Azatzak 19: Arratsaldekoa eta Arratsean

2011-09-29  //  Azatzak  //  Iruzkinik ez

Azatzen bidetxoan 19.a heldu da dagoeneko. Eta gaurkoan euskarazko kulturaren hedapenean nabarmendu den irratsaio biri buruz: Arratsaldekoa eta Arratsean irratsaioak (honen bloga ekainetik ez da berritzen).

Arantxa Iturbek aurkeztuta, euskarazko sorkuntzak dira nagusi irratsaioetan. Kulturgileei irekitako leihoak. Irrati publiko batean ezinbestekoak direnak. Euskarazko irrati publiko batean ezinbestekoak.

Ertzetik erdigunera

2011-09-26  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkin bat

Jon Sarasuaren “Ertzeko zatiak” liburua amaitu berri dut. Liburu zorrotza, deserosoa, garratza. Eta handik testu pare bat gura ditut hona ekarri.

Lehena, Cochabamaban dagoela idatzi zuen Jonek. Bertako indigenekin dago, Garabideren proiektuen barruan.

Hegemonia espaziorik gabe hizkuntzak ezin direla garatu jaurti diet. Espazio jakin batzuetako bilinguismoa handiak txikia jateko modua dela, ez dutela funtzionatzen egunkari eta aldizkari ustez elebidunek, eskola plateamendu ustez elebidunek (…). Norbanakoa izan litekeela elebidun edo eleaniztun, baina gune jakin bati, familia bati, erakundetxo bati, aldizkari bati, eskola bati, gehienetan hizkuntza baten hegemonian ardaztea dagokiola, handik eleaniztasunera irekitzeko. Espazio horiek izan ezean, hizkuntzak ez duela garatzen jarraitzeko aukerarik eta arrazoirik.

Bigarrena New Yorken dagoela idazten du, jatorrizko herrien kongresu batean.

Gure herriaren ibilbidea lau hitzetan azaltzeaz gain, uste dut hiru mezu direla beste jatorrizko herrie agertu beharrekoak, munduko hizkuntzen egoera eta hemengo diskurtsoen norabide epela ikusita. Gaztelaniaz jarriko ditugu, ia gero beste hizkuntzetara nola itzultzen duten. Un mensaje de alarma. Un mensaje de esperanza. Un mensaje de responsabilidad.

(…)

Hiru mezuek, ordea, aurretik premisa bat barneratua izatea eskatzen dute: hizkuntzak direla kulturen muin eroaleak, kulturen bihotzak. Hizkuntza galtzen denean, jatorrizko herria galtzen dela bere nortasunaren ardatzari dagokionean. Geldi litezke ideiak, kosmobisio puskak, ohitura batzuk, folklorea, … (..) baina kultura hura galdu dela, hizkuntzak baitzuen biziarazten, ardazten, espresatzen, liseritzen. Euskaldunontzat, historiak erakutsi digunarekin, bistakoa da. Baina hemen premisa hori ez da ikusten bere gorrian, ez dago erdian.

Galiziak bizi duen egoera soziolinguistikoaren ikuspegi kualitatiboa

2011-09-25  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Aspalditik kudeatzen dut Lantalan bloga Marije Manterola lankidearekin. Han idatzitako asko ez ditut hona ekarri, baina hemendik aurrera horiek ere hemen jasoko ditut. Gaur lehena, Marije eta bion artean egindakoa.

NL da Universidade da Coruña, en colaboración coa CTNL e
o Concello de Carballo, a convocado o Curso de verán sobre dinamización
lingüística, que nesta sétima edición a levado por título (Re)pensando o discurso.

Autoeraketa, auzolana eta abar

2011-09-22  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Euskal Herrian aspalditik ari gara auzolana eta autogestioa gora eta behera. Azken egunetan ere gaia pil-pilean ibili da gurean: Kukutza, auzolan jardunaldiak eta abar.

Galizian ere ibili badabilz. Semente escolinha sortzen eta egiten ibili dira (aupa zuek!), Sermos galiza kanpainak ere aurrera darrai galizierazko komunikabideen alde, …

Euskalgintza
iaioa da autoeraketan, beti izan da: komunikabideak sortzen, eskolak
sortzen, kulturguneak sortzen, … Galizian ere antza bide horretatik
abiatu dira azken aldian euren hizkuntzaren defentsan.

A lingua preferida

2011-09-13  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Galizia aldean azken egunotan lotsagabekeria ari du. Eurentzako. Xurxo Borrazas-ek egindako testua, Carballon, 2011ko maiatzaren 7an. Manifesto da IV Festa da Lingua.

Non
queremos unha lingua excelsa, preferímola vulgar. Tampouco a queremos
celebrada, preferímola falada. Non a queremos amábel, preferímola
impertinente. Non queremos unha lingua fermosa, preferímola útil…

…Non
queremos unha lingua de escritores, preferímola de mecánicos, de
taberneiros, tendeiros, médicos, xuíces e mariscadoras, de xornalistas,
de músicos, de albaneis, de travestís, de futbolistas, taxistas e
labradores. Non queremos unha lingua de mestres, querémola de
estudantes. Non queremos unha lingua baixo os focos, preferímola
transparente. Non queremos unha lingua con historia, preferímola con
futuro. Non queremos unha lingua ritual, nin virtual nin ideal,
preferímola real. Non queremos unha lingua doce, azucrada, na que todo
soe ben, preferímola salgada. Non queremos unha lingua de letras,
preferímola de ciencias. Non queremos unha lingua de espíritos,
preferímola de corpos. Non queremos unha lingua de erotismo, preferímola
de sexo. Non queremos unha lingua de xardín francés, preferímola de
bosque. Non queremos unha lingua folk, preferímola punk. Non queremos
unha lingua limpa, preferímola sucia, chapuzando en todas as pozas. Non
queremos unha lingua doméstica, preferímola fóra. A ver esa lingua! Non
queremos unha lingua sentada, preferímola a bailar. Non queremos unha
lingua de pau, preferímola eléctrica. Non queremos media lingua,
preferímola enteira. Non queremos unha lingua nosa, querémola de todos.
Non a queremos de confidencias, preferímola de aturuxos. Non a queremos
de domingo, preferímola de diario. Non a queremos recibir, querémola
dar. Non a queremos discreta e virtuosa, querémola de troula. Non a
queremos nos libros, querémola nos contratos. Non queremos lingua de
natureza, querémola de fábrica. Non queremos diplomas, aspiramos ao
podio. Non queremos cans, queremos vacas. Queremos unha lingua
escaladora, ciclista, surfista, fogueteira, moinante, zulú. Non a
queremos santa, querémola voraz. Non a queremos excepción, querémola
norma. E tampouco a queremos norma, mellor infracción. Querémola
feiranta. Non a queremos conmemoración, querémola festa. Ou rutina. Non a
queremos grande, querémola nosa. Non a queremos nai, querémola amiga. E
senón inimiga, pero sempre enfronte, a escape libre. Querémola en
inglés e querémola en verde. Querémola na boca dos nosos adversarios.
Querémola deslinguada, montaña rusa. Querémola en google e en yahoo.
Queremos lingua Messi, lingua Pelé. Non queremos unha lingua quieta,
querémola en marcha e de man en man, coma se nada. Queremos unha lingua a
almorzar de hotel, buffet libre, relax total. Queremos mil primaveras
máis, mil vendimas logradas, mil nevaradas brancas e mil veráns na area
ao sol.

Querémola en marcha e non a queremos nada. Preferímola toda.

Azatzak 18: Herri musikaren txokoa

2011-09-12  //  Azatzak  //  Iruzkinik ez

Oiartzunen badago txoko bat, museo bat: herri musikaren txokoa izenekoa. Juan Mari Beltranek jarri zuen martxan orain dela urte batzuk.

Gure herri musikaren biltzaile, ikertzaile eta dibulgatzaile dugu Beltran. Eta, herri musikaren txokoa, bide horretan beste aurrerapauso bat da.

Museoa bisitatu dezakezue fisikoki. Hala ere, nahiago baduzue, webgunean bertan badago bisita birtuala egiteko aukera.

Azatzak 17: Auspoa

2011-09-09  //  Azatzak  //  Iruzkinik ez

Euskaltzaindiak webgunea berritu du. Eta berritze horretan Auspoa bilduma osoa ekarri du webgunera. Auspoa, horrela h barik.

Zer da Auspoa ba? Auspoa bilduma Antonio Zabalak egindako bilduma da, batez ere, bertsolaritzari buruzkoa. 300 liburutik gora digitalizatu eta webgunera ekarri dituzte, geure herriaren zatitxo bat denon eskura ipiniz.

Hiznet: 2010eko sakontze egitasmoak

2011-09-01  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Ohi
baino beranduago, baina 2010eko Hizneteko lan batzuk ematen dituzte
argitara. azken urteetan ez bezala, ez dut beteko ez dudan promesarik
egingo. Itxura ona dute haietako batzuek, hala ere:

Alustiza Lizarazu, Uxune
(2010). “Herri txiki euskaldun bateko euskara planaren arrakastaroko
faktoreak”. Hiznet 09-10eko sakontze egitasmoa (argitaratu gabe)

Amuriza Amondarain, Saioa (2010). “Euskararen kale erabileraren neurketa Ondarroan”. Hiznet 09-10eko sakontze egitasmoa (argitaratu gabe)

Egiraun Iturbe-Ormaeche, Asier
(2010). “Ugao LHI ikastetxe publikoan euskararen erabilera indartzeko
plana (2010-2012)”. Hiznet 09-10eko sakontze egitasmoa (argitaratu gabe)

Etxabe Azkarate, Karmele
(2010). “Kode alternantzia lagunarteko gazte hizkeran. Zaldibia eta
Ordiziako kasuak”. Hiznet 09-10eko sakontze egitasmoa (argitaratu gabe)

Etxaburu Aizpurua, Urrate (2010). “Motibazioaren garrantzia hizkuntza ohituren aldaketan”. Hiznet 09-10eko sakontze egitasmoa (argitaratu gabe)

Iriondo, Asier (2010). “Politiko elebidunak euskaraz eta gaztelaniaz”. Hiznet 09-10eko sakontze egitasmoa (argitaratu gabe)

Rodriguez Zuaza, Joseba
(2010). “Suomiera eta gaelera , norabide desberdinetan ibili diren
hizkuntza bi”. Hiznet 09-10eko sakontze egitasmoa (argitaratu gabe)

Ugarteburu Iturbe, Amaia (2010). “Euskararen normalizazioa Bizkaiako Foru Aldundian”. Hiznet 09-10eko sakontze egitasmoa (argitaratu gabe)

Azatzak 16: Xamarrenak

2011-08-31  //  Azatzak  //  2 iruzkin

Euskaldunon dibulgatzailerik handiena dugu Xamar. Bere liburuak ezagunak dira (Orekan, Orhipean, Euskara jendea). Artikuluak ere idatzi ditu, Nabarra aldizkarirako adibidez. Horietako batzuk Expraik jaso ditu bere blogean. Udako irakurketa freskoenak, jakina. Eta 16. azatza, jakina.

– Mestizaje kulturala … beharrezkoa ote?

– Bizi osoko zirkulua edo zirkulu bizi osoa

– Nire egunaria

– Herriaren erakusteko laguntza praktikoa

– Euskarari, esker onez

– Zaharminak

– Alien

– Kixotekeriak

– Bountytarrak

– Kalitatearen hizkuntza

– Askatasunaren lurraldea

Herri euskaldunak eta eskola txikiak

2011-08-29  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Gipuzkoaeuskara webgunean Paula Kasaresek honako artikulu hau idatzi du. Eta horri lotuta blog honen lotura batzuk: eskola txikiak, Zeraingoak (1 eta 2) eta abar.

Bestalde, jakina da herririk euskaldunenak, IV. Inkesta Soziolinguistikoaren
arabera, biztanleen % 80tik gora euskaldunak dituztenak, txikiak izaten
direla. Hala bada, ikuspegi kuantitatibo batetik euskararen egoerarako
herri txiki euskaldunak ezer gutxi badira ere, kualitatiboki,
hizkuntzaren bizitasunerako berebiziko garrantzia dute. Herri euskaldun
horietako eskolei erreparatu nahi diet, herri txikietan eta auzoetan
egoten diren landa eremuetako eskola txikiei. Zergatik merezi dute
arreta hezkuntza errealitate ñimiño horiek?

Hizkuntzaren ikuspegitik, hiztun kopuru urria izanagatik, herri
euskaldunetan euskara bizi-bizirik dago, belaunaldi guztietako
herritarren mintzaira izaten da eta ohiko harremanetan erabiltzen da.
Herri txiki horiek hizkuntzaren bizitasunerako beharrezkoak dira, Joshua A. Fishmanen hitzetan «demographically concentrated and intergenerationally continuous» («demografikoki kontzentratuak eta belaunaldien artean jarraiak») baitira. Horregatik, «heartlands of minority languages» deitu izan zaie, hots, hizkuntza gutxituen oinarriak. Gurean, Mikel Zalbide
euskaltzainak “arnasguneak” erabiltzen du euskara gizarte harremanetan
ohikoa duten herri-eskualdeei esateko. Herri euskaldun horietan euskarak
bertako mintzamolde eta erregistro jatorrak (hitanoa, soziolektoak…)
garbien eta bizien atxiki ditu.

Herri txikien ikuspegitik, eskolak bizia ematen dio herriari,
haien bihotza eta bizipoza dira. Haurrak herrian dabiltza egun osoan
eta eskolak bertako kulturari eta ohiturei eusten die, haurrak bertako
kultura ohituretan sozializatuz: inauteriak direla, Olentzero, Orakunde
(Ostegun Santuko haurren eguna), Santa Ageda, festak… Eskola txikiek beste eskola eredu bat izan nahi dute. Bestalde, eskolak, zerbitzu gisa, biztanleak herrixkan geratzen laguntzen du.

Familien eta haurren ikuspegitik, ikasleak herriari estuki lotutako eskola batean
hazten dira, herriaren bizitzan errotuak. Adin desberdineko haurrak
biltzen dira ikastalde berean eta horrek elkarreragina eta kooperazioa
era naturalean sustatzen ditu. Gainera, eskola txikietan gurasoen
inplikazioa handiagoa izaten da.

Beraz, herri txikietan eskolak hizkuntzari ez ezik herriko bizimodu, ohitura eta kultura eusteari ere eragiten dio. Jacqueline L. Urla antropologoak eta Jakoba Errekondo nekazaritza-ingeniariak honela idatzi dute Zerain herriaz eta hango eskolaz: «One
of the first steps locals took to preserve their community was to
create a school in town for their younger children. Keeping children
close to their families and neighbours during their early socialization
was regarded by residents to be essential for the transmission of local
culture, language, and customs as well as the formation of closer life
long bonds with their peers». Hau da, Zerainen tokiko garapen
iraunkorrerako lehen urratsetako bat herriko haur txikientzako eskola
sortzea izan zen. Izan ere, zeraindarrek haurrak herrian, haien familia
eta auzokideekin atxikitzea funtsezkotzat jo dute herriaren kulturaren,
hizkuntzaren eta ohituren transmisiorako, baita tokian errotutako
bizimodua bermatzeko ere.

Herri txikietako edo auzoetako eskolak gure hezkuntza sistemako
errealitate kuantitatiboki txikia baina kualitatiboki garrantzitsua
dira. Azken hamarkadetan teknologia berriek eskola txikien arteko
elkarlana eta koordinazioa erraztu dute. Adibidez, Gipuzkoako eskola
txikien sarea 1987. urtean abiatu zen. Irakasle talde bat, eskola
txikien balioaz jabeturik, elkartzen hasi zen. Egun Gipuzkoako eskola txikiak 26 dira eta mila bat ikasle biltzen dira horietara. Bizkaian 24 eskola txiki daude. Araban herrietako eskolen arazoei aurre egiteko Landa Eskolen Foroa sortu berri dute. Nafarroan landa eremuko eskolak
79 dira baina hemendik aurrera bat gutxiago. Izan ere, duela aste
batzuk amaitu den ikasturtea azkena izan da Nafarroako Mendialdeko Eratsungo
herriko eskolarentzat. Heldu den ikasturtean neska-mutiko eratsundarrek
Doneztebeko ikastetxe publikora bildu beharko dute. Herriak eskolari
eusteko ahaleginak eginagatik ere, Nafarroako Gobernuko Hezkuntza Departamentuak eskola ixteko erabakia
aurrera eraman du gutxienez 5 ikasle behar baitira eskola zabalik
izateko. Eskolen itxiera behin betiko izaten da. Hau da, behin itxiz
gero eskolak ez ohi dira berriz zabaltzen nahiz eta haur kopurua hazi.
Hala gertatu da Eratsundik hurbil dauden Zubieta eta Elgorriaga herrietan (Malerrekan) eta Anizen (Baztanen), baita Arabako Bernedo herrian ere. Herriak bere eskola galtzen duenean, nolabait bizia ere galtzen duela diote.