskararen (euskaldunon!) biziberritze prozesua.

Esperientziak trukatzen aritzeak aldatu egiten du kooperazioaren paradigma, nire ustez. Kooperazio tradizionalak ‘eman’ aditza du oinarri, ikuspuntu asistentziala bultzatzen du, eman ahal diegun horretan oinarritzen da. Garabidekoen kooperazio paradigmak, berriz, ‘eman’-etik bezainbeste du ‘jaso’-tik. Haien bizipenekin aberastu egiten dugu geure burua, eta emateak berak, kasu horretan, komunitate modura aberastu egiten gaituelakoan nago.

(Errigora kanpaina ere martxan jarri da ostera ere. Eta aurtengo leloa ere «Hartu eta eman» izan da, adierazgarria kointzidentzia. Porrotxi ere entzun diogu «Jaso eta eman, eman eta jaso, elkartasuna da hori» kanta).

Baina esperientziak trukatzeko, gure esperientzia ere ezagutu behar dugu. Eta, horrela, Garabideko kideek, besteak beste, azken 50 urtetan euskara biziberritzearen alde egin diren lanak sintetizatu eta sistematizatu egin dituzte lau liburuxka dibulgatibotan (eta haiei lotutako lau dokumentaletan). Ahalegin intelektual eskertu gabea izan ohi da sintesia egitea, baina balio handia du (Galizia aldean, esate baterako, askok eskatu dizkidate liburuxkak behin baino gehiagotan).

Gurean ere balio du sintesi lanak, balio duenez. Urtetan pilatutako ezagutza ordenatu, sistematizatu, laburbildu eta era dibulgatibo batean itzuli egiten zaio jendarteari liburuxka horien bidez. Behar-beharrezkoa dugu hori, kultura soziolinguistikoaren zabalkundean sinisten dugunontzako behinik behin.

Irakurgaiak: Errores y horrores del españolismo lingüístico

2015-12-09  //  Irakurgaiak  //  Iruzkinik ez

Moreno Cabrera irakasleak beste behin ere egin du. Linguistikoki eta soziolinguistikoki hizkuntza-espainolismoaren oinarri sasi-zientifikoak birrindu ditu banaka-banaka, gupida barik. Hizkuntzen inguruan dauden aurreiritzi gehienak xehatu egin ditu, berak ohikoa duen estilo azkar eta eraginkorraren bidez.

Panfleto baten usaina hartzen diozu erabat gozagarria den irakurketari. Eta bai, hala da, panfleto bat da, eta zer? Azkar irakurtzen da, oinarri zientifiko sakonak ditu, egileak ez du ezkutatzen bere ideologia eta, gainera, zer demontre, berak esaten dituen guztiak oraintxe bertan eta lotsa barik sinatuko nituzke (inbidia ematen dit bere jario zehatz, azkar eta erraz horrek).

Beraz, soziolinguistikan eta hizkuntzen geroan interesa izan dezakeen edonori (eta espainolismoaren apologistei ere, irakurriko ez duten arren) gomendatuko nioke liburu hau (eta egile beraren beste hamaika). Dibulgazioa behar dugu, oinarri zientifiko sakonekin eta estilo arinarekin. Eta hauxe beste adibide bat baino ez da.

Quilombo (Sutondoko kontuak 4)

2015-12-01  //  Sutondoko kontuak  //  Iruzkinik ez

Sutondoko kontuak liburuko beste kontu bat.

Brasilen ihes egiten zituzten esklabo beltzek oihanera jo ohi zuten. Oihanean bizirauteko elkartu egiten ziren ihes egindako beste esklabo batzuekin eta komunitateak sortu. Horiek dira, hain zuzen ere, izenburuko quilomboak. Komunitateak. Komunitate autoeratuak.

Ubuntu ere jatorri afrikarreko berba da, quilombo bezala. Esangura bat baino gehiago ei ditu. Baina hedatuena, antza, “ni naiz gu garelako” da. Honi lotuta pasadizoa kontatzen da. Antropologo (?) batek ume batzuei jokoa proposatu zien: zuhaitz baten ondoan fruituez betetako saskia jarri zuen. Umeei esan zien heltzen zen lehenari saski osoa emango ziola. Umeek elkarri begiratu, besoetatik elkar oratu eta batera egin zuten korrika, eta batera gozatu sariaz.

Antropologoak, orduan, harriturik galdetu egin zien zergatik: eta umeek ubuntu erantzun. Ni naiz gu garelako, alegia. Ubuntu da etxeko ordenagailua piztu eta ikusten dudan lehen berba. Izan ere, software libreko sistema eragile nagusiak Ubuntu du izen eta filosofia.

Gure etorkizuneko euskarak ere quilombo-ak eta ubuntu-ak beharko ditu.

Zirrikituetatik eragiten: soziolinguistika domestikoa

2015-11-30  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Martin Ugalde Kultur Parkean eman nuen hitzaldia osorik grabatu zuten. Hona hemen:

Mikrora egiteko garaia da

2015-11-30  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

10 pauso galiziera biziberritzeko

2015-11-25  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Galiziera jartzen duen tokian euskara jarri daiteke lasai asko, nire uste harroxkoan behinik behin.

Hizkuntza ohiturak aldatzeko metodorik onena

2015-11-23  //  Sailkatu gabea  //  2 iruzkin

Parte hartzeari buruzko masterra egiten ari naiz. Gauza interesgarriak izan ditugu (aldeak alde, normala den moduan). Egunetako batean Tomas R. Villasante irakaslea izan genuen klasean. Metodologia parte-hartzaileen ikuspegi berriei buruz egin zuen berba, lau orduko klase magistralean.

Eta hark esandako esaldi bat apuntatu nuen koadernoan: “Subjektuen arteko harremanak aldatuz gero, subjektuak eurak aldatu egiten dira”.  Orduan, hizkuntza ohituren alorrera egin zuen jauzi nire buruak.

Eta honela formulatu nuen berak esandakoa: “Beraz, hizkuntza ohiturak aldatzeko metodorik onena, orduan, subjektuen arteko harremanak aldatzea da, antza”.

Aeroponikoak (Sutondoko kontuak 3)

2015-11-19  //  Sutondoko kontuak  //  Iruzkinik ez

Originala Hitzen Uberan webgunean (“Sutondoko kontuak” izeneko liburuko pasarte bat).

Hizkuntza ez da Balentziagaren museoko perlaz eginiko soineko bat, baizik eta egunero erabiltzen dugun kamiseta erosoa. Asisko Urmenetaren berbak dira hauek. Egunero erabilerarekin zikintzen dugun kamiseta erosoa, gehituko nuke nik. Egunero berria den kamiseta erosoa.

Sechu Sendek, ordea, berba aeroponikoei buruz ohartarazten gaitu. Berba horiek dira lurrari atxikita ez daudenak, uzta aeroponikoak legez. Lurrari lotuta ez daudenak. Komunitateari lotuta ez daudenak, gehituko nuke nik.

Hizkuntza da komunitate batek errealitatea ulertu eta eraldatzeko duen tresnarik garrantzitsuena. Munduari egiten dion ekarpenik garrantzitsuena. Izan ere, zer da ba hizkuntza menderik mende gugana heldu den metafora saldoa ez bada? Komunitatearen eta norberaren (eta akaso hori da berezien egiten duena) beharrizanetara egokitzen, moldatzen, eratzen, bihurritzen den tresna perfektua da hizkuntza.

Beraz, lurrari lotuta dagoen komunitatearen adierazpen gorena dugu hizkuntzaren kamiseta erosoa.

Hala ere, gu barik, hizkuntza ez da ezer. Pertsona barik hizkuntzek ez dute baliorik, ez dituzte euren metaforak berritzen, ez dute bizitasunik. Izan ere, gu geu gara hizkuntzak biziarazten ditugunok, edo hilarazten ditugunok.

Nolanahi ere, zenbat zentimetro gara estalagmita baten bizitzan? Zenbat segundo gara hizkuntza komunitate baten bizitzan? Hala ere, estalagmita egiteko ur tanta guztiak dira beharrezko, ezinbesteko, guzti-guztiak. Hizkuntza komunitate batean hiztunak berdin.

Katalizatzaileak

2015-11-18  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkin bat

Bizitzan badira momentuak hizkuntza bat erabiltzen hasteko. Gurea moduko kasuetan, gainera, batetik bestera aldatu den jende asko dago. Eta horiek guztiek jendartean nagusi den korronte baten kontra igeri egiten hastea erabaki egin dute.

Erabaki horrek arrazoi sendoak behar ditu (edo ez), erabaki horrek determinazio sendoa behar du (edo ez). Baina, zer izan da hori eragin duen katalizatzailea? Zeintzuk dira gehien errepikatzen diren katalizatzaileak? Zelan eragin katalizatzaile horiek jende gehiagorenagana iris daitezen?

Galdera horien erantzunetan asmatzen badugu, gure biziberritzearen etorkizuna marra finez idazten jarraitu dezakegu. Bestela, ez.

Euskal kultura kontserbadorea ote?

2015-11-16  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Beñat Sarasolak berriki egindako elkarrizketa batean, esaten zuen “euskal kultura fase kontserbadore nabarmenean dagoela”.

Azken Jakin aldizkarian (Jakin 209) Josu Larrinagak euskal musikari buruz honako hau esaten du:

“Euskal musikak borrokari oso loturik segituko du, (…) talde handi askok (…) kanta bikainak egingo dituzte presoen inguruan, hildakoen omenez, borroka segitu beharrari buruzkoak. Euren emaitzak onak izan dira, eta zintzoak, baina euren atzetik beste “txanpinioi” uzta erraldia agertu da, taldeak eta taldeak beti tematika estu eta itxi bati lotuak, sonoritate zehatz batean finkaturik (…), eszenan egoteko eta jarduteko erritual errepikakor eta lehorrean harrapaturik (…).

(…)Eta, horrela, badirudi jarrera borroka antzu horrek musikaren kreatibitatea agortu, idortu, ito egin duela”.

Eta galdera da: euskal kultura kontserbadorea ote da?