Biziberritzea

2019-10-10  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Soziolinguistikaren mundu akademikoan, gero eta garrantzi handiagoa du biziberritzeak (ingelesez revitalization). Argitarapenak biderkatzen ari dira han eta hemen, LPP etiketapean (Language Policy and Planning), hau da, Hizkuntza Politika eta Plangintza (HPP). Horren adibide, aurrekoan aipatu nuen The Routledge handbook of language revitalization.

Hala ere, Amerika Erdialdeko eta Hegoko inguru akademikoetan ere bada presente gaia, maila apalagoan bada ere. Adibidez, Kolonbiako Universidad Indígena Interculturalak badu Hizkuntzak Biziberritzeko lau urteko lizentziatura. Gurean, ostera, jarraitzen dugu berdin antzean: euskal ikasketen graduan biziberritzeari kasu gutxi egiten (orain dela lau urteko Euskal filologia ikasketak artikuluarekin gogoratu naiz), Hiznet aipagarriarekin eta ezer gutxi gehiagorekin (azken aldian Bat aldizkaria ere motelduta dabilela iruditzen zait, pertzepzio kontua baino ez da izango).

Feminismotik asko ikasi behar dugula aipatzen dugu askotan. Eta, kasu honetan ere, komeni da hara begiratzea. Izan ere, feminismoak akademian ere muskulu eta indar handia erakusten du, gurean ere. Eta guri ere komeni zaigu nazioarteko akademiatik datorkigun olatutxo hori hartzea, surfeatzea eta gureari indar gehiago emateko. Ez ala?

Erabilera plangintza

2019-09-30  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Orain dela gutxi, The Routledge handbook of language revitalization liburua izan dut esku artean (hobeto esanda, pantaila aurrean, baina tira). Bertan hainbat artikulu daude azpimarratzeko modukoak, tartean Joseph Lo Biancok idatzitakoa hizkuntza plangintzei buruz.

Egileak sei hizkuntza plangintza ezberdintzen ditu: estatus, corpus (bi hauek dira zelanbait kanonikoak), eskuratze, erabilera, prestigio eta diskurtso plangintzak. Niri bereziki deigarria egin zait erabilera plangintza.

Hortaz, apur bat aztertu beharko litzateke Lo Biancorentzat zer den erabilera plangintza. Bere aburuz, “erabilera esparruak mantendu eta irabazi nahi dituen plangintza da erabilera plangintza”. Eta berak lau azpiatal ezberdintzen ditu: hiztun berriak sortu, hiztun zaharrak indartu, esparru berrietara zabaldu eta esparru zaharrak biziberritu.

Bereziki, erakargarri egin zait hiztun berriak sortzearena. Izan ere, berak ezberdintzen du eskuratze plangintzan hizkuntzaren ezagutzak bereganatzea eta hiztun berriak sortzea.

Horrez gain, hiru erabilera esparru ekartzen ditu:

1. Kontrolatu bakoak: etxea, lingua franca
2. Erdi kontrolatuak: erlijioa, aisialdia, politika.
3. Kontrolatuak: administrazioa, hezkuntza, zientzia eta teknologia, merkataritza eta industria eta abar.

Gure analisiak findu eta doitzeko ezinbesteko erreferentzia da artikulu hau, nire ustez (liburuan agertzen diren beste batzuk ere bai).

Bide batez

2019-09-24  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Berariaz ala bide batez? Zein da eragiteko biderik eraginkorrena? (berba-jokoa dirudien arren, ez da). Batzuen ustez, berariaz, zuzen, artez, eginez. Beste batzuen ustez, bide batez, zeharka, eraginez. Inoren alde jartzeko koldarregia naizenez, nik biak ala biak derrigorrezkoak direla uste dut, zein baino zein, eta egoeraren arabera, eta testuinguruaren arabera.

Azken aldion, eta batez ere Mikel Zalbideren eraginez (nire ustez), bide batezko euskalgintzak indarra hartu du (diskurtsiboki behintzat, praktikan beste txakolindegi bateko upela da hori). Indarra hartu du, eta polemikatxoren bat edo beste ere eragin du.

Orain gutxi, Argian, Saioa Iraolari elkarrizketa egin diote. Eta honako hau zioen:

Martxoaren 8an interpelatu gintuzten, mugimendu feminista espainola zela eta martxoaren 8ko Bilboko manifa espainola izan zela.

Ez naiz ni hasiko berbetan mugimendu feministari buruz. Ez daukat argudiorik gauza bat edo bestea esateko. Baina Bilgune Feministari buruz bai egin gurako nuke berba. Nire ustez, Bilguneak hasieratik oratu du euskara, hasieratik euskaraz jardun du, euskaraz bizi izan da, euskara lehen lerroan izan du. Hortaz, ez dakit zelakoa den mugimendu feminista Euskal Herrian, baina bai dakit erakunde gutxi egongo direla bide batezko euskalgintza egiten Bilgunea bezain sendo.

Eta, seguruenik, bide-erakusle ere izan daiteke Bilgunea. Beste batzuentzat ispilu. Beste herri mugimenduetako erakundeentzat eredu.

Hizkuntza plangintza zentralizatua

2019-09-18  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Bernard Spolsky soziolinguistikaren arloan gaur eta hemen dagoen aditu nagusienetako bat da. Ekarpen mamitsuak egin dizkie hizkuntza plangintzaren kontzeptuaren zoko-mokoei (eta, bide batez, Txepetxek ezarritako hiru ontzi ospetsuen ia ondorio berara heldu da). Baina, tira, gaur ez da hiru ontziei buruz berba egiteko une eta abagunea.

Orain dela gutxi, irakurri dut bere artikulu bat eta hori gura nuen zelanbait iruzkindu (edo hona ekarri). Artikuluan mundu mailako hainbat hizkuntza plangintzari egiten dio erreferentzia (hasi Zelanda Berrian eta amaitu Afrikako hainbat estatutan). Aipatzen dituenen artean, noski, bi klasiko: Irlanda eta Israel. Eta berak eredu biak kontrajartzen ditu (beste askok egin bezala, bide batez).

Spolsky-k dio Irlandako hizkuntzaren aldeko lana (plangintza) oso zentralizatua egon dela eta eman dituen emaitzak eman dituela. Zentralizatua, batez ere, administrazioko nazio mailako egituretan. Israelen, aitzitik, hizkuntzaren aldeko lana herri mugimendutik elikatu da, baina baita Estatutik ere. Izan ere, lan hori hainbat esparrutan eta hainbat mailatan gauzatu da. Eta, dena kontra izanda, emaitza ukigarriak eta zeharo esanguratsuak ekarri ditu. Hortaz, Spolsky-k dio hizkuntza kudeaketa zentralizatuak muga argiak dituela eta, beraz, hizkuntza kudeaketa hainbat mailatakoa izan behar dela arrakasta lortuko badu (norbanakotik Estatura, eta tartean erakundeak, enpresak, administrazio lokalak, herri mugimenduak, kirol eta kultur taldeak, eta abar).

Gureak, antza izatekotan, Israelekin izango luke (nahiz eta gorengo maila, Estatua, falta izan). Hala ere, seguru aski, maila horietan guztietan (norbanakoa, familia, erakundeak, enpresak, …) intentsitatea handitu beharko genuke, nola edo hala. Seguru aski, sakonago eta sendoago errotu beharko genituzke aldaketok; seguru aski, koherenteago jokatu beharko genuke denok, erreferentzia direnetatik hasita (baina norbanakoon erantzukizuna zuritu barik). Seguru aski, baina Israeletik urrun gaude oraindik (Irlandatik ere, bide batez).

Jendartea aldatu

2019-09-10  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Zelan gauzatzen da aldaketa soziala? Mila teoria daude han eta hemen. Hala ere, asko gustatu zait Jokin Azpiazuk esaten duen hau eta zer pentsatu latza ekarri dit:

Garrantzitsua da aldaketa sozialaren jatorria eta gakoari buruzko eztabaida dikotomikoa saihestea. Bi ideien artean dantzan ibili gara eta polarizatzeko joera izan dugu. Batetik, lelo liberala. Honen arabera, gizakiak bere borondatearen arabera edozein gauza aldatzeko gaitasuna du (zuk aldatu dezakezu nahi baduzu). Bestetik, dogma estrukturalista. Honen arabera, pertsonok jarduten dugu egitura egonkor batzuetan oinarrituta eta egitura horiek aldatuta bakarrik eragin ditzakegu aldaketak. Kasu honi dagokionez, aldaketa proposamen batzuk gure portaera pertsonaletan oinarritu dira, baina egiturak ukitu gabe. Beste batzuk, ordea, egitura aldaketak proposatu dituzte, baina inor ukitu gabe. Dimentsio berriak altxatu behar ditugu plano honetan eta aldaketa sozialari begirada poliedrikoagoak eskaini behar dizkiogu.

Jokin Azpiazuren beste hau ere azpimarratu dut:

Aldaketa soziala eragin gura duen ekimenek bilatzen dute programa edo proposamen politiko edo sozial batzuen aldeko identifikazioa edo babesa. Horretarako, igorri gura dugu ulertua izan daitekeen mezua, onargarria izan daitekeen mezua eta erakargarria izan daitekeen mezua. Izan ere, eragin gura dugu eta aldaketa gauzatu gura dugun pertsonekin lan egin.

Gazteak.Militantzia

2019-09-05  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Aurrekoan lagun batekin ari nintzen berbetan. Bere ustez, gero eta gazte gutxiago dira militantzia hizkuntzan dutenak (zehatzago esateko, euskaran). Bere ustez, gazteak ez dira emozionatzen euskararen aldeko mugimendu sozialekin. Zentralitatea beste kausa batzuetan bilatzen dute: feminismoan, okupazioan, sorkuntzan edo dena delakoetan.

Handik gutxira, Pedro Zuberogoitiarekin “liskartu” nintzen txioerrian. Bere ustez, “belaunaldi berrietan ez dago ia inor prest euskaraz bizitzeko une oro eta inguru guztietan”. Eta sare sozialek dakarten patxadaz, ganoraz eta abarrez blai, haginka egitera irten nintzen, betiko legez, larregi pentsatu barik. Ai ene!

Bi lagun horien baieztapenak berresteko edo ezesteko daturik ez dut, ez dakit errealitatea hala den. Baina iruditzen zait errealitatea horrela den edo ez eztabaidatu beharrean, konponbideak bilatzea dugula eginkizunik behinena. Niri bi aukera bururatzen zaizkit: batetik, gure mugimendu sozialak hezeagoak egitea, erakargarriagoak egitea, errebeldeagoak edo kitzikarriagoak egitea. Eta, horretarako, astindu beharko ditugu gainean daramatzagun inertzia askotxo. Eta, bestetik, gazteekin berba egin, gazteei entzun eta eurekin batera (edo) zelan edo halan euren parte hartzea lortu.

Ez diot ezer berririk, badakit. Baina begiratu behar dugu, ikusi, berba egin eta, batez ere, entzun: beste batzuek zer egiten duten, zer arlotan hobetu dezakegun, zer kezka/kexa duen jendeak, zer egiteari utzi beharko geniokeen, zelan egin hobeto komunikatzeko, zelan egin erakakargarriago, eta abar. Eta abar.

Kartografiak

2019-09-03  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Boterea kartografiatu omen daiteke, edo, hobeto esanda, botere harremanak kartografiatu daitezke, antza. Horrek galdera sorta bat ekarri du neure burura:

Non kokatzen gara euskaldunok boterearen kartografian? Zer posiziotan? Eta euskaraz bizi gura dugunok? Zelan mugitu gure posizioak boterearen kartografian? Non sakatu? Non mugitu?

Zelan eraiki dugu euskaltasun hegemonikoa? Zelan sendotzen da hau gaur eta hemen? Zer leku utzi diegu euskaltasun alternatiboei? Zelan desmuntatu dezakegu hegemonia hori? Deseraiki behar dugu berreraikitzeko? Ala desagerrarazteko? Zelan sentipentsatu euskaraz?

Zelan joan periferiatik periferiara zentrotik pasatu barik? Zentrorik behar al dugu? Zentro bat? Ala ehunka? Erdigunea(k) apurtu behar d(it)ugu? Unibertsalak ala pluribertsalak izan behar al gara? Non daude euskaltasunaren gune neuralgikoak? Gure hizkuntzak benetan deszentratzen gaitu?

Euskaltasunak errebeldea behar du izan? Euskaltasun subertsiborik al dago? Euskaltasun disidenterik al dago? Kontra-espazioak behar ditugu? Arrakalatu behar ditugu espazio hegemonikoak? Norabide askatzaileekin bat etorri behar du euskaltasunak? Eraldaketa soziala egin daiteke hemen eta gaur euskara ez den hizkuntza batean?

Begirada garbitu behar al dugu? Deskolonizatu behar ditugu gure buruak? Zelan desahaldundu behar dugu? Zer deseraiki behar dugu? Zer desikasi? Zelan desasmatu gure buruak?

Boterea eskuratu behar dugu? Ala boterea barreiatu behar dugu?

100 urte

2019-08-06  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

100 urte txikitik eragiten, erraz esaten da gero. 100 urte, eta bidean birritan Zeruko galdu du, eta bidean kooperatiba bihurtu, eta bidean 15 urtetan mutu, eta bidean iraun du, eta bidean internetera salto egiten aitzindari bihurtu, eta bidean asmatutako etorkizuna marrazten ari da, eta bidean euskarazko egunkaria sortzeko lanean aritu, eta bidean lizentzia libreekin argitaratu, eta … hori guztiori (eta beste mila gauza), euskaratik eta euskaraz.

Izan ere, pentsu ideologiko nagusiena jasotzen dut nik Argiatik. Ingelesez, espainolez edo galizieraz jakin arren, neure armarik ideologikoenak Argiak ematen dizkit. Edukietan, baina baita egiteko moduetan ere (horizontaltasuna, elkartasuna, kooperatibagintza eta abar). Gure inguruetan, behintzat, egiteko moduetan beste batzuk ez dira behar beste eredu, edo baldin badira, ez dute Argiak duen irismen eta koherentzia (eta sendotasuna).

Asmatu duzue bai, Argiak 100 urte egin ditu. Eta pozten naiz, eta ohore bat da nire blog hau argia-jendearen orrietan egotea. Zer dira ba 100 urte? Etorri behar dira gehiago, baina, jakina, loak hartu barik, eta beti aurrera urratsak egiten. Biba zuek!

Bihar irakatsi

2019-07-30  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Gaur ikasi, bihar irakatsi. Lelo hori zuen Kimuak erakundeak. Euskal kultura eta balio eraldatzaileak transmititzea zuen helburu. Ordutik, urak mugitu ditu errotak eta sasoiak aldatu egin dira. Baina bulkada berrien harira argitaratutako liburuak berriro ekarri du nire akordura erakunde hori.

Euskal kultura eta balio eraldatzaileak. Gaur eta hemen aisialdi elkarte eta mugimendu askok besarkatzen dituzte bi horiek. Urtxintxa, Txatxilipurdi, herri hezitzailearen inguruko eragileak, euskal udalekuak, … baita Euskarabentura ere. Kimuak bezala, Euskarabentura oso bibentziala da eta izan gura du. Aldaketak eragiteko bizipen positiboek duten indarraz jakitun dira antolatzaileak eta primeran egiten dute hori.

Kimuak-en ibilitako batzuk gertutik ezagutzen ditut eta haietako askorentzat erakunde horretan ume bezala aritzeak gerora begira garrantzi handia izan du. Klik batzuk egiteko balio izan zien. Ea Euskarabenturak ere etorkizunean humus hori uzten duen … Bitartean biba zuek kopon! Lan aparta egiten ari zarete-eta.

Hirigintzak

2019-07-16  //  Sailkatu gabea  //  4 iruzkin

Hirigintzak baldintzatzen ditu bertan bizi direnen hizkuntza-hautuak? Galdera horri erantzuna ematen saiatu da Galder Unzalu azken urteotan. Bere ustez, hirigintzak baldintzatzen ditu hautu horiek. Lurraldea eta Hizkuntza graduondokoaren bueltan dabiltzanek ere gauza bera esaten dute. Mikel Zalbidek ere, hein batean (eta ñabardura askorekin), horren alde egiten du azken Bat aldizkarian arnasguneen gainean egindako artikulu luze bezain mamitsuan (eta, zenbait arlotan, eztabaidagarrian).

Eta nik? Nik zer iritzi dut? Ba, ez dakit. Hirigintzak, jakina, zerikusia eta lotura du hizkuntzarekin eta haren erabilerarekin. Izan ere, hizkuntzaren erabilerarekin denak du zerikusia, bizitza osoak du zerikusia: hirigintzak, lanak, zuzenbideak, aisialdi ohiturak, sozializazioak, kulturak eta abar. Baina ez nuke esango hizkuntza-hautuetan horrenbesteko eraginik duen. Beste faktore batzuekin konbinatuta, bai badu. Baina, bere horretan, bere xumean, bere apalean, esango nuke ezetz. Baina, beti, esango nuke ezetz hipotesi moduan. Ez daukat daturik, ez ebidentziarik hautuetan eraginik ez duela esateko. Baina, era berean, ez daukat daturik, ez ebidentziarik hautuetan eraginik duela esateko. Jarraitu beharko da ikerketan, hortaz. Ea Galderrek hurrengoetan pista eta ebidentzia gehiago ematen dizkigun.