Euskara irakaslearen dekalogoa

2014-05-08  //  Sutondoko kontuak  //  Iruzkinik ez

Sechu Sendek idatzi eta nik itzuli (eta gurera ekarri) dut. Imanol Epelderentzat, bihotzez.

1. Zu pertsona zara eta zure ikasle guztiak ere pertsona dira. Beraz, pertsonak zarete. Berdinak zarete … eta ezberdinak. Zuk urte gehiago dituzu eta baliteke eurak baino liburu gehiago irakurtzea .. zu, gainera, irakaslea zara eta egiten duzunagatik kobratzen duzu. Berdinak zarete eta ezberdinak zarete, baina ikasturte honetan behintzat zerbait duzue komunean: euskara, alegia.

2. Zure helburu nagusietako bat da klaseak 50 minutu baino laburragoak direla iruditzea. Gozatuz ikasi. Edozein irakaslerentzat ezinbestekoa da taldeen dinamizazioan formazioa izatea. Irakasle jatorrek animazio soziokulturalari buruzko ikastaroak egin eta liburuak irakurri dituzte. Euskarak irakasle erraztaileak behar ditu, dinamizatzaileak, animatzaileak, jabetzea erraztuko dutenak, ezagutza dinamizatuko dutenak eta erabilera animatuko dutenak. Irakasle azkarrek ondo dakite taldeen dinamizazioan trebatzeak arazo asko konpontzen dituela.

3. Jarrera, balio eta arau soziolinguistikoak lantzea oso funtsezkoa da! Garrantzitsuagoa da ikasle batek aurreiritzi bat ezagutu eta gainditzea, akats ortografikorik gabe idaztea baino. Aurreiritzi batek ikasle horrek euskaraz ez idaztea ekar dezake, azterketa aroa amaitu ondoren. Gaur eta hemen lehenetsi behar da ikasleek hizkuntza-gatazka ezagutu eta barneratzea eta giza-errealitateari buruzko ikuspegi kritikoa eraikitzen joatea. Adin txikikoak izateak ez du esan nahi herritarrik ez direla. Lehen ikasgaia: pertsonak dira hizkuntza prestigiatu edo desprestigiatu egiten dutenak, ez dira hizkuntzak pertsonei prestigio gehiago edo gutxiago ematen dietenak.

4. Ikasleak arazoaren parte baino, konponbidearen parte dira. Ikasgelako pertsona bakoitza eraldaketa sozialaren iturri izan daiteke (Ah! eta ez ahaztu institutuko lankideak eta gurasoak, jakina).

5. Azukrearen prezioa, sexismoa, bizikleta erabiltzea, tabakoaren kontrako legea, natura suntsitzea, osasun publikoa, adin nagusitasuna, hizkuntza, … dena da politika. Politika da herritarroi interesatzen zaigun oro, jendarteko kide garen heinean. Inor ez da apolitikoa, denoi, gutxi zein asko, interesatzen zaigulako jendartea. Beste kontu bat da alderdi batekoa izan ala ez. Eta hizkuntza eta jendartearen gaiari buruz ari gara berbetan. Beraz, garrantzitsua da gelan honen gainean eztabaidatzea: zer garrantzia du Gaztea irratiak? Zergatik ez dago ETBn rock-ari buruzko programarik? Ezinezkoa al da euskaraz ligatzea?

6. Garrantzitsua da psikologiari buruzko liburu batzuk begiratzea. Hizkuntza nortasun kontua da, soziala bezain pertsonala. Derek Walcott poetak, adibidez, honakoa esaten du: “hizkuntzaz aldatzen baduzu, bizitza aldatzen duzu”.

7. Errespetua eskatzen badiezu, errespetatu behar dituzu; sormena eskatzen badiezu, sortzailea izan behar duzu; lana eskatzen badiezu, langilea izan behar duzu; parte hartzea eskatzen badiezu, parte hartu behar duzu; komunikazioa eskatzen badiezu, komunikatzailea izan behar duzu; zuzentasuna eskatzen badiezu, zuzena izan behar duzu; ikasteko eskatzen badiezu, haiekin ikasi behar duzu; aldatzeko eskatzen badiezu, zuk ere aldatu behar duzu; zurekin fidatzea nahi baduzu, haiekin fidatu behar zara, eta abar.

8. Egiten duzunak mundua aldatzeko balio ez duela uste baduzu, ikasleek ez dute gauzak aldatzen ikasiko. Ezta tz tx baten ordez. Egiten duzuna gure hizkuntzaren egoera aldatzeko balio ez duela uste baduzu, ikasleek ere ez dute zugandik ikasiko hizkuntzaren egoera aldatzen. Ezkortasunak geldiarazten gaitu. Ez da hezitzailea. Jendarte arauek -ikusezinak, isilekoak- esaten dute zer den normala eta zer ez. Baina arau horiek aldatu daitezke. Irakasle baten eskolak emateko moduak arau horiek betikotu edo aldatzen lagundu dezake.

9. Testu-liburuek laguntza eman dezakete. Baina hizkuntza eredurik onenak kaleetan daude, telebistan, liburuetan, hiztegietan, egunkarietan, elikagaien etiketetan, telefono-gidetan, CDetan, DVDetan, interneten, gure elkarrizketetan. Materialik onena da gutako bakoitzak egiten duena.

10. Eskola kaleetara eraman behar duzu eta gelan sartu behar duzu kanpoko errealitatea. Hizkuntza jendartean bizi da. Gela ezin da izan burbuila. Ikasgelatik irten zure ikasleekin batera. Ikasgelatik irten eta hizkuntza bizi kanpoan, hitz egiten eta mespretxatzen duen jendearekin, ikasten eta ez ikusiarena egiten duen jendearekin, eraiki eta suntsitzen duen jendearekin. Bidaia bakoitza aurrera egindako pausoa da, beti.

Anima zaitez. Egun onak eta txarrak daude. Gogoratu une onak eta indarra hartu egiteko lan asko dagoelako eta hizkuntzak behar zaituelako. Arnasa hartu. Gazteek behar zaituzte. Zorte on.

Auto-gorrotoa

2014-05-05  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkin bat

Jendartea ikertzen duten zientziatan kontzeptu ezaguna da hauxe, soziologian zein antropologian esaterako. Genero eta arrazari buruzko ikerketan ere asko maseatutako kontzeptua izan da. Eta, zelan ez, soziolinguistikan ere erabili izan da. Katalanek kontzeptua gure arlora hurbildu zuten aspalditxo.

Eta zer da ba? Auto-gorrotoa deitzen zaio talde menperatzailearekin identifikatzeari. Hau da, menpekoen artean norbanako batzuek talde hegemonikoen irizpideak, lehentasunak, … bere egin eta haien interesen edo haien taldeko interesen kontra egiten dute. Menperakuntza sinbolikoa gertatu eta herritarrek bere egiten dituzte era pasiboan egunerokoan talde menperatzailearen balio batzuk.

Gogora datorkit sarritan auto-gorrotoa entzundakoan Malcolm X filma. Eszena zoragarri batean Denzel Washington agertzen da ilea lisatzen produktu kimikoekin, erretzen duten produktu kimikoekin. Auto-gorroto irudi garbiagorik nekez! Belztasuna ostentzeko modua zen (da?) ile kirrulia desagertaraztea burutik.

Txepetxek ere ainu herria ekartzen du harira autogorrotoaz berba egindakoan. Iragana, etorkizuna eta oraina: hiru horiek ere zerikusia dute auto-gorrotoarekin. Etorkizuna islatu nahi denean azaleratzen baita garbien auto-gorrotoa, haren ustez.

Gurean auto-gorroto zantzu nabarmenak oraino daude esparru askotxotan. Seguruenik filmeko eszena hori bezain adierazkorrik ez, baina han eta hemen izan badira. Ezta? Zerrendatuko ditugu batzuk guztion artean?

Azatzak 86: Zu-bi

2014-04-30  //  Azatzak  //  Iruzkinik ez

Batzea beti da ona. Eta kasu honetan euskal antzerki-sorkuntzaren inguruko 8 egitura batu egin dira, proiektu honetarako. Eta zertarako batu dira egitura hauek guztiak?

Elkarrekin proiektu bat martxan jartzeko: antzerki obra berri bat ekoitzi, euskaraz eta 8 lekuetan emateko, gutxienez. Eta lehiaketa moduan. Hori guztia. Eta lehen emaitza eman duena: Konpota.

Maiatzaren 16an amaitzen da izena emateko epea. Ordura arte ekarpenak egiteko astia dago. Zu-bi egin behar, ezta?

Inplikazioa normalizazioa da

2014-04-28  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Elkarlana, Iñaki Arrutiren berbetan, “erantzukizunaren artikulazioa da”. Tumatxa! Gure komunitatearen geroa komunitate hori osatzen dugunon esku dago, beste berba batzuekin esanda. Elkar ulertzera kondenatuta gaude. Bere berbekin jarraitzeko, “hizkuntza komunitateak euskara normalizatzeko duen erantzukizuna artikulatu behar du eta, horretarako, euskaltzaleek hizkuntza normalizaziorako periferia dena albo batera utzi eta mamia hartu behar dute euskararen aldeko jardunaren ardatz”.

Edozein hizkuntzak duen bermerik handiena txertatuta dagoen komunitatearen babesa eta atxikimendua da. Dena den, elkarlanean jarduteko ez da derrigorrezkoa gai orotan bat etortzea. Ezta?

Aukera berdinak

2014-04-14  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Aurrekoan Uxue Alberdi etorri zen gurera eta bertsolaritza antioju feministekin begiratzeko gonbitea egin zigun. Berbaldi oso interesgarria (eta ziztatzailea) izan zen. Baina etor nadin neurera, txiri-txiri.

Aukera-berdintasuna eta posizio-berdintasuna bereiztu zituen berak. Printzipioz, neskek zein mutilek aukera berdinak dituzte bertsolaritzan. Baina emaitzetan ez da inolaz ere islatzen hori eta bideo hau da horren erakusle:

Izan ere, aukera berdinak izan arren, posizioak ez dira berdinak. Abiatzen den posizioa ez da inola ere antzekoa. Eta, beraz, gauzak beti berdin eginez gero, emaitza beti berdina izango da. Hau da, berdintasun eza betikotuko da.

Eta orain gatozen soziolinguistikara. Euskarari aukera-berdintasuna eskainiz (eskaintzen zaion leku eta esparruetan) ez al gara ari diskriminazioa betikotzen, berdintasun eza betikotzen? Posizio-berdintasunera jo beharko al genuke? Eta hori zelan egiten da?

Amaitu aurretik, feminismotik aspaldi neureganatu dudan esaldia bota zuen Uxuek Derion: pertsonala politikoa da (eta nik gehituko nuke: hizkuntzaren erabilera ere politikoa da!).

Azatzak 85: Xiru jaialdia

2014-04-09  //  Azatzak  //  Iruzkinik ez

Allartean blogariak proposatu zidan iaz Xiru jaialdiari leku egiteko azatzetan. Eta ni esanekoa naiz. Gainera, Allartean blogariak berak azken artikuluan Zuberoako herri kulturari buruz jardun du eta Xiru jaialdia horretan sartzen da bete-betean.

Altzain eta Gotaine-Iribarnen izango da Xiru jaialdia. Made in Heben izena du jaialdiak eta herri kulturaren hainbat adierazpide batzen ditu. Egitarau ederra du jaialdiak (pena joan ezin izatea, katxis!). Merezi du bertaratzea apirilaren 10etik 12ra Xiberoara.

Medeak

2014-04-07  //  Sutondoko kontuak  //  Iruzkinik ez

Genero-ariketak liburua irakurtzen ari naiz. Mamitsu dator eta niretzat berritzaile. Irakurtzen ari nintzela Medeak taldeak idatzitako testu honekin egin dut topo. Eta euskalgintzarekin oroitu egin naiz (eta ez dakit zergatik!):

(…) Mugimendu Feminista, 80.  hamarkadan sortutako talde eta eragileen baturatzat hartzen da. Oro har, talde horiek asanblada-egitura batekin funtzionatzen dute. Uste da, edo pentsatzen da, mugimendu hori instituzioetako feminismotik at dagoela, eta izaera ematen dien lan ildo batzuk dituela; hala nola, abortua, indarkeria sexista, parte-hartze politikoa, … Baina, ordea, bada instituzioetako feminismoaren eta Mugimendu Feministaren arteko harremana. Kasu batzuetan, gainera, urteekin ahuldutako mugimendu feministak instituzioetako feminismoari utzi dio mugimenduaren ardura.

Eduki eta gai batzuek instituzioetan haien lekua izan dezaten lortu du Mugimendu Feminista Klasikoak (oro har, legeen bidez). Ez dugu ukatzen lan egiteko esparru bat izan daitekeenik, baina argi dago ia ezinezkoa dela ahalegin horiek mugimenduan eraginik izatea, edo mugimendua aberastea. Era berean, ia ezinezkoa da instituzioetan aritzeak mugimenduan eztabaida eta eduki berriak sorraraztea, kontrara, gure ustez; ikusezintasuna dakar, eta taldeak erretzea eta nekatzea, edukiak agortzeaz eta indargabetzeaz gain.

Badakigu instituzioetako feminismotik ezer gutxi espero dezakegula, nahiz ez dugun bere funtzioa ukatzen eta estrategikoa izan ez daitekeenik uste. (…)

Uste dugu “instituzioak bai ala ez” afera oso konplexua dela. Gauza interesgarriak egin daitezke instituzioekin. Gainera, justizia eta etika feministari dagokion zerbait da errekurtso publikoak banatzea. Ez dugu arazorik halakoetan parte hartzeko. Baina hori ezin liteke izan dena, ezin liteke izan azken helburua. Gure instituzioekiko parte-hartzea puntuala da, eta betiere gure taldeko interesak kontuan hartuz eta aliantza feministetatik lan eginez. Arriskutsua iruditzen zaigu talde feminista baten praktika politikoak instituzioetan sistematizatzea.

KZJaia 1

2014-04-02  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Urtarriletik martxora #KZJaia egin izan da. Jaitxo horren helburua euskarazko dibulgazio zientifikoari hauspoa ematea izan da. Nik sei artikulu idatzi ditut dibulgazio-festa horretarako. Artikuluok blogean agertzen direnak baino apur bat landuagoak izan dira, zientifikoagoak, akademikoagoak. Horregatik, batu nahi izan ditut post batean eta zuei helarazi. Merezi du zinez jaira batu diren 120 artikuluetan muturra sartzea. Hona hemen neure seiak:

– Community fostering: gurean gutxitan aipatu baina askotan erabilitako kontzeptua da CF hori. Gurera ekarri nahi izan nuen eta azalpentxoa eman.

– Arnasgune funtzionalak: arnasgune territorialak askotan aipatu dira azken urteotan, baina arnasgune funtzionalei ere jaramon egin behar diegu, nik uste.

– Corpusaren estatusa: Galizia aldean corpusa dela eta, borroka latzak dituzte. Gurean zorionez ez. Eta horrek aurrerago egiten lagundu gaituela uste dut.

– Traganarrua: beheko haizea eta goiko haizea batzen direnean sortzen omen da traganarrua. Euskaldunon aldeko mugimenduak ere traganarrua behar du eragin. Ez ala?

– Soziolinguistika zedarritzea: ez da erraza inondik inora soziolinguistika zer den eta zer ez den zedarritzea. Xavier Vilak hurbiltze saioa egin du eta horren berri eman nuen blogean.

– Euskara gazte jendea Lasarten: Lasarteko gazteak 20 urtetan hiru aldiz ikertu dituzte. Blogera ekarri nuen liburua irakurri ostean deigarrien (eta aipagarrien) iruditu zitzaizkidan ondorioak.

Euskara gazte jendea Lasarten

2014-03-31  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Lasarteko faktoriak indartsu jarraitzen du. Hirugarrenez 20 urtetan, gazteak eta euskara aztertu dituzte han. Eta liburu ederra ondu (eta guztion eskuetan paratu interneten). Liburua irakurrita, handik ateratako kontu batzuk (Lasarterako zein kanporako balio dezaketenak):

1. Ama euskalduna dutenek eta ama erdalduna dutenek, nahiz batzuek eta besteek 0-3 urte bitartean jasoa izan, guztiz bestela jokatzen dute euskarari dagokionez.

2. Gazteek euskararekiko oso sentimendu bizi eta aldekoa dutenean, haietako oso proportzio handi batek euskaraz egiteko oso gaitasun ona izaten du, eta proportzio handi batek ere beti egiten du euskaraz lagun euskaldunekin. Nolabait, maitasunaren, gaitasunaren eta erabileraren artean dagoen harreman estu-estua garbi erakusten du horrek.

3. Helduak dira gizartearen sektore aktibo eta erabakitzailea. Haiek dira gizartearen erdigune, enbor eta ardatza. Helduen jokaeren antzera egingo dute haurrek eta gazteek, heldu izan nahi dutenez gero.

4. Haur eta gazteen euskalduntzearen itxaropena helduengan dago, eta oso bereziki haur eta gazteekin harreman zuzen eta ugaria duten helduengan. Euskalduntzeaz aritzea, ordea, ez da hizkuntza-gaitasunaz aritzea, hizkuntza jokaera euskalduntzea baizik. Hau da, euskaraz egiteko baldintza egokiak daudenean, euskaraz egiteko joera eta ohitura hartzea.

5. Irakaskuntzak eman dezakeena dagoeneko oso gertu dago bere punturik gorenetik. Ahozko erabileraren auzia gehiago jokatzen da etxeetan eskoletan baino. Eskola ari da etxearen egitekoa ordezkatzen, egiteko hori esparru formal batek partzialki baino ordezkatu ezin duenean. Familia euskaldunak ugaltzetik etorriko zaigu euskararen erabilera naturala areagotzea.

6. Noiz izan daiteke familien hizkuntza-portaeretan eragiteko une egokia? Bikote baten euskararen oinarriak finkatzeko une egokia da bikoteak osatzen diren garaietan eragitea. Energia-gastu txikiagoa dakar harreman berria sortzerakoan hizkuntza-norabide jakin bat emateak, harreman zahar eta finkatuaren hizkuntza-ohitura iraultzeak baino.

7. Lasarte-Orian gazte eremuan baldintza objektiboak daude harreman asimetrikoen estrategia era zabal eta sistematikoan erabiltzeko (harreman asimetrikoak: elkarrizketa batean kide batek hizkuntza bat eta besteak beste bat erabiltzen dutenean). Belaunaldi kementsu bat behar du euskalgintzak. Elebitasun pasiboak ematen duen komunikatzeko aukeraz baliatuta, euskaraz egiteko gogoa eguneroko jardunean gauzatuko duena.

Hiztun berriak

2014-03-27  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkin bat

Orain arte euskaldun berri kontzeptua ezagutzen (eta gorrotatzen) nuen. Bat 87/88 aldizkarian beste kontzeptu bat deskubritu dut: hiztun berriak. Eta zer dira? Hiztun berriak dira euskara familia-transmisioa ez den beste bide batean ikasi duten pertsona guztiak.

Ikerketa egin dutenen arabera, bi hiztun berri mota nagusi daude:

– Gaur egun 35-40 urte baino gehiago duten euskal hiztun berriak. Euskaldunberriaren profil historikoa izan da. Batzuek motibazio ideologikoengatik ikasi zuten eta beste batzuek, berriz, arrazoi instrumentalak bultzatuta. Gehienek aitortzen dute euskara ikasteko behar izan duten denbora eta ahalegina, baina era berean onura handiak jaso dituztela aipatzen dute.

– Gaur egun 35-40 urte baino gutxiago duten euskal hiztun berriak. Euskara eskolan ikasi dute murgiltze eredu partzial edo osoetan. Euskara ikastea berez eta emanda etorri zaien zerbait bezala hartzeko joera dute, euren gurasoak izan zirelako erabaki hori hartu zutenak.

Baina interesgarriena ez da hori. Interesgarriena da euren buruei ematen dieten definizioa. Inork ez du bere burua euskaldun zahartzat (nahiz eta haietako askok euskalkian eta egunero erabili). Dikotomia da euskaldun eta euskaldun berri izatearen artean. Euren burua euskaldun berritzat dutenek oro har gutxiago erabiltzen dute euskara, gaitasun txikiagoa dute eta “buruko eskemak” gaztelaniaz dituzte. Euren burua euskalduntzat dutenek oro har gehiago erabiltzen dute euskara, sare euskaldunetan integratuta daude, eta tokian tokiko aldaera ezagutu eta erabiltzen dute batzuetan.

Euskaldun berri kontzeptua zaborrontzira botatzeko beste arrazoi bat, ezta?