Ez-lekuak

Originala Jakin aldizkarian argitaratua.

Ez-leku dira gure mapen koordenatuetan kartografiatzen ditugun gune asko, ez-leku euskaraz aritzen garenontzako. Beste gune batzuk, ordea, arnasgune. Joshua Fishmanek asmatu zuen azken termino eta kontzeptu hori (physical breathing space originalean), eta Mikel Zalbidek gurera ekarri arnasgune bezala. Ordutik urte batzuk pasa dira eta berbak bere bidea egin du. Gaur egun, euskalgintzan edo euskal soziolinguistikaren esparruan oso berba erabilia da horixe. Nik ere erabili dut, askotxo aukeran (nire blogean 22 artikulutan agertzen da), baina berbaren zoko-mokoak lar aztertu barik. Izan ere, arnasgune berba argia da, lehen kolpean ulertzen den horietakoa, bestelako azalpen gehigarririk behar ez duena. Baina…

Alde batetik, arnasgune bezala gehienbat nagusitu den diskurtsoa herri txiki euskaldunen ingurukoa da. Nire ustez, arnasgunerik behinenak Ondarroa, Azpeitia, Elizondo, Zarautz, Zumaia, Azkoitia, Oiartzun, Markina, Gernika, Oñati, Leitza, Elorrio, Lesaka, Lekeitio edo Bergara modukoak dira. Eta nago horiek direla izatekotan lehentasunez sustatu, bultzatu eta sendotu beharrekoak, eragin handiagoa dutelako. Era berean, arnasgune arnasgune izan ez arren, tamaina ertaineko beste herri batzuk ere izan daitezke erabakigarri: Beasain, Durango, Arrasate, Zornotza, Laudio, Altsasu, Hernani, Galdakao, Ordizia, Lekunberri, Tolosa eta tankerakoak.

Bigarrenik, nire ustez arnasguneen oso ikuspegi estatikoa plazaratu dugu, salbuespenak salbuespen. Bernardo Atxagak asmatutako Euskal Hiria kontzeptua oso gustuko ez badut, argi dago metafora horrek bazuela egiatik apur bat. Izan ere, gurea continuum urbanoa da ezer izatekotan. Eta arnasguneetatik kanpo egiten denak ere badu isla arnasguneetan, elkarri eragiten diote (batez ere, aurretik aipatu ditudan eskualdeburu diren herrietako dinamikak, nire ustez).

Eta, beste alde batetik, berbari itzulia ematen badiogu, zer gertatzen da? Hau da, arnasguneetatik kanpo bizi garenok (euskaldun gehienak bide batez) itoguneetan bizi ote gara? Giro kiratsa poro guztietatik darion guneetan? Zeharo kutsatutako lurzoruaren gainean egiten dugu guk lan, txortan, edan eta berba? Paradisu bilakatu arte infernuan plisti-plasta eta potxingorik potxingo al gabiltza erdalguneetako euskaldunok?

Azkenik, ulertu behar dugu errealitateak badituela milaka aurpegi. Eta aitortu behar da azken aldion euskalgintzara etorri diren berrikuntzak, salbuespenak salbuespen, periferiatik datozela, ez-lekutik datozela, itoguneetatik, ertzetatik, arrakaletatik, bazterretatik. Ematen du euskalduntasunak esperimentatzen direla bazterretan, euskalduntasunak eraberritzen eta moldatzen direla bazterretan. Gainera, kontuan hartu behar da ez-leku horietan korrontez kontra aritzen direla euskaldun praktikanteak, arau sozial berriak esperimentatuz eta probatuz. Eta euskalduntasunak bizitzeko leiho, ataka eta pantaila berri horiek, ez-lekuetan ez ezik, arnasguneetan ere eragina dutela estetikoki (eta esplizituki).

Hortaz, nik uste dut askoz dinamikoago jokatu behar dugula, anitzago jokatu. Arnasguneen balizko etorkizuna arnasguneetatik kanpo ere praktikatzen dugulako, estetika erakargarriarekin askotan. Asmatutako komunitate berritzailearen kontzeptuari orain arte baino jaramon handiagoa egin behar diogu, arau sozial berriak sortu nahi baditugu; lehen lerroa edozein galtzada-harri baita. Eta utopiak, besteak beste, praktika zehatzen bidez eraikitzen direlako.