Erruleta 7: euskara hizkuntza pobrea eta sinplea da

2013-10-04  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Motibazioa sustatzeko baliabideak izeneko blog-etik zazpigarren aurreiritzia.

Batzuek uste dute, baita esan ere, hizkuntza batzuk primitiboagoak eta sinpleagoak direla. Jakina, gogoan dituztenak Afrikako, Amazonaseko edo Australiako tribuen hizkuntzak dira. Uste dute ez direla hain hizkuntza eboluzionatuak, sinpleagoak direla, ez hain zehatzak… Hori guztia aurreiritzien eta ezjakintasunaren ondorioa da.

Hizkuntza horiek aztertu eta ezagutu dituzten hizkuntzalariek garbi esan eta erakutsi dute hizkuntza horien egitura gainerakoena bezain aberatsa eta konplexua dela. Ustezko hizkuntza primitibo horien zenbait ataletan (aditza eta morfologia, esaterako), batzuetan sistema oso konplexuak agertzen dira, eta guk adierazi ezin ditugun gauzak adieraz ditzakete. Adibidez: hizkuntza batzuetan, marka morfologiko baten bitartez (aditzaren barruan dagoen soinu jakin bat), adieraz daiteke esandako hori entzundakoa den, ikusitakoa den, norbaitek kontatua den, ustea besterik ez den… Oso ñabardura zehatzak egiteko balio duen sistema da, gure inguruko hizkuntza “modernoek”, esaterako, ez dutena. Edozein hizkuntza, baita tribu galduenaren hizkuntza ere, gizakiaren eboluzioaren eta sormenaren produktu zoragarria da, izugarrizko konplexutasuna duena. Kasu guztietan, hizkuntzak herri edo kultura horri balio dio bere bizitza egiteko. Eta bizimodua aldatzen bada, hizkuntza bera ere egokituko da, baduelako horretarako malgutasuna eta potentziala. Hizkuntza guztiek dute gaitasuna eta behar adina baliabide edozein gauza adierazteko, abstraktua nahiz zehatza izan, kulturala, metafisikoa edo teknologikoa.

Made in Galizak urtebete

2013-10-03  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Urtebete pasa da Made in Galiza euskaraz argitaratu zenetik. Urte honetan honakoak gertatu dira liburuaren inguruan.

Aurkezpenaren bi kronika egin zituzten:

– Sechu Senderen galizierazko liburu arrakastatsua, euskerara ekarri dau Txerra Rodriguezek

– Soziolinguistikari fikziotik heltzeak egiten du berezi “Made in Galiza” liburua

Eta horren ostean beste lau elkarrizketa egin ere:

– Pompas de papel irratsaioan Sechuri egin zioten elkarrizketa.

– Uberan.org webgunekoek (niri eta Sechuri). Gainera, webgunean bertan Sechuren poema eta ipuin euskaratu bana ere argitara eman dute: hitzak su, ahoa bete sexu

– Bizkaia irratian Gotzon Barandiaran eta Edorta Jimenezek egin zidaten ordubeteko elkarrizketa.

– Aikor aldizkarian ere elkarrizketa egin zioten Sechuri: http://aikor.com/artikulua/976?actual=0

Horren ostean zazpi kritika ere etorri dira (nik dakidala):

– Eremu urriko hizkuntzen ispilua (Goizalde Landabaso)

– Berton aldizkarian ere Iraitz Urkulok kritika egin dio liburuari

– Eta Radio Euskadin Txani Rodriguezek ere egin dio kritika.

– Bertsotan Xabi Payak ere kritika egin zuen: http://www.argia.com/argia-astekaria/2348/made-in-galiza

– Santi Leonek zuzeu.com-en: Urte berrirako asmo zintzoa (saltsa dezente eragin zuen, bide batez).

– Metaforak, hizkuntza gatazkak bistaratzeko (Onintza Irureta, Argia).

– Herriaren ahotik hartu nuen debalde (Iratxe Esnaola, Berria).

Eta bestelako kontu batzuk ere egin dira liburuarekin:

– Ametsetan ere ez du mihia galduko: Eiderrek bere ahotsarekin grabatu zuen liburuko ipuin zoragarri hau.

– Leioako liburutegikoek liburu usikada egin zuten.

– Ekogunekoek urtero egiten dute euskararen ginkana. Ba, aurtengoan ginkanaren proba bat Made in Galizako ipuin batekin egin dute. Eta ipuin hori berori webgunean jarri.

– Txalapartako lagunek ere liburuaren zenbait pasarte igo dituzte sarera.

– Algortako lagunek liburuaren aurkezpena zela eta, artikulu hau igo zuten.

– Karrikiri euskara elkartekoek liburua gomendatu zuten, baita Aizu aldizkarikoek ere.

– Harkaitz Canok ere aipatu zuen bere zutabe gogoangarri batean: Euskara salbu Japonian.

Eta, jakina, orain arte egin diren aurkezpenak: Deustua, Derio, Durango, Algorta, Arrasate, Igorre. Ahotseneako aurkezpena ere EiTBk eman egin du:

Azatzak 72: Tumatxak

2013-10-02  //  Azatzak  //  2 iruzkin

ETB1i buruz berba asko egin da azken aldion. Ematen du behingoz euskarazko katearen aldeko indarra egiten hasi direla EiTBn. Bazen garaia!

Programazio berrian Tumatxak izeneko saioa nabarmenduko nuke nik. Gaur bertan laugarren saioa emango dute eta irrikitan nago Napoka Iriak eta Irazokik egin behar dituzten bertsioak entzuteko.

Programa txukuna da, diseinuan proposamen berria dakarrena. Kulturgintzaren sozializazioan urrats nabarmena dakarrena. Hala ere, nik gaur egungo edukiei ere egingo nien sarbide. Baina …

Esandakoa, tumatxak saioarekin gozatzen jarraitzeko prest nago. Gaurko saioaren zain. Sutagar eta Amaia Zubiria.

Aurreko saioak nahieran:

Tumatxak 1: Mikel Laboa eta Hertzainak

Tumatxak 2: Benito Lertxundi eta Zarama

Tumatxak 3: Niko Etxart eta Gozategi

Erruleta 6: Euskara baserriko hizkuntza da

2013-09-30  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Motibazioa sustatzeko baliabideak izeneko blog-etik seigarren aurreiritzia.

Euskarak historian zehar nozitu duen atzerakada sozial eta geografikoan, landa ingurua eta baserria izan da sarritan haren gotorlekua, euskarari hobekien eutsi dion gunea, eta horrek euskararen eta baserriaren arteko identifikazioa sortu du. Herritik eta kaletik desagertu den hainbat kasutan, baserriak eutsi dio. Baina ideia horri ñabardurak egin behar zaizkio. Euskara, historian zehar, idatziz ez bada ere, herri eta hiri txiki nahiz handietako herritarren hizkuntza izan da. Herritar xeheena, baina baita agintari eta “goi-mailako” pertsonen ahozko hizkuntza ere. Iruñeko hizkuntza ere izan da, historian zehar.

Gaur egun ere, euskara hizkuntza nagusi den hainbat herri dugu Euskal Herrian, eta horietako asko herri txikiak, landa girokoak eta baserri ugarikoak diren arren, 5.000 eta 15.000 biztanle bitarteko herri oso euskaldunak ere baditugu, aski industrializatuak eta baserri giro murritzekoak. Bestalde, euskarak aspaldi frogatua dauka zernahitarako hizkuntza dela, mendeetako ibilbide literarioa duelako, unibertsitatean erabiltzen delako, hedabide propioak dituelako, euskaraz ere zientzia egiten delako, lan-munduan erabiltzen delako, rokanrola euskaraz entzun dezakegulako, baditugulako euskarazko programa informatikoak… eta edozein behar asetzeko balio digula aspalditxo ikusi genuelako.

Baserriko hizkuntza izateak ez du inolako irakurketa negatiborik izan behar. On da hala izatea, horretaz gainera merkataritzako, eskolako, administrazioko, zientziako, kaleko… hizkuntza ere baldin bada. Eta hala da, espazio horietan guztietan euskararen erabilera guk nahi bestekoa ez den arren.

Erruleta 5: Euskara hizkuntza berezia da

2013-09-26  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Motibazioa sustatzeko baliabideak izeneko blog-etik bosgarren aurreiritzia.

Euskara berezia baldin bada, aurreko punturen batean aipatu ditugun arrazoiengatik izanen da akaso. Testuinguru jakin batean, Europako mendebaldean, hizkuntzen mapa zaharrenetik iraun duen bakarra da, eta hizkuntzari eusteko grinaren, erabakiaren, edo dena delakoaren erakusgarri berezia da, agian ez oso ohikoa. Egonen dira egoera hori azalduko duten arrazoiak eta faktoreak, baina egia da gutxienez deigarria dela. Baina askotan euskararen berezitasuna euskararen barruko ezaugarriei lotu diogu. Gure ondo-ondoko hizkuntzen aldean nahikoa desberdina denez gramatikan eta beste zenbait ezaugarritan, oso hizkuntza berezia dela pentsatzea erraza da. Gure inguruko hizkuntzak, gaztelania, frantsesa, katalana, galiziera… erromanikoak dira, familia bereko senide hurbilak denak, eta elkarren artean antzekoak, antzeko ezaugarriak dituztenak. Eta gurea, horien ondoan, desberdina.

Baina munduan hizkuntza asko dago, eta gure euskarak dituen ezaugarri berezi horiek han edo hemen ere aurki ditzakegu. Bereziak gara hemen, Europako txoko honetan, baina ez hainbeste mundu osoko hizkuntza aniztasuna kontuan hartzen baldin badugu. Adibide bat: gure ondokoei berezia irudituko zaie agian gure esaldien subjektuetan NI eta NIK bereiztea. NI etorri naiz, eta NIK esan dut. Gaztelaniaz YO he venido eta YO he dicho esaten dute, bi kasuetan berdin. Guk ez. Hizkuntza ergatiboa da gurea, ondokoak ez bezala.

Baina berezitasuna ematen duen ezaugarri hori gertaera arrunta da munduan barna, eta asko dira hizkuntza ergatiboak. Ez denak modu berean, baina hizkuntza ergatibo asko dago. Eta berdin euskararen beste ezaugarri batzuekin. Bereziak dira gure testuinguru geografikoan, baina ez hainbeste mundu osoko hizkuntzak kontuan hartuz gero.

Kanposantuko soziolinguistika (III)

2013-09-24  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkin bat

Derio eta Sondikakoak uztailean egin ostean, abuztu amaieran Zamudio, Lezama eta Larrabetzuko kanposantuetatik pasatu eta han ere egin genuen gure ikerketaren landa-lana.

Larrabetzura joan ginen lehendabizi. Txorierriko herririk euskaldunena da, eta gainera euskararen aldeko mugimendurik handiena izan duena historikoki. Hango emaitzak ikusteko irrikitan nengoen. Kanposantuko buelta egin ondoren, emaitzak honakoak: hilarrien %67a euskaraz (eta 2000. urtetik aurrera ia guztiak euskaraz).

Handik Lezamara jo genuen. Hango kanposantua behatu eta emaitzak honakoak: hilarrien %34 euskaraz (Lezaman populazioaren %70 inguru da euskalduna, Larrabetzun %80a).

Eta, azkenik, Txorierriko hilerri nagusien artean azkena: Zamudiokoa. Emaitzak guztiz harrigarriak izan ziren niretzako: euskarazko hilarriak %11 (Derion baino gutxiago bai ehunekoetan baita kopuruan ere). Harrigarria da Zamudion Derion baino euskarazko hilarri gutxiago egotea, kontuan izanda Zamudion populazioaren erdia euskalduna dela (Derion heren bat).

Hipotesirik baten bat?

Bestalde, oso interesgarria da Iñaki Peñak Lesakan egin duen behaketa. Han hilarrien %44 dago euskara hutsez. Emaitzak gehitzen ari dira …

Erruleta 4: Euskara hizkuntza zaila da

2013-09-23  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Motibazioa sustatzeko baliabideak izeneko blog-etik laugarren aurreiritzia.

Hori ere makina bat aldiz entzun dugu. Ez dugu esanen hizkuntza bat ikastea oso gauza erraza denik, eta ahaleginik eskatzen ez duenik. Hizkuntzaren bat ikastea zer den probatu duenak badaki saiatu beharra dagoela. Eta euskararen kasuan ere hala da. Kontua da euskararen kasuan askotan esaten dela bereziki zaila dela, eta munduko hizkuntzarik zailenen artean dagoela ere entzun izan dugu. Hizkuntzalariek badakite, ordea, berez ez dagoela hizkuntza zailagorik edo errazagorik. Hizkuntzen artean badira aldeak, eta batzuetan gramatikaren atal jakin batzuk sinpleagoak dira, eta beste batzuetan konplexuagoak. Baina hizkuntzen artean badago nolabaiteko oreka, eta konplexutasunean eta zailtasunean denak antzekoak edo berdintsuak dira.

Zergatik? Beharbada hizkuntzak gure burmuinarekin oso lotuta daudelako, eta haren ezaugarrien ondorioa direlako. Pertsonen artean eta herrien artean badaude aldeak, bistan da, baina munduko gizaki guztiok oso antzekoak gara, eta oso antzekoak dira gure burmuinak. Sor genitzakeen hizkuntza guztiek, beraz, antzekoak izan beharko lukete. Bestalde, herri batek oso hizkuntza konplexua eratuko eta erabiliko balu, ikasteko edo eskuratzeko oso zaila dena, ziur asko ez lioke asko iraunen, beste hizkuntza batzuen ondoan ez litzatekeelako oso praktikoa izanen eta, eraginkortasunak bultzatuta, alde batera utzi beharko lukeelako.

Azkenik, beste balizko azalpen bat ere eman dezakegu: munduko hizkuntza guztiak, beren oinarrian eta egituran, berdinak dira. Ikusten, sumatzen eta gozatzen edo sufritzen dugun aniztasuna eta ezberdintasuna, azken batean, azaleko kontu bat besterik ez da. Baina egia da, ezin ukatu, guri errazagoa egiten zaigula hizkuntza bat ikastea beste bat ikastea baino. Adibidez, errazago ikasiko genuke katalana nepalera baino. Hori ez da, ordea, katalana berez errazagoa delako nepalera baino. Indiako herritar batek ziur asko nepalera errazago ikasiko luke katalana baino. Errazago edo zailago bihurtzen duena abiapuntua da. Guretzat katalana erraz samarra izan liteke gaztelaniaz badakigulako eta hizkuntza horiek elkarren hurbilekoak eta antzekoak direlako. Indiakoarentzat, berriz, katalana oso arrotza izanen da, eta oso zaila gertatuko zaio. Euskara, beraz, ez da berez beste hizkuntzak baino zailagoa, baina zaila egiten zaio gure inguruko erdaldunei beren abiapuntuko hizkuntzak, normalean gaztelania edo frantsesa, oso ezberdinak direlako. Nolanahi ere, eta atal honekin bukatzeko: euskara ikasteak ahalegina eskatzen duela bistakoa izan arren, garbi dago behar adinako motibazioarekin eta gogoarekin ikas daitekeela, ongi gainera, gure inguruan ditugun euskaldun berri askok ederki asko erakutsi diguten moduan.

Erruleta 3: euskara hizkuntza garbia da

2013-09-19  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Motibazioa sustatzeko baliabideak izeneko blog-etik hirugarren aurreiritzia.

Hori ere nahikoa barneratua daukagu. Agian gaur egun gure birao edo juramentu gehienak, gazteek batez ere, gaztelaniatik hartzen ditugulako. Ez da, hala ere, topiko berria, aspalditik esaten baita euskarak ez duela biraorik eta hitz zikinik.

Ziur asko hori esaten duenak ez zuen ikusi nahiko inguruan zer zuen, edo nolabaiteko puritanismoak bultzatuta esanen zuen. Euskarak baditu, jakina, beste hizkuntzen morrontzarik gabe jendea iraintzeko, biraoak botatzeko edo gauzak zakar adierazteko baliabideak. Propioak, bere baitatik sortuak, edo baita inguruko erdaretatik hartuak eta geurera moldatuak ere. Itxura, forma eta esanahi gordineko hitzak, esamoldeak eta esaldiak ere erabili ditu euskaldunak bere hizkuntzan, gainerako hizkuntzetako hiztunek beren hizkuntzetan egin duten bezalaxe. Gaur egun askoz errazago eta maizago erabiltzen ditugu erdaratik zuzen zuzenean hartu eta egokitu gabekoak, esate baterako, baina hori ez da beti horrela izan. Eta horren froga dugu azken urteotan argitaratu diren euskarazko biraoen bildumak eta zerrendak. Esate baterako, Juan Jose Zubirik eta Patxi Salaberrik argitaratutako Biraoak.

Azatzak 71: Hendaia film festibal

2013-09-17  //  Azatzak  //  Iruzkinik ez

Urriaren 17tik 19ra izango da Hendaia film festival-aren lehen edizioa. Nazioarte mailako festibala egingo dute hendaiarrek. Hizkuntza eta kultura gutxituen inguruko nazioarteko film festibala. 170 film jaso dituzte eta orain ari dira aukeraketa egiten.

Jaialdiko egunetan filmez gain, bestelakoak ere izango dira: erakusketak, eztabaidak, eta abar. Ez dakit hurbiltzeko modua izango dudan, baina gonbidatzen zaituztet hara joatera, 71. azatza Hendaian jarri dudalako.

Erruleta 2: euskara hizkuntza zaharra da

2013-09-16  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Motibazioa sustatzeko baliabideak izeneko blog-etik bigarren aurreiritzia.

Oso topiko zabaldua da, eta, itxuraz behintzat, oso gure gustukoa. Eta txikitasunaren kasuan bezala, hori ere zehaztu eta argitu behar da. Hasteko, esan beharko genuke ez dagoela hizkuntza zaharragorik edo berriagorik. Munduko edozein hizkuntza hartuta, eta bere bilakaeran atzera eginez gero, hizkuntzak sortu ziren unera iritsiko ginateke. Ez dugu aurkituko historiaren edo historiaurrearen une jakin batean artifizialki sortutako hizkuntza naturalik. Hartu euskara, edo gaztelania, edo kitxuera, edo arabiera… atzera joan, eta hizkuntzaren edo hizkuntzen sorrera momentura iritsiko gara kasu guztietan. Ezagutzen edo kontrolatzen ez dugun une batera, betiere.

Hizkuntzei izena aldatu zaie, eta orain gaztelania dena lehen latina zen, eta aurrerago indoeuroparra-edo, baina ez dago hausturarik, dena kate bat da, denboran atzera etenik gabe jarraitzen duena. Eta hori hala da munduko hizkuntza natural guztietan. Munduko hizkuntza guztiak, beraz, zentzu horretan behintzat, zaharrak dira. Ezin esan, horrela ikusita, bat bestea baino zaharragoa denik, noizkoak diren ere ez dakigu-eta! Beste kontu bat da, eta ezberdina da, hizkuntza batek toki jakin batean duen antzinatasuna. Alegia, noiztik dagoen hizkuntza bat toki jakin batean kokatuta. Eta horretan badaude aldeak. Esate baterako, euskara gaztelania baino askozaz lehenagotik dago Europako txoko honetan kokatuta, bizirik. Hori badakigu, eta gauza ziurra da. Euskara, beraz, hemen, Euskal Herrian zehazki, gaztelania baino zaharragoa da, eta baita Europako mendebaldean dauden beste gainerako hizkuntza guztiak baino zaharragoa ere.

Euskara da mendebaldeko Europa zaharretik iraun duen hizkuntza bakarra. Baina beste hizkuntza horiek, aspaldiko garai haietan ere existitzen ziren: beste forma batekin eta beste toki batean, baina izan baziren. Ezinen diegu hori ukatu! Hori guztia esanda, ez diogu baliorik kenduko euskarak bertan duen antzinatasunari, eta horrek ematen dion berezitasunari. Garai bateko Europa zaharraren aztarna bat da, linguistikoki bakarra eta berezia agian, eta horrek besteak baino hobea bihurtzen ez badu ere, gauza interesgarria eta baloratzekoa badela esan genezake.