Zelan hobetu umeen euskarazko sozializazioa?

2013-07-08  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Euskara hutsez ikasten duen ume batek esna egoten den orduen %14a pasatzen du euskaraz eskola barruan. Beste %86a euskaraz izan daiteke edo ez. Horregatik, guztiz beharrezkoa da familia eta gertuko komunitatearekin lan egitea, %86 horretatik euskaraz ahalik eta gehien izan dadin.

Orain arte gurean transmisioaz hitz egiten zen. Oraindik asko erabiltzen da, baina Paula Kasares soziolinguistak beste kontzeptu bat proposatzen du: sozializazioa. Transmisioa kontzeptu estatikoa da, goitik beherakoa, norabide bakarrekoa, helduetatik umeetara doana. Baina gure egoera konplexua ulertzeko ez da nahikoa. Horregatik, ni ere sozializazioaz ari naiz. Kontzeptu dinamikoa da, norabide anitzekoa (goitik behera jakina, baina baita behetik gora, umeak izaten baitira askotan etxeetara berritasun linguistikoak dakartzatenak, eta berdinen artean), transmisioa baino zabalagoa da (kontzeptu honen barne sartu baitira eskola bera, komunitatea, familiaren erabaki kulturalak eta abar).

Gauzak horrela, sozializazioan hiru oinarrizko elementuek hartzen dute parte: eskola, komunitatea eta familia, hirurak elkarlotuak jakina. Gure helburua (hizkuntza gutxitua eskuratzearen ikuspuntutik) izan behar da gure umeek euskararen esposiziorik altuena izatea, ahal den eta altuena.

Eskolatik hasita, nahitaezkoa da murgiltze linguistikoa, D eredua. Baina helburu komunikatiboa duen murgiltzea, ez edozein murgiltzea. Espainiako hezkuntzaren moldeak apurtu behar ditugu. Umeen pasibotasuna apurtu behar dugu. Ikasleek gelen barruan asko komunikatu behar dute, guk eskatzen dugun errepertorioa lortuko badute. Eta, gainera, eskolak ere identitatea landu behar du.

Familiarekin jarraituko dugu. Familia gakoa da, hizkuntzen eskurapenean erabakigarria. Familia ahal den neurrian, murgiltze linguistikoaren eremu bihurtu behar da. Horretarako, gurasoen papera funtsezkoa da. Kontsekuente jokatu behar dute: euskara erabili behar dute ahal duten egoera guztietan. Eta berebiziko garrantzia du bikotearen hizkuntzak. Eta izan behar da umeekin erabiltzen den hizkuntza bera. Leialak izatea funtsezkoa da, hizkuntzaz sekula aldatu barik, umea erdaraz badator ere. Koherentziaz jokatu behar da.

Familian kontsumo kulturalak ere garrantzi handia du. Familiako kontsumo hori euskaraz izan behar du. Zaila da, badakit, eskaintza nahikorik ez dagoelako, baina dagoena bilatu eta kontsumitu. Baina ez bakarrik etxe barrukoa, etxe kanpokoa ere bai: antzezlanak, ipuin-kontalariak, zirkua, … Garrantzi berezia du alor honetan telebistak. Euskaraz gutxi egon arren, haren aldeko apostu irmoa egin beharko lukete familiek (bide batez, Nafarroan ETB3 ikusi ezintasunaz salaketa).

Baina bada gehiago: neba edo ahizpa nagusiak bete dezakeen egitekoa. Sozializazioa, esan bezala, ez da norabide bakarrekoa, eta berdinen arteko harremanak zeregin indartsua du. Honi ekitea zaila, baina zergatik ez enkargatu neba edo ahizpa nagusiari txikiaren zaintza linguistikoa? Batzuetan emaitza onak ematen ditu: umeei gustatzen zaie familia lanak betetzea, oro har.

Are gehiago: zaintzaile bat kontratatuz gero, hizkuntzari dagokion gaia hartu behar da aintzat. Aitita-amamari ere adierazi behar zaio hizkuntzaren gainean familiak hartu duen erabakia, eta laguntzeko eskatu behar zaie (edo, gutxienez, ez eragozteko). Eta nagusiagoak direnean: eskolaz kanpoko jarduerak, aisialdi elkarteak, eta abar, eta abar.

Familiarekin amaitzeko, aintzat hartu behar da hizkuntzaren gaia familian eztabaidatu beharreko gaia dela. Bikote batek umea izatea erabakitzen duenean hainbat erabaki hartzen ditu. Eta hizkuntzaren gaineko erabakia ere espreski hartu beharko luke.

Eta, azkenik, gertuko komunitatea: parkea, lagunak, auzoa, … Lantzeko alorrik zailena da hauxe, baina euskaraz izan dadin saiatu behar dugu. Esate baterako, azken aldion Euskal Herrian bi ekimen interesgarri jarri dira martxan (Gasteizen eta Pasaian), gurasoek bultzatuta, umeek astean behin gutxienez euskaraz jolas egin dezaten. Ekimen txikiak dira, asko falta da oraindik egiteko (baina ziur naiz horrelako gehiago daudela han eta hemen).

Framing, markogintza-edo

2013-07-04  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Iñaki Martinez de Lunak lan oso interesgarria egin du euskararentzako framing berria aldarrikatuz. Luze joko luke hemen berak esandako guztiak jasotzea. Beraz, bazter bati baino ez diot begiratuko (osorik Bat aldizkariaren 86. zenbakian).

Framing berriaren ideiarekin bat, azterketa egin du Iñakik. Euskarak komunikabideetan duen presentzia aztertu du; hobe esanda, egunkarietan duen presentzia.

Ikerketa horren emaitzak argigarriak dira. Euskara ez da lehentasunezko gaia egunkari gehienetan, bigarren mailakoa baizik.  Hala ere, gai tematia da. Kutsu ezkorreko ikutua dute hizkuntza-politikako eta lan munduko albisteek. Jai aldarrikapen eremuari lotuta dauden albisteek kutsu baikorragoa dute. Izaera ludikoari eta norberaren hautu askeari lotuak dira erakargarrienak. Premia sozial nagusietatik lekutan dauden kontuak dira eta, beraz, erakargarritasun apalekoak.

Zer pentsatua ematen du. Eta Iñakik dioenarekin bat nator: Pentsatu bat eman behar zaio giro euskaltzaleetan egun erabiltzen den komunikazio estrategiari. Ezta?

Azatzak 67: Komikeri

2013-06-26  //  Azatzak  //  Iruzkinik ez

Edozein arte adierazpideri ekitea garrantzitsua da. Baina are garrantzitsuago egindakoa hedatzea, egindakoa publikoari zabaltzea. Komikia minoritarioa da gurean, eta are minoritarioago euskarazkoa. Horregatik da ezinbesteko dagoen apurra jendarteratzeko egiten den lana.

Horregatik da ezinbesteko Komikeri blogak egiten duen lana. Euskarazko komikigintza hedatzeko lana egiten baitu. Bitartean, goza ditzagun euskarazko komikiekin. Atera berri den “Munduko bandarik txarrena” komikiarekin adibidez.

Ikerketekin asmatu

2013-06-24  //  Sutondoko kontuak  //  Iruzkinik ez

Teresa Moureri honako irakurri diogu A letra miuda aldizkari soziolinguistiko interesgarrian:

Azken hamarkadetan galiziera ikerketa lerro garrantzitsua bilakatu da. 
Galizieraren bariazio fonetiko, morfologiko eta lexikalen gaineko  informazio 
uholdea  dugu. Baina horretara bideratutako energia erudizio hutsa dela ematen du, 
hizkuntzaren aldeko aktibismoa nahiko aparte uzten den heinean.

Eta, nahi barik, eta ez dakit zergatik, galiziera jartzen duen tokian neure buruak euskara jarri du …

Semente eskola: naturari lotua, asanblearioa, eta galizieraz

2013-06-21  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Eider Palmouk eta biok idatzi dugu honako artikulu hau Argiarako. Bertsio laburtua erabili dute eurek. Hauxe da bertsio luzea.

Orain dela berrogeita hamar urte, hainbat gurasok erabaki zuten euren seme-alabentzako eskola euskalduna nahi zutela. Eta ikastolak sortu zituzten. Orain dela bi urte, hainbat gurasok erabaki zuten euren seme-alabentzako eskola galiziarra nahi zutela. Eta lehen Semente sortu zuten, eskola galiziarraren lehen hazia.

Gentalha do Pichel zentro sozialean sortu zen ideia. Compostela inguruko jendarte mugimendurik biziena batzen da haren inguruan. Administrazioek zer emango itxaron barik, eurek erabaki zuten eskola galiziarraren lehen hazia ereitea. Sentitu, pentsatu eta egin.

Izan ere, Galizian ez dago bermatua galiziera hutsezko irakaskuntzarik, 0 eta 6 urte bitartean. BNG eta PSGren gobernupean jarri ziren martxan galescola-k, baina PPk 2009an programa ordeztu eta egun ez dago murgiltze eredurik irakaskuntza publikoan. Are gehiago, eskolak hirietan umeak erdalduntzen ditu. Alvaro Mera, Sementeko hezitzailearen ustez, “Santiagon, ohikoa da umeek eskolan etxetik dakarten galiziera galtzea. Beraz, Sementek nahi du etxetik galiziera dakarten umeek hizkuntza ez galtzea. Baina baita etxetik ez dakartenei galizieraz bizitzeko espazioa eskaintzea ere”.

Euskal Herritik hamahiru pertsona, soziolinguistak, irakasleak, artistak, Porrotx eta Marimotots besteak beste, haraino hurreratu ginen Santiagoko Semente eskola ezagutzeko asmoz. Baita hemengo ume eta ez hain umeei hango errealitatea erakusteko ere. Hizkuntza gutxituen arteko zubiak eraikitzeko, edo hobe esanda, hango eta hemengo hiztunen artean zubiak eraikitzeko. Kulturen arteko igurtziak egiten ibili gara hangoekin, kulturen arteko zirriak eta laztanak. Ideiak eta emozioak trukatzen, alegia.

Eta zer da Semente? Galiziera hutsez diharduen eskola da, bi eta sei urte bitarteko umeentzat. Baina hori baino gehiago da. Pedagogia eraldatzailea darabilte. Ume libre, arduratsu eta kritikoak sortu nahi dituen eskola da. Eta, horretarako, hainbat ezaugarri ditu haien pedagogiak: eskola laikoa da, hezkidetza praktikara eramaten du, asanblea bidez zuzentzen da, naturarekin bat egiten du (kanpo aldean, ortua eta oilategia dute) eta komunitateari irekitako eskola da, besteak beste. Alvaro Meraren iritziz, “guk ez dugu nahi umeak eskolari egokitzea, baizik eta eskola umeei egokitzea”.

Gurasoen parte hartzea ere nabarmendu beharrekoa da. Sementen hartzen dute parte, asanbleetan, eguneroko bizitzan eta dirua batzeko ekimenetan. Hezkuntza komunitatea osatzen dute, hezitzaile eta umeekin batera.

Lehen urratsak egin ditu Sementek. Bi umerekin hasi eta etengabe handitzen ari da. Bigarren urtea du, 13 ikasle ditu eta hirugarren urterako plaza kopurua gainditu dute. 25 haur izango dute. Vigo aldean ere lanean hasi dira beste Semente bat egiteko asmoarekin. Ferrol aldean ere bada mugimendua. Galiziera hutsezko Avoescola bat sortuko da hurrengo ikasturtean ere.

Egun bat Sementen

Eskolak goizeko zortzi eta erdietan zabaltzen ditu ateak eta arratsaldeko hiru eta erdietan itxi. Sarrera librea da: umeek eta familiek zehazten dute eskolaren erritmoa eta ordutegia, hein handi batean.

Goizero-goizero umeek asanblea egiten dute, hamarrak aldera. Aurreko egunean egindakoa baloratzen dute eta hurrengo egunean egin beharrekoaz ere hitz egiten dute. Baina, batez ere, egunean bertan egin beharrekoaz jarduten dute: zer nahi duten eta zer ez, espazioaren arauak ezarri, erritmoak zehaztu, …

Txokoetan aritzen dira gero lanean, olgetan. Jolas sinbolikoaren txokoan, edo logiko-matematikoan, edo irakurketa txokoan, edo mugimenduaren txokoan. Edo besteetan.

Askaria eta bazkaria ere egiten dute. Janari naturala hartzen dute eta umeek mahai-tresna arruntak erabiltzen dituzte, euren autonomia lantzeko.

Ortuan ere aritzen dira. Lurra jorratu, barazkiak erein, tresnak erabili, oiloak eta oilarrak zaindu, ardura hartu, …

Bruno Vilela, Sementeko aita

Zergatik erabaki zenuten zuen alaba Sementen matrikulatzea?

Motiborik indartsuena hizkuntza izan zen. Lagun eta senideekin ikasi genuen eskola gure seme-alabak gaztelaniatzeko tresna zela. Sementek, ordea, bermatzen digu gure alabak jarraituko duela galizieraz egiten eta, gainera, kalitatez. Hori izan zen arrazoirik garrantzitsuena. Baina, horrez gain, badaude beste arrazoi batzuk ere: hezkidetza, naturarekin eta ekologiarekin harremana izatea, eskola laikoa izatea eta abar.

Zelan hartu dute zure familian, lagunartean eta abarretan zuen erabaki hau?

Oso ondo hartu dute, familiak behintzat. Familiaren muina garen Marta, Joana eta hirurok poz-pozik gaude, pozez zoratzen gaude. Umea ikaragarri pozik dago. Asteburuak ez zaizkio asko gustatzen, Sementera etorri nahi duelako. Aitita-amamek, osabek, izekoek eta abarrek ere oso ondo hartu dute. Azken finean, eurek ikusten dute umea zein pozik dagoen bere eskolarekin eta horrek egon zitezkeen muga guztiak apurtzen ditu. Horietako gehienak Sementeko bazkide egin dira, familia ia osoa etorri da eskola ezagutzera eta pozarren ikusi dute espazioa. Gainera, proiektuak ilusioa pizten du eta hori igarri egiten da.

Zelan dabil zeuon alaba Sementen?

Joanak bi urte eta sei hilabete ditu eta Sementen sei hilabete daramatza. Jendarteratzen ari da, beste ume batzuekin dago, adin ezberdineko beste umeekin eta ohitzen ari da. Ortuan olgetan ibiltzen da, pinturekin ibiltzea asko gustatzen zaio, animalien izenak ikasten ari da, … Baina, batez ere, poz-pozik dago, pozarren dabil, pozez txoratzen.

Semente ezagutzen ez duen bati, zelan azalduko zenioke zer den Semente?

Nik animatuko nituzke hizkuntzarekiko eta beste heziketa mota batekiko kezka duten guztiak proiektua ezagutzera, espazioa ezagutzera, hezitzaileak ezagutzera. Aurreiritziak bertan behera uztera, alegia. Semente proiektu irekia da, proiektu herritarra, komunitarioa da. Eta hazteko bokazioa duena, gainera. Galizierazko eskola nazionalaren lehen hazia izan nahi du.

Hasten den proiektu oro bezala, ilusio asko pizten du, nahiz eta garai zailetan egon, bai hizkuntzaren aldetik eta baita ekonomikoki ere. Baina Sementek lortu du umeak poz-pozik egotea. Eta, horregatik, nahi dugu jendea etortzea, probatzea eta, gustukoa badute, parte hartzea.

Azatzak 66: Zapato azule

2013-06-19  //  Azatzak  //  Iruzkinik ez

Ekainaren 29an Ondarrun, Zapato azule izango da. Auiminyulinbluuu! Radixu Irrati libreak antolatuta. Egun osoko egitaraua: Dinamartxi, kamiseta azoka, eta urtero legez, sorpresak. Eta sorpresak.

Asko egiten dugu berba arnasguneei buruz. Asko egiten dugu berba auzolanari buruz. Asko egiten dugu berba autoantolakuntzari buruz. Asko egiten dugu berba euskara eta ludikotasunari buruz. Ezta?

Gili-gilixak etxestazuz hatzamartxukin ulin …

EGUNERAKETA: bideoklipa egin dute ondarrutarrek. Itzela, jaia bezala.

Gizarte sariak

2013-06-17  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Iñaki Martinez de Lunaren framing berriaren proposamena irakurtzen ari naiz. Eta aspalditxo gurean aditu gabeko kontzeptua irakurri dut berriro ere: gizarte sariak (edo jendarte sariak, ingelesez social rewards, Mikel Zalbidek gizartekotze-sariak deitutakoak).

Hauxe dio Zalbidek honen gainean:

a1) social rewards edo gizartekotze-sariak. Hau da, hizkuntza hori jakin eta egiteari eskerrak gizarte horretako kide izan zaitezkeenekoak: familiako kide izatea (cf. “gure etxean euskaraz egiten da, ez ahaztu gero!”), herrikotzat hartu izatea (cf. behinolako belarrimotzak), gizarte horretan txertatzea (cf. “kanpoan jaioa dezu, baina zu eta ni bezelako euskalduna da”),…

Pentsa dezagun, beraz, apur bat: zer gizarte sari ditu euskarak? Eta zer gizarte sari erdarek? (zer gizarte sari ingelesak?)

Izkiriaturik aurkitu ditudan ene artikuluak (IV)

2013-06-13  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Gustatuko litzaidake niri honen moduko artikuluak idaztea, bai horixe. Hilabete honetan ere artikulu oso interesgarriak jaso ditut han-hemenka:

– Allartean blog ezin interesgarriagoan, parte-hartzea soziala hizkuntza politikan.

– Paula Kasaresi Lizarbeibar blogean egin dioten elkarrizketa mamitsua.

– Xabi Paya fin beste behin ere: Lorgarria da.

– Asisko Urmeneta kontrakulturaz.

– Kike Amonarrizek twitterreko soziolinguistika azterketa latza egin du.

– Eta Iñaki Martinez de Lunak euskaldunok kexa gutxi jarri ditugula esan du.

Hizkuntza legeak

2013-06-10  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Egunotan berrirakurri dut William F. Mackey aspalditxo Bat aldizkari batean argitaratu zuen artikulu bat: Hizkuntza jokaera-aldaketa legeen bidez. Entresaka apur bat egin dut. Hona nik azpimarratutako berbak:

Hizkuntza-legeek ez dute beren helburua lortu, hau da, hizkuntza jokaerak aldatzea.

Hizkuntza-legeak eraginkorrak dira sustatu nahi den hizkuntzari atxekita dauden beste alorretako nagusitasunak ematen direnean: nagusitasun kulturala, ekonomikoa, demografikoa, e.a.

Lortu al dute debeku horiek biztanlegoaren hizkuntza-jokaera aldatzea? Hala gertatu da erregimen autoritarioa izan duten hainbat nazio-estatutako hizkuntzatan; baina bakarrik, hizkuntza era sistematikoan suntsitzeko politikak luzaroan eta modu estu-estuan aplikatu ondoren.

Hizkuntza-jokaera legeen bidez aldatzeko aukera kultura-, demografia-, geografia- eta politika-baldintzen pean dago.

Azatzak 65: Oarsoaldeko Irrien Lagunak

2013-06-06  //  Azatzak  //  Iruzkinik ez

Azatzetan proiektu txiki, berri eta samurrei eskaini ohi diet arreta. Oraingo honetan Oarsoalderaino egingo dugu bidaia. Eta proiektu berezia aurkitu. Oarsoaldeko Irrien Lagunak, gure pailazo ezagunenek eta Huheziko kideek elkarlanean ernaldutako proiektua.

Eta zer da? Umeentzako aisialdi proiektu hezitzaile euskaldun eta parte-hartzailea. Baina eurek sakonago azaltzen dute. Oinarriak eta helburuak ere dokumentu luze samar batean azaltzen dituzte zehatz-mehatz.

Baina askotan berbek baino ekintzek komunikatzen dute gehiago, ezta? Ba, tori egin dituzten bi ekintzen gaineko bideo-kronikak:

tonucci pasaian from Oarso Jolas on Vimeo.

Umeen parte-hartze saioa from Oarso Jolas on Vimeo.