Joshua Fishman gogoan

2015-03-02  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Joshua Fishman hil egin da, noiz eta utopien nazioarteko egunean, otsailaren 29an. Hiltzeko ere doterezia erakutsi behar da nonbait.

Soziolinguistikaren aita zen Fishman, hizkuntza gutxituen bultzatzaile eta zorroztasunean maisu eta mailu. Eta gurean ere eragin handikoa.

Mikel Zalbide izan da gurean Fishmanen obraren dibulgatzaile (eta egokitzaile) handiena. Berak euskarara eta gurera ekarri zituen Fishmanen ekarpen nagusiak. Arreta berezia merezi dute haren bi artikulu hauek:

– Ahuldutako hizkuntza indarberritzea: teoriak zer dio?

– Joshua Fishmanen RSL edo HINBE

Horrez gain, gaur egun bolo-bolo erabiltzen dugun arnasgune kontzeptua ere hari zor diogu hein handi batean.

Agur eta ohore Fishman!

Galdera

2015-03-02  //  Sailkatu gabea  //  3 iruzkin

Aurrekoan lagun batek egin zidan galdera. Galdera deserosoen aurrean politikariek duten aurpegi eta erantzun molde berbera erabili nuen: mozolo aurpegia jarri eta ezer ez esatea berba asko erabili arren. Erantzuna jakin behar nuela ematen baitzuen. Baina ez.

Ordutik, alde onak irakurri ditut eta ez naute konbentzitu. Alde txarrak irakurri eta horiek ere ez naute asebete. Eta nik baino gehiago dakien bati galdera egitea otu zait. Ez daukat haren kontakturik, baina espero dut blogeko irakurleren batek hari galdera pasatzea eta erantzuna hona ekarri ahal izatea. Horrek ez du esan nahi besteok ezin duzuenik erantzun. Eskertzen dira ekarpen guztiak.

Galdera Paula Kasaresi egin nahi diot. Bera da, nire ustez, gaur eta hemen hizkuntza sozializazioari buruz gehien dakiena. Eta erantzun egokia emango duela uste/espero/desio dut.

Horra hor galdera:

Leku erdaldun(du) batean (demagun Bilbo) euskarazko irakaskuntza zentro bat. Ume txikiak taldekatu nahi dituzte: alde batetik, etxetik euskara dakarten umeak (gurasoen hizkuntza gaitasunak askotarikoak diren arren) eta, beste alde batetik, etxetik euskara ez dakarten umeak. Erabakiak dituen zailtasun teknikoez gain, umeen euskarazko sozializazioa (kontuan hartuta, adinkideekin dituzten interakzioen garrantzia) hobetuko luke erabakiak?

Hirugarren ontzia

2015-02-27  //  Jakin  //  Iruzkinik ez

Originala jakin.eus-en.

Jose Maria Sanchez Carrion Txepetx oso idazle aipatua dugu gure literatura soziolinguistikoan. Batez ere, bere Un futuro para nuestro pasado liburua. Urte askotxo pasa dira liburua argitaratu zenetik, eta egileak berak inoiz aitortu du liburuaren pasarte asko gaurkotu eta moldatu beharko liratekeela. Hizkuntzen ikaskuntzari buruzko pasarteek, ordea, balio dute haren iritziz.

Hiru ontzien eredu famatuaren bidez azaltzen du Txepetxek hizkuntzen ikaskuntza. Ezagutza, erabilera eta motibazioaren ontziak eta euren arteko fluxu eta jarioak. Naturala eta kulturala. Ontzi batetik bestera eta alderik aldeko mugimenduan, elkarri lotuta eta elkarri eragiten. Ume zein nagusitan kontrako ibilbidea izan arren. Garrantzitsuena, beti ere, ontzien arteko jarioa dela ahaztu barik.

Teoria gurean hitzez hitz onartua izan da orain dela gutxi arte. Jone Miren Hernandez izan da hiru ontzien eredua zalantzan jarri duen lehena. Bere ustez, hiru ontzi horiek zurrunegiak dira.

Berak nahiago du gaitasunak, praktikak eta emozioak erabiltzea, batez ere ontzi horiek malguagoak izan daitezkeela iradokiz. Gure errealitate konplexuari hobeto erantzuten diote ontzi berrituek, eguneroko poliedroa ulertu eta aldatu ahal izateko mamitsuagoa baita. Hobeto ulertzen dira horrela gurean gertatzen diren hainbat: euskaraz ederto aritu arren bere lana euskaraz egiteko zailtasuna dutenak, formalean ondo trebatuta egon arren informalean ezinean aritzen direnak…

25 urtetik gora joan dira eredu horren kanonizaziotik. Ordutik, ontzien arteko jarioa dogma gisa onartua izan da (kulturalean motibazio/emozioetatik ezagutza/gaitasunetara eta erabilera/praktiketara eta naturalean alderantziz). 2014. urtea iritsi arte. Moti+batu izeneko jardunaldien barruan, Pello Jauregik izen hau zuen berbaldia eman zuen: ‘Portaeratik jarrerara’. Bai, ondo aditu duzue: portaeratik jarrerara, hau da, erabileratik motibaziora, praktiketatik emozioetara.

Horregatik bakarrik, merezi du Jauregiren esanak gogora ekartzea, berritasunagatik bakarrik. Berriak ez ezik, esanguratsuak ere badira harenak. Laburbildu dezadan, beraz, berak han esandakoa.

Jauregik dio ezinezkoa dela hizkuntzarekiko kontzientzia herritar guztiengana zabaltzea, ezinezkoa dela herritar guztiak euskararen militante bihurtzea. Hala ere, beharrezkoa da nukleo bat izatea jokabide berriak urratuko dituena, hau da, praktika urratzaileak, berritzaileak izango dituena.

Jende ‘arrunta’ inguru sozialera egokitzen omen da. Gehienok egiten dugu egunero, mila aldiz, mila modutara, mila egoeratan eta mila lekutan. Hizkuntzari dagokionez, euskaldunok gehienetan erdaretara egokitzen gara. Baina jende ‘arruntaren’ egokitzeko joera naturala gure alde erabiltzen ikasi behar dugu euskaldunok; horretarako, mekanismoak asmatu behar ditugu, Jauregiren iritziz beti ere.

Mekanismo sozialak izan behar dira horiek guztiak. Hizkuntza-arauak sortu behar ditugu eta horiei babes soziala eman. Bere ustez, pertsona edo talde bat euskaraz aritzen hasten bada, inguruko jendea horretara egokituko da. Alegia, ez dira euskaraz hasiko motibazio altua dutelako, ez dira euskaraz hasiko militantziagatik. Normala hori da, eta besteok horretara egokituko gara, naturala hori delako.

Hau da, jokabidetik jarrerara, edo jokabidera joko dugu jarreratik pasa barik, zuzen eta artez. Eta gero guk geuk geure jarrera egokituko dugu portaera berrira.

Jokabide urratzaileak izango dituen nukleoa aipatzen du Jauregik. Txepetxek ere aipatu zuen nukleo sinboliko horrekin parekatzerik? Ez dakit, Jauregirena dimentsioz txikiagoa irudikatzen dut. Baina, tira… Nukleo hori ni askok osatuko dute, edo ni eta ni askok (Jamaikako rastafariek gu esateko ni eta ni adierazmoldea erabiltzen dute, polita bezain esanguratsua).

Irakurgaiak: Eutsiko diogu?

2015-02-26  //  Irakurgaiak  //  Iruzkinik ez

Azatzak amaitu nituenetik ez diot kasu handiegirik egin kulturgintzari. Lantzean behin, blogeratu nahi ditut kulturgintzari lotutako kontuak. Eta gaur doa lehena.

Fermin Etxegoienek sorkuntzaren profesional autonomoak elkarrizketatu ditu Eutsiko diogu? galdera botaz. Galdera bakarra zelakoan nengoen, baina elkarrizketatzaileak gehiago egin ditu (baita batzuetan erantzunen gaineko komentarioak erantsi ere). Bide batez, Argian sekulako elkarrizketa egin diote egileari.

Euskal(dun)tasuna eta etorkizunari buruz berba egiten da liburuan oro har. Hainbat iritzi agertzen dira, baikorragoak zein ezkorragoak, esanguratsuagoak batzuk besteak baino. Mosaiko ederra osatzen dute usteek eta pentsamenduek.

Bi-hiru gauza ez zaizkit asko gustatu liburuaz. Bata, egilearen gehiegizko protagonismoa (eta gai batzuetan duen tema); bigarrena, elkarrizketatu batzuk ez dakit zer egiten duten liburuan (Maider Unda, esate baterako); eta hirugarrena, liburua barik, dokumentaltxoa jende gehiagorengana heltzeko modukoa iruditzen zait (edo ez).

Euskal(dun)tasunaz eta kulturaz jakin-mina baduzu, irakurri (edo ez).

Normalizazioa

2015-02-23  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Zirimiri bezala blaitu ditugu bazterrak soziolinguistok eta euskalgintzako kideok normalizazio berbarekin. Lluis Aracilek kontzeptua asmatu eta gureganatu genuen (baita katalanek eta galiziarrek ere). Bere garaian balio zuen terminoak, antza. Gogoan hartu behar dugu EAEko euskararen lege nagusiak terminoa bera barneratzen duela izenburuan bertan.

Izan ere, erraz ulertzeko moduko kontzeptua da jendearentzat. Erraz ulertzen da, erraza delako normala zer den eta zer ez. Baina mugak ditu, nire ustez, muga nabarmenak.

Baina gaur egun balio al du? Izan ere, zer da normalizazioa? Zer da hizkuntza bat normala izatea? Zer da hizkuntza komunitate bat normala izatea? Lurralde bat, hizkuntza bat, kultura bat?

Eduardo Apodakaren iritziz, “norma eta normaltzat jo dugu herri edo gizarte bat hizkuntza (nazional-kanoniko) batekin identifikatzea”. Baina hizkuntza ekologiak zalantzan jarri du diskurtso hau. Aniztasun linguistikoak zalantzan jarri du diskurtso hau.

Gainera, gero eta gutxiago erabiltzen dute kontzeptua euskalgintzako erakundeek, soziolinguistek eta erakunde publikoek eurek. Terminoak, hala ere, oraindik hedapen zabala du.

Heldu da normalizazioa bazterrera uzteko ordua? Heldu da berba beste modu batera egiteko ordua? Nik neuk, behintzat, ez erabiltzeko hautua egin dut.

Aiputegia (i)

2015-02-18  //  Aipuak  //  Iruzkinik ez

Hilean behin aipuak ekarriko ditut blogera. Gaurkoan lehen alea:

Julen Arexolaleiba:

Elebakarrak amaitzen zaizkionean hizkuntza bati, derrigortasuna amaitu zaio.

Lorea Agirre:

Euskara hemen galdu edo irabaziko da. Munduan euskara galduko da hemen, edo irabaziko da hemen. Gaztelania hemendik desagertuz gero, munduan ez da galduko. Euskara desagertuz gero, bai.

Paula Kasares:

Hiztun baten adinkideek aunitzez ere eragin sendoagoa dute bere hizkeran eta portaeratan gurasoek baino.

Koldo Telleria:

Hizkuntza bakoitzak bizitzeko modelo, kontsumorako modelo eta, azkenik, lurraldea ulertzeko ikuspuntu propioa du eta baita bere baitako gizarte antolaketa propioa ere.

Asisko Urmeneta:

Ez balute kantatuko ahots ederreko txoriek baizik, oihana isilpean legoke.

Tribuaren berbak 2

2015-02-12  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Tribuaren berbak bigarren denboraldia ere amaitu egin da. Kike Amonarrizek gidatzen duen lan-taldea berriro ere ikaragarrizko esfortzua egin du euskara albiste positiboekin lotzeko. Iker Martinez de Lagosek nik baino hobeto deskribatu du saioa bi txio hauetan (lehena eta bigarrena). Momentu askotxo daude gogoratzeko bigarren denboraldi honetan ere. Eta berriro ere, aurrekoan egin bezala, saio guztien gidoiak igo dituzte sarera denok eskura izan ditzagun. Eta erabili ditzagun eskoletan, komunikabideetan edo ahal/nahi dugun lekuetan. Eta gogoratu, martxotik aurrera itzuliko da saioa, ordubete iraungo du eta ziur tribukideok pozik uzteko modukoa izango dela. Zain gaude!

• Zergatik da garrantzitsua euskara?

• Mundu gerrak eta euskara

• Ezkerraldean

• Hizkuntza bat ikasteko hamaika aukera

• Garuna hizkuntzaren fabrika

• Okzitaniera, Euskal Herriko hizkuntza

• Kultura export

• Etxe barruko erronka

• Euskara justizia eske

• Kostaldeko enkantua

• Kiroletan euskaraz

• Iruñea, hiri buruzagia

• Eredu ere bagarelako

Hizkuntza komunitatea

2015-02-09  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Soziolinguistikan eta auzo jakiteetan (soziologia, jendarte psikologia edo antropologian) hizkuntza komunitate kontzeptua erabilienetakoa da eta, aldi berean, eztabaidatuenetakoa. Horren adibide euskarazko ordainak izan daitezke: hizkuntza komunitatearekin batera hiztun-komunitate, hiztun-herria, hiztun taldea, komunitate linguistiko, …

Gatazkatsua da adigaia eta gatazkatsua adiera bera. Maddi Juaristik kontzeptuaren aurre-atzeak, ertzak eta tolesdurak ederto azaldu eta irudikatu ditu honako prezi honetan:

Izan ere, irudikatzen erraza izan daitekeen arren, komunitatea zer den definitzea zaila egiten zaigu, bai soziolinguistikan bai bestelako jakiteetan ere. Argi dago komunitateak oinarri fisiko zein sozial batzuk izan behar dituela. Hori bai, oinarri horiek zeintzuk diren esatea ez da inondik ere erraza.

Bestetik, egile batzuek azpimarratzen dute komunitateak ere badituela nolabaiteko oinarri psikologikoak. Hau da, komunitateko kide izateko pertsona batzuek (guztiek?) komunitate horren partaide direla sentitu behar dute (sentitu edo aldarrikatu, kasu batzuetan).

Ikusten denez, kontzeptu bihurria da hizkuntza komunitatea. Kontzeptuaren mugak zein definizio ezek beste kontzeptu batzuk goratu dituzte euren aurre-atzeak hobeto zedarritzeko asmoz: hizketa komunitatea edo praktika komunitatea. Baina bi horiek hurrengo batean, ezta?

Nathual

2015-02-05  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Mexikon bizi dira nathualak. Aspalditxo egin zuten ikerketa antropologiko (soziolinguistiko) bat hango hiztunekin. Bi jarrera nagusi antzeman zituzten hiztun horien artean:

1. Nostalgiaren diskurtsoa deitutakoa: batez ere, adineko gizonezkoek darabilte, klase sozial ertain-altukoak. Haien iritziz, oraingo hizkuntza nahasi egin da, ez da purua. Eskolarekin aurreratu da, espainieraren ezagutza handitu da, baina oraingo (orduko) gazteek errespetua galdu dutela uste dute.

2. Nostalgiaren kontra-diskurtsoa deitutakoa: batez ere, andrazkoek darabilte. Adinekoak eta klase sozial guztietakoak (pobreak zein pobreak ez direnak). Haien iritziz, lehen hizkuntza puruagoa zen, baina pobrezia handia zegoen, ez ziren garai hobeak. Oraingo gazteek errespetua lehengoen antzerakoa dutela uste dute, baina behintzat orain irakurtzen badakite. Hori bai, espainieraz egiten dute euren artean.

Nire ustez, diskurtso biek kalte egiten diote nathual hizkuntzaren geroratzeari. Lehenengoak ez du uzten lexiko berria jasotzen. Hizkuntza jendartearen beharrei egokitu behar da. Bestela, tresna kamutsa da. Ez da jendarterako baliotsua.

Bigarren diskurtsoak, berriz, modernitatea, aurrerapena, garapena espainierarekin lotzen du. Eta, kasu honetan ere, nathual hizkuntzak ez du balio.

Beraz, hirugarren diskurtsoa (eta hari lotutako praktikak) eraiki behar da, ezta?

Plangintzen balorazio soziolinguistikoa (osorik)

2015-02-03  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez