Mapak (mugarria, kontzeptuak irauli)

2015-05-08  //  Jakin  //  Iruzkinik ez

Jakin.eus-en lehendabiziko aldiz argitaratua.

Bilboko Uribarri auzoan orain dela gutxi ibili dira hango taberna, denda, gune eta abarrak mapa batera ekartzen, mapatzen, alegia. Guk ere aspalditik erabiltzen ditugu betaurreko soziolinguistikoak geografiari begiratzeko. Aspalditik ikusten ditugu mapak hizkuntza gaitasun edota erabilera adierazten duten koloreekin. Aspalditik.

Orain dela gutxi, Nafarroako mapa soziolinguistikoa aurkeztu dute. Uemak ere udalerri euskaldunen gaineko azterketa sozioekonomikoa eta soziolinguistikoa kaleratu du. Eta han eta hemen ziur naiz bestelako datu makrokuantitatiboak plazaratu direla azken aste eta hilabeteotan. Euskal makrosoziolinguistikaren makina elikatzeko beste datu mordo bat (eta, bide batez, iritzi eta analisi mordoa paperezko eta sareko komunikabideetan).

Mapa soziolinguistiko eta inkesta soziolinguistiko batzuk baditugu dagoeneko. Bakoitzetik bost, hain zuzen ere. 1986tik hona makina bat datu makro ditugu txukun-txukun jasoak eta alderaketak egiteko moduan. Ikerketa eta mapa horien fidagarritasuna zalantzan jarri barik (eta jar daitezke, baina hori agian beste batean), beti etorri zait galdera bat burura honakoak plazaratzen direnean: niri zer axola dit Derion euskaldunak %29 edo %33 izateak inkesta horien arabera? Egunerokoan zertarako balio didate datu horiek? Errealitateari antzemateko gako gehiago jasoko dut horrela?

Datu makrosoziolinguistiko (eta kuantitatibo) horiek guztiek joerak marrazten edo zirriborratzen dituzte, baina aldatzeko palanka gutxi ematen dizkigutelakoan nago. Izan ere, diagnostikotik harago joan ahal izateko, bestelako gauza batzuei egin behar diegu kasu, nik uste. Betaurrekoak bai, baina baita mikroskopioa ere.

Interpretazio egokia(k) egiteko, datu makrokuantitatibo horiek hurbilpen mikrokualitatiboetatik erauzitako informazioarekin osatu beharko genituzke. Eta, horrela, Derioko euskaldunen ezagutza datuak bere horretan beste esangura bat izan ahalko luke eta jendartean aldaketak egiteko gakoak eman. Miren Artetxek ere aldarrikatu du makrotik mikrora egin behar dugula bidea Topaguneak 2015ean antolatutako Topaldian. Makrotik mikrora.

Datu makro asko ditugu, baina mikroak ere izan baditugu. Hiznet graduondokoaren ikerlanen gordailua benetako harribitxia eta altxorra da. Urtetik urtera ikerketa-corpus oso esanguratsua jarri dute Hiznetekoek denon eskura. Euskal soziolinguistikaren poliedroa osatzeko ezinbesteko piezak. Ia 150 ikerketa. Mila prismatatik gure errealitatearen azterketa betaurreko soziolinguistikoekin.

Baina ikerketa eta azterketa horiek, makroak ez bezala, ez dute komunikabideen arretarik jasotzen, ez dute iritzi-emaileen erretorika elikatzen, ez dute Interneteko trollen sumina merezi. Eta, agian, ikerketa kualitatibo horietako batzuek soziolinguistika aplikatuan gabiltzanon ikusmina eta jakin-mina bultzatzen dute. Edo agian ez.

Mugarria

Hizneteko ikerketa horien guztien izenburuak irakurtzen dituen batek zailtasun latzak izango lituzke soziolinguistika zer izan daitekeen definitzeko. Izan ere, zer ote da soziolinguistika?

Iratiko oihana soiltzeko beste paper erabil daiteke soziolinguistika zer den zedarritzeko. Haren mugak tolesak dira erabat, eta ez dago jakingaiaren barrunbeak zehatz finkatuko dituen teoria orokor eta onarturik. Eta, gainera, ematen du bolada batean behintzat ez dela egongo. Eta, agian, horrek egiten du erakargarri(ago) kontzeptu mugaezin hori.

Diziplinarteko diziplina da, ertz, zoko eta bazter askotakoa eta askotarikoa. Soziologiatik, jendarte psikologiatik, zuzenbidetik, antropologiatik, komunikaziotik, politikatik, enpresagintzatik eta abarretik edaten du, mila erpineko aurpegia izan arte. Baina ez gaitezen eztabaida sasi-akademikoetan gal, mesedez, antzua baita horren gainean garesti dugun denbora xahutzea.

Orain arte gurean diziplina horren ingurumarian ikuspegi soziologikoa izan da nagusi. Hor ditugu Jose Maria Sanchez Carrion, Xabier Erize, Jose Luis Alvarez Enparantza, Iñaki Martinez de Luna, Mikel Zalbide eta abarrek egindako ikerketak eta interbentziorako ekarpen baliotsuak. Soziolinguistikaren aniztasunetik beti ere, baina soziologiara lerratuak nolabait.

Azken urteotan, ordea, gero eta gehiago dira antropologiara nola edo hala lerratzen ari diren ikerketak. Jone Miren Hernandez edo Miren Artetxeren lanak, kasurako. Baina, gaurkoan, Paula Kasaresek egindako doktore tesia hartu nahi dut hizpide: Euskaldun hazi Nafarroan. Euskararen belaunez belauneko jarraipena eta hizkuntza sozializazioa familia euskaldunetan.

(Ez al da deigarria gizonezkoek, oro har, gehiago jotzea soziologiara eta emakumezkoek, oro har, antropologiara? Antropologia eta soziologia ikasten ari direnen artean horrelako banaketarik al dago? Akaso antropologia feministak gurean eragin handiagoa du soziologia feministak baino? Eta, hala bada, zergatik?)

Nire ustez, Paula Kasaresek euskal (eta hizkuntza gutxituen) soziolinguistikaren soropilean mugarri bat ezarri du. Orain arte ia oharkabean erabiltzen genituen kontzeptu asko zalantzan jarri, irauli eta haien geroko erabilgarritasuna kolokan jarri du. Begiratu ditzagun horiek banaka-banaka eta txiri-txiri.

Kontzeptuak irauli

Hizkuntzaren jarraipena eta ordezkapena (edo Paulak tesian lantzean behin erabiltzen dituen iraupena eta iraungipena) zeren baitan dago? Orain arte, asko egin da berba determinismoaz (determinismoa aipatu barik, jakina). Ba, haren ustez, iraupenaren oinarrian hiztunon hautu-erabakiak baino ez daude. Iraupena (eta, beraz, ordezkapena) hizkuntza hautaketa kolektiboaren epe luzeko emaitza besterik ez da.

Hori dela eta, haren ustez transmisio kontzeptuak ez digu balio gaur eta hemen. Izan ere, ezin da esplikatu euskararen iraupena eta iraungipena goitik beherako harremanen bidez bakarrik. Horregatik, transmisioa baino sozializazioaren inguruan ondu du bere ikerketa.

Eta zer da sozializazioa? «Haurrari edo heldu hasiberriari komunitate jakin baten gizarte bizitzan eraginkortasunez eta egoki parte hartzeko beharrezkoak diren ezagutzak, joerak eta jarduerak eskuratzea ahalbidetzen dion prozesua da». Beraz, sozializazioa ez da haurtzarora mugatzen. Ez da jendarteak ezarri eta bakoitzak pasiboki jasotzen duena. Norberaren nahiak eta ekimenak ere zerikusia dute.

Horrez gain, sozializazioan haurren rola ez da pasiboa (transmisioaren ikerketa eta interbentzio askotan bezala). Aktiboa da eta gurasoen sozializatzaile ere izan daitezke. Ahaztu barik adinkideen arteko elkarreraginek duten garrantzia.

Azkenik, sozializazioa ez da etxera edo familiara mugatzen. Eskolak, adin berekoen taldeek, hedabideek, hurbileko komunitateak, herri giroak eta abarrek zerikusia dute sozializazioan eta euskararen iraupenean.

Ikerketak beste kontzeptu asko jarri ditu amildegiaren ertzean. Adibidez, euskaldun eta erdaldunen arteko dikotomia. Gero eta zailagoa da gurean hiztunen tipologiak bereiztea:continuum bat da hizkuntzari lotutako gaitasuna. Era berean, euskaldun berri eta euskaldun zaharren arteko dikotomiak ere ezbaian jarri ditu. Izan ere, hiztunok bizialdian zehar hizkuntzak ahaztu, galdu, berrikasi edo berreskuratu egiten ditugu, gero eta gehiago.

Horrez gain, Paularen iritziz hiztun bilakatzeko prozesua ezin da ingurune soziolinguistikotik bereizi. Paulak frogatu du Iruñean euskara atxikitzeko hiztunen guraria ezinbestekoa dela. Hau da, euskara ikasi arren (etxean edota eskolan), hiztunak ez baditu bilatzen erabilerarako guneak, atxikitzeko zailtasun handiak izango ditu delako hiztun horrek.

Ama-hizkuntza edo lehen-hizkuntza kontzeptuak ere ezbaian jartzen ditu Paulak. Baina, kasu honetan, bere hitzekin adieraziko ditut kontzeptu horri berak ikusten dizkion eragozpenak:

Beraz,

Beste alde batetik, Pello Jauregik behin baino gehiagotan ikertu du hizkuntza bat hautatzeko talde naturalek duten eragina. Paula Kasaresek ere leku beretik jo du. Izan ere, bere ikerketan, gaztaroan euskara (berr)eskuratzeari ekindako gehienek adinkideen laguntza azpimarratzen dute. Euskaraz aritzen hasteko bultzatzaileak haurrideak, adiskideak, kirol taldekideak, bikotekidea… izan dira.

Eta Pello Jauregiren ikerketen harira, bereziki gomendatzeko modukoak dira hizkuntza ohiturak aldatzeari buruz egindakoak (zenbaki hau argitaratu orduko Aldahitz ikerketa-interbentzioaren inguruko liburua kalean egongo da). Ondorio guztiak ez ditugu oraingoan aipatuko. Luze joko luke. Baina horien artean bat bai: hizkuntza gaitasun mugatua ez da hizkuntza erabiltzeko oztopo.

Paula Kasaresek ere ondorio bera plazaratu du bere tesian. Bere berbetan esanda, «hizkuntzan ondo moldatzea euskaraz bizi izateko aldez aurreko baldintzatzat baino gehiago euskaraz bizi izatearen ondoriotako agertzen da».

Amaitzeko, ikerketaren elementu deigarri bati egin nahi diot leku. Paula Kasaresen arabera, haurrek hizkuntzaren jendarte egoerarekin bereziki eraginberak dirudite. Hau da, hizkuntza batek familiatik kanpo, inguruneko jendarte harremanetan «zenbat eta indar handiagoa izan, orduan eta eragingarritasun handiagoz jokatzen dute haurrek hizkuntza nagusia etxera eraman eta familiaren elkarrekintzetan sartzeko».

Beste hainbat gauza aipatuko nuke tesi horren inguruan. Baina ez dago lekurik. Hala ere, iruditzen zait hurrengo urteotan tesi horrek ondutakoei eta azaleratutakoei kasu handia egin beharko diegula, gure etorkizunarekin eta orainarekin kezkatuta gaudenok behinik behin.

Aiputegia (iii)

2015-05-06  //  Aipuak  //  Iruzkinik ez

Bernat Joan i Mari:

Bere burua satelizatua, mediatizatua eta beste giza komunitate baten ikusmiratik ulertua izan den giza komunitatea bere perspektiba propio jakinetik ikusten denean autozentratua dagoela esan dezakegu.

Pello Jauregi:

Funtsean, gizataldeetako kideen arteko harreman gozoen eremuan sortu zen hizkuntza eta horri atxikirik darraio egun, milioika urte geroago.

Maisha MC:

Berritzaileak izan behar gara, etengabe mutatu behar dugu euskararen alde borrokatzen dugunok. 2015. urtean euskarak zera behar du: musika elektronikoa, rapa, bideoklipak, diseinua, kaleko artea, marketina, konfetia, Interneta…

Ralph Fasold:

Soziolinguistika bakarrik existitzen da diziplina bezala jendeak hautuak egiten dituelako hizkuntzen erabileran.

Gaizka Garitano:

¿Pasa algo?

Haurrak banatu ala ez: bai, baina …

2015-05-04  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Galdera egin nuen blogean aurrekoan #Kzjaia3-ren barruan eta hainbat erantzun jaso nituen. Eta handik gutxira Iñaki Eizmendi gizarte hezitzaileak egindako testua irakurri nuen Hik Hasi aldizkarian. Eskatu egin diot eta blogera ekarri dut. Eskerrik asko Iñaki!

Ikastetxeetan ama-hizkuntza edo etxeko hizkuntza kontuan hartu behar al da taldekatzeak egiterako garaian? Etxeko hizkuntza euskara dutenak elkarrekin jartzea komeni da edo geletan banatzea hobea da?

IKASTETXEAREN IKUSPEGIA. BAI. BAINA. Ez naiz didaktikan aditua eta badakit eredu ezberdinak daudela gai honen inguruan. Ziur bietan ere, gauzak ondo egiten badira, emaitzak onak izan daitezkeela. Baina iritzia eskatu didatenez, hauxe proposamen bat:

Etxetik euskara jasotzen duten haurrak talde berean jartzea aukera ona izan daiteke testuinguru ez euskaldunetan eta mistoetan. Hau da, familien gehiengo nabarmen bat ez bada euskalduna, hobe banaketa egitea eta etxetik euskara jasotzen dutenak elkarrekin jartzea. Baina ez besterik gabe.

Eskolak hizkuntza-gaitasunari dagokionez helburu batzuk ditu. Azken helburua berdina izango da eskolako ikasle guztientzat, baina abiapuntua eta bilakaera ezberdinak izan daitezke.

Taldekatzean banatu egiten baditugu eta programazioa ondo lantzen badugu, hizkuntza-gaitasuna aldetik gune indartsu bat dugu eta horiek besteei laguntzeko bide ere izan daitezke. Aldiz, nahastuta ari badira, minorizatua dagoen hizkuntza dutenak gela barruan ere minoria izatean, zailagoa izan daiteke beraien “babesa” edo laguntza lortzea.

Baina helburua ez da taldeka banatuta mantentzea. 5-6 urte dituztenetik aurrera irizpidea aldatu egin beharko genuke, eta, are gehiago, txikiak direnetik taldeen arteko nahasketak egiten hasi behar genuke. Hau da:

Abiapuntuko taldeen arteko nahasketak egin beharko lirateke txikiak direnetik. Batzuek besteengan eragitea nahi badugu, arlo batzuetan nahastu egin behar genituzke.Ez baditugu nahasten eskola moduan arazo bat sortzen dugu: bi mailatako ikasleak ditugu. Etxeko hizkuntza euskara dutenen taldekoak eta besteak. Aldiz, hainbat arlotan behin eta berriz nahasten baditugu, eta egoera horietan irakasleek beraien jarduna ondo antolatzen badute eta eraginkorrak badira, hori izango da bidea elkar laguntzeko. Noski, ondo planifikatu behar da hau guztia. Nolabait ere: gune babestu eta gune nahastuekin jokatzea. Behin eta berriz. Eta nahasketa horietan gauzak ondo egitea. Horrela bada, hasierako taldekatze hori onuragarria izan daiteke guztientzat, eta ez soilik etxeko hizkuntza euskara dutenentzat.

Bestalde, etxeko hizkuntza kontuan hartzea abiapuntu bat izan daiteke, baina ez helburua. Behin guztiek gutxieneko gaitasun batzuk garatu dituztenean, ez genuke begiratu behar zein den etxeko hizkuntza, baizik zein diren ikasleen gaitasun komunikatiboak. Eta agian etxeko hizkuntza euskara ez duten batzuk etxeko hizkuntza euskara duten batzuek baino maila hobea lortu dutela ikusiko dugu. Zer egin kasu horietan? Taldekatzeak egiterakoan gaitasunak kontuan hartu eta ez etxeko hizkuntza. Gaitasun hoberena dutenen garapenean jarraitu beharko dugu eta horien laguntza behar dugu besteen garapenean eragiteko. Hau da: 2-3 urterekin etxeko hizkuntza kontuan hartzea egokia da, baina 5-6 urtetik aurrera gaitasun komunikatiboak hartu beharko genituzke irizpide moduan.

GURASOEN IKUSPEGIA. BAI. BAINA. Gurasook taldekatze modu hau nahi izateak lotura du gaitasun komunikatiboekin, baina bereziki hizkuntza-ohiturekin. Seme-alabek euskaraz egitea nahi dugu lagunartean, eta etxetik euskara jasotzen dutenak talde ezberdinetan nahasten badituzte, gaztelaniarako joera gelditu ezina dela iruditzen zaigu. Beraz, eskolarentzat taldekatzeak ekar dezakeena edo gurasook nahi duguna, lotuta daude baina ez dira gauza berberak. Ikastetxe askoren kasuan euskararen erabilera sustatzea oinarrizko helburuetakoa da, eta hor bat egiten dugu: baina irakasleen ikuspegitik ikasle guztien gaitasun komunikatiboak garatzea egongo da erdigunean eta gurasoontzat seme-alaben hizkuntza-ohiturak.

Seme-alaben hizkuntza-ohiturak axola baldin bazaizkigu, oinarri on bat eskaintzeko ahalegina egin behar dugu gurasook. Euskararekiko aktiboak izan behar dugu. Eskolari bere lana ondo bete dezan eskatuko diogu, baina eskolaren norabide berean aritzea eta ahal dela elkarlanean aritzea lortu behar dugu.

Are gehiago, guraso bakoitzak bere aldetik egin dezake bide hori, edo gurasoak antolatu ere egin gaitezke. Bide honetan oso esperientzia interesgarriak garatzen ari testuinguru ezberdinetako hainbat herri eta ikastetxeetan. Hau da: seme-alaben hizkuntza-ohiturak axola zaizkigunok antolatu gaitezen eta eragin dezakegun.

Hauxe da buruan izan behar duguna: seme-alabak sozializazio prozesu batean daude eta horren barruan hizkuntza-sozializazio bat ere ematen da. Euskara non eta norekin erabili ikasten dute, helduen jokabideetatik ikasten dute asko, hizkuntzen arteko ierarkia barneratzen dute, hizkuntzei balio ezberdina ematen ere ikasten dute…Hau da, gure seme-alabek euskara askorekin eta egoera askotan, eta gainera eroso eta arro sentituz erabiltzea nahi baldin badugu, hizkuntza-sozializazio prozesu horretan modu aktibo batean eragiten saiatu behar genuke. Labur azaltzeko: guk ezin ditugu erabaki seme-alaben hizkuntza-ohiturak baina oinarri on bat jar dezakegu.

Arlo hauek zaintzea oinarri on bat eskaintzeko modu egokia da:

1-     Erreferenteak: euskarazko bizipen asko eta indartsuak behar dituzte. Gaur egun aukera asko ditugu baina seme-alabek ez dituzte beti behar bezain eskura.

2-     Bizipenak: euskara bizipen asko eta positiboekin lotu behar dute. Zenbat eta gehiago, hobe.

3-     Euskara aberatsa: etxetik euskara aberatsa eskaini behar diegu. Hizkuntzarekin jolastu behar dugu eta gaitasun komunikatiboak garatzen lagundu. Zenbat eta euskara aberatsagoa, orduan eta abiapuntu hobea lagunartean eta beste hainbat harremanetan euskara erabiltzeko.

4-     Eredu egokiak: hizkuntza-ohiturei dagokionez eredu egokiak ikusi behar dituzte helduen aldetik. Beraiek euskara asko erabiltzea eta euskararekiko aktiboak izatea nahi dugu (gaztelaniarako joera hartu duen lagunarte batean ere beraiek euskara mantentzeko ahalegina egitea, adibidez), eta horri begira gurasoon aldetik ere horrelako ereduak ikusi behar dituzte.

5-     Mezu egokiak eta jarrerak: euskara balio indartsu eta erakargarriekin lotu behar dute. Euskara ere indartsua da, beharrezkoa, etorkizunekoa, berritzailea, erakargarria… Batzuetan asko kostatzen zaigu horrelako mezuak helaraztea baina garrantzitsuak dira. Eta horretaz gain, zer egin lagunartean gaztelaniara jotzen badute? Euskaraz egiteko eskatu? Nola eskatu? Nola landu euskararekiko jarrerak? Atal honetan ere askotan galduta ibiltzen gara, baina seme-alabei behar bezala laguntzeko bide garrantzitsua da.

6-     Arnasguneak: euskara erabili edo beste hizkuntza bat erabili aukeratu behar ez duten egoerak dira arnasguneak. Ikasgela arnasgune bat izatea nahi dugunez eskatzen diogu eskolari etxeko hizkuntza kontuan hartzea. Baina arnasgune gehiago sortu edo bilatu ditzakegu.

Ikusten duzuenez, gurasook eskolei lana ondo egiteko eskatzeaz gain zeregin handia daukagu seme-alabei laguntzera begira. Prest gaude horretan aritzeko? Norbera bere kabuz? Eta antolatuta aritzeko?

10 janari denda

2015-04-29  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Orain dela urte batzuetatik, telpatze sistematikoa darabilt ezagutzen ez ditudan dendetan. Hori dela eta, Bilboko Alde Zaharreko 10 janari denda euskaldun ekarri nahi ditut hona. Egunon.info webgunean beste hainbeste daude. Eta orain Garitano herrikidearen jarrera goraipatu behar denez, ba horixe, joan zuok ere euskaraz lasai arraio hauengana (oholtzatik jaitsi barik):

1. Urdaitegi: Askao kalean dago denda. Urdaitegi txikia da, baina gutiziaz bete-betea (gazta, urdaiazpikoa eta abar). Errotulu guztiak euskaraz gutxienez badaude, dendarien artean euskaraz ari dira. Benetako oasia Bilbon.

2. Ortueta urdaitegia: Erriberako merkatuan dugu bigarren urdaitegia. Hemen ere jateko gutiziak dituzte: saltxitxoiak, txorizoak eta abar.

3. Labeko okindegia: Harategi zahar kalean dugu okindegi hau. Errotulu guztiak bi hizkuntzatan, dendariek lehen berba euskaraz egiten dute eta ogi ekologikoa egiten ei dute.

4. Geuria merkatua: metrotik gertu dugu beste denda hau, Askaon. Euskal produktuz beteak ditu apalak, Mahala markakoak asko. Errotuluak eta produktu gehienen etiketak bi hizkuntzatan eta dendariak euskaraz lasai arraio aritzen direnak.

5. Kresala denda: produktu ekologikoak saltzen ditu Jardines kalean dagoen denda honek. Kontsumo arduratsuaren ikur da Bilbon eta bertako dendarien Lea-Artibaiko euskararen soinuarekin gozatu dezakezu.

6. La catedral de la cerveza: errotulu gehienak gaztelaniaz dituzte, baina ez larritu. Dendaria euskaraz aritzen da tirriki-tarraka eta garagardoak aukeratzen benetako aholku miresgarriak emango dizkizu.

7. Txorierri denda: Artekale kalean dago denda. Izenak ez ninduen hasiera batean erakartzen, baina tira, produktuak gutiziak dira, benetan (garesti samarrak akaso). Eta hango dendarietako batek euskaraz aritzen da barra-barra.

8. Goxue: Harategi Zahar kalean ireki berri dute denda txiki eta txukun hau. Prestatutako janaria saltzen dute, betiko platerak, baina ikaragarri gozoak (saltsak probatu beharrekoak dira). Eta errotuluak bi hizkuntzatan, eta dendariak euskaldunak.

9. Gazta denda: Jardines kalera berriro ere. Gaztak erosteko denda mundiala da (Urdaitegin ere mundialak daude). Errotuluak bi hizkuntzatan eta dendaria euskara ikasten ari, baina benetan eskertzen duena baten bat harengana euskaraz zuzentzea.

10. Erriberako bendejerak: azkenak aipatu arren, akaso lehenak aipatu beharko nituzke. Gabriel Aresti antza haiengana joaten zen euskaraz berba egitera, Txorierri aldeko bendeja saltzen zutenengana. Han dituzu zapatuero, Erriberan, lehen baino duinago, eta lanbide zahar baten azken arrasto moduan. Aupa zuek! Aupa Juanita!

Hizkuntza ibilbideak

2015-04-27  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Gaur egun euskaldunon hizkuntza ibilbideak gero eta bihurriagoak dira, gero eta korapilatsuagoak. Etenak eta lotzeak agertzen dira bizitzan, berriro hartzeak eta berriro uzteak. Gero eta gehiago. Euskaldun eta erdaldun kategoria zurrunek gero eta gutxiago balio digutelakoan nago. Euskararen gaitasunak continuum bat dira eta bizitza osoan zehar aldatu, moldatu eta eraldatu daitezke.

Beraz, hizkuntza ibilbide hauek modu bisual batean irudikatzeko zailtasunak daude, kolpe bakar batean irudikatzeko zailtasunak daude. Baina … Paula Kasaresek lortu du. Argazki bitan erakutsi nahi izan dut:

Hizkuntza antropologia emakumeen esku?

2015-04-23  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Euskal soziolinguistikan orain arte ikuspegi soziologikoa izan da nagusi, ikuspegi psikologikoa ere landu da (burura datorkit Joxpi Irastortzaren doktore tesia, adibidez). Eta, azken aldion, ikuspegi antropologikoa ere lantzen hasi da gurean (hizkuntza antropologiaren alorretik).

Baina gauza bitxi bat gertatzen ari da (edo sumatzen ari naiz). Ikuspegi soziologikoan gaur eta hemen gizonezkoak dira nagusi: Txillardegi eta Txepetx, baina baita Xabier Erize, Iñaki Martinez de Luna, Mikel Zalbide, … Ikuspegi antropologikoan, ordea, emakumezkoak: Jone Miren Hernandez (esate baterako, hau), Paula Kasares (eta bere tesi gomendagarria), Miren Artetxe edo Maite Quintanilla Bat aldizkariaren 92-93 zenbakietan, …  

Zergatik ote? 

Bizkaiera Batua

2015-04-20  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Estandarizatutako edozein hizkuntza (hizkera?) asmatua da berez. Beste kontu bat da erabileraren poderioz “naturalizatu” den ala ez. Baina, berez, “laborategiko” hizkerak izan dira noizbait estandar guztiak.

Gurean ere hala da. Euskara batua asmatu eta oraindik eraikitzen ari gara hala nola. Mugak muga eta zailtasunak zailtasun, batua ia inork ez du zalantzan jartzen.

Bizkai aldean ahozko hizkeretatik batuara aldea dago (baina ez amildegia batzuek sinetsarazi nahi diguten bezala). Hori dela eta, batzuek “dakigunetik ez dakigunera” leloa bere eginez, tarteko helmuga jarri dute: Bizkaiera Batua izenekoa (ez nahastu, ez da batuan ari garela berba egin, osterantzean, domeka eta tankerakoak erabiltzea, beste zerbait baizik).

Komunikabideetan erabiltzen da (Bizkaia irratia edo Bizkaie agerkaria, toki komunikabideetan, …), literaturan ere (Labayrukoen liburuak adibidez), irakatsi egiten da (helduei eta zenbait ikastolatan, Begoñazpi kasurako), erakunde batzuek erabiltzen dute (Mungia edo Galdakaoko udalak adibidez), erlijio kultuan ere erabiltzen da, hiztegiak daude eta abar.

Baina … benetan merezi du? Dakigunetik ez dakigunera egin behar badugu bidaia, zergatik Derion erabiltzen den “deure” forma “dabe” dela ikasi behar dugu “dute” formara heltzeko? Hori da erdibidea?

Eta gure hizkeren artean dauden ezberdintasunak kontuan hartuta, zergatik ez pasa Derioko berbakeratik Txorierri batuara, handik bizkaiera batuara azkenean euskara batuara heltzeko?

Eta, azkenik, zertan nabil ni honetaz berbaz? Lagun batek behin esan zuen moduan, hauen gainean eztabaidatzen jardutea etxea bonbardatzen ari direnean hormen koloreaz eztabaidatzea bezalakoa da. Alfer-lana, alegia.

Lainomendi

2015-04-16  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Arnasgune funtzionalak inoiz aipatu ditut blogean, baita bide batezko euskalgintza ere. Inoiz inork adibideak eskatu dizkit. Ez da konstruktu teorikoa eta, beraz, adibideak badira. Eta gaur bat hona dakart: Lainomendi.

Orain dela 25 urte jaio zen Derion Lainomendi dantza taldea. Hasieran euskara elkarte izateko bokazioarekin, baina ez zuen helburua lortu. Hala ere, agian garrantzitsuagoak diren zereginak bete ditu.

Izan ere, dantzak euskaraz irakasteaz gain (orain dela 25 urte Derion!), era horizontalean (adinkideen artean) euskara praktikatzeko gune bilakatu da. Eta hazi horretatik jaio dira Derion azken urteotan euskaraz aritzen diren koadrillak.

Eta hazi horretatik, hein handi batean, Tximintx euskara elkartea ere jaio zen (eta Lainomendik elikatu du elkartea).

25 urte egin dituzte eta hori ospatzeko hilero ospakizun bat egingo dute 2015ean. Baina potoloena orain, apirilean. Zorionak Lainomendi! Urte askotarako!

Euskal filologia ikasketak

2015-04-13  //  Sailkatu gabea  //  3 iruzkin

Zer ikastera joaten dira 18 urteko gazterik euskaltzaleenak? Ba, ez dago jakiterik, baina ez dut uste Euskal filologia ikastera doazela esatea erantzun egokitik urrun dagoen, ez dut uste asko erratuko naizenik. Hor daukagula harrobia, hain zuzen ere.

Eta zer ikasten dute han? Beharrezkoak diren kontuak jakina, literatura klasikoa, hiztegiak, gramatika kontuak eta abar. Soziolinguistika arloan esango genukeen modura, corpus plangintzari lotutakoak.

Baina … nire zalantza hau da: ikasle horiek hizkuntzaren (hiztunon!) etorkizunarekin kezkatuta eman zuten izena? Eta baiezkoa bada, zer ikasten dute antropologiaz, soziologiaz, hizkuntzen jendarte dimentsioaz? Uste dut inoiz eztabaida horri oratuko beharko diogula komunitate modura …

KZjaia3

2015-04-08  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Aurreko bietan bezala, hirugarren Kazetaritza Zientifikoaren jaian hartu dut parte. Eskerrak eman nahi dizkiot Koldo Garciari (@koldotxu) hain prestu eta hain gogotsu ibiltzeagatik anfitroiarena egiten. Animoak txo!

Honako artikulu hauekin egin dut dantza jaian (laburpenak Koldotxurenak):

1. Chloroflexi, askotarikoak eta beraien artean ezberdinak diren bakterioak “Plangintzen balorazio soziolinguistikoa (i)“ ekarpenarentzat. Txerra Rodriguezek (@garaigoikoa) enpresetako euskara planei buruz ari zaigu. Plangintza mota ezberdinak azaltzen dizkigu eta euskara enpresa munduan nola txertatu daitekeen galdetzen du.

2. Nitrospirae, nahiko ezezagunak diren bakterioak “Plangintzen balorazio soziolinguistikoa (ii)” ekarpenarentzat. Txerra Rodriguezek (@garaigoikoa) aurreko ekarpenaren jarraipena egiten digu. Ebaluazio soziolinguistikoaren dimentsio makrosozialan sakontzen du hainbat alderdi azalduz: enpresetan euskaraz aritzera behartuta ez egotea, badirudiela gizarteak ez diola hainbesteko garrantzirik ematen, diru-laguntzak eta enpresen errekonozimendua.

3. Amoebozoa, protozo ameboide talde nagusia “Plangintzen balorazio soziolinguistikoa (iii)” ekarpenarentzat. Txerra Rodriguezek (@garaigoikoa) enpresetan euskararen lekua aztertzen jarraitzen du. Sortako kapitulu honetan gizartearen dimentsio mikrosoziala du hizpide. Barneratzen dituen hiru egoera azaltzen dizkigu: solaskideen ageriko gaitasuna, lankide zein bezeroei begira identifikazioa erreztuz; harremanen trinkotasuna, harreman-sareen garrantzia; eta hauta egiteko ahalmena, ordezkarien hizkuntza trebeziaz. Azkenik liderren formakuntza ekartzen digu.

4. Percolozoa, kolorerik ez duten eta transformatu daitezkeen protistak “Plangintzen balorazio soziolinguistikoa (eta IV)” ekarpenarentzat. Txerra Rodriguezek (@garaigoikoa) bere ekarpen sortaren azken atala dakarkigu. Honetan norbanakoen mailan kokatzen diren gaiak azaltzen dizkigu: gaitasun erlatiboa, beste erakunde baten eskuetan gelditzen dena; motibazioa, ezezagun handi hori; eta komunikazioa. Azkenik lan arloan euskara-normalizazio planei buruz gogoeta egiten digu.

5. Ascomycota, onddo-talde ugariena eta bereizgarria den egitura dutena “Hizkuntza komunitatea” ekarpenarentzat. Txerra Rodriguezek (@garaigoikoa) hizkuntza komunitatea definitzeko dauden zailtasunak azaltzen dizkigu, Maddi Juaristiren Prezi aurkezpen eta guzti. Gaia hainbat jakintza-arlotan landu bada ere komunitatearen definizioa zaila da, oinarriak zeintzuk diren ebaztea zaila baita. Ondorioz hizketa komunitatea eta praktika komunitatea kontzeptuak sortu dira.

6. Bryozoa, lofoforo deitutako berezko egitura duten 1000 bat espezie urtar “Normalizazioa” ekarpenarentzat. Txerra Rodriguezek (@garaigoikoa) Normalizazio kontzeptuari buruzko hausnarketa dakarkigu. Nork eta noiz hedatu zuen aurkeztu ostean eta hitzaren arrakasta azaldu ostean, gaur egun balio ote duen galdetzen du. Hizkuntza aniztasunak hizkuntza-nazio kontzeptua kolokan jarri duela deritzo eta, normalizazio hitza oraindik erabiltzen bada ere berak erabiltzeari utzi diola.

7. Gastrotricha, urtarrak diren zizare itxurako animalia mikroskopikoak, 700 bat espezie, “Galdera” ekarpenarentzat. Txerra Rodriguezek (@garaigoikoa) hausnarketarako ekarpena egin digu. Lagun batek galdera potoloa bota dio eta erantzun argirik ez zuenez hor eta han erantzun bila ibili da. Baina ezer argirik ez duenez aurkitu gure iritzia eskatu digu. Zeri buruz? Horretarako irakurri beharko duzu!

8. Phoronida, lofoforoa erabilita jaten duten animalia itsastarrak, 10 espezie inguru, “Nola txertatu genero-ikuspegia hizkuntza-politikan? (1)” ekarpenarentzat. Txerra Rodriguezek (@garaigoikoa) genero-ikuspegia hizkuntza-politikan txertatzeari buruzko G. Oruesagasti, J. Arakistain eta A. Otaegik idatzitako artikulua laburtu digu. 5 puntu nabarmentzen dizkigu eta bakoitzari buruzko gogoeta: euskalduntze-prozesuetan emakumeen presentzia handitu bada ere ez da ezagutza-datuetan islatzen; hizkuntzaren transmisio amatiarra; emakumeen bidezko transmisioa; sozializazio-prozesuak hizkuntzaren erabileran duen eragina; eta nerabeen harremanen eragina hizkuntzaren erabileran.

9. (+)ssRNA birusak harizpi bakarreko RNAz osatutako birusak eta DNA aurrera kopiatzen dutenak, katarroaren birusa adibidez, “Nola txertatu genero-ikuspegia hizkuntza-politikan? (2)” ekarpenarentzat. Txerra Rodriguezek (@garaigoikoa) genero ikuspegia eta hizkuntza politika uztartzen jarraitzen du. Oraingoan, Goizargi Oruesagasti, Joana Arakistain eta Aizpea Otaegiren lanetik beste bost ondorio laburtzen dizkigu: gelaz kanpoko jardueretan nola eragin; emakumeek bete ohi dituzten lanen aitortza, euskaldunagoak baitira; emakume euskaldunen ahalduntzen handiagoa; euskalgintzan emakumea protagonista ere izan behar du; eta feminismo eta euskalgintzaren arteko elkarlana.

10. Limousin, Frantziar jatorriko haragirako arraza “Ama hizkuntza” ekarpenarentzat. Txerra Rodriguezek (@garaigoikoa) Ama hizkuntza kontzeptuari buruz dituen dudak ekartzen dizkigu, Paula Kasaresen tesiko hitzak hartuta. Eta horretatik abiatuta gogoetarako galderak uzten dizkigu.