Hasiera »
Txerraren bloga - Garaigoikoa
Txerra Rodriguez
Soziolinguistikari buruz dihardu blog honek, euskararen hizkuntza komunitatearen ikuspegitik beti ere.
Azken bidalketak
Iruzkin berriak
- Lehen jabetze eskola sortu da Gasteizen(e)k Zer da soziolinguistika domestikoa? bidalketan
- Lehen jabetze eskola sortu da Gasteizen(e)k Soziolinguistikaren dibulgazioa gaur eta hemen: barreiatzen egitasmoa bidalketan
- 30 musker(e)k Normalizaziorako alderdi linguistikoak bigarren mailakoak dira bidalketan
- Joan-etorri (xin-fan)(e)k Hegemonia (edo autozentroa) bidalketan
- Joan-etorri (xin-fan)(e)k A casa do amo bidalketan
Artxiboak
- 2025(e)ko urtarrila
- 2024(e)ko abendua
- 2024(e)ko azaroa
- 2024(e)ko urria
- 2024(e)ko iraila
- 2024(e)ko uztaila
- 2024(e)ko ekaina
- 2024(e)ko maiatza
- 2024(e)ko apirila
- 2024(e)ko martxoa
- 2024(e)ko otsaila
- 2024(e)ko urtarrila
- 2023(e)ko abendua
- 2023(e)ko azaroa
- 2023(e)ko urria
- 2023(e)ko iraila
- 2023(e)ko uztaila
- 2023(e)ko ekaina
- 2023(e)ko maiatza
- 2023(e)ko apirila
- 2023(e)ko martxoa
- 2023(e)ko otsaila
- 2023(e)ko urtarrila
- 2022(e)ko abendua
- 2022(e)ko azaroa
- 2022(e)ko urria
- 2022(e)ko iraila
- 2022(e)ko abuztua
- 2022(e)ko uztaila
- 2022(e)ko ekaina
- 2022(e)ko maiatza
- 2022(e)ko apirila
- 2022(e)ko martxoa
- 2022(e)ko otsaila
- 2022(e)ko urtarrila
- 2021(e)ko abendua
- 2021(e)ko azaroa
- 2021(e)ko urria
- 2021(e)ko iraila
- 2021(e)ko uztaila
- 2021(e)ko ekaina
- 2021(e)ko maiatza
- 2021(e)ko apirila
- 2021(e)ko martxoa
- 2021(e)ko otsaila
- 2021(e)ko urtarrila
- 2020(e)ko abendua
- 2020(e)ko azaroa
- 2020(e)ko urria
- 2020(e)ko iraila
- 2020(e)ko abuztua
- 2020(e)ko uztaila
- 2020(e)ko ekaina
- 2020(e)ko maiatza
- 2020(e)ko apirila
- 2020(e)ko martxoa
- 2020(e)ko otsaila
- 2020(e)ko urtarrila
- 2019(e)ko abendua
- 2019(e)ko azaroa
- 2019(e)ko urria
- 2019(e)ko iraila
- 2019(e)ko abuztua
- 2019(e)ko uztaila
- 2019(e)ko ekaina
- 2019(e)ko maiatza
- 2019(e)ko apirila
- 2019(e)ko martxoa
- 2019(e)ko otsaila
- 2019(e)ko urtarrila
- 2018(e)ko abendua
- 2018(e)ko azaroa
- 2018(e)ko urria
- 2018(e)ko iraila
- 2018(e)ko uztaila
- 2018(e)ko ekaina
- 2018(e)ko maiatza
- 2018(e)ko apirila
- 2018(e)ko martxoa
- 2018(e)ko otsaila
- 2018(e)ko urtarrila
- 2017(e)ko abendua
- 2017(e)ko azaroa
- 2017(e)ko urria
- 2017(e)ko iraila
- 2017(e)ko uztaila
- 2017(e)ko ekaina
- 2017(e)ko maiatza
- 2017(e)ko apirila
- 2017(e)ko martxoa
- 2017(e)ko otsaila
- 2017(e)ko urtarrila
- 2016(e)ko abendua
- 2016(e)ko azaroa
- 2016(e)ko urria
- 2016(e)ko iraila
- 2016(e)ko abuztua
- 2016(e)ko uztaila
- 2016(e)ko ekaina
- 2016(e)ko maiatza
- 2016(e)ko apirila
- 2016(e)ko martxoa
- 2016(e)ko otsaila
- 2016(e)ko urtarrila
- 2015(e)ko abendua
- 2015(e)ko azaroa
- 2015(e)ko urria
- 2015(e)ko iraila
- 2015(e)ko uztaila
- 2015(e)ko ekaina
- 2015(e)ko maiatza
- 2015(e)ko apirila
- 2015(e)ko martxoa
- 2015(e)ko otsaila
- 2015(e)ko urtarrila
- 2014(e)ko abendua
- 2014(e)ko azaroa
- 2014(e)ko urria
- 2014(e)ko iraila
- 2014(e)ko uztaila
- 2014(e)ko ekaina
- 2014(e)ko maiatza
- 2014(e)ko apirila
- 2014(e)ko martxoa
- 2014(e)ko otsaila
- 2014(e)ko urtarrila
- 2013(e)ko abendua
- 2013(e)ko azaroa
- 2013(e)ko urria
- 2013(e)ko iraila
- 2013(e)ko abuztua
- 2013(e)ko uztaila
- 2013(e)ko ekaina
- 2013(e)ko maiatza
- 2013(e)ko apirila
- 2013(e)ko martxoa
- 2013(e)ko otsaila
- 2013(e)ko urtarrila
- 2012(e)ko abendua
- 2012(e)ko azaroa
- 2012(e)ko urria
- 2012(e)ko iraila
- 2012(e)ko abuztua
- 2012(e)ko uztaila
- 2012(e)ko ekaina
- 2012(e)ko maiatza
- 2012(e)ko apirila
- 2012(e)ko martxoa
- 2012(e)ko otsaila
- 2012(e)ko urtarrila
- 2011(e)ko abendua
- 2011(e)ko azaroa
- 2011(e)ko urria
- 2011(e)ko iraila
- 2011(e)ko abuztua
- 2011(e)ko uztaila
- 2011(e)ko ekaina
- 2011(e)ko maiatza
- 2011(e)ko apirila
- 2011(e)ko martxoa
- 2011(e)ko otsaila
- 2011(e)ko urtarrila
- 2010(e)ko abendua
- 2010(e)ko azaroa
- 2010(e)ko urria
- 2010(e)ko iraila
- 2010(e)ko uztaila
- 2010(e)ko ekaina
- 2010(e)ko maiatza
- 2010(e)ko apirila
- 2010(e)ko martxoa
- 2010(e)ko otsaila
- 2010(e)ko urtarrila
- 2009(e)ko abendua
- 2009(e)ko azaroa
- 2009(e)ko urria
- 2009(e)ko iraila
- 2009(e)ko abuztua
- 2009(e)ko uztaila
- 2009(e)ko ekaina
- 2009(e)ko maiatza
- 2009(e)ko apirila
- 2009(e)ko martxoa
- 2009(e)ko otsaila
- 2009(e)ko urtarrila
- 2008(e)ko abendua
- 2008(e)ko azaroa
- 2008(e)ko urria
- 2008(e)ko iraila
- 2008(e)ko abuztua
- 2008(e)ko uztaila
- 2008(e)ko ekaina
- 2008(e)ko maiatza
- 2008(e)ko apirila
- 2008(e)ko martxoa
- 2008(e)ko otsaila
- 2008(e)ko urtarrila
- 2007(e)ko abendua
- 2007(e)ko azaroa
- 2007(e)ko urria
- 2007(e)ko iraila
- 2007(e)ko uztaila
- 2007(e)ko ekaina
- 2007(e)ko maiatza
- 2007(e)ko apirila
- 2007(e)ko martxoa
- 2007(e)ko otsaila
- 2007(e)ko urtarrila
- 2006(e)ko abendua
- 2006(e)ko azaroa
Hizkuntza ohiturak aldatzeko metodorik onena
2015-11-23 // Sailkatu gabea // 2 iruzkin
Parte hartzeari buruzko masterra egiten ari naiz. Gauza interesgarriak izan ditugu (aldeak alde, normala den moduan). Egunetako batean Tomas R. Villasante irakaslea izan genuen klasean. Metodologia parte-hartzaileen ikuspegi berriei buruz egin zuen berba, lau orduko klase magistralean.
Eta hark esandako esaldi bat apuntatu nuen koadernoan: “Subjektuen arteko harremanak aldatuz gero, subjektuak eurak aldatu egiten dira”. Orduan, hizkuntza ohituren alorrera egin zuen jauzi nire buruak.
Eta honela formulatu nuen berak esandakoa: “Beraz, hizkuntza ohiturak aldatzeko metodorik onena, orduan, subjektuen arteko harremanak aldatzea da, antza”.
Aeroponikoak (Sutondoko kontuak 3)
2015-11-19 // Sutondoko kontuak // Iruzkinik ez
Originala Hitzen Uberan webgunean (“Sutondoko kontuak” izeneko liburuko pasarte bat).
Hizkuntza ez da Balentziagaren museoko perlaz eginiko soineko bat, baizik eta egunero erabiltzen dugun kamiseta erosoa. Asisko Urmenetaren berbak dira hauek. Egunero erabilerarekin zikintzen dugun kamiseta erosoa, gehituko nuke nik. Egunero berria den kamiseta erosoa.
Sechu Sendek, ordea, berba aeroponikoei buruz ohartarazten gaitu. Berba horiek dira lurrari atxikita ez daudenak, uzta aeroponikoak legez. Lurrari lotuta ez daudenak. Komunitateari lotuta ez daudenak, gehituko nuke nik.
Hizkuntza da komunitate batek errealitatea ulertu eta eraldatzeko duen tresnarik garrantzitsuena. Munduari egiten dion ekarpenik garrantzitsuena. Izan ere, zer da ba hizkuntza menderik mende gugana heldu den metafora saldoa ez bada? Komunitatearen eta norberaren (eta akaso hori da berezien egiten duena) beharrizanetara egokitzen, moldatzen, eratzen, bihurritzen den tresna perfektua da hizkuntza.
Beraz, lurrari lotuta dagoen komunitatearen adierazpen gorena dugu hizkuntzaren kamiseta erosoa.
Hala ere, gu barik, hizkuntza ez da ezer. Pertsona barik hizkuntzek ez dute baliorik, ez dituzte euren metaforak berritzen, ez dute bizitasunik. Izan ere, gu geu gara hizkuntzak biziarazten ditugunok, edo hilarazten ditugunok.
Nolanahi ere, zenbat zentimetro gara estalagmita baten bizitzan? Zenbat segundo gara hizkuntza komunitate baten bizitzan? Hala ere, estalagmita egiteko ur tanta guztiak dira beharrezko, ezinbesteko, guzti-guztiak. Hizkuntza komunitate batean hiztunak berdin.
Katalizatzaileak
2015-11-18 // Sailkatu gabea // Iruzkin bat
Bizitzan badira momentuak hizkuntza bat erabiltzen hasteko. Gurea moduko kasuetan, gainera, batetik bestera aldatu den jende asko dago. Eta horiek guztiek jendartean nagusi den korronte baten kontra igeri egiten hastea erabaki egin dute.
Erabaki horrek arrazoi sendoak behar ditu (edo ez), erabaki horrek determinazio sendoa behar du (edo ez). Baina, zer izan da hori eragin duen katalizatzailea? Zeintzuk dira gehien errepikatzen diren katalizatzaileak? Zelan eragin katalizatzaile horiek jende gehiagorenagana iris daitezen?
Galdera horien erantzunetan asmatzen badugu, gure biziberritzearen etorkizuna marra finez idazten jarraitu dezakegu. Bestela, ez.
Euskal kultura kontserbadorea ote?
2015-11-16 // Sailkatu gabea // Iruzkinik ez
Beñat Sarasolak berriki egindako elkarrizketa batean, esaten zuen “euskal kultura fase kontserbadore nabarmenean dagoela”.
Azken Jakin aldizkarian (Jakin 209) Josu Larrinagak euskal musikari buruz honako hau esaten du:
“Euskal musikak borrokari oso loturik segituko du, (…) talde handi askok (…) kanta bikainak egingo dituzte presoen inguruan, hildakoen omenez, borroka segitu beharrari buruzkoak. Euren emaitzak onak izan dira, eta zintzoak, baina euren atzetik beste “txanpinioi” uzta erraldia agertu da, taldeak eta taldeak beti tematika estu eta itxi bati lotuak, sonoritate zehatz batean finkaturik (…), eszenan egoteko eta jarduteko erritual errepikakor eta lehorrean harrapaturik (…).
(…)Eta, horrela, badirudi jarrera borroka antzu horrek musikaren kreatibitatea agortu, idortu, ito egin duela”.
Eta galdera da: euskal kultura kontserbadorea ote da?
Operatiboa
2015-11-11 // Sailkatu gabea // Iruzkinik ez
Berriki ikasi dut politika publikoek hiru dimentsio dutela: sinbolikoa, substantiboa eta operatiboa. Ikus dezagun adibide batekin hobeto.
Udalerri batek onartzen badu euskararen ordenantza bat, dimentsio sinbolikoari dagokion lana egiten ari da. Ordenantza horrek, esate baterako, Aholku Batzorde bat aurreikusten badu eta sortzen bada, dimentsio substantiboan arituko ginateke. Azkenik, operatiboak Aholku Batzorde horren eskumenak, funtzionamendua, dinamika eta abar aztertzen ditu.
Beraz, itauna hauxe izan beharko litzateke: zelakoa da politika publikoen operatibitatea euskarari dagokionez? (ez daukat erantzunik, airera botatzen dudan galdera baino ez da)
Sutondoko kontuak (2)
2015-11-10 // Sutondoko kontuak // Iruzkinik ez
Hitzen Uberan webgunekoek elkarrizketa egin didate “Sutondoko kontuak” liburuari buruz.
Autoedizioaren bidetik plazaratu du Txerra Rodriguezek Sutondoko kontuak lan berria. Txatalez osatutako lana da, han-hemen bildutako “kontuez” osatua, soziolinguistikak eta haren dibulgazioak lotuak datoz guztiak. Egileak berak azaldu dizkigu lanaren nondik-norakoak. (Irudia osorik barruan).
Autoedizioaren bidea aukeratu du Txerra Rodriguezek Sutondoko kontuak argitaratzeko. Aurretik Sechu Senderen Made in Galiza liburuaren itzultzaile gisa ezagutu dugu Hitzen Uberanen.
Sutondoko kontuak azaroaren 23an aurkeztuko du estreinako aldiz, 19:00etan Bilboko Kafe Antzokian. Aingura hegodunak atalean liburuko BI TESTU irakurri ditzakezue.
Egileak berak eman dizkigu liburuari buruzko azalpenak:
Ipuinak eta soziolinguistika, liburu hau ulertzeko bi oinarri. Zer du fikzio-literaturatik, zer saiakeratik?
Fikziotik gutxi du liburuak, Saiakeratik du gehiago. Baina lehenengo momentutik ahalegina egin dut saiakera aspergarri eta astun horien tankerakoa ez izaten. Horregatik, kontu laburrak erabili ditut, gehienak orrialde batetik beherakoak. Arina egin nahi izan dut, ahalik eta zabalen egitea gura izan dut saiakera, ahalik eta jende gehiagorengana iristeko asmoarekin. Horrek ez du esan gura zorrotza ez denik, zorrotza bada izan.
Liburuak ere badu biluztetik nahikoa. Nire bizitza propiotik pasadizoak hartu ditut (lagunartekoak, familiakoak eta abar) eta gako soziolinguistiko batzuen arabera saiatu izan naiz aztertzen. Era berean, lapurreta asko duen liburua da. Nik ez dut ulertzen zientzia lapurren artea ez bada. Hau da, soziolinguistikan eta beste edozein adar zientifikoan aurrera egiteko modua da besteek esandakotik edatea, besteek esandakoa hartu, hobetu edo larrutzea eta hortik material berriak sortu. Eta, gutxi asko, hori irudikatzen saiatu izan naiz liburu honetan.
Hauxe duzu testu propioekin osatutako lehen lana. Itzulpengintzan murgilduta egon osteko urratsa da, edo lehenagotik izan duzu testu propioak idazteko joera?
Itzulpegintza izan zen lehenago, baina itzulpengintza literariora jo aurretik hasi nintzen testu propioak idazten. Garaigoikoa izeneko blogean (http://blogak.com/garaigoikoa) hasi nintzen orain dela 9 urte. Egia da, hasiera batean ikasitakoa ez galtzeko eta neure buruari egunean egoteko hasi nintzela. Baina denbora pasatu ahala, gustua hartu eta ehunka artikulu argitaratu dut ordutik. Eta, zentzu batean, bloga bera izan zen itzulpengintza literariora (eta itzulpengintzara, oro har) bultzatu ninduena.
Autoedizioaren bidea hartu duzu liburu hau plazaratzeko. Zergatik? Hasieratik izan duzu argi hori izango zela bidea?
Hasiera batean, liburuko testuak idatzi egin nituen Pamielak sustatutako Juan Zelaia saria buruan nuela. Azken bi urteotan ez da saririk izan eta haiekin harremanetan jarri nintzen argitaratzeko. Baiezkoa jaso arren, azkenean ez da gauzatu eta, orduan, testu horiei neure kabuz irtenbidea ematea erabaki nuen, inguruko batzuen desanimoak jaso ostean. Hala ere, nire ustez, gero eta aukera gehiago daude autoediziorako eta hurrengo libururik eginez gero, segur aski autoediziora joko nuke hasiera-hasieratik.
Salmenta puntuak eta aurkezpen egunak lotzen ari zara apurka. Nolako aurkezpenak izango dira?
Salmenta puntu batzuk zehaztuta ditut dagoeneko. Bilbon Anti liburu-dendan egongo dira liburuak, Derion Arinkan, Ondarroan Zurrumurrun, Algortan Hiruka eta Bizarra Lepoan-eko bulegoetan, Arrasaten Olgetan, Iruñean Katakrak eta Karrikirin, Maulen, Donapaleun eta Garazin ere izango da salgai. Durangoko azokan ere egongo naiz, autoedizioen mahaian. Eta beste herri batzuetan ere ari naiz, nahiz eta guztiz konfirmatuta ez izan.
Aurkezpenak ere prestatzen hasi naiz. Lehena izango da Bilboko Kafe Antzokian, azaroaren 23an, arratsaldeko 7etan eta Derion ere izango da abenduan. Durangoko azokako Areto Nagusian ere aurkeztuko dut liburua, abenduaren 6an, arratsaldeko 16:00tan. Maulen eta Donapaleun ere aurkezpenak egiteko asmoa dut.
Aurkezpenak zelakoak? Ba, saiatuko naiz leku bakoitzean ezberdin egiten. Guztietan irakurriko dut liburuko pasarteren bat edo beste, guztietan saiatuko naiz aurkezpenaz gain zerbait eskaintzen (Derion txakolina adibidez). Eta denbora badut, ikus-entzunezko zenbait ere eramango ditut aurkezpenetara.
Sechu Senderen lanak itzuli dituzu, tartean Made in Galiza. Nolabaiteko eragina izan duzu hura liburu hau idazterakoan?
Duda barik, Made in Galizak eragina izan du. Baina ez da inondik ere haren moldatze edo euskarara ekartze bat. Ez da fikzioa hura bezala. Beste zerbait da. Hura bezala, soziolinguistikaren dibulgazioarekin konpromisoa dute sutondoko kontu hauek, soziolinguistika egunerokora ekartzearekin eta edonori zabaltzearekin.
Izan ere, ez dut egin nahi izan soziolinguistika tratatu akademiko mardula, erreferentziaz josita eta nolabait nire nagusitasun intelektuala erakutsi nahian. Ez. Nik soziolinguistika gure errealitate hurbila eraldatzeko zientzia gisa baino ez dut ikusten eta, zentzu horretan, liburu honek bere xumean eraldatze bide horretan aurrerapauso txikia izan gura du.
Rocka eta euskara
2015-11-09 // Sailkatu gabea // Iruzkinik ez
Moskuko urrea liburua irakurtzen ari naiz. Irun aldean 1983-1993 urteen artean protagonista izan ziren askori elkarrizketa egiten die Juanma Sarasola egileak. Horien artean Karlos Osinaga “Txap”. Eta berak esan zituenak azpimarratu egin nituen irakurtzerakoan. Ea ba:
“Batzuk ez ginen euskaldunak, eta euskaldunberri bihurtu ginen, eta horretara iristeko erabat inportantea izan zen musikak emandako bultzada eta musikak irakatsitakoa. Ez dut uste kasu bakarra izango denik, eta niretzat hori beti izan da herriak eta euskarak rockari eskertu behar dioten gauza bat. Rocka kasu askotan izan baita tresnarik perfektoena euskara zabaldu eta ezagutarazteko”.
Eta nire buruan honako hau iltzatu da: gaur egun ere hala da?
Sutondoko kontuak (1)
2015-11-03 // Sutondoko kontuak // Iruzkinik ez
Nire lehen liburua da Sutondoko kontuak. Hauxe da liburuaren kontraportadarako idatzitako testua.
Txatalez osatutako liburua duzu hauxe, irakurle. Sutondoetan izaten diren elkarrizketen antzera, anabasa nagusi dela ematen du orri hauetan. Hala ere, dena hari ikusezin batek lotzen du: soziolinguistikak eta haren dibulgazioak. Izan ere, soziolinguistikaren erpinetatik edan, digeritu eta zuei botatakoak dira berba hauek guztiak.
Istorioak txirikordatzen dira liburuan, batzuetan umore beltzetik, beste batzuetan gordinetik. Josi eta jostatzen. Utopiatik errealitate gordinera, ametsetik ezintasunera maiz. Baina ilusioak eta kemenak blaitzen dituzte liburu honen istorioak.
Liburuan, gainera, ez dago disimulurik. Sutondoko lapikoetan zer dagoen argi erakutsi nahi izan du egileak, bere ikuspuntua argi utzi du, han eta hemen egin dituen lapurretetan, baita berak esandakoetan ere.
Sutondora batu eta supazterrera arrimatu, su berriak pizten eta su zaharrak mantentzen. Garenaren eta izan nahi dugunaren arteko amildegian zorrotz. Berbatik berbara saltoka adarrik adar, baina euskaltasun berriaren enborrari lotuta.
Aipu batzuk
2015-11-02 // Aipuak // Iruzkinik ez
Eta bakoitzak atera ditzala bere ondorioak:
Bere burua satelizatua, mediatizatua eta beste giza komunitate baten ikusmiratik ulertua izan den giza komunitatea bere perspektiba propio jakinetik ikusten denean autozentratua dagoela esan dezakegu.
Bernat Joan i Mari
Funtsean, gizataldeetako kideen arteko harreman gozoen eremuan sortu zen hizkuntza eta horri atxikirik darraio egun, milioika urte geroago.
Pello Jauregi
“Hiztun natiboa” eta “ama hizkuntza” dira, beraz, errealitate soziolinguistikoaren irudi estatikoa indartzen duten kontzeptuak.
Bernadette O`Rourke eta Fernando Ramallo
Hizkuntza bat ikasteko eta garatzeko eraikinaren oinarria nahi izatea da, interesa edukitzea, motibatuta egotea. Horrelakorik ez badago, ezin daiteke eraikuntza jaso
Olga Esteve
Bizi-kalitatearen baitan, ongizatea eta ingurune osasuntsuan bizitzea ulertzen diren bezala, gizakion jatorrizko hizkuntzan bizitzea, bizi kalitate kontzeptuaren baitan ulertu beharko litzateke
Itsaso Olaizola
Palatan
2015-10-29 // Sailkatu gabea // Iruzkin bat
Zutzako, bihotzez, aita.
Txikitan hondartzara askotan joaten nintzen gurasoekin. Aitari ez zaio gehiegi gustatzen, baina niri bai eta askotan joaten ginen. Aita eta biok uretara sartzen ginen (ama ez dut sekula ikusi itsasoan) eta, horren ostean, palatan aritzen ginen biok ala biok.
Baina … nik ez nuen ulertzen jolasaren funtsa. Nik palatan aita irabazi gura nuen (xakean edo beste edozein gauzatan bezala) eta ez nuen ulertzen hondartzan palatan aritzeko elkarlana behar-beharrezkoa dela. Biok jarri behar dugu gugandik apur bat, bestela ez dago modurik palekin hondartzan gozatzeko.
Beranduago ikasi nuen jolasaren funtsa, denborapasaren funtsa, elkarlana ardatz. Gure hizkuntza biziberritzeko ere elkarlana funtsezkoa dugu (Iñaki Arrutik esan zuen elkarlana normalizazioa dela). Ditugun ezberdintasunak momentu batez ahaztu, eta batzen gaituenari oratu. Izan ere, elkarlanean aritzea erantzukizuna artikulatzea da, hau da, gure komunitatearen geroa komunitate horren partaide garenon eskuetan dago. Beraz, elkar ulertzera kondenaturik gaude. Palatan eraginkor aritzera behartuta gaude.