Groenlandiatik irakaspenak (eta 3)

2021-06-07  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Groenlandiatik hartu daitezkeen irakaspenekin bi artikulu (lehenengoa eta bigarrena) argitara eman ditut azken bi asteotan. Gaur doa hirugarrena eta azkena.

Aurreko artikulua galdera batekin amaitu nuen: zelan lortu dute inuitek biziberritze hori? Horri erantzuten ahaleginduko naiz hurrengo lerroetan.

Batetik, aintzat hartu behar da Groenlandian eta inuiten munduan, komunitateak duen garrantzia. Planetako baldintza gogorrenetako batzuetan bizi dira inuitak, hotza, iluntasuna, barazki eta fruta barik, gari eta zereal barik eta abar. Baldintza horietan bizirauteko ezinbestekoa zen elkar laguntza, ezinbestekoa auzolana, ezinbestekoa komunitate grina. Bestela, akabo.

Bestetik, kalaaleq sentimendua dago. XIX. mendean piztu zen sentimendu hau, erromantizismoaren ildoak hauspotuta. Baina ez zuen izan urte horietan esangura politikorik, esangura kulturala baizik. Hala ere, 60ko hamarkadatik aurrera, aktibista multzo txiki batek berriro piztu zuen sentimendua eta eduki politiko zein kulturala eman. Eta aktibista multzo txiki horrek sua piztutakoan puztu zen sentimendua eta nagusi bilakatu. Izan ere, kontuan hartu behar da hamarkada horietan arazo larriak izan zirela irlan eta daniarren jarrera paternalistak eta kolonialistak ez zuen bat ere lagundu (oraindik indarrean dira jarrera horiek).

Hortaz, kalaaleq sentimendu horrek bat egin zuen komunitategintza aktibo eta ezinbesteko horrekin. Eta hor sortu zen iraultza artikorako legamia. Hor sortu zen biziberritzerako olioa (ez soilik linguistikoa, soziala, kulturala eta politikoa ere badena, eta espero dezagun ekonomikoa ere bihurtzea berandu baino lehen).

Eta berriro errepikatzen dut: zer egin dezake komunitate ahaldundu batek bere konfiantza berreskuratzen duenean?

Groenlandiatik irakaspenak (2)

2021-05-31  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Groenlandiatik irakaspen batzuk ekarri nituen pasa den astean blogera. Oraingo honetan sorta horren bigarren alea dator.

2003an utzi nuen pasa den astean kontakizuna. 2009an autonomia estatutu berria negoziatu zuten inuitek eta daniarrek. Bigarren estatutu horretan, autodeterminazio eskubidea aitortzeaz gain, eskumen guztiak (justizia eta armada izan ezik) inuiten esku geratu ziren. Eta, hizkuntzari dagokionez, groenlandiera hizkuntza ofizial bakarra izendatu zuten.

Gaur da eguna irakaskuntzan derrigorrezko eskolatzean groenlandieraz ikasten dutela hango ume guztiek (ingelesa lehen hezkuntzan sartzen da eta daniera bigarren hezkuntzan). Gaur da eguna administrazioan (justizian izan ezik) groenlandiera dela hizkuntza ia bakarra. Gaur da eguna hizkuntza paisaian groenlandiera dela hizkuntza ia bakarra (toponimia berreskuratzeko lan itzela egin dute). Gaur da eguna lan mundutik daniera ia desagertu dela. Gaur da eguna 40 urtetik beherako inuit ia guztiek ingelesez ere egiten dutela berba.

Baina kontuz: inuitak oso gutxi dira (56.000 hiztun). Hizkuntzak badu indarra komunikabideetan (bi egunkari, telebista bat eta irrati generalista bat), kulturgintzan (batez ere, musikan) eta hizkuntza politiketan. Baina gutxi dira, oso gutxi, eta horrek badu bere isla: unibertsitatean sarrera oso txikia du hizkuntzak (Irakasle Eskolan izan ezik), ikus-entzunezkoen produkzioa zeharo urria da, interneteko presentzia ere oso txikia, liburugintzan produkzioa ere urria da, antzerkigintzan eta abar.

Hala ere, erabilera altua da, kalean zein lanean, ezagutza igotzen ari da eta unibertsalizaziotik hurbil dago, transmisioan ez dago etenik. Beraz, hizkuntzaren adierazle nagusietan sendo dago, nahiz eta egoera zaurgarria den.

Eta … zelan lortu dute hori? Ba, hurrengo astera arte itxaron beharko du irakurleak …

(Jarraituko du)

Groenlandiatik irakaspenak (1)

2021-05-24  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Orain dela gutxi, Eider Palmouk eta biok berbaldia egin dugu Hitz adina mintzo zikloan (gainera, azken hitzaldia egiteko ohorearekin!). Groenlandiak azken urteotan egin duen bidean badira irakaspen batzuk eta horiek partekatu nahiko (ge)nituzke zuekin, artikulu sorta honetan.

Orain dela 300 urte (1721an) Danimarkak hasi zuen inuiten kolonizazioa, Groenlandian. Baina batez ere, 1950etik aurrera hasi zen kolonizazio “gogorra”. Urte horren bueltan, Danimarkak nomadismoa debekatu zien inuitei eta herrietan batu zituzten. Horrez gain, derrigorrezko irakaskuntza bultzatu zuen, danieraz jakina. Horrek akulturizazio prozesu bati eman zion hasiera eta berarekin ekarri zituen arazo sozialak: alkoholismoa, suizidioa eta emakumeen kontrako bortizkeria. Era berean, erabaki horiek inuiten bizi-kalitatean eta bizi-itxaropenean izugarrizko eragin ona izan zuten.

1960ko hamarkadan, gainera, Groenlandiako ume batzuk “lapurtu” eta kontinentera eraman zituen Danimarkak, heziketa egokiagoa emateko aitzakiarekin. Daniarren asmoa zen inuit horiek mendebaldekoen antzera hezi eta gero inuiten elite bihurtzea. Eta hala izan zen, baina elite hori independentista bihurtu zen eta iraultza artikoari ekin zion.

Kolonizazioaren azken kolpea izan zen 1973an. Urte horretan Danimarka (eta harekin Groenlandia) Europako erakundeetan sartu zen. Horrek areagotu zuen metropoliarekiko mesfidantza, batez ere arrantzari dagozkion kuotak zirela medio. Eta horrek ekarri zuen, hein batean, 1979an Groelandiak lortu zuen lehen autonomia estatutua.

Estatutu horren ondorioz, bandera nazionala aukeratu zuten erreferendum bidez, groenlandiera ofizial bihurtu zuten (danierarekin batera), groenlandierazko telebista, irratia eta hezkuntza jarri zuten martxan, Europako erakundeetatik alde egin zuten (brexita 1985ean egin zuten) eta abar. 1979tik 2003ra gertatu zen iraultza artikoa deritzotena. Urte horietan, ahalduntze politiko, sozial eta komunitarioa gertatu zen inuiten artean. Konfiantza berreskuratu zuten, iraganetik ikasten joan ziren orainera eta etorkizunera proiektatzeko.

Adibidez, eskoletan groenlandiera sartzen joan ziren, derrigorrezko hezkuntzan. Horretarako, irakasle inuitak behar zituzten eta Irakasle Eskola egin zuten, baita itzelezko inbertsioak ere materialgintzan eta curriculum propioan. Eta abar.

(Jarraituko du)

Hizkuntza gutxitu bat ikasi

2021-05-18  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Hizkuntzen ikaskuntzak eta irakaskuntzak milioiak mugitzen ditu: metodoak, liburuak, egonaldiak, eta abar. Gurean ere “negozio” garrantzitsua da. Baina hizkuntzen irakaskuntza horrek jarraitzen du koloniala izaten. Bilboko hizkuntza eskolan, esate baterako, ingelesa, frantsesa, euskara, errusiera, alemana, italiera eta portugesa baino ezin dira ikasi. Denak (euskara izan ezik) hizkuntza hegemonikoak eta hiztun askotakoak (hizkuntza garrantzitsuak, jakina).

Bilbon, ostera, hizkuntza gutxitu bat ikastea (euskaraz aparte) ia ezinezkoa da (bere sasoian Deustuko unibertsitateak galizierazko ikastaroa zuen eta Zenbat Gara elkarteak katalana). Ni galiziera ikasten aritu nintzenean, askok galdetu zidaten: baina zertarako ikasten duzu galiziera? Eta nik erantzuten nien: sudur puntan jarri zaidalako …

Denborarekin, hori baino argudio hobeak nituela konturatu naiz. Batetik, galiziera ikasita izan dut aukera jende askorekin harremanak izateko hizkuntza horretan (Euskal Herrian zein Galizian). Bestetik, harremanak izateaz gain, horiek sakonagoak edo hurbilagokoak izan direla iruditzen zait. Izan ere, hizkuntza gutxitu bat ikasten duen horrenganako hurbiltasuna bestelakoa da (bestela, galdetu kanpotik etorri eta euskara ikasi duen edonori). Eta, hirugarrenik, hizkuntzak ikastea beti da ona, eskema mental batzuk apurtzeko balio du. Baina, gainera, hizkuntza gutxitua bada, konplexu asko apurtzeko aukera ere ematen du.

Hortaz, ahal baduzu, ikasi hizkuntza gutxitu bat, edozein!

Aipatzen, aipatzen …

2021-05-10  //  Aipuak  //  Iruzkinik ez

“Hizkuntzak, baina nagusiki hiztunek, bizitzeko behar dugun ekosistema osatzea dugula xede, norbanako baten bizitzako esparru guztietan egin ere”. 

Aiaraldea Ekintzen Faktoria

“Genero zapalketarekin ez dugu berdin jokatzen anitzetan, gizonak interpelatzen ditugu, ez dugu lana egiten beraiek gurekin edo feminismoan eroso senti daitezen. Guk interpelatzen ditugu eta beraiek egin behar dute bere lana. Espainol hiztunak interpelatu beharko genituzke, uste dut garaia dela. Anitzetan erabiltzen dira erakarri, limurtu, seduzitu hitzak. Zikloaren lehen solasaldian galdera egin zen: “Nola limurtu erdaldunak?”. Hitz hori hiztegitik desagerrarazi behar dugu. Ezin dugu beti eder eta polit egon gizonak guregana hurbiltzeko, eta gauza bera erdaldunekin. Erabili beharko genukeen hitza interpelatu da”.

Elurre Iriarte

“Eta euskara bizitzeko bakoitzak esperimentatu behar du euskarak biziago sentiarazten duela: askeago, zoriontsuago, nork bereago”.

Txepetx

Eta… egia balitz

ene eleaniztasunak 

menperatu eta azpiratu egiten dituela

hizkuntza txiki zenbait?

Eta egia balitz?

Eleaniztasuna dekolonizatu behar badugu…

zeren zain gaude?

Egin dezagun!

Ez da behar teoria gehiago,

Baina egin behar da.

Egiten ahalegintzea da egiteko modu bakarra.

Egin behar badugu,

Hegoalde globalera begira dezagun,

Bada hor zer ikasi.

Badira hor erreferente baliotsuak.

Egin behar badugu, inprobisatu dezagun.

Sor ditzagun ideia berriak.

Dekolonizazioa arte bat da. Sormena.

Egin behar badugu, bidaideak beharko ditugu: aliatuak eta konplizeak

Elkarrekin konspiratu egingo dugu;

con-spirāre: elkarrekin hartu arnas.

Egin behar badugu, errelato bat beharko dugu, poetika bat,

aktibismoa ere bai.

Egin behar badugu… maila bietan egingo dugu:

lokalean eta globalean.

Tokiko hizkuntzak erabiliko ditugu:

komunitateek beren mundua izendatzeko erabiltzen dituzten

eleak eta aleak.

Egin behar badugu, hizkuntza txiki anitzetan egingo dugu.

Alison Philipps (itzulpena: Allartean)

“Ez gara etorri aldareak eraikitzera. Eta ez gara etorri euskararen gentrifikakzioari laguntzera ere; hau da: leku bixi arrunta izateari utzi eta ideia gailen garesti gizen apaingarrizkoen bizigune erreferentzial bihurtzeko bide zatarrean laguntzera”.

Iñaki Segurola

Mila udaberri

2021-05-03  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Askotan aldarrikatu dut Galiziara gehiago begiratu behar dugula. Eta horretan behin baino gehiagotan ahalegindu naiz. Oraingo honetan ere, Galizia aldeko hainbat proiektu ekarri nahi ditut hona, mila udaberri sarien karietara. Galiziako hizkuntza-langileak biltzen dituen CTNLk antolatu du sariketa hau, aurten bigarrengoz. Sari hauek sortu ziren galiziera sustatu edo haren erabilera handitzeko programak, ekintzak, kanpainak eta proiektuei aitortza emateko. Ikusiko ditugu urte bietan saritutako zazpi proiektu zeharo interesgarri hauek:

– Burela eredua: lehen sariketan proiektu egonkorraren saria eraman zuen Lugoko Mariñan garatzen ari den proiektu itzel interesgarri hau. Hezkuntza interbentzio soziolinguistiko hau 2004tik dago martxan eta zeharo inspiratzailea izan dakiguke. 

– Proxecto Youtubeir@s: hau ere 2019ko lehen sariketan izan zen irabazle. Youtuben galizieraz ari diren kideei formazioa ematen die, sariak antolatzen ditu, edukiak sortzeko ahalegina egiten dute eta abar. Proiektu zeharo polita eta gurean ere aplikatzeko modukoa (edo twitch-en). 

– GCiencia: 2019an saria jaso zuen proiektu honek. 2013an jaio zen kazetaritza proiektu hau, zientzia galizieraz dibulgazioa egiteko. 2019an galiziera hutsezko komunikabiderik kontsumituena zen sareetan eta itzelezko arrakasta izaten jarraitzen du. Adi jarraitu beharreko beste proiektu bat.

– Regueifesta eta Enregueifate: 2021ean hauxe izan da proiektu egonkorraren saria eraman duen proiektua. Regueifa bultzatzeko dinamikak dira hauek, batez ere ikastetxeetan eta abarretan. Bertsolaritzari begira ari dira hauek hein handi batean. 

– Galeguiza-t: gurean badira nerabeen euskara elkarteak. Hau antzeko zerbait da, baina Galizian. Besteren artean, musika garaikidearen lehen antologia egin dute (300 bandatik gora aktiboan gaur egun).

– Semente: honek ere irabazi du sari bat. Sementeak dira eskola autogestionatuak, galiziera hutsean (han ez dago murgiltze eredurik!) eta ikuspegi pedagogiko eraldatzaile batetik. Ikastolen elkartearekin harreman estua dute azken aldion. Merezi du arretaz jarraitzea, fenomeno bilakatzen ari dira-eta. 

– Galegoempresas: galiziera erabiltzen duten enpresei ikusgarritasuna emateko webgunea eraiki dute hiru udaletako galiziera-zerbitzuek. 

Deurika 1917 – Aroztegia 2021

2021-04-26  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

1917. urtea, Deurika baserria, Derio. Bilboko udaletxe plazatik 10 kilometrotara. Juan Luis eta Udane Goikoetxeak idatzi duten “Geldoko koplak” izeneko liburuan esaten da Indalecio Prieto buruzagi sozialista ostenduta egon zela Deurika baserrian, Geldoetarako bidean. Eta han bizi zela 70 urte inguruko pertsona bat, eta hark ez zekiela gaztelaniarik. Orain dela 104 urte Bilbotik 10 kilometrotara euskaldun elebakarrak!

2021. urtea, Deurika baserria, Derio. Autoz Bilboko udaletxe plazatik 15 minutura (trafiko barik). Baserria zutunik dago, baina abandonatuta (antza gutxi barru lekuz mugituko dute baserriko lurrak Parke Teknologikoak bereganatuta). Jakina, Deurikan eta inguruetan ez da euskaldun elebakarrik. Are gehiago, Derion eta inguruetan gaztelania da jaun eta jabe, andre eta jabe. 

2021. urtea, Lekaroz, Baztan. Aroztegia izeneko hirigintza proiektu basatia martxan jarri nahi dute. Luxuzko etxebizitzak, hotela eta golf zelaia (Derion ere badugu horren berri, gurea Mantuliz deitzen da baina). Eta inork gutxik egiten du berba horrek izan dezakeen inpaktu linguistikoaz (bestelako inpaktuez gain, jakina). Eta, bitartean, lurraren defentsan, herritarrak.

2121. urtea, Lekaroz, Baztan, Deurika, Derio. Historiaren orrialde hau ez dago oraindik idatzia eta, hein batean, gure esku dago. Muina lurra eta euskara dela ahaztu barik. Orduan eta orain eta gero. Lurra eta hiztunok.

Esperientziak

2021-04-19  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Orain gutxi, Errenteriako Lau Haizetara euskara elkarteak parte hartze prozesua abiatu du euren etorkizuna marrazteko. Eta Emunekoak hor aritu gara bide-laguntzen. Koordinazioko azken batzarrean, Lau Haizetarako kideek eskatu zidaten euren prozesuarekin bat etor zitezkeen esperientzia batzuk ekartzeko. Sei eraman nituen, prozesu horretan atera ziren kontuekin nolabaiteko harremana zutenak. Eta iruditu zait, sei esperientzia horiek ekarri ahal nituela blogera, beharrezkoak diren prebentzioekin beti ere (ez dira nik momentu eta leku orotan aipatuko nituzkeenak, baina egokiera egonez gero, aipatuko nituzke hauek ere).

1. Berbaizu (Deustu): Deustualdeko euskararen unibertsoa dinamizatzen du euskara elkarte honek. Unibertso horretan hartzen dute parte inguru horretako ikastetxe guztiek. Urtean zehar hezkuntza zentroetako ikasle direnen artean euskararen erabilera sustatzeko ekimenak adostu, diseinatu eta egiten dira. 

2. Aiaraldeko faktoria: gune propioa ari dira eraikitzen Laudion eta egoitza erakargarri, moderno, atsegin, eroso eta erabilera anitzekoa egin nahi dute (maiatzean inauguratuko dute). Faktoriaren egitasmoaren barruan, gainera, zortzi lan ildo lantzen dituzte: komunikabideak, euskara, feminismoa, elikadura burujabetza, kultura, hezkuntza, berrikuntza eta ekonomia sozial eraldatzailea. Nire ustez, lupaz jarraitu beharreko proiektua da hauxe. 

3. Oihaneder (Gasteiz): Oihaneder euskararen etxea da ahalduntze eskolatik gertuen dagoen egitasmoa, nire iritziz. Hainbat ikastaro lantzen dituzte (soziolinguistika hiztegi txikia, hitz adina mintzo) eta bestelakoak ere (artea, kultura, …). Inork ahalduntze eskola bat eratu gura badu, hauen jardunari ere begiratu beharko lioke. 

4. Karrikiriren Karrika aldizkaria (Iruñea): ez da euskara elkarteek landu ohi duten hedabidea. Ez da hedabide generalista, ez. Euskararen garapenari lotutako aldizkaria baizik. Ale guztietan Iruñerriko euskarazko agendaz gain, elkarrizketa bat egiten dute eta euskagintzan eragiteko artikulua paratu (gehi Adurren komiki-tira, gehi euskarazko liburuen gomendioak). 

5. Baietz Hernanik aktibazio ekimena: herritarrak aktibatzeko urtebeteko prozesua egin zuten eta bakoitzari urtebeteko erronka eskatzen zitzaion parte hartzeko (erronka edozein izan zitekeen, hizkuntza ohiturekin zerikusia zuena). Ekimenaren emaitzak eta norabideak ezagutzeko deskargatu dezakezue haren inguruan egindako liburua. 

6. Dinamoa (Azpeitia): hainbat diziplinatako sormena pizteko gune eta eskola, transmisio eta sormena batuta. Euren webgunean esaten duten moduan, iraganari etorkizun bat eta etorkizunari iragan bat emateko. Lau ardatz nagusien oinarrian jarduten dute: hitza, irudia, gorputza eta soinua.

6 esperientzia, beste hamaika izan zitezkeen, baina 6 hauek ere badira.

Putzutik plazara

2021-04-12  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Podcast-ak modan daude antza eta, zorionez, euskaraz ere ale batzuk badaude. Adibidez, gazteek egiten duten Klak, Txatxilipurdikoek egiten dutena eta, zelan ez, zuzeu-koek egiten dituztenak. Gaur Putzutik plazara podcast-ak ekarri nahiko nituzke blogera.

Putzutik plazara. Mondragon Unibertsitateko ikasleek egiten dute eta euskarari lotutako gaiak jorratzen dituzte. Saio bakoitzean kanta batetik abiatzen dira eta horren inguruan jarduten dute, hainbat elkarrizketaturekin. Bi sasoi egin dituzte dagoeneko, lehenengoan 12 saio eta bigarrenean beste horrenbeste. Honako hauek dira bi sasoietako podcast-ak:

1.1: Bart ikusi dut euskara

1.2: Egiozu euskaraz

1.3: Bai euskarari

1.4: Ahotik naziora

1.5: Agua da ura

1.6: Erdeuskara

1.7: Zaharrak berri eta klika korrika

1.8: Nazi de fresa eta euskal postureoa  

1.9: Euskara jalgi hadi sarera

1.10: Euskal kantagintzaren krisia

1.11: Euskararen sutondoan

1.12: Euskara da borroka, borroka da euskara

2.1: Frankismoaren museoa

2.2: Pausoka euskaraz

2.3: Euskararen kioskoa 

2.4: Mundua gure begi niniz

2.5: Euskaraz jolasten

2.6: Ongi etorri lagun

2.7: Euskaldun berri/zahar?

2.8: Benetako euskalduna

2.9: Aizkolariak

2.10: Zure mundua. Militantzia abertzalea

2.11: Iturri zaharretik ur berria

Hedabideek zer ekarpen?

2021-03-29  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Bat adizkariaren 117. zenbakian 2020ko Txillardegi sarietako lanak agertzen dira. Haien artean, hirugarren saria jaso zuen “Tokiko komunikabideak hizkuntza biziberritzeko eragile” lana, Ainhoa Moronek eta Beñat Garaiok ondua.

Egile bi hauek hizkuntza biziberritzea azaltzen duten lanen beharra dagoela aldarrikatzen dute (Xabier Erize eta Julia Sallabank-en adierazpenetan oinarrituta). Eta hala egin dute. Nire ustez, modu ezin hobean eta ezin laburrean aztertu dute hedabideek egiten dioten ekarpena hizkuntzen biziberritzeari. Bost puntutara ekarri dute ekarpen hau:

Komunikabideek hizkuntza eta kultura sustatzen eta zabaltzen dute, hizkuntza gutxituari funtzio sinbolikoa emanez eta estereotipoak hautsiz.

Hedabideetako partaide eta entzuleek euren hizkuntza-gaitasunak hobetzeko aukera eskaintzen dute.

Hizkuntza gutxituaren erabilera bultzatu eta hiztunak ahalduntzeko bidea eskaintzen dute.

Hiztunak ez direnak hizkuntzara hurbiltzea ahalbidetzen dute

Talde-nortasun eta komunitatearen kohesioa garatzen dute.