Nola txertatu genero-ikuspegia hizkuntza-politikan? (2)

2015-03-16  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Bat 92-93 zenbakian Goizargi Oruesagasti, Joana Arakistain eta Aizpea Otaegi aritu dira honen inguruan. Ondorioak laburtu ditut nik. Lehen ondorioak hemen.

6. Gelaz kanpoko jardueretan ere hizkuntza eta generoa lotuta doaz.

Eragiteko garaian bi helburu izan ahal ditugu: euskaldunenak izan daitezkeen aisialdi-jardueren feminizazioari aurre egin eta mutilak erakartzeko estrategiak lantzea edo kirola bezalako eremuak euskalduntzeko estrategiak indartzea.

7. Lan-munduan emakumeek bete ohi dituzten lanbideetan euskararen eskaera eta erabilera altuagoa da.

Euskara eta berdintasuna sustatzeari begira, emakumeek profesional onak izateko egiten duten ahalegina aitortzea baliagarria izan daiteke.

8. Emakume euskalduna izateak boteretze handiagoa eskatzen du euskararen periferian.

Euskal hiztunen jabetze, ahalduntze eta boteretze prozesuak sustatzeko ekimenak behar ditugu, genero-ikuspegia kontuan hartuko dutenak eta hizkuntzaren auzia zein generoarena botere-harremanen dinamikan ondo kokatzen lagunduko digutenak.

9. Euskalgintza ez da salbuespena.

Euskararen inguruan lanean dabiltzan emakumeak ikusaraztea justiziazkoa da, baina baita lidergo mota berriak eraikitzeko aukera eman ere.

10. Feminismoaren eta euskalgintzaren artean sinergiak eraiki daitezke.

Bidea elkarrekin egin behar badugu, elkar ezagutu behar ditugu helburuak, interesak, oztopoak, mugak, … Eta estrategiak partekatu bat non egiten duten aztertuz eta landuz.

Welcome to the periferia!

2015-03-12  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Artikulu zeharo interesgarria egin du Manex Agirrek azken Jakin aldizkarian. Arabako euskalgintza izan du hizpide, euskalgintza periferikoa eta bazterrekoa, antza. Baina gero eta argiago daukat periferiatik etorriko dela etortzekotan berrikuntza.

Kapital publikotik hiztun komunitaterantz jarri dio Manexek azpi-izenburu artikuluari. Euskalgintzaren erradiografia egin du eta etorkizunerako gako batzuk zirriborratzen saiatu da. Eta lortu du, nire ustez.

Berariazko euskalgintzaz aritu da batik bat. Baina bide batezko euskalgintza ere aipatu du (Gasteizko Gaztetxea, Bertsozale elkartea eta Hala bedi irratia). Eta nire ustez Araban (eta beste lurraldeetan ere) etorkizuna bide batezko euskalgintzari orain arte baino kasu gehiago egitetik etorriko da. Hori uste dut nik behintzat.

Gorputzaren erretagoardiak arakatu

2015-03-11  //  Jakin  //  Iruzkinik ez

Originala jakin.eus-en.

Ildo horretan, hiztuna jarri behar dugu orain arte baino erdigunerago. Begirada berri batekin jantzi behar dugu hiztuna, gugandik hasita. Imanol Minerren berbetan, «hiztuna osatu, askatu, autodeterminatu, ahaldundu, jabetu eta boteretu behar dugu». Eta, horretarako, berak emakume, lesbiana eta gay mugimendukoei kasu egiteko gomendioa ematen digu.

Haiengandik ikasi dugu pribatua politikoa dela. Beste berba batzuetan esanda, pribatuan egiten ditugun hizkuntza hautuak politikoak direla. Kontsumo bidezkoak, ezezagunen aurrean, seme-alabekin, bikotekidearekin, lagunartean, eta abar. Politikoak dira. Hala ere, ez gaitezen engaina. Den-dena ez dago gure esku: hizkuntza interakzioa da, eta, beraz, solaskidearen gaitasunek mugatzen dute gure hautua, gure erabakia.

Hala ere, hizkuntzaren iraupenaren atzean hiztunen hautu-erabakiak baino ez daude. Zerk behartzen, bultzatzen, sustatzen dituen horiek hartzera beste kontu bat da, baina hautu-erabakiak daude. Eta gai batzuetan oraindik hiztunok askatasuna dugu, ezta? Zer hizkuntzatan egin hautatzeko askatasuna dugu egoera jakin batzuetan, ezta?

Horrek ez du inola ere ukatzen hizkuntzaren (hiztunon!) biziberritzea bereziki jendartearen tatamian jokatzen dela. Alderdi sozialak garrantzia du, zer esanik ez, baina kasu batzuetan hiztunon hautu ‘ez egokiak’ zuritzeko aitzakia dela ematen du. Edo ez, baina hori inork ez du aztertu. Gure soziolinguistikaren beste hutsuneetako bat, agian.

Feminista, gay eta lesbianei ere ikasi genien gorputza borroka-eremua dela. Pierre Bourdieuk ere adierazi zuen eguneroko hizkuntza-praktikak borroka-eremua direla. Berri Txarrak taldekoek ere zarata artean esan zuten honakoa Berriz min hau kantan: «Gudu-zelai bihurtzen denean norbera, irabaztea zer da? Zer galera?». Horiek guztiak neure irabiagailuan sartu eta mingaina borroka-eremua dela esaten dut nik.

Eta mingaineko borroka horretan hiztun gehienok trebatu behar dugu, orain arte baino gehiago. Eta trebatu diodanean, ez naiz ari ikasteaz, ez naiz ari teoriaz, ez naiz ari nonbaiten ikasi edo desikasi daitekeenaz. Ez. Egunerokoaz ari naiz, praktikaz ari naiz, koherentziaz eta autoestimuaz ari naiz. Gure buruarekin konformeago egoteaz ari naiz, gure disonantziak txikiago egiteaz ari naiz, esaten eta egiten dugunaren arteko amildegian zubitxoak eraikitzeaz ari naiz. Poliki-poliki, baina sendo, tinko. Kontuan hartuta praktika urratzaileak gutxi batzuek baino ez dituztela aurrera eramango.

Nola txertatu genero-ikuspegia hizkuntza-politikan? (1)

2015-03-09  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Bat 92-93 zenbakian Goizargi Oruesagasti, Joana Arakistain eta Aizpea Otaegi aritu dira honen inguruan. Artikulu mamitsua da, oso. Hori dela eta, hauek proposatu dituzten etorkizunari begirakoak laburtu eta hona ekarri ditut.

1. Euskalduntze-prozesuetan emakumeen presentzia handiagoa da baina horrek ez du inpakturik ezagutza-datuetan.

Aztertu beharko genituzke zergatik ez duen inpakturik. Zein da gakoa? Ikastaroen planteamendua? Emakumeek eurek jarritako ezagutza-helburuetan? Ezagutzaren datua aitortua denez, autobalorazioan dago gakoa?

2. Hizkuntza transmisioa amari lotua dago, oraindik ere, eta amaren hizkuntza identitateak aitarenak baino pisu handiagoa du.

Garrantzitsua da errealitate hori aldatzeko estrategiak lantzen jarraitzea: bikote mistoak direnean, eta guraso euskalduna gizonezkoa denean, berdintasunaren eta euskararen mesederako izango da aitatasun arduratsuagoa lantzea.

3. Transmisioa emakumeen gain dago, ez amen gain bakarrik.

Errekonozimendua eta prestigioa landu beharko litzateke. Eta, era berean, transmisioaren ardura euskaldun ororena dela ikusarazteak ere eragin dezake transmisio hobean eta aitatasun parekideagoan.

4. Neska eta mutilen sozializazio-prozesu bereiziak badu eraginik batzuek eta besteek erabiltzen duten hizkuntzan.

Beharrezkoa da ezagutzen jarraitzea euskara zer irudi eta balioekin lotzen den eta nesken eta mutilen genero-identitatearen garapenean nola eragiten duen. Era berean, kontuan hartu beharko genuke esku-hartzeetan estrategia ezberdinak aplikatu beharko ditugula neska eta mutilekin.

5. Nerabeen harremanen nolakotasunak hizkuntzaren erabilera baldintzatzen du.

Mutilen eta nesken harreman-dinamikak ezberdinak badira, gazteen arteko harremana oinarri duten esku-hartzeetan kontuan hartu beharko da.

Kontsumo arduratsua

2015-03-05  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Orain dela bi-hiru urtetik, kontsumo ohitura batzuk aldatu ditugu etxean: Iberdrola utzi eta Goienerrera pasa, garagardo industrialetik artisauetara salto, etxeko mermeladak erosi, asteroko barazki otzara, Ekhi txanpona erabiltzen hasi, ordenagailua Ubuntura pasa, zaborrak zorrotzago banatu, egunero ogi ekologikoa erosi, Argiara harpidetu, garraio publikoa eta bizikleta gehiago hartu, Valentziatik zuzenean ekarritako laranjak, Errigorako olioa eta otzarak, gastu militarrei zerga eragozpena eta ahazten zaidan besteren bat edo beste.

Ekonomia soziala, 0 kilometro, tokian tokikoa eta garaian garaikoa, kooperatibak, kontsumo askatzailea, autogestioa, kontsumo arduratsua, … Kontzeptu hauek behin eta berriz erabiltzen dira, behin eta berriz blaitzen dute gure diskurtsoa.

Baina … hizkuntza aldagaia ez da kontuan hartzen? Euskaratik euskarara egin beharko litzateke kontsumo arduratsua? Honetan ere euskalahaldundu beharko ginateke?

Joshua Fishman gogoan

2015-03-02  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Joshua Fishman hil egin da, noiz eta utopien nazioarteko egunean, otsailaren 29an. Hiltzeko ere doterezia erakutsi behar da nonbait.

Soziolinguistikaren aita zen Fishman, hizkuntza gutxituen bultzatzaile eta zorroztasunean maisu eta mailu. Eta gurean ere eragin handikoa.

Mikel Zalbide izan da gurean Fishmanen obraren dibulgatzaile (eta egokitzaile) handiena. Berak euskarara eta gurera ekarri zituen Fishmanen ekarpen nagusiak. Arreta berezia merezi dute haren bi artikulu hauek:

– Ahuldutako hizkuntza indarberritzea: teoriak zer dio?

– Joshua Fishmanen RSL edo HINBE

Horrez gain, gaur egun bolo-bolo erabiltzen dugun arnasgune kontzeptua ere hari zor diogu hein handi batean.

Agur eta ohore Fishman!

Galdera

2015-03-02  //  Sailkatu gabea  //  3 iruzkin

Aurrekoan lagun batek egin zidan galdera. Galdera deserosoen aurrean politikariek duten aurpegi eta erantzun molde berbera erabili nuen: mozolo aurpegia jarri eta ezer ez esatea berba asko erabili arren. Erantzuna jakin behar nuela ematen baitzuen. Baina ez.

Ordutik, alde onak irakurri ditut eta ez naute konbentzitu. Alde txarrak irakurri eta horiek ere ez naute asebete. Eta nik baino gehiago dakien bati galdera egitea otu zait. Ez daukat haren kontakturik, baina espero dut blogeko irakurleren batek hari galdera pasatzea eta erantzuna hona ekarri ahal izatea. Horrek ez du esan nahi besteok ezin duzuenik erantzun. Eskertzen dira ekarpen guztiak.

Galdera Paula Kasaresi egin nahi diot. Bera da, nire ustez, gaur eta hemen hizkuntza sozializazioari buruz gehien dakiena. Eta erantzun egokia emango duela uste/espero/desio dut.

Horra hor galdera:

Leku erdaldun(du) batean (demagun Bilbo) euskarazko irakaskuntza zentro bat. Ume txikiak taldekatu nahi dituzte: alde batetik, etxetik euskara dakarten umeak (gurasoen hizkuntza gaitasunak askotarikoak diren arren) eta, beste alde batetik, etxetik euskara ez dakarten umeak. Erabakiak dituen zailtasun teknikoez gain, umeen euskarazko sozializazioa (kontuan hartuta, adinkideekin dituzten interakzioen garrantzia) hobetuko luke erabakiak?

Hirugarren ontzia

2015-02-27  //  Jakin  //  Iruzkinik ez

Originala jakin.eus-en.

Jose Maria Sanchez Carrion Txepetx oso idazle aipatua dugu gure literatura soziolinguistikoan. Batez ere, bere Un futuro para nuestro pasado liburua. Urte askotxo pasa dira liburua argitaratu zenetik, eta egileak berak inoiz aitortu du liburuaren pasarte asko gaurkotu eta moldatu beharko liratekeela. Hizkuntzen ikaskuntzari buruzko pasarteek, ordea, balio dute haren iritziz.

Hiru ontzien eredu famatuaren bidez azaltzen du Txepetxek hizkuntzen ikaskuntza. Ezagutza, erabilera eta motibazioaren ontziak eta euren arteko fluxu eta jarioak. Naturala eta kulturala. Ontzi batetik bestera eta alderik aldeko mugimenduan, elkarri lotuta eta elkarri eragiten. Ume zein nagusitan kontrako ibilbidea izan arren. Garrantzitsuena, beti ere, ontzien arteko jarioa dela ahaztu barik.

Teoria gurean hitzez hitz onartua izan da orain dela gutxi arte. Jone Miren Hernandez izan da hiru ontzien eredua zalantzan jarri duen lehena. Bere ustez, hiru ontzi horiek zurrunegiak dira.

Berak nahiago du gaitasunak, praktikak eta emozioak erabiltzea, batez ere ontzi horiek malguagoak izan daitezkeela iradokiz. Gure errealitate konplexuari hobeto erantzuten diote ontzi berrituek, eguneroko poliedroa ulertu eta aldatu ahal izateko mamitsuagoa baita. Hobeto ulertzen dira horrela gurean gertatzen diren hainbat: euskaraz ederto aritu arren bere lana euskaraz egiteko zailtasuna dutenak, formalean ondo trebatuta egon arren informalean ezinean aritzen direnak…

25 urtetik gora joan dira eredu horren kanonizaziotik. Ordutik, ontzien arteko jarioa dogma gisa onartua izan da (kulturalean motibazio/emozioetatik ezagutza/gaitasunetara eta erabilera/praktiketara eta naturalean alderantziz). 2014. urtea iritsi arte. Moti+batu izeneko jardunaldien barruan, Pello Jauregik izen hau zuen berbaldia eman zuen: ‘Portaeratik jarrerara’. Bai, ondo aditu duzue: portaeratik jarrerara, hau da, erabileratik motibaziora, praktiketatik emozioetara.

Horregatik bakarrik, merezi du Jauregiren esanak gogora ekartzea, berritasunagatik bakarrik. Berriak ez ezik, esanguratsuak ere badira harenak. Laburbildu dezadan, beraz, berak han esandakoa.

Jauregik dio ezinezkoa dela hizkuntzarekiko kontzientzia herritar guztiengana zabaltzea, ezinezkoa dela herritar guztiak euskararen militante bihurtzea. Hala ere, beharrezkoa da nukleo bat izatea jokabide berriak urratuko dituena, hau da, praktika urratzaileak, berritzaileak izango dituena.

Jende ‘arrunta’ inguru sozialera egokitzen omen da. Gehienok egiten dugu egunero, mila aldiz, mila modutara, mila egoeratan eta mila lekutan. Hizkuntzari dagokionez, euskaldunok gehienetan erdaretara egokitzen gara. Baina jende ‘arruntaren’ egokitzeko joera naturala gure alde erabiltzen ikasi behar dugu euskaldunok; horretarako, mekanismoak asmatu behar ditugu, Jauregiren iritziz beti ere.

Mekanismo sozialak izan behar dira horiek guztiak. Hizkuntza-arauak sortu behar ditugu eta horiei babes soziala eman. Bere ustez, pertsona edo talde bat euskaraz aritzen hasten bada, inguruko jendea horretara egokituko da. Alegia, ez dira euskaraz hasiko motibazio altua dutelako, ez dira euskaraz hasiko militantziagatik. Normala hori da, eta besteok horretara egokituko gara, naturala hori delako.

Hau da, jokabidetik jarrerara, edo jokabidera joko dugu jarreratik pasa barik, zuzen eta artez. Eta gero guk geuk geure jarrera egokituko dugu portaera berrira.

Jokabide urratzaileak izango dituen nukleoa aipatzen du Jauregik. Txepetxek ere aipatu zuen nukleo sinboliko horrekin parekatzerik? Ez dakit, Jauregirena dimentsioz txikiagoa irudikatzen dut. Baina, tira… Nukleo hori ni askok osatuko dute, edo ni eta ni askok (Jamaikako rastafariek gu esateko ni eta ni adierazmoldea erabiltzen dute, polita bezain esanguratsua).

Irakurgaiak: Eutsiko diogu?

2015-02-26  //  Irakurgaiak  //  Iruzkinik ez

Azatzak amaitu nituenetik ez diot kasu handiegirik egin kulturgintzari. Lantzean behin, blogeratu nahi ditut kulturgintzari lotutako kontuak. Eta gaur doa lehena.

Fermin Etxegoienek sorkuntzaren profesional autonomoak elkarrizketatu ditu Eutsiko diogu? galdera botaz. Galdera bakarra zelakoan nengoen, baina elkarrizketatzaileak gehiago egin ditu (baita batzuetan erantzunen gaineko komentarioak erantsi ere). Bide batez, Argian sekulako elkarrizketa egin diote egileari.

Euskal(dun)tasuna eta etorkizunari buruz berba egiten da liburuan oro har. Hainbat iritzi agertzen dira, baikorragoak zein ezkorragoak, esanguratsuagoak batzuk besteak baino. Mosaiko ederra osatzen dute usteek eta pentsamenduek.

Bi-hiru gauza ez zaizkit asko gustatu liburuaz. Bata, egilearen gehiegizko protagonismoa (eta gai batzuetan duen tema); bigarrena, elkarrizketatu batzuk ez dakit zer egiten duten liburuan (Maider Unda, esate baterako); eta hirugarrena, liburua barik, dokumentaltxoa jende gehiagorengana heltzeko modukoa iruditzen zait (edo ez).

Euskal(dun)tasunaz eta kulturaz jakin-mina baduzu, irakurri (edo ez).

Normalizazioa

2015-02-23  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Zirimiri bezala blaitu ditugu bazterrak soziolinguistok eta euskalgintzako kideok normalizazio berbarekin. Lluis Aracilek kontzeptua asmatu eta gureganatu genuen (baita katalanek eta galiziarrek ere). Bere garaian balio zuen terminoak, antza. Gogoan hartu behar dugu EAEko euskararen lege nagusiak terminoa bera barneratzen duela izenburuan bertan.

Izan ere, erraz ulertzeko moduko kontzeptua da jendearentzat. Erraz ulertzen da, erraza delako normala zer den eta zer ez. Baina mugak ditu, nire ustez, muga nabarmenak.

Baina gaur egun balio al du? Izan ere, zer da normalizazioa? Zer da hizkuntza bat normala izatea? Zer da hizkuntza komunitate bat normala izatea? Lurralde bat, hizkuntza bat, kultura bat?

Eduardo Apodakaren iritziz, “norma eta normaltzat jo dugu herri edo gizarte bat hizkuntza (nazional-kanoniko) batekin identifikatzea”. Baina hizkuntza ekologiak zalantzan jarri du diskurtso hau. Aniztasun linguistikoak zalantzan jarri du diskurtso hau.

Gainera, gero eta gutxiago erabiltzen dute kontzeptua euskalgintzako erakundeek, soziolinguistek eta erakunde publikoek eurek. Terminoak, hala ere, oraindik hedapen zabala du.

Heldu da normalizazioa bazterrera uzteko ordua? Heldu da berba beste modu batera egiteko ordua? Nik neuk, behintzat, ez erabiltzeko hautua egin dut.