Outing

2015-07-08  //  Jakin  //  Iruzkinik ez

Lehen aldiz jakin.eus-en argitaratua.

Euskahaldun leloa erabili du Korrikak, ingelesezko empowerment kontzeptua nolabait gurera ekarrita. Euskaraz, aldiz, lau aditz erabili izan dira empowerment kontzeptua azaltzeko: konturatu, jabetu, ahaldundu eta boteretu. Nire ustez, gradualak dira lau horiek. Lehendabizi konturatu egin behar gara zerbait ondo ez dabilela. Ondoren, jabetu behar gara egoera hori menpeko egoera dela. Hori egin ostean, ahaldundu egin behar dugu geure burua. Eta, azkenik, prozesu indibidual askotxo batzen direnean, boteretze kolektibora heldu ahal izateko modua izango genuke.

Baina hirugarren aditzean jarri gura dut arreta. Ahalduntzean, alegia. Outing egitea eskatzen duen prozesua da ahalduntzea. Gure erosotasun gunetik atera (armairutik atera) eta deseroso egon gaitezkeen egoeretara salto egin. Beste modu batera esanda (eta Lorea Agirrek barka biezat lapurreta beste behin), plazan sartu, bazterretik erdigunera egin.

Prozesu hori psikologikoa da, jakina, baina hori baino askoz gehiago ere bada. Soziala da, kolektiboa da, politikoa da. Izan ere, ahalduntzeak geure buruari euskara plana egitea eskatzen du ezinbestean. Zer gaitasun dut eta zeintzuk beharko nituzke? Zer eremutan praktikatzen dut eta zeintzuetan gustatuko litzaidake erabiltzea? Zer emozio, bizipen dut eta zeintzuk izatea gustatuko litzaidake?

Barrukoa ematen du, pertsonala, norberarena. Dimentsio sakonagoa eta potoloagoa du auziak, ostera. Gaitasun, praktika eta emozio horiek hobetzea gure esku dago hein batean. Hala ere, kontxo, hizkuntza partekatzea da batez ere. Eta sentitzen dut, baina geure buruarekin ditugun elkarrizketak kenduta, beste guztiek gutxienez beste pertsona bat eskatzen dute, nahitaez.

Eta, horregatik, ezinbestean ahalduntze prozesuak aliatuak eskatzen ditu, lagunak eskatzen ditu, babestuko gaituztenak eskatzen ditu. Izan ere, prozesua soziala ere bada, talde mailakoa, jendartea eraldatu nahi den momentutik bertatik.

Eta ahalduntzea ere zentzu batean trebatzea da, ikastea da. Soziolinguistika domestikoan trebatzea, hain zuzen ere (gure kasuan behinik behin). Egunerokoan agertzen zaizkigun mila arazotxo soziolinguistikoentzat aterabideak bilatu nahi ditu soziolinguistika domestikoak. Eta horretan herren gabiltza oro har, salbuespenak salbuespen.

Baina kontuz. Denok beharko genuke oinarrizko formazio soziolinguistikoa (domestikoa nahi bada). Hala ere, ez zara meteorologoa izan behar haizearen norabidea zein den jakiteko (harako hark esaten zuen bezala). Eta, horretan ere, eredu izan daiteke feminismoa eta haren eraginez sortu diren Jabekuntza edo Ahalduntze eskolak. Eguneroko kontuei buruz trebatu eta entrenatzeko, aritu eta jakiteko.

Ikus dezagun ba, esate baterako, Tolosako Jabetze Eskolak bere buruari emandako definizioa (beste hainbat daude denon eskura Interneten bilaketa arina eginez gero):

Beraz, erronka botako dut talaia honetatik: noiz irekiko du euskalgintzak lehen ahalduntze/jabetze eskola? Non? Nortzuk (euskara elkarteek, udaletako euskara zerbitzuek, elkarlanean)? Zer edukirekin? Dibulgazioa eta formazioa nork sustatuko du? Nork egingo du zabalkundea? Uste dut horrelakoekin esperimentatzen hasteko sasoi aproposa izan daitekeela honako hau.

Ekina

2015-07-06  //  Jakin  //  Iruzkinik ez

Originala jakin.eus-en argitaratua.

Batzuek euskara (euskaldunok!) gaur egun arte historian iraun izana berba horrekin azaltzen dute. Ez dakit hala den, datuak falta zaizkit horretarako (baina litekeena da horrek ere zerikusia izatea). Baina argi daukat azken urteotako garapena, hein handi batean, berba horrekin definitu daitekeela.

Eta berba hori ekina da, behintzat Txorierri aldean duen esangurari lotzen bagatzaizkio. Ekina izateak hauxe esan gura du: tematia izatea, jarraitzea, ez etsitzea, behin eta berriz egin eta saiatzea. Baina, kontuz, adjektiboa da, pertsonak (eta animaliak) kalifikatzeko erabiltzen dena.

Manifestu itxurako testua irakurri zuen Lorea Agirrek azken Korrikaren amaieran. Euskahaldun lelopean, herri honen zoramen kolektiborik handienak, paregabeenak irribarrea marraztu du gure mapatxoan beste behin, kolorez bete ditu bazterrok. Poza eta harrotasuna jariatzen baitira furgonetaren ihes-hoditik eta korrikalarien poroetatik. Eta lekukoaren barruan XXI. mendean euskaltasuna bizitzeko manifestu irudimentsua. Eta manifestu horretako berba gakoetako bat ekin izan da (egia da aditz moduan erabili duela Lorea Agirrek).

Albistea izan da, halaber, Gaizka Garitano derioztar entrenatzailea. Almeriako prentsa aretoan izan zuen jarrera ausartak hautsak harrotu ditu han eta hemen. Ez da ohikoa euskaldun batek bere hizkuntza duintasunez defendatzea publiko aurrean, antza. Hala ere, askok sare sozialetan gogorarazi dugu Almeria ere bertan dagoela (#Almeriabertandago traolarekin, hain zuzen ere).

Nafarroa Beherean ere hango euskaldun kontzientziadunek erakutsi digute Almeria ere mugaren beste aldean badela. Hango euskara elkarteek elkarlanean eratu dituzte lehenbizikoz Ipar Euskal Herriko barnealdean egin diren TELP tailerrak. Geure burua ahalduntzeko momentuz asmatu ditugun modurik eraginkorrenak dira tailer horiek, nire iritziz.

Egunerokoan euskara gehiago erabili nahi dugunontzat dira aproposak Katalunia aldean sortutako TELP izeneko tailer horiek (Emunek gurera egokitu eta ematen ditu). Atelier horietan egunerokoan erosoago eta tenteago ibiltzeko trikimailuak eta baliabideak eskaintzen dira, hainbat egoeratan sufritzen dugun deserosotasuna murriztu, hizkuntza jokabide asertiboak zer diren eta nola egin ikasteaz bat. Euskaraz eroso noiznahi eta nonahi sentitzeko tresnak, alegia.

Aipatutako hiru adibide horietan (Korrika, Garitano eta Baxenabarreko euskaldunak) ekina da berba gakoa. Askoz erosoago litzateke erdaren autobietan arin batean ibiltzea. Baina bide artezak ez dira beti izaten egokienak, ezta?

Emakume elkarteak eta euskara elkarteak

2015-06-24  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Gure genealogia feministak liburua irakurtzen ari naiz. Euskal feminismoaren historia errepasatzen ari naiz astiro-astiro. Orrien artean gurean izan diren talde/elkarte feministen berri ematen da. Eta horrek arreta piztu dit.

Izan ere, talde/elkarte horietako gehienek (guztiek ez esatearren) kale eta aldarrikapen dinamikaz gain, barne dinamika ere landu izan dute. Eta barne dinamika hori batez ere formaziora bideratua izan da. Emakumeen artean berba egiten hasi eta euren egoerak ulertzeko eta aldatzeko gakoak antzeman dituzte han eta hemen.

Ni ez naiz ibili emakume elkarte/taldeetan. Euskara elkarteetan, ordea, bai. Eta horrelakoetan ez dut nik antzeman euskaldun gisa ditugun arazoei buruz berba egitea, ez dut antzeman gure arazo propioei kasu egiten zaienik, ez dut antzeman gure egoera digeritu eta aldatzeko barne gogoetarik. Eta, akaso, hori ere ikasi behar diogu feminismoari.

Kale dinamikak, aldarrikapen dinamikak, eraikitze dinamikak bai, baina euskaldunok dugun egoerari buruzko gogoetak egitea ere bai.

Tribuaren berbak 3

2015-06-22  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Hirugarren denboraldia egin du Tribuaren Berbak telebista saioak. Aurreko biekin alderatuta, oraingo honetan saioek ordubeteko iraupena izan dute. Horrek, nire ustez, gaiak sakonago eta xeheago aztertzeko aukera eman du.

Betiko legez, lan ederra egin dute telebistatik kanpora ere, eta horren truke, erabili ahal (behar?) ditugu edukiak nahi dugunetan (eskoletan, enpresetan, euskaltegietan eta abarretan). Soziolinguistikaren dibulgazio purua dira horiek guztiak. Orain atsedena hartuko dute eta gaiak pedagogikoki landu. Bejondeizuela!

– Parisen euskaraz

– Korrika badator

– 60etako emigrazioa gaur

– Pirineoetako euskara

– On egin dagiola euskarari

– Goierri: muin eta motore

– Euskara dela eta, emakumeek zer diote?

– XXI. mendean, hamaika tribu, hamaika euskara

– Mugarik ez da euskararentzat

– Eskolan erabilera sustatuz

– Nerbioitik Ibaizabelera

– Euskara osasungintzan

– Ezinbesteko ekintzailetza

– Ondorioz …

Gureaz blaik 100

2015-06-18  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Info7 irratian euskaldunak aktibatzeko irratsaioaren izena da Gureaz blai. 100 saio egin ditu hiru urteetan zehar. Denetariko edukiak landu dituzte Nekane Zinkunegik eta Ainhoa Lasak. Beti dibulgazioa jomuga, fresko eta umoretsu.

Saio gogoangarriak egin dituzte hiru urte hauetan. Merezi du astia hartu eta horietan berriro ere murgiltzea (edo lehendabiziko aldiz muturra sartzea). Soziolinguistika domestikoaren bidean urrats txikiak bezain sendoak. Saio guztiak entzuteko …

Paula Kasares dixit

2015-06-17  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Lau artikulu argitara eman ditu Paula Kasaresek bere do(k)tore-tesitik azpimarratu eta kopiatu ostean. Honako hauek dira artikuluak:

Euskaldun hazi Nafarroan (1)

Euskaldun hazi Nafarroan (2)

Euskaldun hazi Nafarroan (3)

Euskaldun hazi Nafarroan (4)

Euskaraz eroso aritzeko entrenatzen

2015-06-15  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Originala Argia aldizkarian argitaratu egin zen.

Helmuga: Lutxi borda, Donazaharre (Nafarroa Beherea). Bidaiariak: Nafarroa Behereko eskualde guztietako 36 euskaldun (kontzientziatu). Bidaiaren helburua: egunerokoan gure hizkuntzarekin erosoago eta gaituago ibiltzea, beste hitz batean esanda, ahaldunduago aritzea. Gidariak: Emuneko aholkulari diren Larraitz Madinabeitia eta Ainhoa Lasa. Bidaiaren izena: Telp tailerrak.  

Egunerokoan euskara gehiago erabiltzeko eta euskaraz ari direnean erosoago sentitzeko bideak landu zituzten Lutxi bordan elkartu ziren baxenabartarrek.

Azken Korrikatik euskalgintzan bolo-bolo ibili dira ahaldundu, jabetu eta boteretu kontzeptuak. Izatetik egitera eta egitetik izaterako bidean. Baina aspaldi hasi ziren batzuk bide horretan. Eta horren lagin Ipar Euskal Herrian gure haragitan bizi izan dugun ahalduntze ariketa praktiko bezain kolektiboa.

Donazaharreko Lutxi borda zen topaleku. Hara bertaratu ziren 36 lagun. Amikuze, Aldude, Irisarri eta Oztibarreko euskara elkarteek –Zabalik, Adur, Har´eman eta Laminosine, hurrenez hurren– elkarrekin antolatu zuten lehen ekimenerako zen hitzordua: Ipar Euskal Herriko barnealdean garatu diren lehen Telp atelierrak.

Saio bietan probatu, jolas eta irri egin genuen. Hizkuntza-asertibitatearen bidean lehen urratsak ematen ikasi eta bi saioen artean lehen pausoak eman. Esate baterako, bi saioen artean parte-hartzaileetako batek bere senarrarekin hizkuntza ohiturak aldatzeko bidea hasi zuen. 0tik 100era tarteko bide asko daudela erakutsi zigun horrela.

Beste hainbat partaide ere hasi ziren saiotik saiora probak egiten. Adibidez, haietako bat oporretan lagun batekin joan zen. Lagun horrek euskara ulertzen du, baina hitz egiteko ahalkea du. Opor horietan, biek aldez aurretik hala erabakita, telplariak euskaraz egin zuen beti –besteak berariaz eskatu ezean– eta bere lagunak frantsesez. Hasieran, kostatu zitzaien ohitzea, baina egunek aurrera egin ahala, gero eta erosoago eta gero eta finago aritu ziren.

Hori bai, handik egun batzuetara, jai egun baten karietara, askoz gehiago kostatu zitzaion berari euskarari eustea. Izan ere, ahalduntzea luzea da, inoiz amaitzen ez den prozesua da eta entrenamendua eskatzen du. Batzuetan helburuak lortuko ditugu eta beste batzuetan askoz zailagoa izango da.

Hemen eta han, han eta hemen berbak asko erabili genituen bi saiootan. Lehenengo saioan ziurrenik gehiago bigarrenean baino. Izan ere, ezberdintasunak dauden arren, funtsean bizipen antzekoak ditugu ezarritako mugaren alde bietan. Lehen kolpean iruditzen zaiguna baino hurbilago daude gure bizipen, sentimendu eta emozioak.

Etengabe hautatu beharra

Parte-hartzaileetako batek kasurako, bere lankideekin hasi zuen (eusk)ahalduntze prozesua. Haietako batzuekin euskaraz aritzen da buruz burukoetan, baina talde osoan frantsesez. Gauzak aldatzen hasi da, ordea: bazkalorduan euskaldunekin euskaraz egiten hasi da eta besteekin edo guztiekin frantsesez. Hasieran uste zuen txarto hartuko zutela, baina inork ez du ezer esan, inork ez du aurpegi arrarorik jarri, inork ez du gaizki hartu.

Beste alde batetik, euskaldunon hizkuntza ibilbideak gero eta bihurriagoak dira: ez dira linealak, ez dira etenik gabekoak. Hiztunok bizialdian zehar hizkuntzak ahaztu, galdu, berrikasi edo berreskuratu egiten ditugu, gero eta gehiago.

Arrunt zaila izan da ibilbide lineala duenik aurkitzea parte-hartzaileen artean. Askok etxean ikasi eta karrikan edo eskolan edo bietan erdi-ahaztu eta geroago berreskuratu. Beste batzuek, ordea, etxean jaso ez eta euskaltegian ikasi, espazioak irabazi eta batzuetan zerbait galdu. Beste batzuk kanpotik etorri eta bere egin. Denetarik. Gero eta gehiago. Gero eta bihurriago.

Horrek, zuzen, hautura eramaten gaitu. Ia euskaldun guztiok noizbait deliberoa hartu behar izan dugu, azken finean, guk baino ezin dugulako erabaki zer egin, elebakarrek ezin dute. Kasu batzuetan identitateagatik, beste batzuetan esan eta egiten dugunaren arteko koherentziagatik, beste batzuetan giroak edo estetikak bultzaturik. Denetariko arrazoiak. Baina beti deliberoa, beti hautua.

Bestela, inertziaren itsasoak badakigu nora eramaten gaituen ia oharkabean: erdaretara. Alde bietan kasu honetan ere. Guraria behar da, uneak eta guneak bilatu behar dira, lagunak eta aliatuak aurkitu behar dira.  

Adibidez, Telp tailerren bigarren saioa amaitu orduko, parte-hartzaileetako batzuk Garazira joan ziren ostatu batera. Hasiera batean, ostatu euskaldun baterako plana zuten, baina iritziz aldatu, eta denak batera ostatu ez-euskaldunera jo zuten, Telpetan ikasitakoak praktikan jartzera. Kolektiboki. Elkarri lagunduz.

Elebitasun sistematikoaren tranpak ere agerian geratu dira. Alde bietan, euskara beharrezko egitea inportantea da, funtsezkoa, ezinbestekoa, aurrera egin nahi badugu. Euskarak funtzio propioak eta esklusiboak izango dituen espazioak, uneak eta guneak sortzea eta elikatzea beharrezkoa dugu alde bietan.

Bestela, elebitasun sistematikoak ez du sekula lortuko erdaldunei ikusaraztea zerbait ari direla galtzen. Ez du sekula lortuko gureak baino indartsuago eta sendoago diren komunitateen aurrean gure burua tente izatea.

Esate baterako, telplarietako bat hautetsia da. Herriko Etxean ez dute itzulpen sistemarik, eta orduan berak bere burua itzuli behar du egiten dituen jendaurreko berbaldietan. Orain arte batzuetan euskaraz egiten zuen, baina ez zen eroso aritzen, urduri jartzen zen. Telp saioen ondoren, ostera, irribarrea ahoan eta alai egin ditu euskarazko adierazpenak eta gero poliki-poliki eta laburtuz frantsesezko itzulpena. Dotore eta tente.

Izan ere, Telp tailerretan geure buruari euskara plana egitea galdegiten zaigu. Praktikak helburu dituen euskara plana beti ere. Non erabil dezaket orain baino gehiago? Nola erabil dezaket hizkuntza orain baino erosoago?

Lotsak eta plazerak, denak batera

Alde bietan beldurra, frustrazioa eta lotsa sentitzen ditugu, plazera, gozamena eta harrotasuna ere sentitzen dugun arren. Bi sentimendu mota horien arteko dantzan aritzen da euskaldun kontzientea.

Parte-hartzaileetako batek, adibidez, aipatzen zuen berarekin jende askok euskaraz egiten zuela, baina horiek eurek bera ez bazegoen frantsesez aritzen zirela lasai arraio. Horren aurrean, berak beti sentitu izan du ezinegona. Saioen ostean, aipatzen zuen orain gauzak beste begi batzuekin ikusten dituela. Bere burua lagunarte hori euskalduntzeko eragiletzat hartzen hasi dela, hain zuzen ere.

Baina, tira, ibilaldi hau hasi baino ez da egin. Prozesu luzea da ahalduntzea eta tailerra abiapuntua baino ez da. Hala ere, azken ariketan ikusi genuen modura, pertsona batek jarrera aldatzen badu, bere ingurua ere aldatzen du neurri batean.

Zergatik? Zergatik?

2015-06-10  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Galdera batzuk nahi ditut airera bota, erantzunik ez dutelako (edo baldin badute erantzungo ez didalako inork) …

Zergatik nagusitan euskaraz bizitzeko hautua hartu duen gurean jende askok? Zergatik egin dio uko erdaren inertziaren indarrari pertsona horrek? Zer bizipen, ideia, sentimendu, gustu eta abar dauden erabaki/hautu horien atzean? Edo beste berba batzuekin esanda: zergatik hiztun asko atera da bere erosotasun esparrutik? Zerk bultzatuta? Zeren bila? Zer aurkitu du?

Euskaldun hazi Nafarroan (4)

2015-06-08  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Paula Kasaresen doktore tesitik ateratako aipuen laugarren eta azken artikulua:

Euskaldun hazi Nafarroan (1)

Euskaldun hazi Nafarroan (2)

Euskaldun hazi Nafarroan (3)

Euskal hiztunen tipologia mailakatzea oso zail gertatzen den continuum batean agertzen da eta, subjektu batzuk, beren burua euskal edo erdal hiztuntzat aitortzeko ez ezik euskaldun berri edo zahartzat sailkatzeko ere ezbaian egoten dira.

Orobat, euskararen gizarte ahultasunak euskal hiztunen gaitasunari eragiten dio eta anitzi euskarari eustea zail gertatzen zaie. Iruñean euskara atxikitzeko hiztunen nahikatasuna ezinbestekoa da.

Hiztunaren eta hizkuntzaren arteko harremana ez da inondik ere naturala, ez berezkoa, ez jatorriari zuzenean dariona ere. Hizkuntza kultura baliabidea da, hiztunak eskuratu eta beretzen ahal duena.

Euskararen historia hurbilean arakatzeak hiztunen gogo-nahiak ezagutza hutsak baino gehiago egin duela iradokitzen du.

Euskaldun hazi Nafarroan (3)

2015-06-02  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Paula Kasaresen doktore tesiko aipuen hirugarren artikulua. Lehenengo biak hemen:

Euskaldun hazi Nafarroan (1)

Euskaldun hazi Nafarroan (2)

Hizkuntzaz jabetzeko eta hiztun bilakatzeko prozesua ezin da ingurune soziolinguistikotik bereizi.

Hizkuntzan ongi moldatzea euskaraz bizi izateko aldez aurreko baldintzatzat baino gehiago euskaraz bizi izatearen ondoriotako agertzen da.

Behin gurasoaren eta umearen arteko harremana hizkuntza batean ezarriz gero, harremanak haurrarendako hizkuntza horretan du benetakotasuna eta mintzaira aldatzearen aurka ager daiteke.

Haurrek hizkuntzaren gizarte egoerarekin bereziki eraginberak dirudite. Mintzaira batek familiatik at, inguruneko gizarte harremanetan, zenbat eta indar handiagoa izan, orduan eta eragingarritasun handiagoz jokatzen dute haurrek hizkuntza nagusia etxera eraman eta familiaren elkarrekintzetan sartzeko.