Made in Galiza, made in Euskal Herria

2012-06-20  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Sechu Sendek idatzitako Made in Galiza izeneko liburua euskaratu dut eta irailean argitara emango du Txalapartak. Liburu horretarako idatzi dudan hitzaurrea da hauxe (Gure liburuak aldizkarian argitaratutakoa).

Ametsak etorkizuneko errealitatearen zirriborroak omen dira. Ametsek etorkizuneko errealitatea marrazten dute, aldatzen dute. Ametsak gauzatzeko baina elkarrekin egin behar dugu amets, elkarrekin. Hitzorduak jarri beharko ditugu denok egun berean eta leku berean elkarrekin amets egiteko, Séchu Sendek olerki batean esaten duen bezala. Amets egitera eta amets horiek gauzatzera dei egiten dizu liburu honek.

Ametsak partekatzeko herri batetik bestera bideak ere behar ditugu. Bide mota asko daude: errepideak, autobideak, bidexkak, bidezidorrak, ardibideak, … eta bidegorriak. Liburu honek bidegorria izan nahi du, galizieratik euskarara doan bidegorria, munduko beste hainbat hizkuntza gutxitu ere zeharkatuz. Milaka mundu desberdin aurkitzeko bidegorria.

Bidegorri hauetan topo egiten dugu geure iraganari geroa bilatzen ari garenok, nahiz eta sarriago topo egin beharko genukeen. Bidegorritxo gehiago egin behar ditugu (autobideetan ez goaz eroso gu), bide estu gehiago, ardibide gehiago. Elkarrekin ikasteko, elkarrekin partekatzeko, elkarrekin gozatzeko, elkarrekin amets egiteko eta, zergatik ez, batzuetan elkarrekin negar egiteko.

Bidegorri hau aspalditik hasi nintzen egiten. Txikitan Uretamendiko aldapetan galiziera entzutea errazagoa zen euskara baino, mila aldiz errazagoa. Ordutik “arraro” hitz egin zuten horiekin behin baino gehiagotan egin dut topo. Bide eta amets askotan egin dugu topo, ezinbestean.

Baina bideetan ibiltzeko, ezinbestekoak ditugu berbak. Berba barik, kontatzeko istoriorik ez genuke izango. Berba barik, ametsak ezingo genituzke partekatu. Berba barik, herrien artean ezingo genituzke harremanak ondu. Eta hori da garrantzitsuena, bideetan bizitakoa kontatzea, bidegorrietan bizitakoa kontatzea.

Séchu Sende galizieraren eguneroko errealitatearen bidegorritik abiatzen da, txispaz eta errebeldiaz abiatu ere. Bidetxoetan gertatu direnak, gertatzen direnak eta gertatzeko daudenak istorio bilakatu ditu, fresko-fresko. Hainbat egoera dakar berak hizpidera: haietako batzuk gurean zeharo desberdinak badira ere, asko eta asko gurera ederto egokitzen dira, ia-ia hitzez hitz.

Izan ere, euskaldunok, hizkuntza kontuetan beti ere, lepoa ekialdera bihurritzen dugu gehienetan. Gure ispilua ez da izaten askotan mendebaldean dagoen herri galiziarra, nahiz eta elkarrekin amets egiteko herri ederra den. Liburu honen bidez, lepoa mendebaldera bihurritzeko gonbite txikia egin nahi dut, han ere zer ikusia eta zer ikasia dugulakoan.

Liburu hau ez da apalategian gorde beharreko liburu horien modukoa. Inondik ere ez. Liburu honi zikindua, lohitua, erabilia izatea gustatzen zaio. Galizia aldean liburuko hainbat pasarterekin bideoak egin dituzte, irakurtzeko gidak egin dituzte irakaskuntzan erabiltzeko, interneteko hainbat webgunetan agertu da liburuaren pasarterik, komikiak egin dituzte … Gonbidatzen zaituztet horiek guztiak eta gehiago egitera, euskaraz eta euskaratik, edo euskaraz eta galizieratik.

Galizieratik eta euskaraz, hizkuntzen bidegorrietan barna amets egitera deitu. Made in Galiza made in Euskal Herria ere izan daitekeelako.

Karrisolasa

2012-06-19  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Iruñeko Karrikiri euskara elkarteak orain dela urtebete baino gehiago antolatzen du hilero.
Azken hilabeteetan, gainera, solasaldien ondorioak ere hasi dira plazaratzen. Eta hausnarketa interesgarriak egin dituzte batean zein bestean.
– Mikel Zalbideren Diglosiaren purgatorioaz artikuluaren gaineko hausnarketak: Transmisioa da gunea. Honen inguruan hiru artikulu plazaratu nituen nik nire blogean: diglosiaren labirintoan barrena (bat, bi eta hiru).

– Katalanaren aldeko estrategia berrien gaineko hausnarketak: Katalunia ez da Euskal Herria baina …

– Hizkuntza politika eraginkorraz hausnarketak: Hizkuntza politikari buruzko hausnarketa parea, apenas eztabaidatu direnak

Eta bihar bertan hizkuntza ekologiari buruz arituko dira.

Azatzak 40: Mihiluze

2012-06-13  //  Azatzak  //  Iruzkinik ez

Azatzik azatz gabiltza: eta txiri-txiri 40. azatzera heldu naiz. 40 dagoeneko! Eta oraingo honetan telebistara goaz, Mihiluzera.

1.000 programa egin berri ditu Mihiluzek eta ez da gutxi. Gure hizkuntzarekin jolas eta solas egiteko programa gisa jaio zen eta horrela dihardu egun ere. Kultur erreferentziatan programa autozentraturik bada ETBn, Mihiluze da hori.

1.000 saio eta beste horrenbeste izan daitezela! Aupa zuek!

Ekologiaz blai

2012-06-11  //  Sailkatu gabea  //  2 iruzkin

Gaur goizean artikulu honekin gosaldu dut: Nori inporta zaio hizkuntza bat hiltzen bada? Hizkuntza ekologia etorri zait burura, noiz eta allartean-ek ere aipatu duen (Ekologiatik ekologismora). Gasteizko udalak ere hizkuntza ekologiari buruzko jardunaldia antolatu du eta Ekogunea telebista programan ere Belen Urangak hizkuntza ekologia zer den azaldu du.

Eta sorosoro webgunean hizkuntza aniztasunaren gainean sentiberatzeko Felice Duboisen lau testu aurkitu ditut:

– Los sin lengua
– Soy el último de los míos
– De los Dogones hasta los Ch’tis
– Qué significa hablar

Ekologismoa ala ekologia?

Dinamizatu hizkuntza

2012-06-07  //  Sailkatu gabea  //  2 iruzkin

Edo akaso zehatzago, dinamizatu hiztunak.

Ni hizkuntza teknikaria naiz, hizkuntza normalizaziorako teknikaria. Galizian, aldiz, hizkuntza dinamizazioan egingo nuke lan. Han guk egiten dugun lanari hizkuntza dinamizazioa deitzen baitiote.

Izena ezberdina izan arren, izana berdintsua da. Bestela, hartu Isabel Vaquerok idatzi duen Traballarmos en dinamización lingüística eskuliburua eta zuk zeuk egiaztatu.

(Portzierto: oso interesgarriak dira Carballon egingo dituzten jardunaldiak, Nel Vidal-en hitzetan: É incoherente defender a lingua e ser machista)

Liburua
aipatu dudala … txukuna da oso. Gauza berri askorik ez badakar ere
(hizkuntza dinamizazioan lan egiten hasi behar dutenentzako gidaliburua
da), noizean behin zure lanaren oinarriak zeintzuk diren, kudeaketa
tresna nagusiak, kontzeptu orokorrak eta abar errepasatzea ondo dator.
Gainera, freskotasunez (izan ere, hango literatura grisari ez diot
oraindik nazka puntua hartu).

Empowerment: troinuak desegiten

2012-06-06  //  Sailkatu gabea  //  5 iruzkin

Aurreko batean empowerment kontzeptuari buruz aritu nintzen eta terminoen nahas-mahasa demasekoa zen: ahalmendu (ahaldundu), jabetu eta boteretu agertzen ziren. Allartean-ek ere ahalmendu eta boteretu aipatu zituen. Baina … gauzak zer diren: Maider Zilbetik eta Eva Gonzalezek guk baino arinago hiru kontzeptuak landu zituzten ezinbestekoa den artikulu batean: Emakumeen boteretzea: saiakerak eta zailtasunak.

Hona egile bi hauek egiten dituzten definizioak:

Ahalduntzea banakoaren mailan aurrera eramaten den trebakuntza izango litzateke. Baina bestetik, ez dakar, halabeharrez, maila kolektiboan edo komunitate mailan aritzeko tresnarik edo trebakuntzarik.

Jabekuntzak banakoaren mailan aurrera eramaten den kontzientziazioarekin bat egiten du. Ez dira komunitateak jabetzen, baizik eta banaka aurrera eramaten den barne-eraldaketa da jabekuntza. Bestetik, ez da argi geratzen banakoarengan aurrera eramaten den eraldaketa honek ekintza kolektiborako espaziorik uzten duen ala ez.

Boteretzeari dagokionez, banakoaren mailan eta maila kolektiboan aurrera eramaten den barne-eraldaketarako eta kanpo-aldaketarako proiekzioa dauka. Emakumeen boteretzeak adierazten du emakumeek jendarte honetan bizi duten menderakuntza-egoeratik ateratzeko asmoa eta potentziala. Hiru kontzeptuetatik zabalena izanik, botere-egiturak eraldatzeko ideia argien adierazten duena da.

Euskalgintza alorrean empowerment aipatzen dugunean, hauetako zeini egiten diogu erreferentzia?

Maite zaitut

2012-06-01  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Séchu Senderen poema euskaratua, behean originala. Ehun aldiz idazten dut gaur Maite zaitut ehun aldiz idazten dut Maite zaitut maite zaitudalako eta Maite zaitut idazten dut barruan sentitzen zaitudalako eta hitzetatik kanpora eta isiltasunean ere. Nire hizkuntzan idazten dut Maite zaitut zure hizkuntzan, gurean. Esku ahurrean idazten dut Maite zaitut eta zure lepoan idazten dut Maite zaitut lo zauden bitartean eta gaur eramaten duzun arropetako etiketetan idazten ditut Maite zaitut txikiak. Eta Maite zaitut idazten dudanean iragana denez, gaur ere idazten dut Maite zaitut etorkizunean, eta kaleetan espraiarekin idazten dut Maite zaitut, pasatzen zaren eta inoiz pasatzen ez zaren kaleetan, eta Maite zaitut idazten dut zure itzalaren barruan eta zure zapatetan eta zure txorietan. Maite zaitut idazten dizut morse kodean zuk eskatzen didazun lekuan mihiaren puntarekin — .- .. – . –.. .- .. – ..- – Maite zaitut mamut bat bezain handi, hamaika letrako konstelazioa bezain txiki, bi haranen arteko arroa bezain luze, eta, inperfekzioa bezala, perfektua. Maite zaitut idazten dut nire hizkuntza maitalean batzuetan errealite bihurtzen diren ametsetan miazkatu zaitzaten. Eta idazten dut Maite zaitut ez naizelako beldur, eta mundua aldatzeko idazten dut Maite zaitut. Maite zaitut idazten dut leku komunetan eta sekretuetan. Maite zaitut ere idazten dut ahosabaiarekin. Maite zaitut idazten dut zure aterki morean, eta Maite zaitut idazten dudan lekuan jaiotzen da ortzadarra. Erosketa zerrendan idazten dut Maite zaitut hitz laranja eta hitz artazien artean eta idazten dut Maite zaitut botila baten barruan. Pertsona asko gara gaur Maite zaitut idazten dugunak Maite zaitut-en herrian, mila Maite zaitut gure hizkuntzan, larruan, zuhaitzetan edo hormetan idatziak. Nire hizkuntzan inork idazten duen Maite zaitut bakoitzean dago nire Maite zaitut, dagoen lekuan dagoela. Maite zaitut-ek distira egiten du, horregatik idazten dut Maite zaitut, nik beste pertsona askorekin batera gaur ere idazten ditugu miloika Maite zaitut lurreko bost mila hizkuntzetan egunero. … … QUERO-TE Escrevo Quero-te cem vezes hoje cem vezes escrevo Quero-te porque te quero e escrevo Quero-te porque te sinto dentro e fora das palavras e no siléncio. Na minha língua escrevo Quero-te na tua língua, nossa. Na palma de minha mao escrevo Quero-te e escrevo Quero-te no teu ombro quando dormes e Quero-tes pequenos nas etiquetas da roupa que levas hoje. E porque quando escrevo Quero-te já é passado hoje escrevo tamém Quero-te no futuro, e escrevo Quero-te com sprays nas ruas polas que passas sempre ou nom passas nunca, e escrevo Quero-te dentro da tua sombra e dos teus zapatos e dos teus paxaros. Escrevo Quero-te em código morse com a ponta da língua onde me pidas -.- . .-. —- – . Um quero-te como um mamut de grande, pequeno como umha constelaçom de sete letras, longo como um arró entre dous vales e, como a imperfecçom, perfecto. Escrevo Quero-te na minha língua amante que te lambe nos sonhos que ás vezes se volvem realidade. E escrevo Quero-te porque nom tenho medo, e para cambiar o mundo escrevo Quero-te Escrevo Quero-te nos lugares comuns e nos segredos. E escrevo Quero-che tamém palatalmente. Escrevo Quero-te no teu paráguas violeta, e onde escrevo Quero-te nace o arco da velha. Na lista da compra escrevo Quero-te entre a palavra laranjas e a palavra tesoiras, e escrevo Quero-te dentro dumha botelha. Somos muita gente hoje a escrever Quero-tes no país dos Quero-tes, milheiros de Quero-tes na nossa língua escritos na pel, nas árvores ou nas paredes. Em cada Quero-te que escreve alguém na minha língua está o meu Quero-te alá onde esteja. E porque um Quero-te é umha palavra que brilha escrevo Quero-te, tamém eu com toda a gente que hoje escrevemos milhons de Quero-tes nas cinco mil línguas do planeta cada dia.

Azatzak 39: Etxegiroan + Xerezade

2012-05-31  //  Azatzak  //  Iruzkinik ez

Gero eta gehiago entzuten da literatura. Gero eta gehiago. Gurean ere literatura entzuteko ekimenak jarri dira martxan. Eta horietako biri dagokie 39. azatza.

Etxegiroan.com-ekoek narrazio laburrak, ipuinak, poemak, liburuen pasarteak eta abar grabatzen dituzte eta sarean jarri edonork entzuteko moduan. Helduentzako eta gazte eta haurrentzako atalak dituzte. 100dik gora grabazio batu dituzte dagoeneko.

Xerezade ere antzeko proiektua da. Bilbo Hiria irratian grabatzen dute astean behin podcast-a eta gero sarean eskegi euren blogean. Munduko eta bertako literatura euskaraz grabatu eta entzuteko moduan jartzen dute.

Segi dezagun bada literatura entzuten.

Transmisiotik sozializaziora

2012-05-29  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkin bat

Gurean hizkuntza transmisioa aztertu denean, salbuespenak salbuespen, familia transmisioa hartu da kontuan (baita transmisioaren ibilbide kulturala, Txepetxen adieran). Transmisioa, oro har, goitik beherako prozesutzat hartu da: gurasoengandik seme-alabengana (baten batek amama eta aititeak ere hartu izan ditu kontuan).

Paula Kasaresek (ez dago sarean oraindik Hausnartu saria irabazteko idatzi duen testua), ordea, hizkuntza sozializazio kontzeptuari heldu dio. Sozializazio prozesu hau dinamikoa da, elkarreragilea (gurasoengandik seme-alabengana eta alderantziz), bizitza osoan barnakoa eta inguruneari lotuta. Bere hitzetan,

Hizkuntza sozializazioaren izaera elkarreragileak transfer edo transmissio ideia, hau da ohiko kontzeptu horien baitan dagoen goitik behetiko eta norabide bakarreko prozesua izatearen adiera gainditzen du.

Nire ustez, ohiko transmisio kontzeptua baino sakonagoa da. Eta zentzu batean interbenitzeko moduak errazten ditu (inguruneari lotuta dagoen heinean). Gainera, Fishman-en eskala ospetsuaren seigarren puntuari lotzen zaio indartsu (gogoratu eskala horretan seigarren puntua funtsezkoena dela): belaunaldi arteko ahozkotasun informala, kontzentrazio demografikoa eta sustapen instituzionala lortzea.

Gogoeta bitxiak

2012-05-24  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Pasa den astean Bilbon izan zen hizkuntza gutxituak eta internet inguruko jardunaldia. Jardunaldi hartan jasotako ideia batzuk botako ditut blausta artikulu honetan (kronika hobea egin dute Ahotsak programakoek):

– Hizkuntza handiak eskolan baino, eskolatik kanpo ikasten dira: kalean, komunikabideetan, interneten, …

– Internetek zertan lagun dezake belaunaldiz belaunaldiko transmisioan?

Argazkia: Inguma

– Batek baino gehiagok aipatu zuen hizkuntzari lotutako imaginarioa. Hori zer da? Euskarari lotutako imaginarioa zein da?

–
“Diglosia digitala” kontzeptua ere entzun zen: gurean oso ohikoa den
fenomenoari deitzeko erabiltzen dute galestarrek. Webgune elebidunetan
menua bi hizkuntzatan egotea eta edukietan, ordea, ingelesez galeseraz baino gehiago egotea.

–
Mexikon indigenei hezkuntza arrotza zaie, euren hizkuntzan bada ere.
Izan ere, hezkuntza hori itzulitako hezkuntza da. Eurek, euren hizkuntzan behar dute
hezkuntza propioa.

– Asturiasen antza hizkuntzaren aldeko mugimenduei hizkuntza leialtasun mugimendu deitzen zaie. Bitxia.

– Twitter-en memeak sortzen dituen komunitatea, bizirik dago interneten.

– Twitter ikerketa soziolinguistikoa egiteko berebiziko eremua da.