Turbillón

2014-05-22  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Hai uns anos, nunhas xornadas de formación escoitei a palabra traganarrua (é euskara, en galego sería mais ou menos “turbillón”). Esa formación fora impartida por xente da cooperativa Emun, que despois serían as miñas compañeiras de traballo. Hai pouco lin un libro e lembrei outra vez a palabra.

O libro falaba sobre como foi introducido o éuscaro na universidade, como xurdiu a comunidade científica euskaldún. É un libro de Karmele Artetxe, a presidenta da Udako Euskal Unibertsitatea, así que sobre o tema algo xa sabe. E ela di que ao principio o euskara entrou na universidade polo impulso de alumnado e profesorado euskaldún. Moitas veces estes intentos foron posibles grazas á deixadez da propia universidade; outras veces, polo contrario, foi posible a pesar das eivas da universidade. Isto é, nun principio o impulso foi do vento de abaixo.

Despois dese impulso inicial, chegou unha pequena “normalización”. Desde arriba tamén comezaron a impulsar o uso do euskara na universidade (fundamentalmente na Universidade Pública Vasca). E froito diso, foi pouco a pouco desaparecendo o vento de abaixo.

Ese mesmo proceso aconteceu no resto de espazos tamén: a medida que a administración ía impulsando o uso do euskara, a iniciativa popular ía reducíndose. Aínda que non desapareceu nunca (a vasca segue a ser unha das comunidades lingüísticas onde máis forza ten o impulso de abaixo).

As compañeiras de Emun dicían algo semellante naquelas xornadas de formación. Nun principio, os plans para o fomento do euskara nas empresas viñan desde abaixo: os traballadores e as traballadoras foran quen impulsaran as empresas para que desenvolveran os plans. Despois, polo contrario, viñan tamén impulsos desde arriba: as direccións de moitas empresas tamén fixeran o plan seu. E, nese contexto, reinvindicaran o traganarrua (o turbillón).

Eu estou de acordo con iso. É necesario o vento de abaixo a arriba, e tamén é necesario o de arriba a abaixo. E se os dous coinciden, crearán o traganarrua (o turbillón) e liberarán sinerxias. En Euskal Herria e en Galiza.

Cada un desde o seu sitio, debera crear as condicións necesarias para que haxa dous ventos e para que vaian da man. Por onde comezamos? Eu creo sinceramente que hoxe é mais necesario que nunca o vento de abaixo… sen esperar a que veña o vento de arriba. Agora hai que organizar os e ás galegofalantes consecuentes para crear o vento de abaixo. Ánimo, hai moito por facer.

Estetika

2014-05-19  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkin bat

Egun batzuetan Lorea Agirre itzartu eta esaten dut: euskara feminista izango da edo ez da izango. Hurrengoan, ostera, Fermin Etxegoien itzartu eta: euskara putakumeena izango da edo ez da izango. Ai ama! Eskerrak Kuraia taldeak aspaldi esan zuela: “Ni ere jaio eta hilko naiz nire kontraesanekin”.

Eta horra hor, non topo egiten dudan Dabid Anautekin eta bere eklektizismoarekin:

Euskara normalizatzeko edo berreskuratzeko formulen edo proposamenen artean, askotariko aukerak ditugu: hizkuntza-ekologian edo paradigma ekologikoan oinarritzen direnak, estatu bat izatea ezinbesteko jotzen dutenak, gakoa hizkuntza-komunitatea trinkotzean jartzen dutenak, hizkuntzarena ia kontu edo auzi estetiko hutsa dela diotenak, gure arazo osoa -eta irtenbidea, noski- komunikazioan edo diskurtsoan kokatzen dutenak, Fishmanen eskailera igo nahi dutenak, literatur eta kultur produkzioa giltzatzat hartzen dutenak, …

Bada, nire ustez behintzat, horien guztien arteko sintesia izanen litzateke formularik egokiena. eta badakit ez dudala deus berririk asmatu. Baina segi dezagun hariarekin. Esan bezala, hizkuntza hautatzeko garaian erabakia alde batera edo bestera eramanen duten faktore ugari dago, egoeraren eta hiztunaren arabera pisu handiagoa edo txikiagoa izanen dutenak: balio etikoak, presio soziala, legea, harreman-sarea, norberaren gaitasuna, balio estetikoak, komunikazioaren eraginkortasuna, balio pragmatikoak, jarrera politikoa, diskurtso sozial nagusia … Hizkuntza normalizatuko badugu, ziur asko horietan denetan eragin beharko dugu, eta faktore guztiak edo gehienak, neurri batean behintzat, euskararen alde jartzen saiatu beharko dugu. Ospitaleratu zaituztenean euskaraz egin nahi baduzu, esaterako, alferrik izanen da hizkuntza-ekologiaren oinarri guztiak barneratuta izatea, sendatu behar zaituen mediku eta erizain guztiak erdaldunak baldin badira; alferrik diseinatuko dugu hizkuntza-planik edo hizkuntza-legerik ederrena, herritarrek euskararekiko gutxieneko atxikimendurik ez badute; alferrik izanen dira hizkuntza-eskubideak, hiztunak euskaraz deseroso eta sufrituz aritzen badira; alferrik …

Horrekin zer esan nahi dugun? Bada, planteamendu edo formulazio teoriko-praktiko guztiek dutela ziur asko beren egiaren eta arrazoiaren puska, eta osagai guztiekin osatu beharko genukeela euskararentzat errezeta osoa eta erabatekoa. [..] Badakit ume inuzente baten ametsaren tankera duela ideiak, eta esatea egitea baino askozaz ere errazagoa dela; baina zer eginen diogu, hala iruditzen zait niri.

Eta zer gura duzue esatea! Jon Benitok ere esaten du: auzi estetikoa ere bada! Eta, nire ustez, orain arte baino arreta gehiago merezi du horrek.

Azatzak 87: Klasikoen irakurtaldia

2014-05-15  //  Azatzak  //  Iruzkinik ez

Badira urte batzuk Bilbo Zaharra euskaltegiak Klasikoen Irakurtaldia antolatzen duela Bilbon, jakina. Arriaga plazan, zehatzago esateko.

Aurten Gabriel Arestiren Harri eta herri klasikoa irakurri du hainbat jendek kalean, ozenki, Bilboko erdigunean, gure “metropoliaren” erdigunean. Euskara (eta euskal literatura) kalera ateratzeko modu erraz eta eraginkorra.

Maiatzaren 22a da egun handia, baina karpa jarriko dute Arriagan maiatzaren 20tik 23ra. Eta dozenaka ekitaldi antolatu dituzte irakurtaldia osatzeko.

Euskara Jendeari buruz

2014-05-12  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Martxo eta apirilean, sei astetan Bilbon, Zirika gunean, Euskara Jendea dokumentalak ikusi eta haien gaineko solasaldiak izan dira. Iritzi mordo bat, zalantzak ere zientoka, kontraesanak eta kontrako iritziak ere. Laburtu beharko banitu sei eguazten horietako parrapladak, bi galderatan laburtuko nituzke:

– Zer hari mehe, fin eta hauskorrak ekarri gaitu gaur arte? Zergatik iraun dugu? Zerk ekarri gaitu XXI. menderaino?

– Eta aurrera begira zer? Zer indartu behar dugu gure komunitateak beste milurteko batzuk iraun ditzan? Hari mehe eta fin horiek izan daitezke etorkizunean irauteko eta zabaltzeko gakoak?

Euskara irakaslearen dekalogoa

2014-05-08  //  Sutondoko kontuak  //  Iruzkinik ez

Sechu Sendek idatzi eta nik itzuli (eta gurera ekarri) dut. Imanol Epelderentzat, bihotzez.

1. Zu pertsona zara eta zure ikasle guztiak ere pertsona dira. Beraz, pertsonak zarete. Berdinak zarete … eta ezberdinak. Zuk urte gehiago dituzu eta baliteke eurak baino liburu gehiago irakurtzea .. zu, gainera, irakaslea zara eta egiten duzunagatik kobratzen duzu. Berdinak zarete eta ezberdinak zarete, baina ikasturte honetan behintzat zerbait duzue komunean: euskara, alegia.

2. Zure helburu nagusietako bat da klaseak 50 minutu baino laburragoak direla iruditzea. Gozatuz ikasi. Edozein irakaslerentzat ezinbestekoa da taldeen dinamizazioan formazioa izatea. Irakasle jatorrek animazio soziokulturalari buruzko ikastaroak egin eta liburuak irakurri dituzte. Euskarak irakasle erraztaileak behar ditu, dinamizatzaileak, animatzaileak, jabetzea erraztuko dutenak, ezagutza dinamizatuko dutenak eta erabilera animatuko dutenak. Irakasle azkarrek ondo dakite taldeen dinamizazioan trebatzeak arazo asko konpontzen dituela.

3. Jarrera, balio eta arau soziolinguistikoak lantzea oso funtsezkoa da! Garrantzitsuagoa da ikasle batek aurreiritzi bat ezagutu eta gainditzea, akats ortografikorik gabe idaztea baino. Aurreiritzi batek ikasle horrek euskaraz ez idaztea ekar dezake, azterketa aroa amaitu ondoren. Gaur eta hemen lehenetsi behar da ikasleek hizkuntza-gatazka ezagutu eta barneratzea eta giza-errealitateari buruzko ikuspegi kritikoa eraikitzen joatea. Adin txikikoak izateak ez du esan nahi herritarrik ez direla. Lehen ikasgaia: pertsonak dira hizkuntza prestigiatu edo desprestigiatu egiten dutenak, ez dira hizkuntzak pertsonei prestigio gehiago edo gutxiago ematen dietenak.

4. Ikasleak arazoaren parte baino, konponbidearen parte dira. Ikasgelako pertsona bakoitza eraldaketa sozialaren iturri izan daiteke (Ah! eta ez ahaztu institutuko lankideak eta gurasoak, jakina).

5. Azukrearen prezioa, sexismoa, bizikleta erabiltzea, tabakoaren kontrako legea, natura suntsitzea, osasun publikoa, adin nagusitasuna, hizkuntza, … dena da politika. Politika da herritarroi interesatzen zaigun oro, jendarteko kide garen heinean. Inor ez da apolitikoa, denoi, gutxi zein asko, interesatzen zaigulako jendartea. Beste kontu bat da alderdi batekoa izan ala ez. Eta hizkuntza eta jendartearen gaiari buruz ari gara berbetan. Beraz, garrantzitsua da gelan honen gainean eztabaidatzea: zer garrantzia du Gaztea irratiak? Zergatik ez dago ETBn rock-ari buruzko programarik? Ezinezkoa al da euskaraz ligatzea?

6. Garrantzitsua da psikologiari buruzko liburu batzuk begiratzea. Hizkuntza nortasun kontua da, soziala bezain pertsonala. Derek Walcott poetak, adibidez, honakoa esaten du: “hizkuntzaz aldatzen baduzu, bizitza aldatzen duzu”.

7. Errespetua eskatzen badiezu, errespetatu behar dituzu; sormena eskatzen badiezu, sortzailea izan behar duzu; lana eskatzen badiezu, langilea izan behar duzu; parte hartzea eskatzen badiezu, parte hartu behar duzu; komunikazioa eskatzen badiezu, komunikatzailea izan behar duzu; zuzentasuna eskatzen badiezu, zuzena izan behar duzu; ikasteko eskatzen badiezu, haiekin ikasi behar duzu; aldatzeko eskatzen badiezu, zuk ere aldatu behar duzu; zurekin fidatzea nahi baduzu, haiekin fidatu behar zara, eta abar.

8. Egiten duzunak mundua aldatzeko balio ez duela uste baduzu, ikasleek ez dute gauzak aldatzen ikasiko. Ezta tz tx baten ordez. Egiten duzuna gure hizkuntzaren egoera aldatzeko balio ez duela uste baduzu, ikasleek ere ez dute zugandik ikasiko hizkuntzaren egoera aldatzen. Ezkortasunak geldiarazten gaitu. Ez da hezitzailea. Jendarte arauek -ikusezinak, isilekoak- esaten dute zer den normala eta zer ez. Baina arau horiek aldatu daitezke. Irakasle baten eskolak emateko moduak arau horiek betikotu edo aldatzen lagundu dezake.

9. Testu-liburuek laguntza eman dezakete. Baina hizkuntza eredurik onenak kaleetan daude, telebistan, liburuetan, hiztegietan, egunkarietan, elikagaien etiketetan, telefono-gidetan, CDetan, DVDetan, interneten, gure elkarrizketetan. Materialik onena da gutako bakoitzak egiten duena.

10. Eskola kaleetara eraman behar duzu eta gelan sartu behar duzu kanpoko errealitatea. Hizkuntza jendartean bizi da. Gela ezin da izan burbuila. Ikasgelatik irten zure ikasleekin batera. Ikasgelatik irten eta hizkuntza bizi kanpoan, hitz egiten eta mespretxatzen duen jendearekin, ikasten eta ez ikusiarena egiten duen jendearekin, eraiki eta suntsitzen duen jendearekin. Bidaia bakoitza aurrera egindako pausoa da, beti.

Anima zaitez. Egun onak eta txarrak daude. Gogoratu une onak eta indarra hartu egiteko lan asko dagoelako eta hizkuntzak behar zaituelako. Arnasa hartu. Gazteek behar zaituzte. Zorte on.

Auto-gorrotoa

2014-05-05  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkin bat

Jendartea ikertzen duten zientziatan kontzeptu ezaguna da hauxe, soziologian zein antropologian esaterako. Genero eta arrazari buruzko ikerketan ere asko maseatutako kontzeptua izan da. Eta, zelan ez, soziolinguistikan ere erabili izan da. Katalanek kontzeptua gure arlora hurbildu zuten aspalditxo.

Eta zer da ba? Auto-gorrotoa deitzen zaio talde menperatzailearekin identifikatzeari. Hau da, menpekoen artean norbanako batzuek talde hegemonikoen irizpideak, lehentasunak, … bere egin eta haien interesen edo haien taldeko interesen kontra egiten dute. Menperakuntza sinbolikoa gertatu eta herritarrek bere egiten dituzte era pasiboan egunerokoan talde menperatzailearen balio batzuk.

Gogora datorkit sarritan auto-gorrotoa entzundakoan Malcolm X filma. Eszena zoragarri batean Denzel Washington agertzen da ilea lisatzen produktu kimikoekin, erretzen duten produktu kimikoekin. Auto-gorroto irudi garbiagorik nekez! Belztasuna ostentzeko modua zen (da?) ile kirrulia desagertaraztea burutik.

Txepetxek ere ainu herria ekartzen du harira autogorrotoaz berba egindakoan. Iragana, etorkizuna eta oraina: hiru horiek ere zerikusia dute auto-gorrotoarekin. Etorkizuna islatu nahi denean azaleratzen baita garbien auto-gorrotoa, haren ustez.

Gurean auto-gorroto zantzu nabarmenak oraino daude esparru askotxotan. Seguruenik filmeko eszena hori bezain adierazkorrik ez, baina han eta hemen izan badira. Ezta? Zerrendatuko ditugu batzuk guztion artean?

Azatzak 86: Zu-bi

2014-04-30  //  Azatzak  //  Iruzkinik ez

Batzea beti da ona. Eta kasu honetan euskal antzerki-sorkuntzaren inguruko 8 egitura batu egin dira, proiektu honetarako. Eta zertarako batu dira egitura hauek guztiak?

Elkarrekin proiektu bat martxan jartzeko: antzerki obra berri bat ekoitzi, euskaraz eta 8 lekuetan emateko, gutxienez. Eta lehiaketa moduan. Hori guztia. Eta lehen emaitza eman duena: Konpota.

Maiatzaren 16an amaitzen da izena emateko epea. Ordura arte ekarpenak egiteko astia dago. Zu-bi egin behar, ezta?

Inplikazioa normalizazioa da

2014-04-28  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Elkarlana, Iñaki Arrutiren berbetan, “erantzukizunaren artikulazioa da”. Tumatxa! Gure komunitatearen geroa komunitate hori osatzen dugunon esku dago, beste berba batzuekin esanda. Elkar ulertzera kondenatuta gaude. Bere berbekin jarraitzeko, “hizkuntza komunitateak euskara normalizatzeko duen erantzukizuna artikulatu behar du eta, horretarako, euskaltzaleek hizkuntza normalizaziorako periferia dena albo batera utzi eta mamia hartu behar dute euskararen aldeko jardunaren ardatz”.

Edozein hizkuntzak duen bermerik handiena txertatuta dagoen komunitatearen babesa eta atxikimendua da. Dena den, elkarlanean jarduteko ez da derrigorrezkoa gai orotan bat etortzea. Ezta?

Aukera berdinak

2014-04-14  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Aurrekoan Uxue Alberdi etorri zen gurera eta bertsolaritza antioju feministekin begiratzeko gonbitea egin zigun. Berbaldi oso interesgarria (eta ziztatzailea) izan zen. Baina etor nadin neurera, txiri-txiri.

Aukera-berdintasuna eta posizio-berdintasuna bereiztu zituen berak. Printzipioz, neskek zein mutilek aukera berdinak dituzte bertsolaritzan. Baina emaitzetan ez da inolaz ere islatzen hori eta bideo hau da horren erakusle:

Izan ere, aukera berdinak izan arren, posizioak ez dira berdinak. Abiatzen den posizioa ez da inola ere antzekoa. Eta, beraz, gauzak beti berdin eginez gero, emaitza beti berdina izango da. Hau da, berdintasun eza betikotuko da.

Eta orain gatozen soziolinguistikara. Euskarari aukera-berdintasuna eskainiz (eskaintzen zaion leku eta esparruetan) ez al gara ari diskriminazioa betikotzen, berdintasun eza betikotzen? Posizio-berdintasunera jo beharko al genuke? Eta hori zelan egiten da?

Amaitu aurretik, feminismotik aspaldi neureganatu dudan esaldia bota zuen Uxuek Derion: pertsonala politikoa da (eta nik gehituko nuke: hizkuntzaren erabilera ere politikoa da!).

Azatzak 85: Xiru jaialdia

2014-04-09  //  Azatzak  //  Iruzkinik ez

Allartean blogariak proposatu zidan iaz Xiru jaialdiari leku egiteko azatzetan. Eta ni esanekoa naiz. Gainera, Allartean blogariak berak azken artikuluan Zuberoako herri kulturari buruz jardun du eta Xiru jaialdia horretan sartzen da bete-betean.

Altzain eta Gotaine-Iribarnen izango da Xiru jaialdia. Made in Heben izena du jaialdiak eta herri kulturaren hainbat adierazpide batzen ditu. Egitarau ederra du jaialdiak (pena joan ezin izatea, katxis!). Merezi du bertaratzea apirilaren 10etik 12ra Xiberoara.