Tosepan 2.1

2019-11-06  //  Tosepan  //  Iruzkinik ez

Hementxe gaude berriro, Cuetzalanen, Tosepaneko lagun eta kideekin. Bidaia ikaragarri luze baten ondorioz, lehen eguna pasatu dugu lanean. Hemengo soinuak berriro entzun, hemengo paisaia zoragarriak berriro dastatu, baina, tira, hemen ez dago aukera handirik horretarako. Denbora gutxi egongo gara eta denbora hori beharrean emango dugu, hemengo lagunak ez daude denbora alferrik galtzeko.

Eskertzarekin hasi dugu goiza. Eskertza etorri orduko, beharrean jarri garelako eta, gainera, ganoraz. Hemengo kooperatiben kontseiluarekin izan dugu lehen saioa. Haiei 15 egun hauetako egutegia aurkeztu (eta adostu!) eta, horren ostean, hasi da su-festa. Aktibismo linguistikoari buruzko tailerra ematen hasi natzaie, nahiz eta militantziara gehiago lerratu den.

Izan ere, bidaia honek hiru helburu nagusi ditu. Batetik, orain arte egindakoa ebaluatu. Bestetik, hemendik aurrerakoa, hortik abiatuta, diseinatu. Eta, hirugarrenik, planaren oinarri soziala zabaldu eta militante linguistiko gehiago lortu, ahal den heinean.

Arratsaldean, ostera, Tahtoltahpianih-eko kideekin egon gara. Talde honek du Tosepaneko plan linguistikoa gidatzeko ardura. Haiekin ere aktibismo linguistikoko tailerra gidatu dut eta emankorra izan da, betiko legez.

Bi ondorio gaurtik:

• Espazioak eta funtzio linguistikoak bereiztea zeharo argigarria egin zaie nawat hiztun hauei. Gurean ere, inoiz hasi beharko genituzke horiek ganoraz eta txukun bereizten, gure hobebeharrez, beti ere.
• Lurraldeak garrantzi handia du. Lurralde bako hizkuntza hidroponikorik ez dago. Eta, horren harira, partaideetako batek honakoa bota zuen: “lurraldetik bota gaituzte eta, era berean, lurraldea gugandik bota dute hizkuntzarekin batera”.

Ba, hori, jarraitzen dugu, ahal dugun neurritxoan, bizitza ereiten.

Badon hamahiru!

2019-11-06  //  Sailkatu gabea  //  2 iruzkin

13 urte pasa dira blog hau idazten hasi nintzenetik (garai haietan blogak.com plataforman eta azken urteotan Argiakoen komunitatean). 13 urte eta 1.100 artikulutik gora. Bada marka gero!

Zeharo aldatu da blogintza urte hauetan. Eta gutxi batzuk gara blogetan jarraitzen dugunok (azken blogariak gaitun, biba gu!). Eta sarritan galdetzen diot neure buruari ea zergatik jarraitzen dudan idazten blogean, ea baten batek irakurtzen duen nik idazten dudana, ea zertarako balio duen honek.

Sarritan galdetu eta, sarritan edo ia beti, erantzuna berdin zait. Izan ere, nik, Julen Iturbek dioen bezala, idazten dut gustatzen zaidalako, besterik ez. Eta bloga elikatzen dut sudur puntan jartzen zaidalako, besterik ez. Eta horrek merkatutik kanpo kokatzen nau hein batean. Ze nik ez dut jakin gura nork irakurtzen didan (bueno bai, baina bakoitza libre da esateko edo ez esateko), ez dut gura ezer jakin posizionatzeaz, berdin zait berba gakoak jarri ditudan ala ez, helbururik ez duen bloga da hau. Kito, fuera betebeharrak eta fuera obligazioak. Fuera dena! Bisita-kopurua, ostera, bai interesatzen zait, egoa elikatu behar da batzuetan, aizue!

Inork agintzen ez didalako maite dut maite dudana. Inork agintzen ez didalako idazten dut idazten dudana. Eta, jakina, zuek guztiak ondo etorriak zarete nire “etxera”, ondo etorriak zuen iruzkinak (on linekoak zein off linekoak). Badon hamahiru eta egongo dun hamalaua ere! Eta ostekoak ere bai seguruenera!

Tosepan 2.0

2019-10-29  //  Tosepan  //  Iruzkinik ez

Orain dela urte eta erdi Mexikon izan nintzen, Emunen izenean, Tosepan kooperatiba taldean nawat hizkuntza erabiltzeko plangintzak martxan jartzeko laguntza ematen, Garabideri esker, jakina.

Datorren astean, berriro hartuko dugu abioia Gatxi eta biok eta hara joango gara, denbora tarte honetan plangintza horiek izan duten garapena, eboluzioa, ondo egindakoak eta hobetzekoak identifikatzeko, eta, batez ere, hurrengo urteetarako planetarako oinarri sendoak jartzen laguntzera.

Izan ere, hasierako plan txiki horiek garapena izan dute, gorputza hartu dute, sendotzen ari dira, eboluzionatzen eta hango errealitatearen ñabarduretan txirikordatzen. Gogoa daukagu, batez ere, plangintza horietan inplikatuta dauden pertsonek zer inpresio, zer gogoeta, zer indar duten entzuteko. Landutako planek aurreikusten ez genuen eboluzioa izan dute, aurrera egin dute sigi-saga, gauzatu ahala eraldatzen eta moldatzen.

Beraz, hurrengo asteetan Tosepan izango dut ostera ere berbagai. Aurreko artikuluak irakurri nahi izanez gero, hemen:

• Tosepan 1
• Tosepan 2
• Tosepan 3
• Tosepan 4
• Tosepan 5
• Tosepan 6
• Tosepan 7

Frankotiratzaileak

2019-10-21  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Kulturgintzan azken urteotan (beti egon dira, baina tira) kalitate handiko produktuak plazaratzen ari dira frankotiratzaile zenbait. Esate baterako, Harriet argitaletxearen komikiak, edo Farmazia Beltza eta Zerocalcare, Booktegik autoediziorako eta bitxikerietarako ematen dituzten aukerak, Bidehuts-ek edo Taupakak notaz nota ematen dizkiguten belarri-gutiziak, Pasa zaiteren itzulpen zirraragarriak, Denon artean argitaletxearen poesia itzulpenak, Katihotsak eta bere zonbiak, Axut, Artedrama, Metrokoadroka eta abarren antzezlanak, Libertimenduak, kabalkadak eta pastoralak, eta abar. Eta, jakina, underground-ean mugitzen diren beste hainbat eta hainbat frankotiratzaile.

Badakit horiekin bakarrik ez goazela inora. Badakit, horrez gain, egitura sendoak eta kontsumo azkarreko produktuak ere behar ditugula. Badakit mila eta bi hutsune ditugula eta horiek betetzea dugula eginkizunik behinena. Badakit, baina, hala ere, omenaldi txiki eta xumea egin nahi nien frankotiratzaile horiei guztiei (eta aipatu ez ditudan beste hainbat eta hainbati).

Biziberritzea

2019-10-10  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Soziolinguistikaren mundu akademikoan, gero eta garrantzi handiagoa du biziberritzeak (ingelesez revitalization). Argitarapenak biderkatzen ari dira han eta hemen, LPP etiketapean (Language Policy and Planning), hau da, Hizkuntza Politika eta Plangintza (HPP). Horren adibide, aurrekoan aipatu nuen The Routledge handbook of language revitalization.

Hala ere, Amerika Erdialdeko eta Hegoko inguru akademikoetan ere bada presente gaia, maila apalagoan bada ere. Adibidez, Kolonbiako Universidad Indígena Interculturalak badu Hizkuntzak Biziberritzeko lau urteko lizentziatura. Gurean, ostera, jarraitzen dugu berdin antzean: euskal ikasketen graduan biziberritzeari kasu gutxi egiten (orain dela lau urteko Euskal filologia ikasketak artikuluarekin gogoratu naiz), Hiznet aipagarriarekin eta ezer gutxi gehiagorekin (azken aldian Bat aldizkaria ere motelduta dabilela iruditzen zait, pertzepzio kontua baino ez da izango).

Feminismotik asko ikasi behar dugula aipatzen dugu askotan. Eta, kasu honetan ere, komeni da hara begiratzea. Izan ere, feminismoak akademian ere muskulu eta indar handia erakusten du, gurean ere. Eta guri ere komeni zaigu nazioarteko akademiatik datorkigun olatutxo hori hartzea, surfeatzea eta gureari indar gehiago emateko. Ez ala?

Erabilera plangintza

2019-09-30  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Orain dela gutxi, The Routledge handbook of language revitalization liburua izan dut esku artean (hobeto esanda, pantaila aurrean, baina tira). Bertan hainbat artikulu daude azpimarratzeko modukoak, tartean Joseph Lo Biancok idatzitakoa hizkuntza plangintzei buruz.

Egileak sei hizkuntza plangintza ezberdintzen ditu: estatus, corpus (bi hauek dira zelanbait kanonikoak), eskuratze, erabilera, prestigio eta diskurtso plangintzak. Niri bereziki deigarria egin zait erabilera plangintza.

Hortaz, apur bat aztertu beharko litzateke Lo Biancorentzat zer den erabilera plangintza. Bere aburuz, “erabilera esparruak mantendu eta irabazi nahi dituen plangintza da erabilera plangintza”. Eta berak lau azpiatal ezberdintzen ditu: hiztun berriak sortu, hiztun zaharrak indartu, esparru berrietara zabaldu eta esparru zaharrak biziberritu.

Bereziki, erakargarri egin zait hiztun berriak sortzearena. Izan ere, berak ezberdintzen du eskuratze plangintzan hizkuntzaren ezagutzak bereganatzea eta hiztun berriak sortzea.

Horrez gain, hiru erabilera esparru ekartzen ditu:

1. Kontrolatu bakoak: etxea, lingua franca
2. Erdi kontrolatuak: erlijioa, aisialdia, politika.
3. Kontrolatuak: administrazioa, hezkuntza, zientzia eta teknologia, merkataritza eta industria eta abar.

Gure analisiak findu eta doitzeko ezinbesteko erreferentzia da artikulu hau, nire ustez (liburuan agertzen diren beste batzuk ere bai).

Bide batez

2019-09-24  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Berariaz ala bide batez? Zein da eragiteko biderik eraginkorrena? (berba-jokoa dirudien arren, ez da). Batzuen ustez, berariaz, zuzen, artez, eginez. Beste batzuen ustez, bide batez, zeharka, eraginez. Inoren alde jartzeko koldarregia naizenez, nik biak ala biak derrigorrezkoak direla uste dut, zein baino zein, eta egoeraren arabera, eta testuinguruaren arabera.

Azken aldion, eta batez ere Mikel Zalbideren eraginez (nire ustez), bide batezko euskalgintzak indarra hartu du (diskurtsiboki behintzat, praktikan beste txakolindegi bateko upela da hori). Indarra hartu du, eta polemikatxoren bat edo beste ere eragin du.

Orain gutxi, Argian, Saioa Iraolari elkarrizketa egin diote. Eta honako hau zioen:

Martxoaren 8an interpelatu gintuzten, mugimendu feminista espainola zela eta martxoaren 8ko Bilboko manifa espainola izan zela.

Ez naiz ni hasiko berbetan mugimendu feministari buruz. Ez daukat argudiorik gauza bat edo bestea esateko. Baina Bilgune Feministari buruz bai egin gurako nuke berba. Nire ustez, Bilguneak hasieratik oratu du euskara, hasieratik euskaraz jardun du, euskaraz bizi izan da, euskara lehen lerroan izan du. Hortaz, ez dakit zelakoa den mugimendu feminista Euskal Herrian, baina bai dakit erakunde gutxi egongo direla bide batezko euskalgintza egiten Bilgunea bezain sendo.

Eta, seguruenik, bide-erakusle ere izan daiteke Bilgunea. Beste batzuentzat ispilu. Beste herri mugimenduetako erakundeentzat eredu.

Hizkuntza plangintza zentralizatua

2019-09-18  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Bernard Spolsky soziolinguistikaren arloan gaur eta hemen dagoen aditu nagusienetako bat da. Ekarpen mamitsuak egin dizkie hizkuntza plangintzaren kontzeptuaren zoko-mokoei (eta, bide batez, Txepetxek ezarritako hiru ontzi ospetsuen ia ondorio berara heldu da). Baina, tira, gaur ez da hiru ontziei buruz berba egiteko une eta abagunea.

Orain dela gutxi, irakurri dut bere artikulu bat eta hori gura nuen zelanbait iruzkindu (edo hona ekarri). Artikuluan mundu mailako hainbat hizkuntza plangintzari egiten dio erreferentzia (hasi Zelanda Berrian eta amaitu Afrikako hainbat estatutan). Aipatzen dituenen artean, noski, bi klasiko: Irlanda eta Israel. Eta berak eredu biak kontrajartzen ditu (beste askok egin bezala, bide batez).

Spolsky-k dio Irlandako hizkuntzaren aldeko lana (plangintza) oso zentralizatua egon dela eta eman dituen emaitzak eman dituela. Zentralizatua, batez ere, administrazioko nazio mailako egituretan. Israelen, aitzitik, hizkuntzaren aldeko lana herri mugimendutik elikatu da, baina baita Estatutik ere. Izan ere, lan hori hainbat esparrutan eta hainbat mailatan gauzatu da. Eta, dena kontra izanda, emaitza ukigarriak eta zeharo esanguratsuak ekarri ditu. Hortaz, Spolsky-k dio hizkuntza kudeaketa zentralizatuak muga argiak dituela eta, beraz, hizkuntza kudeaketa hainbat mailatakoa izan behar dela arrakasta lortuko badu (norbanakotik Estatura, eta tartean erakundeak, enpresak, administrazio lokalak, herri mugimenduak, kirol eta kultur taldeak, eta abar).

Gureak, antza izatekotan, Israelekin izango luke (nahiz eta gorengo maila, Estatua, falta izan). Hala ere, seguru aski, maila horietan guztietan (norbanakoa, familia, erakundeak, enpresak, …) intentsitatea handitu beharko genuke, nola edo hala. Seguru aski, sakonago eta sendoago errotu beharko genituzke aldaketok; seguru aski, koherenteago jokatu beharko genuke denok, erreferentzia direnetatik hasita (baina norbanakoon erantzukizuna zuritu barik). Seguru aski, baina Israeletik urrun gaude oraindik (Irlandatik ere, bide batez).

Jendartea aldatu

2019-09-10  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Zelan gauzatzen da aldaketa soziala? Mila teoria daude han eta hemen. Hala ere, asko gustatu zait Jokin Azpiazuk esaten duen hau eta zer pentsatu latza ekarri dit:

Garrantzitsua da aldaketa sozialaren jatorria eta gakoari buruzko eztabaida dikotomikoa saihestea. Bi ideien artean dantzan ibili gara eta polarizatzeko joera izan dugu. Batetik, lelo liberala. Honen arabera, gizakiak bere borondatearen arabera edozein gauza aldatzeko gaitasuna du (zuk aldatu dezakezu nahi baduzu). Bestetik, dogma estrukturalista. Honen arabera, pertsonok jarduten dugu egitura egonkor batzuetan oinarrituta eta egitura horiek aldatuta bakarrik eragin ditzakegu aldaketak. Kasu honi dagokionez, aldaketa proposamen batzuk gure portaera pertsonaletan oinarritu dira, baina egiturak ukitu gabe. Beste batzuk, ordea, egitura aldaketak proposatu dituzte, baina inor ukitu gabe. Dimentsio berriak altxatu behar ditugu plano honetan eta aldaketa sozialari begirada poliedrikoagoak eskaini behar dizkiogu.

Jokin Azpiazuren beste hau ere azpimarratu dut:

Aldaketa soziala eragin gura duen ekimenek bilatzen dute programa edo proposamen politiko edo sozial batzuen aldeko identifikazioa edo babesa. Horretarako, igorri gura dugu ulertua izan daitekeen mezua, onargarria izan daitekeen mezua eta erakargarria izan daitekeen mezua. Izan ere, eragin gura dugu eta aldaketa gauzatu gura dugun pertsonekin lan egin.

Gazteak.Militantzia

2019-09-05  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Aurrekoan lagun batekin ari nintzen berbetan. Bere ustez, gero eta gazte gutxiago dira militantzia hizkuntzan dutenak (zehatzago esateko, euskaran). Bere ustez, gazteak ez dira emozionatzen euskararen aldeko mugimendu sozialekin. Zentralitatea beste kausa batzuetan bilatzen dute: feminismoan, okupazioan, sorkuntzan edo dena delakoetan.

Handik gutxira, Pedro Zuberogoitiarekin “liskartu” nintzen txioerrian. Bere ustez, “belaunaldi berrietan ez dago ia inor prest euskaraz bizitzeko une oro eta inguru guztietan”. Eta sare sozialek dakarten patxadaz, ganoraz eta abarrez blai, haginka egitera irten nintzen, betiko legez, larregi pentsatu barik. Ai ene!

Bi lagun horien baieztapenak berresteko edo ezesteko daturik ez dut, ez dakit errealitatea hala den. Baina iruditzen zait errealitatea horrela den edo ez eztabaidatu beharrean, konponbideak bilatzea dugula eginkizunik behinena. Niri bi aukera bururatzen zaizkit: batetik, gure mugimendu sozialak hezeagoak egitea, erakargarriagoak egitea, errebeldeagoak edo kitzikarriagoak egitea. Eta, horretarako, astindu beharko ditugu gainean daramatzagun inertzia askotxo. Eta, bestetik, gazteekin berba egin, gazteei entzun eta eurekin batera (edo) zelan edo halan euren parte hartzea lortu.

Ez diot ezer berririk, badakit. Baina begiratu behar dugu, ikusi, berba egin eta, batez ere, entzun: beste batzuek zer egiten duten, zer arlotan hobetu dezakegun, zer kezka/kexa duen jendeak, zer egiteari utzi beharko geniokeen, zelan egin hobeto komunikatzeko, zelan egin erakakargarriago, eta abar. Eta abar.