Diskurtsoa (Atik Zra)

2023-01-24  //  Atik Zra  //  Iruzkinik ez

Euskara hautua dela behin baino gehiagotan esan izan dut. Euskara ere zaletasuna dela modu batera edo bestera esan izan dut (euskaltzale berbaren bidez, batez ere). Eta hala da, baina hala izan beharko luke? Euskara zaletasuna da? Eta espainola eta frantsesa ere badira zaletasunak? Eta espainola eta frantsesa ere badira hautuak?

Nago konplikatuagoa dela kontua, askoz konplikatuagoa. Euskara gaur eta hemen hautua da, hautu kontzientea erantsiko nuke. Bai, jakina, hala da. Baina … hautua dela esaten dudanean ez da ulertu behar neoliberalismoaren prismatik (orain gutxi El Correok erabili zuen bezala): aukera batzuk ditut eta nik hau hautatzen dut. Hautuaren kontzeptua beste bide batetik ulertu behar da: inertziak eramaten gaituen bide erdaltzaletik ezinbestekoak izango dira euskarari eutsiko dioten pertsonak (batez ere, kontuan hartzen badugu ez dagoela euskaldun elebakarrik eta epe ertainean ez dela aurreikusten euskaldun elebakarrik egongo denik, kolapso latza gertatzen ez bada) eta euskarari nagusitasuna emango dioten guneak (eta uneak).

Hautua eta zaletasuna, baina gure bokazioa da jendarte osoan eragitea, Eneko Gorrik esaten duen bezala: konpaktatu, inpaktatu. Hortaz, gure diskurtsoak hartu behar du aintzat jendarte osoa, unibertsala (edo pluribertsala) izateko bokazioarekin. Azken finean, gure azken helburua euskaraz eroso bizitzea da, gura duenak euskaraz eroso bizitzea nahiago bada. Bai, hori da helburua, baina, horretarako, beharrezkoa da hainbat espazio euskaldun izatea, beharrezkoa da zelanbaiteko euskararen ezagutzaren unibertsalizazioa, beharrezkoa da hautu kontzientea hartzen duen gero eta jende gehiago egotea, beharrezkoa da lege geriza egokiagoak izatea, beharrezkoa da kultur kontsumo oinarrizko (zer ote da oinarrizko, hori beste eztabaida sutsu eta gogorra izan daiteke) bat egotea, beharrezkoa da merkatuko legeetatik aparte jardungo duten artista eta sortzaileak izatea, … eta, seguruenik, orain bururatzen ez zaizkidan kontu batzuk.

Eta horiek guztiak eskuratzeko, gure jarduna, gure etorkizuneko norantza gidatuko duen diskurtso sendo eta sinesgarria eraiki behar dugu, hautu eta zaletasunetatik harago. Ez ala?

Ekipo juridikoa

2023-01-23  //  Sailkatu gabea  //  2 iruzkin

Beti esaten dugu euskalgintzak oso antolatuta daudela: baditugu elkarteak, mugimenduak, aholkularitzak, hedabideak, argitaletxeak, ikastetxeak, kultur enpresak eta abar. Bai, hala da, baina …

Adabaki bat baino ez da izango, bai, baina nago euskararen ekipo juridiko indartsua beharko genukeela. Badakit horrekin ez dugula larregi lortuko, ados, baina gure eskubideak (eta, beraz, gu) jipoitzen dituzten epaile horiei guztiei euren armekin erantzuteko kapazak diren aholkulari juridikoak behar ditugu, horrenbesteko esfortzuarekin lortu dugunari (eta lortzeko dugunari) eusteko.

Baina, bueno, kontuan hartuta zer nolako arrakasta izan dudan ahalduntze eskolen aldarrikapenarekin, ia hobeto isilik geratzen banaiz.

Biziberritzea (Atik Zra)

2023-01-17  //  Atik Zra  //  Iruzkinik ez

Lehen dena zen normalizazioa, lehen dena zen normala eta normari lotutakoa. Euskarari buruzko EAEko lege orokorrak normalizazioaren kontzeptua barneratzen du, hainbat udaletako euskara sailek ere normalizazio berba dakarte, eta gure “literaturan” mila eta bostehun biderrez erabili da delako kontzeptu hau. Jende arteko hizkerara ere egin du salto normalizazioak (diglosia berbak egin duen bezala, baina hori beste kontu bat da).

Lluis Aracilek asmatu zuen kontzeptua eta gutxi asko honela definitu: ordezkapen linguistikoari emandako erantzuna edo alternatiba da normalizazioa. Baina ordutik (1965etik!) kontzeptuak eboluzioa izan du eta bulgarizatu da. Azken finean, normalizazioaren helburua hizkuntza baten erabilera “normal” bihurtzea da, gizarteko bizitzako esparru eta funtzio guztietan normal erabiltzea: etxean, kalean, komunikabideetan, irakaskuntzan, erakunde publiko eta politikoetan, … noiznahi eta nonahi, alegia.

Zeharo hedatuta zegoenean Katalunian sortutako kontzeptu hau, ba etorri da buelta (ahaztu barik mugimendu feministak norma eta normatiboari egiten dion kritika latza). Eta biziberritzea erabiltzen hasi gara (ingelesez, revitalization). Eta, hara, gustatzen zaigu berba eta darabilgu barra-barra (neugandik hasita). Izan ere, biziberritzeak hizkuntza baten bizitasuna zaharberritzeko ahalegina adierazten du.

Eta hein batean normalizazioak zituen arazo batzuei egiten die aurre. Normalizazioa zedarritzea zeharo lan zaila da, definizioa eta irismena zehaztea oso zaila da. Eta, zer esanik ez, ikuspegi zientifiko batetik analizatu gura bada: zer da normala? Azken finean, normalizazioa kontzeptu zientifikoa baino, kontzeptu politikoa dirudi, imajinatutako normaltasun bati lotzen zaiona.

Eta beste esangura batzuk ditu normalizazioak (hizkuntza kodetzea edo estandarizatzea), eta nazioartean oso gutxi erabilia izan da (literatura zientifikoan behinik behin). Beraz, ora diezaiogun biziberritzeari eta, batez ere, ekin diezaiogun biziberritzeari, beharra dugu-eta.

Arnasa (Atik Zra)

2023-01-10  //  Atik Zra  //  2 iruzkin

Arnasguneak batetik, arnas dezagun herri ekimena bestetik eta Arnasa gara kanpaina hirugarrenik (eta, seguruenik, handik edo hemendik ahaztu zaidan beste alerik ere egongo da).  Metaforagintzan trebeak gara: arnasa hartu, arnasa bota, kutsatutako airean bizi, ito ala aire librean bizi. Metaforak: arnasguneak, itoguneak, eztulguneak, katarroak, afoniaguneak, …

Beste hainbat kontutan gertatzen den bezala, baina, metaforak oso arriskutsuak izan daitezke.  Arnasguneetan bizi ez garenok itoguneetan edo afoniaguneetan bizi ei garelako, “sakabanatzen” diren haurrek arnasteko zailtasunak dituzte (edo asma dute, edo kutsatutako airean bizi dira, edo eztulka ari dira). Metaforak dira hauek guztiak (batzuk, nahi bada, apur bat behartuak, onartzen dut). Eta badakit intentzioak onak direla, gai honen inguruan dauden problematikak zabaltzeko eta hedatzeko asmoarekin eginak daudela metafora guztiak. Baina ez dakit arazo horiek adierazteko erabiltzen ditugun irudi metaforikoek laguntzen gaituzten (agian bai, irudi indartsuak eragiten dituztelako, baina batzuetan buelta eman ezin bazaio, ez dakit balio digun).

Agian, berbei beste buelta bat eman ahal diegu. Agian, gune babestuen bidetik (edo antzekoetatik) ebatzi genezakeen auzi hau. Edo ez, baina, arnasaren metafora kontuz erabili behar dugula iruditzen zait (baita arnas luzeko edo arnas laburreko bezalakoak ere). Eta, jakina, gune babestu, gune seguru edo antzeko horiek indartzen, biziarazten eta sustatzen jarraitu beharko dugu, horren babestu edo seguru ez diren gune horiek indartzen, biziarazten eta sustatzen jarraitu behar dugun hein berean. Denaren beharra dugulako.

Atik Zra, soziolinguistikaren hiztegi komentatua

2023-01-09  //  Atik Zra  //  Iruzkinik ez

Atik Zra, hiztegiaren berba bakoitzetik berba bat. Gaur eta hemen soziolinguistikak edota euskararen garabideak dituen arazoei buruz arituko naiz. 1300 artikulu baino gehiago idatzi ditut urte hauetan blogean, 1300 ziri baino gehiago. Eta Atik Zra honek izan gura du 1300 artikulu horien laburbilduma-edo. Hobeto adierazita, neure irakurketa gaurkotua osatuko dute artikulu hauek, Atik Zrako hauek. Gaur eta hemen soziolinguistikaz eta euskararen garabideaz dudan ikuspegia.

Formaturako inspirazio iturri izan dut aspaldi irakurri eta duela gutxi berrirakurri dudan Hitzen ondoeza liburua. Artikulu guztiak prest nituenean, Joxe Mari Auzmendiren omenezko liburu hau (Euskal pedagogoa lokatzetan) ikusi nuen eta, jo, poztu nintzen, nik izandako ideia bera izan dutelako.

Hortaz, hurrengo 20 asteetan asteartero hiztegi komentatuko artikulurik blogeratuko dut. Tartean, jakina, izango dira bestelako artikuluak ere, baina seguruenik erritmoa ez da izango astero bi (batzuetan bai, besteetan jai).

Inoiz ez bezala eskatu nahiko nuke irakurtzen duzuenon iritzia. Baina, tira, hori ez dakit etorriko den …

Destilazioa

2022-12-19  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Garabide ezaguna da, batez ere, kanpoan egiten duen lankidetza linguistikoagatik. Munduko hainbat hizkuntza komunitaterekin aritzen dira lanean, Ameriketan batez ere. Ezaguna da ere euskalgintzako eragile askotxo saretzen dituelako kanpotik datozen herritar horiei formazio egokia emateko (galdera bat: zergatik dabil euskara erosoen herrigintzaren uberan?).

Baina … inork gutxik aipatzen du Garabidek gure biziberritze prozesuari (ere) egiten dion ekarpena. Izan ere, kanpoan egiten diren lankidetza proiektuetarako, hemengoan oinarritzen baita Garabide. Baina, horretarako, gure esperientzia destilatu behar izan dute, funtsezkoa atera eta lastoa kendu. Oinarrian zer dagoen ikusi, eta gure kasu praktiko zehatzari zer dagokion kendu behar dugu eta partekatu dezakegun horretan indarra jarri, lankidetza egokia egin ahal izateko.

Eta horrek, nire ustez, laguntzen dio gure biziberritze prozesuari. Izan ere, destilatze lan horrek  gure esperientziaren transmisioa errazten du (baina transmisioa egin behar dugu, derrigorrez). Eta badugu horren beharra, badugunez. Gainera, hartu behar dugu kontuan hurrengo urteetan (gaurtik hasita, jakina) galdera funtsezko bati erantzun beharko diogula derrigorrez: zelan ulertu, transmititu eta berritu gure biziberritze esperientzia markatu duten balioak, egiteko moduak eta jarduerak?

Portaerak kodetu

2022-12-12  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Pasatu berri zaigu Euskaraldia eta ibili gara hizkuntza ohitura batzuk aldatzeko ahaleginean, arrakasta handiagoz edo txikiagoz. Baina Euskaraldia baino lehen (eta ostean), behin baino gehiagotan ibili izan naiz euskal herrietako mendietatik eta hainbat ehiztarirekin topatu.

Ehiztari horietako gehientsuenak ez ziren ari ehizan bere horretan. Ari ziren txakurrekin, ari ziren txakurren portaerak kodetu nahian, lepokoetan jarritako gailuekin eta zarata arraroa ateratzen duten turutekin. Portaerak aldatzen edo moldatzen edo egokitzen, kodetzen alegia.

Gizakion portaerak kodetzeak ez du izaten prentsa ona, baina txikitatik kodetzen gaituzte gauza batzuk egiteko (eta gauza batzuk ez egiteko). Seguruenik, kodetze lan apartena genero rolek egiten dute (badira generoaren muga-poliziak, antza, hizkuntzarenak?), baina eskolak, hedabideek, konbentzio sozialek, erlijioek, Estatuak, egitura juridikoak eta abarrek behin eta berriro kodetzen dituzte gure portaerak (irakurri Foucault eta bere biopolitika gauza hauek hobeto ulertzeko).

Izan ere, kartzelaren sendoenek ez dute barroterik. Eta askotan akatu behar dugu barruan daramagun polizia (akatu zuren baitan bizi den zinegotzia!). Gure kontraesanen bilduma garelako, hein handi batean. Hortaz, portaera berriak kodetu, zaharrak deskodetu, zaharrak desikasi eta desazi. Hori da bide bakarra eta, horretarako, ezinbestekoa da ahalduntzea (ezen ez ahulduntzea). Ez ala?

Bixamona (ostera ere)

2022-12-05  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Bi urte pasa dira aurreko bixamonatik eta oraingoa ere pasatu dugu (gogorra aurten ere). Eta aurten zer bixamona utzi dit ba Euskaraldiak?

Batetik, nik neure inguruan txapa gutxi ikusi dut, neure inguruan jendea ez dut ikusi bereziki motibatuta (bale, inpresio pertsonaletan oinarritzen ari naiz eta horrek ez du balio). Eta gero datuak ikusi ditut eta zer gura duzue esatea, ba %28 jaitsi da parte hartzaileen kopurua 2018tik (eta 2020ko pandemian baino gutxiago izan dira): neure herrian 2017ko datuetara itzuli gara (2017an Derion Ahora izeneko ekimena egin genuen). Ez dakit, baina tresna kamustu zaigula iruditzen zait, kamusten ari dela.

Bestetik, Euskaraldia batez ere kualia da eta ez kuantia, eta zu ari zara kuantiari begira. Hala da, halaxe da eta, agian, kopuruak ez du axola, baina nik erronka gutxi ikusi dut neure inguruan (ostera ere inpresio pertsonaletan oinarritua!). Hala ere, bide horretan pauso batzuk egin direla uste dut. Batetik, ahalduntze eskolak eratu dira herri batzuetan (ea horren inguruko baloraziorik helarazten den); bestetik, Zapla izeneko irratsaioa egin da eta hor ere ohiturak aldatzeko gakoak eman zaizkio hala gura duenari. Eta seguru nago herririk herri beste hainbat ekimen interesgarri egon direla.

Aurten, hirugarrenik, ariguneak ere egon dira. Eta hori oso garrantzitsua dela uste dut. Baina zalantzak sortzen zaizkit. Ariguneak arigune izango dira 15 egunetan bakarrik? Bai? Zergatik? Ariguneak iraunarazteko lanik ez al genuke egin behar denok? Zalantzak ditut horrekin eta agian tresna zorrozteko baliabideetako bat izan daiteke ariguneak iraunarazteko lana egitea.

Euskaraldia …. eta, ondoan, adibidez Pantailaldia. Hor ere eman nuen izena eta, bua, ezin izan diot inondik ere erronka horri heldu. Ia inposiblea da pantailak euskaraz kontsumitzea, astebetean bada ere. Hutsune handia dugula banekien, baina ahalegina egin eta hutsunea uste nuena baino sendoagoa dela iruditzen zait. Pantailetan eskaintza duinago bat izateko lana egiten jarraitu behar dugu.

Eta … zein da zure Euskaraldia? Zer egin dezakezu zuk? Zer dago zeure esku?

Kulturaren eragina biziberritzean

2022-11-28  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Iñigo Beitiak izenburu honekin artikulu bat argitaratu du Bat aldizkariaren 122 eta 123. alean. Zer eragina izan du kulturak hizkuntzaren biziberritzean? Galdera hori abiapuntu izanik, hipotesi batzuk marrazten ditu:

• Euskararen biziberritze prozesuan bi momentu klabe egon dira: Euskal Pizkundea eta 60ko hamarkadan hasitako mugimendua. Bi momentu hauetan, hizkuntza kulturarekin batera biziberritu da.
• 80ko hamarkadan, ostera, instituzionalizazio prozesua hasi zen. Haren iritziz, 80ko hamarkadan aurretik batera joan ziren hizkuntza eta kulturaren biziberritze prozesuak -hein batean- banatu egiten dira.
• Euskara eta kultura banatzeak azken hamarkadetan testuingururik gabeko euskara bat lantzea ekarri du eta honek azalduko luke Iñigo Beitiaren iritziz -hein batean, eta esan bezala, beste hainbat faktorerekin batera- egungo euskara erabilera datuon zergatia.

Azterketa egiten du Iñigok eta behin-behineko ondorio batzuk ateratzen ditu (nik hemen ez dakartzat guztiak):

• Kulturak hizkuntzaren biziberritze prozesua azkarrago eman dadin laguntzen du.
• Egun, zein pisu hartzen du kulturak hizkuntzaren biziberritzean? Iñigo Beitiaren iritzian, 80ko hamarkadan ematen den instituzionalizazioaren ondorioz, hizkuntzak aurretik zeukan kultur testuinguraketa -hein batean- galdu zuen eta honek azal dezake -beste hainbat elementuren artean, noski- egungo euskararen erabilera datu baxuen zergatia.
• Euskararen erabilera areagotzeko, beharrezkoa da testuinguruari lotutako baldintzak dituzten guneak sortzea.
• Hizkuntza soziabilitate zaindua (kontzeptua): horrek ez du inor derrigortzen euskara erabiltzera, baina espazio fisiko zein sozial horretan euskarari lehentasuna ematen zaiola aditzera ematen du.

Hai que defender o idioma como sexa, Manuel Maria

2022-11-21  //  Poema soziolinguistikoak  //  Iruzkin bat

Gaurkoan Manuel Mariaren poema soziolinguistiko hau: Hai que defender o idioma como sexa.

Hizkuntza defendatu behar da edozein modutara:

amorruz,  grinaz, metrailakada.

Berbeta defendatu behar da borroka sendoan

tankeekin, abioiekin eta ukabilekin.

Gogorrak izan behar gara, liskarzale, burugogor

jauntxo bokazioa dutenekin,

zerri desertore higuingarriekin,

ahuntzekin, kabroiekin eta antxumeekin.

Borroka egin behar dugu arnegatuen kontra,

gure hizkuntza ezabatu nahi dutenen kontra.

Borroka egin behar dugu gure hizkuntza hil eta lurperatu

nahi duten esker txarrekoen kontra.

Izango ginateke, hizkuntza barik, inorrezak

lumatutako oilobusti batzuk baizik ez.

Gure etsaiek ondo dakite

berbek ezpatak garaitzen dituztela.

Hizkuntza gu gara, herri xehea,

zutik mantendu eta batzen gaituen lotura,

bakoitzaren mendeetako herentzia,

gure fedea pizturik mantentzen duen etxea.

Eta, jatorrizkoa, galizieraz:

Hai que defender o idioma como sexa:

con rabia, con furor, a metrallazos.

Hai que defender a fala en loita rexa

con tanques, avións e a puñetazos.

Hai que ser duros, peleóns, intransixentes

cos que teñen vocación de señoritos,

cos porcos desertores repelentes,

cos cabras, cos castróns e cos cabritos.

Temos que pelexar cos renegados,

cos que intentan borrar a nosa fala.

Temos que loitar cos desleigados

que desexan matala e enterrala.

Seríamos, sen fala, unhos ninguén,

unhas cantas galiñas desplumadas.

Os nosos inimigos saben ben

que as palabras vencen ás espadas.

O idioma somos nós, povo comun,

vencello que nos xungue e ten en pé,

herencia secular de cada un,

fogar no que arde acesa a nosa fe.