Matematikak eta elebidunak

Atalak: Sailkatu gabea

Txillardegik aspaldi egin zuen soziolinguistika matematikoaren kontzeptuaren azalpena. Eta era horretan soziolinguistika matematikekin erlazionatu egin zuen. Ba, bide horretan Gorka Azkaratek ere egin du hausnarketa.

Ze hizkuntza erabiltzen dute Bilboko elebidunek haien artean? Ze proportziotan? Zergatik?

Matematika kontu txiki batzuk ezagututa hobeto ulertuko dugu Bilbon zergatik egiten den hain euskara gutxi.

Datu zehatzak
jakitea zaila da baina batzuen ustez Bilbon oraindik hamarretik
bederatzi ezin dira euskaraz mintzatu. Batzuk pixka bat ulertu, beste
batzuk bapez…

Hainbeste urte euskara ikastetxeetan irakasten eta oraindik % 10 ozta-ozta elebidun.

Datu hori benetakoa izango balitz, kalean hamarretik batek euskaraz hitz egingo luke?

Ez.

Goian,
ondo begiratuz gero, berriro ikus daiteke esan dugu % 10 elebidun dela
Bilbon. Beraz, % 10 hori euskaraz zein gazteleraz egin dezake.

Eta badirudi gehienetan gaztelerara jotzen duela.

Zergatik?

· Bilbotar gehienei errazago egiten omen zaie gazteleraz egitea euskaraz baino.

· Euskara behartuta ikasi bazuten ere, eskolatik kanpo gaztelera nahiago…

Horrelako hamaika argudio asma ditzakegu. Batzuk egiazkoak, beste batzuk ez horrenbeste.

Azter dezagun kontua matematikaren ikuspegitik. Probabilitateen teoria.

Dado
bat botaz gero, sei posibilitate dago: 1 ateratzea, 2 ateratzea, 3
ateratzea, 4 ateratzea, 5 ateratzea edo 6 ateratzea. Dadoa perfektua
balitz, tranparik gabekoa, edozein zenbaki ateratzeko probabilitatea
1/6 litzateke. Beti. Berdin dio zer atera den lehenago, berriro botaz
gero, edozein zenbaki ateratzeko probabilitatea 1/6 izango da beti.

Bi dadorekin, kontua konplikatzen da. Hogeita hamasei ondorio izan ditzake bi dado perfektu batera botatzeak:

1 – 1, 1 – 2, 1 – 3, 1 – 4, 1 – 5, 1 – 6

2 – 1, 2 – 2, 2 – 3, 2 – 4, 2 – 5, 2 – 6

…

5 – 1, 5 – 2, 5 – 3, 5 – 4, 5 – 5, 5 – 6

6 – 1, 6 – 2, 6 – 3, 6 – 4, 6 – 5, 6 – 6

Kontua
ez dirudi oso konplikatua, baina zenbait kasinotan, esaterako, badakite
jendea probabilitateak kalkulatzen oso txarra izaten dela eta
probabilitate desberdina duten zenbaki batuketekin jokatzen dute, beti
bere onerako.

Zazpi batuketa, esaterako: 1 – 6, 6 – 1, 2 – 5, 5 – 2, 3 – 4, 4 –
3, nahiko gertaerraza da: 6/36 = 1/6 (dado bakar batekin edozein
zenbaki ateratzea bezain gertaerraza). Hamaika batuketa, ordea, askoz
gertagaitzagoa da: 6 – 5, 5 –
6. Probabilitatea, beraz, 2/36 = 1/18. Nolabait esateko, hiru aldiz
zailagoa da bi dado botata batuketa hamaika izatea zazpi izatea baino.
Probabilitateak ondo ezagutzen dituen batek honako jokoa eskainiko
balizu, “egin dezagun apustua, nahi duzun dirua jarri, nik berdin
jarriko dut, zuri hamaika ateratzen bazaizu, jarritakoaren doblea
emango dizut, nik zazpi ateraz gero, dirua niretzat…” Trileroen
timoaren antzekoa…

Zertarako balio digu matematika honek euskararen erabilpenaren kontua ulertzeko?

Bilbon
elebidun bat ausaz topatzeko probabilitatea 1/10 bada, bikote elebidun
bat ausaz topatzeko probabilitatea 1/100 izango da. (Eta gogora dezagun
hitz egiteko gutxienez bi lagun behar direla).

Hiru
dadorekin hiruretan zenbaki berbera ateratzeko probabilitatea oso
txikia da. Demagun sei, sei, sei ateratzeko probabilitatea kalkulatu
nahi dugula 1/6 x 1/6 x 1/6 = 1/216 oso oker ez banago.

Zailagoa
da ausaz Bilbon hiru lagun elebidun batera topatzea: 1/10 x 1/10 x 1/10
= 1/1.000. Hiru mila lagun, ausaz elkartuko bagenitu, demagun San
Mamesen eta hirukoteka jartzeko esango bagenie, hirukote bakar batean
egin lezakete euskaraz. Kontua laukoteekin eginez gero, probabilitatea
1/10.000raino jaitsiko litzateke. San Mames osoa bete beharko genuke
laukote elebidun bakar bat ausaz topatzeko.

Hala eta guztiz ere, San Mamesen, euskara entzutea ez omen da horren zaila. Zegatik?

Bada
hiztunak ez direlako ausaz elkartzen. Badirudi elebidunak haien artean
elkartzeko joera daukatela. Batzuen ustez bere burua baztertzeko joera
daukate haien euskal txoko edo euskal ghettoetan. Batzuk uste dute
euskara oso gutxi entzuten dela euskaraz hitz egiten duten guztiak
haien artean elkartu egiten direlako, talde itxietan…

Dena den, talde batean taldekide guztiak elebidun izateak ez du inondik inora euskararen erabilpena zertan ekarri behar.

Hori
gerta dadin, taldeko elebidun guztiek ondo jakin behar dituzte bi
hizkuntzak haietako bata edo bestea aukeratzeko. Eta bi hizkuntzekiko
jarrera, antzekoa izango balitz?

Bi
hizkuntzak maila berean jakinez gero, gure San Mameseko laukoteek,
ausaz, zori hutsez, denbora erdia eskainiko liokete hizkuntza
bakoitzari. Edo beti batea, edo beti bestean arituko litzateke. Horrela
gertatuz gero, San Mamesen une jakin batean laukote batean euskara
entzuteko probabilitatea erdira jaitsi beharko genuke: 1/20.000. Hogei
mila laukoteetatik batean euskaraz arituko lirateke une jakin batean;
laurogei lagun beharko genituzke elkartu, laukote batean ―une jakin
batean― euskara entzuteko.

Ausazko goiko baldintzak beteko balira, elebakarrak dauden taldeetan, bikote, hirukote zein laukoteetan, beti gazteleraz egingo litzateke, ―elkar ulertzeko gogoa baldin balego, behintzat― gazteleraz egin beharko
lukete, inor baztertu gabe. Talde elebidunetan, elebidun guztiak
erabateko elebidunak balira, hau da bietan ondo moldatuko balira eta bi
hizkuntzei denbora eta arreta berdina eskainiko baliete…

Laurogei
biztanleetatik, laukoteka elkartuz gero, laukote bakar batean entzungo
genuke euskaraz mintzatzen. Hirukote elebidunak topatzeko
probabilitatea askoz handiagoa litzateke. Mila hirukotetatik batean
hirurak elebidun. Bi hirukote bakoitzeko, batean euskara erabiltzen
bada eta bestean gaztelera, laurogei mila lagun elkartuz gero,
hirukoteka jarri eta berrogeik bakarrik egingo lukete euskaraz.
Bikoteka jartzeko eskatuz gero, laurogei mila hiztunetatik, laurehunek
erabiliko lukete hizkuntza gutxiagotua.

Matematika.

AZKEN GALDERAK. Zenbat bizilagun elkartu beharko genituzke ausaz, zori hutsez, goiko baldintza guztiei jarraiki, euskaraz hitz egiten duen boskote bat topatzeko?
(Baldintzak: hamar pertsonetatik bakarra elebiduna. Elebidun guztiak
erabateko gaitasuna bietan, orekatuak. Elebidun guztiek bi hizkuntzei
arreta berbera…)