Azatzak 85: Xiru jaialdia

2014-04-09  //  Azatzak  //  Iruzkinik ez

Allartean blogariak proposatu zidan iaz Xiru jaialdiari leku egiteko azatzetan. Eta ni esanekoa naiz. Gainera, Allartean blogariak berak azken artikuluan Zuberoako herri kulturari buruz jardun du eta Xiru jaialdia horretan sartzen da bete-betean.

Altzain eta Gotaine-Iribarnen izango da Xiru jaialdia. Made in Heben izena du jaialdiak eta herri kulturaren hainbat adierazpide batzen ditu. Egitarau ederra du jaialdiak (pena joan ezin izatea, katxis!). Merezi du bertaratzea apirilaren 10etik 12ra Xiberoara.

Medeak

2014-04-07  //  Sutondoko kontuak  //  Iruzkinik ez

Genero-ariketak liburua irakurtzen ari naiz. Mamitsu dator eta niretzat berritzaile. Irakurtzen ari nintzela Medeak taldeak idatzitako testu honekin egin dut topo. Eta euskalgintzarekin oroitu egin naiz (eta ez dakit zergatik!):

(…) Mugimendu Feminista, 80.  hamarkadan sortutako talde eta eragileen baturatzat hartzen da. Oro har, talde horiek asanblada-egitura batekin funtzionatzen dute. Uste da, edo pentsatzen da, mugimendu hori instituzioetako feminismotik at dagoela, eta izaera ematen dien lan ildo batzuk dituela; hala nola, abortua, indarkeria sexista, parte-hartze politikoa, … Baina, ordea, bada instituzioetako feminismoaren eta Mugimendu Feministaren arteko harremana. Kasu batzuetan, gainera, urteekin ahuldutako mugimendu feministak instituzioetako feminismoari utzi dio mugimenduaren ardura.

Eduki eta gai batzuek instituzioetan haien lekua izan dezaten lortu du Mugimendu Feminista Klasikoak (oro har, legeen bidez). Ez dugu ukatzen lan egiteko esparru bat izan daitekeenik, baina argi dago ia ezinezkoa dela ahalegin horiek mugimenduan eraginik izatea, edo mugimendua aberastea. Era berean, ia ezinezkoa da instituzioetan aritzeak mugimenduan eztabaida eta eduki berriak sorraraztea, kontrara, gure ustez; ikusezintasuna dakar, eta taldeak erretzea eta nekatzea, edukiak agortzeaz eta indargabetzeaz gain.

Badakigu instituzioetako feminismotik ezer gutxi espero dezakegula, nahiz ez dugun bere funtzioa ukatzen eta estrategikoa izan ez daitekeenik uste. (…)

Uste dugu “instituzioak bai ala ez” afera oso konplexua dela. Gauza interesgarriak egin daitezke instituzioekin. Gainera, justizia eta etika feministari dagokion zerbait da errekurtso publikoak banatzea. Ez dugu arazorik halakoetan parte hartzeko. Baina hori ezin liteke izan dena, ezin liteke izan azken helburua. Gure instituzioekiko parte-hartzea puntuala da, eta betiere gure taldeko interesak kontuan hartuz eta aliantza feministetatik lan eginez. Arriskutsua iruditzen zaigu talde feminista baten praktika politikoak instituzioetan sistematizatzea.

KZJaia 1

2014-04-02  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Urtarriletik martxora #KZJaia egin izan da. Jaitxo horren helburua euskarazko dibulgazio zientifikoari hauspoa ematea izan da. Nik sei artikulu idatzi ditut dibulgazio-festa horretarako. Artikuluok blogean agertzen direnak baino apur bat landuagoak izan dira, zientifikoagoak, akademikoagoak. Horregatik, batu nahi izan ditut post batean eta zuei helarazi. Merezi du zinez jaira batu diren 120 artikuluetan muturra sartzea. Hona hemen neure seiak:

– Community fostering: gurean gutxitan aipatu baina askotan erabilitako kontzeptua da CF hori. Gurera ekarri nahi izan nuen eta azalpentxoa eman.

– Arnasgune funtzionalak: arnasgune territorialak askotan aipatu dira azken urteotan, baina arnasgune funtzionalei ere jaramon egin behar diegu, nik uste.

– Corpusaren estatusa: Galizia aldean corpusa dela eta, borroka latzak dituzte. Gurean zorionez ez. Eta horrek aurrerago egiten lagundu gaituela uste dut.

– Traganarrua: beheko haizea eta goiko haizea batzen direnean sortzen omen da traganarrua. Euskaldunon aldeko mugimenduak ere traganarrua behar du eragin. Ez ala?

– Soziolinguistika zedarritzea: ez da erraza inondik inora soziolinguistika zer den eta zer ez den zedarritzea. Xavier Vilak hurbiltze saioa egin du eta horren berri eman nuen blogean.

– Euskara gazte jendea Lasarten: Lasarteko gazteak 20 urtetan hiru aldiz ikertu dituzte. Blogera ekarri nuen liburua irakurri ostean deigarrien (eta aipagarrien) iruditu zitzaizkidan ondorioak.

Euskara gazte jendea Lasarten

2014-03-31  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Lasarteko faktoriak indartsu jarraitzen du. Hirugarrenez 20 urtetan, gazteak eta euskara aztertu dituzte han. Eta liburu ederra ondu (eta guztion eskuetan paratu interneten). Liburua irakurrita, handik ateratako kontu batzuk (Lasarterako zein kanporako balio dezaketenak):

1. Ama euskalduna dutenek eta ama erdalduna dutenek, nahiz batzuek eta besteek 0-3 urte bitartean jasoa izan, guztiz bestela jokatzen dute euskarari dagokionez.

2. Gazteek euskararekiko oso sentimendu bizi eta aldekoa dutenean, haietako oso proportzio handi batek euskaraz egiteko oso gaitasun ona izaten du, eta proportzio handi batek ere beti egiten du euskaraz lagun euskaldunekin. Nolabait, maitasunaren, gaitasunaren eta erabileraren artean dagoen harreman estu-estua garbi erakusten du horrek.

3. Helduak dira gizartearen sektore aktibo eta erabakitzailea. Haiek dira gizartearen erdigune, enbor eta ardatza. Helduen jokaeren antzera egingo dute haurrek eta gazteek, heldu izan nahi dutenez gero.

4. Haur eta gazteen euskalduntzearen itxaropena helduengan dago, eta oso bereziki haur eta gazteekin harreman zuzen eta ugaria duten helduengan. Euskalduntzeaz aritzea, ordea, ez da hizkuntza-gaitasunaz aritzea, hizkuntza jokaera euskalduntzea baizik. Hau da, euskaraz egiteko baldintza egokiak daudenean, euskaraz egiteko joera eta ohitura hartzea.

5. Irakaskuntzak eman dezakeena dagoeneko oso gertu dago bere punturik gorenetik. Ahozko erabileraren auzia gehiago jokatzen da etxeetan eskoletan baino. Eskola ari da etxearen egitekoa ordezkatzen, egiteko hori esparru formal batek partzialki baino ordezkatu ezin duenean. Familia euskaldunak ugaltzetik etorriko zaigu euskararen erabilera naturala areagotzea.

6. Noiz izan daiteke familien hizkuntza-portaeretan eragiteko une egokia? Bikote baten euskararen oinarriak finkatzeko une egokia da bikoteak osatzen diren garaietan eragitea. Energia-gastu txikiagoa dakar harreman berria sortzerakoan hizkuntza-norabide jakin bat emateak, harreman zahar eta finkatuaren hizkuntza-ohitura iraultzeak baino.

7. Lasarte-Orian gazte eremuan baldintza objektiboak daude harreman asimetrikoen estrategia era zabal eta sistematikoan erabiltzeko (harreman asimetrikoak: elkarrizketa batean kide batek hizkuntza bat eta besteak beste bat erabiltzen dutenean). Belaunaldi kementsu bat behar du euskalgintzak. Elebitasun pasiboak ematen duen komunikatzeko aukeraz baliatuta, euskaraz egiteko gogoa eguneroko jardunean gauzatuko duena.

Hiztun berriak

2014-03-27  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkin bat

Orain arte euskaldun berri kontzeptua ezagutzen (eta gorrotatzen) nuen. Bat 87/88 aldizkarian beste kontzeptu bat deskubritu dut: hiztun berriak. Eta zer dira? Hiztun berriak dira euskara familia-transmisioa ez den beste bide batean ikasi duten pertsona guztiak.

Ikerketa egin dutenen arabera, bi hiztun berri mota nagusi daude:

– Gaur egun 35-40 urte baino gehiago duten euskal hiztun berriak. Euskaldunberriaren profil historikoa izan da. Batzuek motibazio ideologikoengatik ikasi zuten eta beste batzuek, berriz, arrazoi instrumentalak bultzatuta. Gehienek aitortzen dute euskara ikasteko behar izan duten denbora eta ahalegina, baina era berean onura handiak jaso dituztela aipatzen dute.

– Gaur egun 35-40 urte baino gutxiago duten euskal hiztun berriak. Euskara eskolan ikasi dute murgiltze eredu partzial edo osoetan. Euskara ikastea berez eta emanda etorri zaien zerbait bezala hartzeko joera dute, euren gurasoak izan zirelako erabaki hori hartu zutenak.

Baina interesgarriena ez da hori. Interesgarriena da euren buruei ematen dieten definizioa. Inork ez du bere burua euskaldun zahartzat (nahiz eta haietako askok euskalkian eta egunero erabili). Dikotomia da euskaldun eta euskaldun berri izatearen artean. Euren burua euskaldun berritzat dutenek oro har gutxiago erabiltzen dute euskara, gaitasun txikiagoa dute eta “buruko eskemak” gaztelaniaz dituzte. Euren burua euskalduntzat dutenek oro har gehiago erabiltzen dute euskara, sare euskaldunetan integratuta daude, eta tokian tokiko aldaera ezagutu eta erabiltzen dute batzuetan.

Euskaldun berri kontzeptua zaborrontzira botatzeko beste arrazoi bat, ezta?

Azatzak 84: Euspot.eu

2014-03-25  //  Azatzak  //  Iruzkinik ez

Huhezik antolatzen du euspot lehiaketa. Euskarazko espotak egin behar dira urtero eta onenari sariak ematen dizkiote. Urtero gai baten inguruan aritu behar dira parte-hartzaileak. Eta 2014an gaia da euskara eta pintxo-potea. Maiatzaren 9ra arte espotak bidaltzeko epea badago oraindik.

Baina, momentuz, gozatu ditzagun aurreko urteko bideoak:

Arrue ikertzen

2014-03-19  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Bat aldizkariaren 87/88 zenbaki bikoitzean, aurrekoaz gain, bestelako artikulu zeharo interesgarriak daude. Adibidez, Arrue ikerketari buruzkoa. Hiru ondorio nagusi aletzen dituzte egileek:

1. Hizkuntza bat, beste bat edo biak erabiltzeko orduan gizarte-bizitzan indarrean diren arauekiko konbergentzia ageri da, eskola-esparruan, ikasleek adinean gora egin ahala.

2. Ikasleek etxetik, kaletik eta beren lagunartetik dakarten erdarazko hizkuntza-erabilera birmoldatzeko eragimena (erdal erabilera euskal jardunera makurtzekoa bereziki) aski mugatua da.

3. Irakasleek beren arteko harremanetan euskaraz gehiago edo gutxiago egiteak badu bere pisua: aldagai hori argi nabarmendu da aldagai anitzeko analisietan, ikasleen erabilera azaltzeko garaian. Ikastetxe bakoitzak bere jardunaren bitartez sortzen dituen baldintzek badute indarrik, hein batean noski, gizarte-bizitzaren zenbait baldintzapen orokor gainditzeko.

Soziolinguistika zedarritzea

2014-03-17  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Iratiko oihana suntsitu dezakegu soziolinguistika zer den eta zer ez den paperean azaldu nahi badugu. Mila teoria daude, mila zedarritze saio, mila mugapen eta mila eztabaida. Eta gehienetan antzuak (edo antzu samarrak). Inora ez doazen eztabaida sasi-akademikoak. Mila erpin ukitzen dituen jakintza-arloa baita soziolinguistika.

Xavier Vila katalanak, ostera, eutsi dio gaiari. Bat aldizkariaren 87/88 zenbaki bikoitzak haren artikulua dakar euskaratuta. Eta langintza zaila izan arren, eztabaida antzu horri buelta eman eta soziolinguistikaren zedarritzeari forma eman dio (eman ahal zaion neurrian, jakina).

Zedarritze partziala beti ere. Eta komunitate zientifikoaren bermea ez duena, jakina (oraindik behintzat). Baina hurbiltze saioa egin du, oso interesgarria, eta etorkizuneko ildo batzuk ireki (iradoki) ditzakeena. Noan, orduan, harira behingoz.

Soziolinguistikara hurreratzeko, lehenik oratu dio hizkuntzari. Bere berbetan, “hizkuntza bat egon dadin, hizkuntza hori erabiltzen duten pertsonak egon behar dute, hizkuntza, baita ere eta batez ere, giza jarduna delako, giza portaera”.

Eta jarraitzen du hizkuntzarekin: “hizkuntza izaki bizidun bat ez da, izaki bizidun batzuk beste batzuekin izaten duten praktika-multzo bat baizik. Horrek berekin dakar uko egitea aniztasun linguistikoaren eta biologikoaren arteko baliokidetasun naifegi batzuei, zehatzak ez direlako eta iruzur egiten dutelako”. “Hizkuntzen bizitzaren eta heriotzaren metaforak dirauen arren, tropoa ez da zuzena: hizkuntza batek ezin du bizirik edo hilda egon, bizitzeko oinarrizkoak diren ezaugarriak falta baitzaizkio”. “Hizkuntza bat birus batekin parekatu daiteke: ez dira haiek bakarrik bizitzeko gai, eta organismo bizidun batean sartzen direnean bakarrik aktibatzen dira”.

Hori guztia esan, eta hizkuntzaren piramidea ere marrazten du. Piramide horrek lau oinarri ditu: usteak (ideologiak), sistema (corpusa), erabilera (praktikak) eta jabetzea. Eta piramide horren barruan garatzen dena soziolinguistika da, edo hobe esanda, soziolinguistikoa izateko lau oinarri horiek izan behar ditu.

Eta, azkenik, ausartu eta ikerketa soziolinguistikoek izan behar dituzten ezaugarriak zerrendatzen ditu, maisuki zerrendatu ere:

– Hizkuntza-gertakaria dimentsio anitzeko errealitatetzat hartzen da eta, horretan, hizkuntzaren sistema ez ezik, erabilera, ideologiak eta gaitasunak ere kontuan hartzen dira.

– Arreta handia jartzen da ekintza eta aldaketa ulertzeko.

– Banakoaren eta komunitatearen arteko dialektikatik abiatuta aztertzen da errealitate linguistikoa.

– Heterogeneotasun eta desberdintasun egituratuak daude ordena sozialean, soziokulturalean eta linguistikoan.

– Interakziozko testuinguru batekin hertsiki lotuta dagoen errealitatetzat jotzen da hizkuntza-gertakaria.

Azatzak 83: Irudiz eta euskaraz

2014-03-13  //  Azatzak  //  Iruzkinik ez

Euskarazko kulturgintzak ez du izango produkzio larregirik. Hori egia da. Eta are gutxiago, ikus-entzunezkoen mundutxoan. Baina produkzio nahikorik ez eta, gainera, produkzio hori zabalduko duen bozgorailu nahikorik ezta.

Irudiz eta euskaraz bloga aurkeztu nahi dizuet 82. azatz honetan. Zinemari buruzko bloga da, euskaraz egindakoa eta euskarazko produkzioei jaramon egiten diena. Erresonantzia-kaxa nahikoa ez da izango, baina bada zerbait.

Proxecto Tribo

2014-03-12  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Galiziako hirietako parkeetan ez da erraza galizieraz entzutea. Ez da batere erraza. Hori dela eta, Compostela aldeko guraso batzuk euren burua antolatzen hasi ziren. Eta Tribo sortu.

Zer da Tribo? Orain gutxira arte whatsapp talde bat izan da (orain Galegram taldea da). Ideologiak gorabehera, amatasuna eta aitatasuna ulertzeko moduak gorabehera, euren seme-alabek galizieraz parkeetan egiteko hautua egin dute. Behetik gora antolatuta. Administrazioei kasu egin barik.

Hasierakon mesfidantzak izan arren, laster gainditu ziren eta ordutik Triboa Belvís parkean batzen da. 0 eta 13 urte bitarteko umeak batzen dira, gaur egun 30 bat. Ez dira egunero geratzen, ahal dutenean baino ez. Eta denetarik egiten dute: kontzertuetara joan, ipuin-kontalariak (hileko azken astearteetan Celso Sanmartin-ek Gentalha do Pichel-en egiten dituen saioetara joaten dira), erakusketak, azoka ekologikoak, mendi txangoak, tabernetatik, museoetan, jaiak, …

Umeak oso kohesionatuta daude. Adiskide egin dira eta, gainera, talde horretan galizierazk prestigioa lortu du, umeen artean ere bai. Eta ez da gutxi.

Bilbo aldean ere guraso batzuek ekimenaren berri izan zuten. Gurean ere ez da bat ere ohikoa hirietako parkeetan euskaraz entzutea. Horregatik, hemengo guraso batzuek ere sortu dute whatsapp taldea. Eta antzeko gauzak egiten dituzte.

Momentuz, Bilbon 19 ume batzen dira, batzuk egunero eta beste batzuk ia egunero. Gurasoen asmoa ez da taldea handiago egitea. Eurek uste dute onena dela gurasoek euren burua antolatu eta talde propioa sortzea, bakoitza bere inguru hurbilean.

Parte hartzen ari den ama batek, Uxuek, honako berbak egin zituen: “Gehien baloratzen duguna da umeen artean lortu dugun kohesioa. Sei hilabeteren ostean, ia koadrilla dira. Gurasook ere gure koadrillatxoa sortu dugu. Animatu nahi ditugu zonalde erdaldunetako gurasoak batu eta honen moduko taldeak sortzeko. Oso erraza da eta fruituak ematen ditu”.

Hona iritsita, Paula Kasares soziolinguistaren berbak etorri zaizkigu akordura: “hizkuntza praktikak eta ezagutzak jasotzeko, garrantzi gehiago dute adinkideen arteko interakzioek, gurasoekin dituzten interakzioek baino”. Horretarako, adibide gisa jartzen du galiziarren seme-alabek Euskal Herrian bertakoak bezala hitz egiten dutela gaztelaniaz, bertako dialektoaren traza berberak erabiltzen dituztela. Beraz, bere ustez, “garrantzitsuagoa da sozializazioa transmisioa baino”.

Honen moduko proposamen xumeek argi uzten dute guztion eskuetan dagoela normalizaziorantza pausoak ematea. Besteek zer egingo duten itxaron barik.

Egileak: Romina Bal (hizkuntzalari galiziarra @adacasagrande) eta Txerra Rodriguez (soziolinguista @garaigoikoa)