Euskaldun izatea hautu bat da

2015-04-06  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Aurreko igandean elkarrizketatu ninduten Berria egunkarian, Korrikaren harira.

Hona hemen elkarrizketa:

Aiputegia (ii)

2015-03-25  //  Aipuak  //  Iruzkinik ez

Lorea Agirre:

Gaur egun euskaldun izatea ez da berezkotasunez ematen, eraikuntza kontziente bat da, aukera kontziente bat, besteak beste eten zulo eta errebueltaz jositako ginkana baten antza duelako euskaraz bizitzeak.

Lionel Joly:

Euskararen erabileraren giltza arrazoian baino, emozioen eta sentipenetan legoke.

Maite Quintanilla:

Euskararen erabileran pausoak emateko bi bide ditugula uste dut (elkarren alboan egin daitezkeenak). Bata, gazte ororen kontzientziak euskararen alde aktibatzea eta bestea, poliki-poliki erreferente eta bizipenen bitartez euskara hegemoniko bilakatzea gunez gune.

Eduardo Apodaka:

Hizkuntza-praktika aldatzea ez da soilik kode bat aldatzea, jokaera aldatzea eta horrekin batera kasu askotan “pertsonaren disposizioak” aldatzea.

Josu Amezaga:

Noraino har dezakegu absolututzat lurralde fisikoari lotutako zonalde euskaldunen eta zonalde erdaldunen arteko bereizketa?

Ama hizkuntza

2015-03-23  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Otsailean izaten da ama-hizkuntzaren nazioarteko eguna. Niri betidanik belarrian min egin dit honako termino honek. Ander Bolibarrek, ordea, dokumentu bat helarazi zidan twitter bidez egunean bertan. Amets Arzallusena da, azken Korrikan (18an) irakurritakoa: Ama hizkuntza.

Hala ere, ez nau asetzen, ez nau betetzen. Eta, gainera, Paula Kasaresek bere doktore tesian honakoak esaten ditu ama-hizkuntzari buruz:

“Hiztunaren eta hizkuntzaren arteko harremana sortzez ezarririk ez badago, hiztunak mintzairarekin duen lotura egunerokoan eratzen eta berreratzen ahal badu eta bere mintzaira gaitasuna, atxikimendua, ideiak eta hautuak bizitza aurrera joan ahala motibazio, harreman sare, gizarte aukera nahiz bertze aldagairen baten aldaketarekin batera alda badaitezke, orduan ama hizkuntza kontzeptuak, euskal soziolinguistikaren harroinetako bat izan denak, zertarako balio digu?”.

Beraz, “Ama edo lehen hizkuntza izateak ez dakar per ser mintzaira hori hiztunaren bizitzan nagusia izatea, ez ohikoena edo usuena, ez eta maiteena edo nahiena ere edo hiztunak seme-alabekin solasteko haututako lukeena izatea. Ama hizkuntza ez da kontzeptu zehatza, ez eta eragingarria ere hiztunen bilakabidea aztertzeko”.

Metafora da ama hizkuntza, baina nire ustez gaur egun balio ez diguna. Eta balio ez badigu, zertarako erabili? Zergatik ez erabili besteren bat?

Erabilera arauak aldatzen ari dira

2015-03-20  //  Jakin  //  Iruzkinik ez

Originala jakin.eus-en.

Hizkuntza hiztunok egunero aldatu, sortu, katramilatu, traskildu, manipulatu, limurtu, zimurtu, eraldatu, murtxikatu, zukutu, marruskatu, estutu, zabaldu eta biziarazi egiten dugu. Hizkuntza metafora saldo bat baino ez da, mendetatik datozenak batzuk eta gaur egun sortutakoak beste batzuk. Hiztunok mendez mende erabili, modan jarri, deserabili, asmatu, batu eta artefakturik ederrena eta miresgarriena sortzen ari gara: hizkuntza. Lagun hizkuntzalari batek behin esan zidan moduan, hizkuntzalaritza zientzia puruz mozorrotu arren, soziala da edo ez da.

Hiztunon bultzada barik hizkuntza ez da ezer, hiztunon berritasunik gabe hizkuntza ez da aurrera joaten. Eta berritasunak sortzen dira noiznahi, nonahi. Hizkuntza, interakziorik gabe, berben segida fosildua baino ez da, hizkien batuketa ordenatu eta perfektua akaso, baina zentzurik gabekoa erabat.

Hiztunon eskuz datoz aldaketak hizkuntzetara, esan dudan legez. Eta horren erakusgarri Bat aldizkariaren 91. zenbakian Josu Ozaitak plazaratu duen artikulua. Ikuspuntu antropologiko batetik aztertu du hitanoaren erabilera Tolosaldeko gazteen artean. Eta ondorio esanguratsuak eta interesgarriak zirriborratu ditu.

Hitanoaren erabilera aldatzen ari da Tolosaldean gazteen artean. Hori ondorioztatu du Ozaitak. Izan ere, hitanoa gero eta gehiago erabiltzen da berdintasunezko arau baten modura. Hitanoa darabilten gazteek ez dituzte usadiozko arauak betetzen praktikan. Horren harira, noka desagertzen ari da eta hikatzaile berriek tokaz egiten dute parean dutena neska izan arren (neska-neska edo mutil-neska elkarrizketetan). Eztabaidatzekoa da, hala ere, horrek benetako parekidetasun eredua dakarren ala ez, baina horri ez diot oratu nahi oraingoan.

Beste berrikuntza bat egiten zait niri adierazgarriagoa. Tolosaldeko herri txikietan hitanoaren belaunez belauneko sozializazioak indarra izan du eta du. Herri handiagoetan, ostera, salbuespenak salbuespen, ez (Tolosa, Ibarra eta Villabona aipatzen ditu egileak). Baina herri horietako gazte batzuek hitanoa erabiltzeko urratsa egin dute, etxean jaso ez arren (eskolan irakasten den hitanoaz ere luze egiten dute berba gazteek ikerketan, baina horren inguruko argibideak nahi dituenak jo dezala artikulu originalera).

Berritasuna dakar horrek. Etxean ikasi ez, eskolan ia-ia ikasi ez, eta kalean eta arian-arian ikasi dute (gehienek gaitasun mugatua dutela aitortu arren). Hala ere, interesgarria da gazte horiek zergatik egin duten hitanoaren aldeko hautua. Irakur ditzagun horietako gazte baten berbak:

Informaltasun bila jo du gazte horrek hitanora (eta egileak iradokitzen du besteek ere arrazoi horregatik jo dutela). Bizkaiko zonalde batzuetan (Txorierrin, Bilbon edo Uribe Kostan bat baino gehiago ezagutzen dut nik), etxetik erdaldun izan diren batzuek euskalkia ikasi eta egunerokoan normal antzean erabiltzen dute, aldeak alde (nik dakidala inork ez du neurtu zenbat diren, zer esparrutan erabiltzen duten eta zergatik jo duten horretara).

Neurtu eta ikertu ez arren, nik uste dut gehienek Aitzol horrek (izena asmatua da) barruntatzen zuen informaltasun ukitu horren bila jo dutela euskalkira. Txisparen bila, gatz eta piperraren bila, indar konnotatiboaren bila, hurbiltasunaren bila. Hitanora edo euskalkira.

Baina, mesedez eta arren: itsutu barik. Euskalkiak (bizirik dagoen tokian, beti ere) bere espazioak ditu, estandarrak bereak dituen modu berean. Biak ditugu makulu, biak beharrezko, biak etorkizun. Euskara batu kaletarraren esperimentu erraldoian probetekin olgetan jardun behar dugu, elementuak nahastuz, berritasunak zabalduz, saiakerak eginez eta hanka sartuz. Orain eta gero.

Nola txertatu genero-ikuspegia hizkuntza-politikan? (2)

2015-03-16  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Bat 92-93 zenbakian Goizargi Oruesagasti, Joana Arakistain eta Aizpea Otaegi aritu dira honen inguruan. Ondorioak laburtu ditut nik. Lehen ondorioak hemen.

6. Gelaz kanpoko jardueretan ere hizkuntza eta generoa lotuta doaz.

Eragiteko garaian bi helburu izan ahal ditugu: euskaldunenak izan daitezkeen aisialdi-jardueren feminizazioari aurre egin eta mutilak erakartzeko estrategiak lantzea edo kirola bezalako eremuak euskalduntzeko estrategiak indartzea.

7. Lan-munduan emakumeek bete ohi dituzten lanbideetan euskararen eskaera eta erabilera altuagoa da.

Euskara eta berdintasuna sustatzeari begira, emakumeek profesional onak izateko egiten duten ahalegina aitortzea baliagarria izan daiteke.

8. Emakume euskalduna izateak boteretze handiagoa eskatzen du euskararen periferian.

Euskal hiztunen jabetze, ahalduntze eta boteretze prozesuak sustatzeko ekimenak behar ditugu, genero-ikuspegia kontuan hartuko dutenak eta hizkuntzaren auzia zein generoarena botere-harremanen dinamikan ondo kokatzen lagunduko digutenak.

9. Euskalgintza ez da salbuespena.

Euskararen inguruan lanean dabiltzan emakumeak ikusaraztea justiziazkoa da, baina baita lidergo mota berriak eraikitzeko aukera eman ere.

10. Feminismoaren eta euskalgintzaren artean sinergiak eraiki daitezke.

Bidea elkarrekin egin behar badugu, elkar ezagutu behar ditugu helburuak, interesak, oztopoak, mugak, … Eta estrategiak partekatu bat non egiten duten aztertuz eta landuz.

Welcome to the periferia!

2015-03-12  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Artikulu zeharo interesgarria egin du Manex Agirrek azken Jakin aldizkarian. Arabako euskalgintza izan du hizpide, euskalgintza periferikoa eta bazterrekoa, antza. Baina gero eta argiago daukat periferiatik etorriko dela etortzekotan berrikuntza.

Kapital publikotik hiztun komunitaterantz jarri dio Manexek azpi-izenburu artikuluari. Euskalgintzaren erradiografia egin du eta etorkizunerako gako batzuk zirriborratzen saiatu da. Eta lortu du, nire ustez.

Berariazko euskalgintzaz aritu da batik bat. Baina bide batezko euskalgintza ere aipatu du (Gasteizko Gaztetxea, Bertsozale elkartea eta Hala bedi irratia). Eta nire ustez Araban (eta beste lurraldeetan ere) etorkizuna bide batezko euskalgintzari orain arte baino kasu gehiago egitetik etorriko da. Hori uste dut nik behintzat.

Gorputzaren erretagoardiak arakatu

2015-03-11  //  Jakin  //  Iruzkinik ez

Originala jakin.eus-en.

Ildo horretan, hiztuna jarri behar dugu orain arte baino erdigunerago. Begirada berri batekin jantzi behar dugu hiztuna, gugandik hasita. Imanol Minerren berbetan, «hiztuna osatu, askatu, autodeterminatu, ahaldundu, jabetu eta boteretu behar dugu». Eta, horretarako, berak emakume, lesbiana eta gay mugimendukoei kasu egiteko gomendioa ematen digu.

Haiengandik ikasi dugu pribatua politikoa dela. Beste berba batzuetan esanda, pribatuan egiten ditugun hizkuntza hautuak politikoak direla. Kontsumo bidezkoak, ezezagunen aurrean, seme-alabekin, bikotekidearekin, lagunartean, eta abar. Politikoak dira. Hala ere, ez gaitezen engaina. Den-dena ez dago gure esku: hizkuntza interakzioa da, eta, beraz, solaskidearen gaitasunek mugatzen dute gure hautua, gure erabakia.

Hala ere, hizkuntzaren iraupenaren atzean hiztunen hautu-erabakiak baino ez daude. Zerk behartzen, bultzatzen, sustatzen dituen horiek hartzera beste kontu bat da, baina hautu-erabakiak daude. Eta gai batzuetan oraindik hiztunok askatasuna dugu, ezta? Zer hizkuntzatan egin hautatzeko askatasuna dugu egoera jakin batzuetan, ezta?

Horrek ez du inola ere ukatzen hizkuntzaren (hiztunon!) biziberritzea bereziki jendartearen tatamian jokatzen dela. Alderdi sozialak garrantzia du, zer esanik ez, baina kasu batzuetan hiztunon hautu ‘ez egokiak’ zuritzeko aitzakia dela ematen du. Edo ez, baina hori inork ez du aztertu. Gure soziolinguistikaren beste hutsuneetako bat, agian.

Feminista, gay eta lesbianei ere ikasi genien gorputza borroka-eremua dela. Pierre Bourdieuk ere adierazi zuen eguneroko hizkuntza-praktikak borroka-eremua direla. Berri Txarrak taldekoek ere zarata artean esan zuten honakoa Berriz min hau kantan: «Gudu-zelai bihurtzen denean norbera, irabaztea zer da? Zer galera?». Horiek guztiak neure irabiagailuan sartu eta mingaina borroka-eremua dela esaten dut nik.

Eta mingaineko borroka horretan hiztun gehienok trebatu behar dugu, orain arte baino gehiago. Eta trebatu diodanean, ez naiz ari ikasteaz, ez naiz ari teoriaz, ez naiz ari nonbaiten ikasi edo desikasi daitekeenaz. Ez. Egunerokoaz ari naiz, praktikaz ari naiz, koherentziaz eta autoestimuaz ari naiz. Gure buruarekin konformeago egoteaz ari naiz, gure disonantziak txikiago egiteaz ari naiz, esaten eta egiten dugunaren arteko amildegian zubitxoak eraikitzeaz ari naiz. Poliki-poliki, baina sendo, tinko. Kontuan hartuta praktika urratzaileak gutxi batzuek baino ez dituztela aurrera eramango.

Nola txertatu genero-ikuspegia hizkuntza-politikan? (1)

2015-03-09  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Bat 92-93 zenbakian Goizargi Oruesagasti, Joana Arakistain eta Aizpea Otaegi aritu dira honen inguruan. Artikulu mamitsua da, oso. Hori dela eta, hauek proposatu dituzten etorkizunari begirakoak laburtu eta hona ekarri ditut.

1. Euskalduntze-prozesuetan emakumeen presentzia handiagoa da baina horrek ez du inpakturik ezagutza-datuetan.

Aztertu beharko genituzke zergatik ez duen inpakturik. Zein da gakoa? Ikastaroen planteamendua? Emakumeek eurek jarritako ezagutza-helburuetan? Ezagutzaren datua aitortua denez, autobalorazioan dago gakoa?

2. Hizkuntza transmisioa amari lotua dago, oraindik ere, eta amaren hizkuntza identitateak aitarenak baino pisu handiagoa du.

Garrantzitsua da errealitate hori aldatzeko estrategiak lantzen jarraitzea: bikote mistoak direnean, eta guraso euskalduna gizonezkoa denean, berdintasunaren eta euskararen mesederako izango da aitatasun arduratsuagoa lantzea.

3. Transmisioa emakumeen gain dago, ez amen gain bakarrik.

Errekonozimendua eta prestigioa landu beharko litzateke. Eta, era berean, transmisioaren ardura euskaldun ororena dela ikusarazteak ere eragin dezake transmisio hobean eta aitatasun parekideagoan.

4. Neska eta mutilen sozializazio-prozesu bereiziak badu eraginik batzuek eta besteek erabiltzen duten hizkuntzan.

Beharrezkoa da ezagutzen jarraitzea euskara zer irudi eta balioekin lotzen den eta nesken eta mutilen genero-identitatearen garapenean nola eragiten duen. Era berean, kontuan hartu beharko genuke esku-hartzeetan estrategia ezberdinak aplikatu beharko ditugula neska eta mutilekin.

5. Nerabeen harremanen nolakotasunak hizkuntzaren erabilera baldintzatzen du.

Mutilen eta nesken harreman-dinamikak ezberdinak badira, gazteen arteko harremana oinarri duten esku-hartzeetan kontuan hartu beharko da.

Kontsumo arduratsua

2015-03-05  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Orain dela bi-hiru urtetik, kontsumo ohitura batzuk aldatu ditugu etxean: Iberdrola utzi eta Goienerrera pasa, garagardo industrialetik artisauetara salto, etxeko mermeladak erosi, asteroko barazki otzara, Ekhi txanpona erabiltzen hasi, ordenagailua Ubuntura pasa, zaborrak zorrotzago banatu, egunero ogi ekologikoa erosi, Argiara harpidetu, garraio publikoa eta bizikleta gehiago hartu, Valentziatik zuzenean ekarritako laranjak, Errigorako olioa eta otzarak, gastu militarrei zerga eragozpena eta ahazten zaidan besteren bat edo beste.

Ekonomia soziala, 0 kilometro, tokian tokikoa eta garaian garaikoa, kooperatibak, kontsumo askatzailea, autogestioa, kontsumo arduratsua, … Kontzeptu hauek behin eta berriz erabiltzen dira, behin eta berriz blaitzen dute gure diskurtsoa.

Baina … hizkuntza aldagaia ez da kontuan hartzen? Euskaratik euskarara egin beharko litzateke kontsumo arduratsua? Honetan ere euskalahaldundu beharko ginateke?

Joshua Fishman gogoan

2015-03-02  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Joshua Fishman hil egin da, noiz eta utopien nazioarteko egunean, otsailaren 29an. Hiltzeko ere doterezia erakutsi behar da nonbait.

Soziolinguistikaren aita zen Fishman, hizkuntza gutxituen bultzatzaile eta zorroztasunean maisu eta mailu. Eta gurean ere eragin handikoa.

Mikel Zalbide izan da gurean Fishmanen obraren dibulgatzaile (eta egokitzaile) handiena. Berak euskarara eta gurera ekarri zituen Fishmanen ekarpen nagusiak. Arreta berezia merezi dute haren bi artikulu hauek:

– Ahuldutako hizkuntza indarberritzea: teoriak zer dio?

– Joshua Fishmanen RSL edo HINBE

Horrez gain, gaur egun bolo-bolo erabiltzen dugun arnasgune kontzeptua ere hari zor diogu hein handi batean.

Agur eta ohore Fishman!