Herri euskaldunak eta eskola txikiak

Atalak: Sailkatu gabea

Gipuzkoaeuskara webgunean Paula Kasaresek honako artikulu hau idatzi du. Eta horri lotuta blog honen lotura batzuk: eskola txikiak, Zeraingoak (1 eta 2) eta abar.

Bestalde, jakina da herririk euskaldunenak, IV. Inkesta Soziolinguistikoaren
arabera, biztanleen % 80tik gora euskaldunak dituztenak, txikiak izaten
direla. Hala bada, ikuspegi kuantitatibo batetik euskararen egoerarako
herri txiki euskaldunak ezer gutxi badira ere, kualitatiboki,
hizkuntzaren bizitasunerako berebiziko garrantzia dute. Herri euskaldun
horietako eskolei erreparatu nahi diet, herri txikietan eta auzoetan
egoten diren landa eremuetako eskola txikiei. Zergatik merezi dute
arreta hezkuntza errealitate ñimiño horiek?

Hizkuntzaren ikuspegitik, hiztun kopuru urria izanagatik, herri
euskaldunetan euskara bizi-bizirik dago, belaunaldi guztietako
herritarren mintzaira izaten da eta ohiko harremanetan erabiltzen da.
Herri txiki horiek hizkuntzaren bizitasunerako beharrezkoak dira, Joshua A. Fishmanen hitzetan «demographically concentrated and intergenerationally continuous» («demografikoki kontzentratuak eta belaunaldien artean jarraiak») baitira. Horregatik, «heartlands of minority languages» deitu izan zaie, hots, hizkuntza gutxituen oinarriak. Gurean, Mikel Zalbide
euskaltzainak “arnasguneak” erabiltzen du euskara gizarte harremanetan
ohikoa duten herri-eskualdeei esateko. Herri euskaldun horietan euskarak
bertako mintzamolde eta erregistro jatorrak (hitanoa, soziolektoak…)
garbien eta bizien atxiki ditu.

Herri txikien ikuspegitik, eskolak bizia ematen dio herriari,
haien bihotza eta bizipoza dira. Haurrak herrian dabiltza egun osoan
eta eskolak bertako kulturari eta ohiturei eusten die, haurrak bertako
kultura ohituretan sozializatuz: inauteriak direla, Olentzero, Orakunde
(Ostegun Santuko haurren eguna), Santa Ageda, festak… Eskola txikiek beste eskola eredu bat izan nahi dute. Bestalde, eskolak, zerbitzu gisa, biztanleak herrixkan geratzen laguntzen du.

Familien eta haurren ikuspegitik, ikasleak herriari estuki lotutako eskola batean
hazten dira, herriaren bizitzan errotuak. Adin desberdineko haurrak
biltzen dira ikastalde berean eta horrek elkarreragina eta kooperazioa
era naturalean sustatzen ditu. Gainera, eskola txikietan gurasoen
inplikazioa handiagoa izaten da.

Beraz, herri txikietan eskolak hizkuntzari ez ezik herriko bizimodu, ohitura eta kultura eusteari ere eragiten dio. Jacqueline L. Urla antropologoak eta Jakoba Errekondo nekazaritza-ingeniariak honela idatzi dute Zerain herriaz eta hango eskolaz: «One
of the first steps locals took to preserve their community was to
create a school in town for their younger children. Keeping children
close to their families and neighbours during their early socialization
was regarded by residents to be essential for the transmission of local
culture, language, and customs as well as the formation of closer life
long bonds with their peers». Hau da, Zerainen tokiko garapen
iraunkorrerako lehen urratsetako bat herriko haur txikientzako eskola
sortzea izan zen. Izan ere, zeraindarrek haurrak herrian, haien familia
eta auzokideekin atxikitzea funtsezkotzat jo dute herriaren kulturaren,
hizkuntzaren eta ohituren transmisiorako, baita tokian errotutako
bizimodua bermatzeko ere.

Herri txikietako edo auzoetako eskolak gure hezkuntza sistemako
errealitate kuantitatiboki txikia baina kualitatiboki garrantzitsua
dira. Azken hamarkadetan teknologia berriek eskola txikien arteko
elkarlana eta koordinazioa erraztu dute. Adibidez, Gipuzkoako eskola
txikien sarea 1987. urtean abiatu zen. Irakasle talde bat, eskola
txikien balioaz jabeturik, elkartzen hasi zen. Egun Gipuzkoako eskola txikiak 26 dira eta mila bat ikasle biltzen dira horietara. Bizkaian 24 eskola txiki daude. Araban herrietako eskolen arazoei aurre egiteko Landa Eskolen Foroa sortu berri dute. Nafarroan landa eremuko eskolak
79 dira baina hemendik aurrera bat gutxiago. Izan ere, duela aste
batzuk amaitu den ikasturtea azkena izan da Nafarroako Mendialdeko Eratsungo
herriko eskolarentzat. Heldu den ikasturtean neska-mutiko eratsundarrek
Doneztebeko ikastetxe publikora bildu beharko dute. Herriak eskolari
eusteko ahaleginak eginagatik ere, Nafarroako Gobernuko Hezkuntza Departamentuak eskola ixteko erabakia
aurrera eraman du gutxienez 5 ikasle behar baitira eskola zabalik
izateko. Eskolen itxiera behin betiko izaten da. Hau da, behin itxiz
gero eskolak ez ohi dira berriz zabaltzen nahiz eta haur kopurua hazi.
Hala gertatu da Eratsundik hurbil dauden Zubieta eta Elgorriaga herrietan (Malerrekan) eta Anizen (Baztanen), baita Arabako Bernedo herrian ere. Herriak bere eskola galtzen duenean, nolabait bizia ere galtzen duela diote.