Ahozkotasuna

2019-02-07  //  Sailkatu gabea  //  2 iruzkin

Ahozkotasunak itzelezko eragin sortzailea du. Ez dira neure berbak, Ngugi wa Thiong´o idazle txit handiarenak baizik. Eta bat nator. Aditu, bestela, bertsolaritzak, antzerkiak edo irratigintzak duten indarra (euskarazko kulturan behinik behin). Ikus-entzunezkoen arloa da hor hankamotz daukaguna (ikus-entzunezkoen laborategi berriak egiten ditugun bitartean).

Baina badira gurean bestelako ahozko adierazpide batzuk ere: hitzaldiak, literatur klubak, solasaldiak, …Eta ahozkotasun modu berri(tu)ak: rapsodiak, hip-hop-aren inguruko inprobisazioak, poema errezitaldiak, ipuin-kontalariak …Hor ere euskara maingu samar dabil, baina tira.

Baina egunerokoan zer? Bileren herrian bizi ei gara … horrek eragina du ahozkotasunean? Berbalagunen inguruan astero batzen diren milaka horiek ere eragina izango dute, ezta? Eta Euskaraldiak? Nire ustez, bada garaia ahozkotasunaren indar sortzailea gehiago erabiltzeko.

Erabil kolektiboa

2019-02-04  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Berrikuntzak ertzetatik ei datoz, hori esaten dute han eta hemengo mugimendu eraldatzaileek behinik behin. Eta hala izango da. Edo, behintzat, kasu honetan hala da: ertzetik dator berrikuntza erdigunera. Erabil kolektiboa da berrikuntza.

Eta zer da? Xilabatik datorren elkarte autonomo eta irekia da, herri mugimendukoa (ez da aholkularitza enpresa, ez eta zerbitzu agentzia). Irabazi-asmorik gabea da Erabil, baina euskararen biziberritzearen arloan ekarpen konkretu eta landua egin nahi duena. Ekarpen hori erabileraren aroan laguntzean datza. Erabileraren trantsizioan lagundu nahi dute.

Horretarako, euskararen biziberritzean erabilgarria izan daitekeen materiala bildu (auto-formazioaren bidez, literatura irakurriz, jardunaldietan parte hartuz), landu (errealitateari egokituz, saio eta material berriak sortuz, diziplinarteko ekarpenekin) eta jendarteratu (kalitatea lehenetsiz, dimentsio herritarrarekin, autonomo izanda, euskara erdigunean emanez eta praktikak bergogoetatuz) nahi dute.

Beste hitz batzuekin esanda, soziolinguistika domestikoa landu nahi dute, Ipar Euskal Herritik, herri mugimendutik, dinamika berriak sustengatuz. Blogtxo honetatik indarra eman nahi diet eta, jakina, zerbait behar baduzue, jo atea lasai. Urte askotarako Erabil!

Sistematizazioa

2019-01-29  //  Sailkatu gabea  //  2 iruzkin

Blog honetan normalean soziolinguistikaz aritzen naiz. Gaur, baina, parentesi bat irekiko dut eta sistematizazioari buruz berba egingo dut.

Sistematizazioa Hego Ameriketan sortu zen, 60ko hamarkadaren abaroan. Ordutik, garapen teoriko eta praktiko itzela izan du eta gaur bada erreferentea beste mundu batzuk amestu eta gauzatu nahi ditugunontzako. Baina, askotan gertatzen den bezala, oso gutxitan begiratzen diogu hegoari eta ez dugu izaten euren eztabaida, praktika eta begiraden berri.

Sistematizazioa ez da ikerketa, ez da ebaluazioa, baina bien arteko potxingoetan sartzen ditu hankak. Paradigma berri bat dakar (paradigma epistemologikoa), ikerketa eta ebaluazioaren artekoa zelanbait esateko (eta harreman estua duena ikerketa parte-hartzailearekin). Izan ere, ebaluazioak prozesu baten emaitzak (edo ez-emaitzak) aztertzen ditu, planifikatutakoa zer punturaino bete den edo ez. Hau da, produktuari begiratzen dio, eta sistematizazioak, ostera, prozesuari begiratzen dio.

Ikerketak, berriz, ezagutza zientifikoak eraiki gura ditu. Hortaz, ikerketaren emaitzak probatu, erkatu eta aurkatu ahal dira. Gainera, ikerketek esperientziak marko orokorragoetan ulertzeko bidea ematen dute. Sistematizazioak, ostera, esperientziak ulertu nahi ditu bere horretan, eskema orokorragoetatik ihesi eta egunerokoari itzelezko garrantzia emanez.

Orduan, zer demontre da sistematizazioa? Hausnarketa prozesu indibidual eta kolektiboa da, egindako edo bizitako esperientzia baten gainean, bertan gertatutakoa ordenatu eta berreraikitzen duena, begirada kritikoa dakarrena eta ezagutza berriak sorrarazten dituena. Hau da, parte hartzaileek eurek egindako hausnarketa praktikaren gaineko jakintzak eta ezagutzak ekoizteko.

Hortaz, sistematizazioak jakintza kokatua sortzen du eta prozesuan bertan parte hartzen dutenak boteretu egiten ditu zelanbait. Gainera, imajinazio sortzailea ere sustatzen da. Era berean, begirada objektiboa (objektiboa ulertuta ez subjektiboaren kontraposizioan, ezpada distantzia hartuta bezala ulertuta) eta begirada kritikoa bilatzen du.

Gurean, orain arte, gutxi aipatu da sistematizazioa eta oso gutxi erabili da (Elhuyarrek egin zuen sistematizazio bat eta Joxemi Zumalabe fundazioak egin ditu saiakera batzuk). Agian, akaso, euskararen aldeko mugimenduek ere hasi beharko lukete honen tankerako tresnak erabiltzen. Agian.

Gehiago sakontzeko sistematizazioan online-ko hiru baliabide:

• Sistematizazioaren abentura (Alboan): eskerrik asko Allartean!
• Orientabide teoriko-praktikoak sistematizaziorako (Oscar Jara)
• Esperientziak sistematizatzeko orientabideak (Beatriz Borjas)

Oscar Jararen liburu bat ere gomendatuko nuke, baina badakit zaila dela eskuratzea: “La sistematización de experiencias. Práctica y teoría para otros mundos posibles”.

Ostadar bat estrategia

2019-01-22  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Euskaraldia amaitu egin da eta gure garaia aurreratzeko aukerak irudikatu ditugu. Hiztunak subjektu politiko bihurtzeko saiakera izan da, ahalduntzea edo burujabetza helburu. Baina, tira, ez dugu ahaztu behar ahalduntze/burujabetza prozesuak berez konplexuak, dinamikoak eta etengabeak direla. Hortaz, tokatzen zaigu indarra egiten segitzea. Hala ere, ez dugu ahaztu behar ekintza honek autodeterminazio sozialaren bidean aurrera egiten lagundu digula (John Holloway-k erabiltzen duen zentzuan, behinik behin).

Gramatika eta kode berriak ensaiatu ditugu, oinarri komunitarioko ikasketa baten bidez. Esperientziak alderdi aktiboa izan du eta, horren ondorioz, esperientzia gertatu den testuinguruaren elementuetan aldaketak gertatu dira. Gertatu dira bai, baina zer neurritan edo eraginetan jakitea beste kontu bat da. Eta, gainera, hartu behar da kontuan hauek guztiak amaitu bako prozesuak direla, bizipenetan oinarritutakoak, eta ez horrenbeste edukietan. Beraz, aldaketak aldakorrak izan daitezke.

Derion lagun batek esan zuen bezala, “argia bagenuen, baina argindarra falta genuen” (gora Derioko hizkuntza militante poetak!). Ahoak eta belarriak zorroztu ditugu, baina, tira, ostadar bat estrategia gehiago jarri beharko ditugu martxan. Ahoa, belarria, bihotza, sabela eta, zenbaitetan, ukabila ere zorroztu beharko ditugu, euskalgintza erradikalagoa bihurtuz. Baina, kontuz, batzuetan largabistak atzera jarrita, helburuak urrunago ikusten dira.

Izan ere, gure ametsen geometriak ez dira ahozko elkarrizketetan amaitzen, hortik haragokoak dira eta beste esparru horietan ere jarraitu beharko dugu eragiten eta egiten (sortzen!). Ekimen kolektiborako sena elikatzen jarraitu beharko dugu, auto-antolakuntza sustatzen, tokitik eta errotik. Arrakalatxoak sorrarazten, alegia.

Irribarrea lagun eta agoniatik urrun.

Emagin bat euskalgintzarako?

2019-01-15  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

“Ezagutzaren matazak” liburua irakurri berri dut eta zeharo interesgarria egin zait. Baina beste gauza batek egin du bide neure burura: Emagin bat beharko genuke euskalgintzetan?

Ez dakit, Soziolinguistika Klusterra hor dago eta akaso berak bete dezake funtzio hori (edo ez, akaso beste erakunde bat beharko genuke lan horiek egiteko). Baina, tira, ikus dezagun zer egiten duen Emaginek (liburu horretatik ateratako aipuak dira hauek):

Pentsamendu feminista sustatzeko lana egiten dute: dokumentazioa, ikerketa eta formazioa. Garapen ideologikorako garrantzitsuak diren eztabaida feministak sustatzen eta bideratzen ahalegintzen gara. Emagin eragile feminista bat da gaur egun, jendarte-eraldaketa sustatzeko dokumentazio, ikerketa eta formazioa euskaraz sustatzen dituena.

Eta, hobeto ulertzeko zer den Emagin, ikusi Edurne Epelderen bideo hau:

Aipurik aipamen

2019-01-10  //  Aipuak  //  Iruzkinik ez

“Berak (Elbira Zipitriari buruz ari da) esaten zuen bere meritua ez zela gauza berriak asmatzea, baizik eta lehendik asmatuta zeuden gauza onak hartu, euskaratu eta euskal sena eta nortasuna ematea horiei. Horretan zuen aparteko dohaina”

Mari Karmen Mitxelena

“Autodefentsak egiten gaitu azkar, baina alternatiba sortzeak libre!”

Eneko Gorri

“Sormena da arnasgune funtzionalek eta territorialek bat egiten duten lekua, mendea eta segundoa gurutzatzen diren lekua, Sarri parafraseatuz”

Txerra Rodriguez, ni neu, alegia

“Legea bakarrik aplikatzen da, baldin eta hori bultzatzeko ekimen soziala bada”

Joao Pedro Stédile (MST)

“Irudi sexistak kritikatzea horren alternatibarik eskaini gabe hankamotz geratzen da. Kritikak, bere-berez, ez dakar aldaketarik”

bell hooks

“Frogatzen zigun kanpotik etorritako moda oro ez zela zerengatik izan behar interesgarriagoa bertakoa baino. Bertze herri anitz gisara, Garralda ez zen Hiroshima edo Gernika bezalako hiri martir zerrendan ageriko. Suntsipen fisikoa agerikoagoa da, bertze gisakoek ez dute lerro bat ere merezi historia liburuetan, are zenbaitetan ez eta gure herritar ugarien gogoan ere”

Xamar

Teknikari

2019-01-07  //  Sailkatu gabea  //  2 iruzkin

Orain dela ez asko (eskerrak Allartean-i), honako hau zioen Eduardo Apodakak: “euskara teknikarien gaineko azterketa soziologikorik ez dago. Ez dakigu nor diren, nondik datozen, zer ikasi duten, zer balio duten, zer ideologietakoak diren, zer trebetasun duten, zer adin, non ikasi zuten egiten dutena egiten …”

Eta hala da. Eta, gainera, ez dago sarerik (ezpada Udaltop jardunaldia, baina hori oso zentratuta dago udaletako teknikariengan), ez dago koordinaziorik (toki mailako batzuk dira, baina tira), ez dago gure lanbidearen gaineko interneteko foro ziztrin bat bera ere ez, ez dago ezer. Hori, ez badiogu begiratzen prekarietatearen begietatik, ze bestela … (bai bi edo hiru post bete daitezke gure lanbidean edo inguruetan dagoen prekarietatearekin).

Galizian, adibidez, badute sarerik: CTNL (edo Cotenol). Sare horretan nagusi dira administrazioetako teknikariak (Galizian gehien bat administrazioan daude teknikariak), baina edonor egin daiteke erakundearen bazkide. Eta, tarteka, proiektu oso erakargarriak sortzen dituzte (adibidez, Apego), formazio jardunaldiak antolatzen dituzte eta euren lanbidearen gaineko aitortza ere sustatzen dute (adibidez, adierazpen hau).

Bada nora begiratu hortaz ….

(Agian, agian, egun batez gure lanbidearen izenari ere erreparatu beharko genioke, ze teknikari izena ez dakit egokiena den)

“Top secret”, Sechu Sende

2018-12-18  //  Poema soziolinguistikoak  //  Iruzkinik ez

Abenduan gaude eta urteko azken poema soziolinguistikoa dakart gaurkoan. Oraingo honetan, berriro ere, Sechu Sende galiziarraren poema bat, Top secret izenekoa.

Top secret by Sechu Sende

Poema hau irakurtzen ari bazara,

disimulatu.

Hau mezu sekretua da:

Zure egitekoa honetan datza,

zure buru barruan erresistentzia antolatu behar duzu.

Momentu honetatik aurrera

mundua aldatzeko

hitzak antolatzen ari diren

milaka pertsonen parte zara.

Disimulatu, ez altxatu begiak

poematik,

zu zelatatzen aritu ahal dira-eta.

Bidaia egin zure barrunbeetan.

Ziurtatu zure atzetik ez datozela.

Eta ez egin kasu hitzek mundua

ezin dutela aldatu dioten horiei.

24 ordu barru Justizia berba topatuko duzu.

Berba horrek bidea erakutsiko dizu

Independentzia berbaraino zeina

bahituta baitago denborazko

menpeko perpaus batean.

Bere loturetatik askatu beharko duzu.

Askatasun hitza gure alde dago

eta behar dituzunean

argibide zehatzak emango dizkizu.

Zorte on!

Jakin behar duzu badela jende asko

egiteko hau duena:

Justizia, Independentzia, Askatasuna

munduko herrientzako.

Poemaren azken bertsoa irakurri

orduko, poema 10 segundotan auto-desagertuko da

eta ia

inork irakurtzen ez dituen

poesia liburuetako beste poema bat

bihurtuko da.

Yeknemilis

2018-12-13  //  Tosepan  //  Iruzkinik ez

Garabidek antolatu duen Aditu titulua amaitu berri da eta Eskoriatzan egin da ekitaldi horren agurra. Aurton inoiz baino parte hartze handiagoa izan dut, batez ere, Cuetzalandik Liz eta Mica etorri direlako. Lizekin hainbat batzar eta topagune izan ditut, Hazin, Eikan, Leintz-Gatzagan, Markinan, Bilbon edo Arrasaten. Gainera, Garabidek antolatutako mahai-inguru batean parte hartu dut, emakumeen ahalduntzea eta hizkuntzen biziberritzearen inguruko elkarguneak bilatzeko prozesuan.

Baina ez hori bakarrik. Aurton, gainera, Lizbethen tutore izan naiz. Lan handia egin du eta gaurko posta bere lanetik ateratako berba batzuekin osatuko dut.

Lizek galdetzen du bere lanean zeintzuk diren bere hizkuntzari eusten dioten praktikak. Iruditzen zait galdera ere hemen egin dezakegula eta gure buruari galdetu zeintzuk diren euskarari eusten dioten praktikak (eta zelan egin praktika horiek orokortu eta zabaltzeko). Galdera horri egoki erantzutean datza gure geroaren zati handi bat, nire ustez.

Bestetik, berak honako baieztapena egiten du: “gure hizkuntzen biziberritze eta indarberritzearen alde lan egitea hizkuntza horiek hitz egiten dugun pertsonen ahalduntzearen alde lan egitea ere bada”. Bat nator, baina gehiago esango nuke: gure hizkuntza hitz egiten dugunon ahalduntzearen alde lan egiteak dakar gure hizkuntzen biziberritzea eta indarberritzea.

Azkenik, berak esaten du ezinbestekoa dela yeknemilis-a lortzeko (biziera ona) hizkuntza gutxituetako hiztunok ahalduntzea. Eta bat nator, erabat, izan ere, askotan biziera ona definitzeko aldagai materialei baino ez zaie kasu egin eta beste aldagai batzuk ere hartu behar dira kontuan, hizkuntza kasu.

Eta, berriro, hau esan gurako nuke: Aditu ikastaro honetan ni batez ere aritu naiz ikasten, irakastearen plantak egiten nituen bitartean.

Humusa

2018-12-10  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

90eko hamarkadaren hasieran eztandatxo bat gertatu zen euskal herrietan. Hainbat lekutan, han eta hemen, euskara elkarteak sortu ziren. Apurketa batzuk ekarri zituzten delako elkarte hauek: batetik, jardun ez alderdikoiari ekin zioten, hainbat ideologiatako euskaltzaleak batuz; bestetik, funtzioen berreskuratzeari ekin zioten, euskarazko praktikak zentroan jarriz (batez ere, ahozko erabilera, baina ez bakarrik), eta, gainera, txikitik abiatu ziren, ahal dugunetik.

Ia 30 urte joan dira ordutik eta euskara elkarteek garapen irregularra izan dute. Leku batzuetan bai, gehienetan ez dira sortu ere egin, eta hainbat lekutan ez dute eman, eman behar zutena. Baina, hala ere, elkarte horiek humusa sortu zuten eta hortik beste hainbat proiektu, programa eta abar loratu dira.

Esate baterako, sustatu.eus da euskarazko lehen blog kolektiboa (barkatu, Jabi Zabala, baina hedaduraz eta abar, sustatuk mugarria jarri zuen). Ba, adibidez, sustatu sortzeko bi eragilek bat egin zuten: Goiena hedabidea (Debagoienako euskara elkarteek sortutako hedabidea) eta Codesyntax enpresa (ahaztu barik eibar.org aitzindariak).

Beste adibide bat izan daiteke Emun. Kooperatiba hau, hein batean, AEDk bultzatutako Euskalan egitasmoaren inpultsoz sortu zen. Edo berriki saritutako ahotsak.eus programa. Edo Ebete aholkularitza.

Humusa hor egon da, diskurtsoa hortik ere mamurtu da, hortik ere elikatu da. Eta euskara elkarteetan jardun dugunok (boluntario edo langile) gurekin ere eraman ditugu hango egiteko moduak, hango filosofiak eta hango pedagogiak. Agian ez dute eman pentsatzen edo amesten zenaren beste, baina bai ekarri gaituzte honaino, 200.000 pertsonatik gora aktibatzeraino, besteak beste.