Galizieraz hitz egiten ez ikastea

2018-02-12  //  Poema soziolinguistikoak  //  Iruzkinik ez

Oraingo honetan poema bat baino, ipuina. Amaia Astobizari esker (@AmaiAsto). Sechu Sendek bere “A república das palavras” liburutik hartua eta nik itzulia.

———————————————————————————————–

Badago galizieraz hitz egiten ikasten duen jendea eta badago galizieraz ez hitz egiten ikasten duena.

Nik, adibidez, umetan galizieraz ez hitz egiten ikasi nuen. Edo, hobeto esanda, galizieraz ez hitz egiten irakatsi zidaten. Agian nire lehen oroitzapena hauxe da: gure maisuak galizieraz hitz egiten zuen klaseko beste lagun bati esan zion: “No sé dice onte, se dice ayer” (Ez da onte esaten, esaten da ayer). Ez dut oroitzen maisu hori berori izan ote zen ni eskuin eskuarekin idatzi behar nuela tematu zena, baina pedagogia oso antzekoa litzateke. Ezkerren eta galizieradun atsekabetuen sasoiak ziren. Gaur egun, ume ezkerrek dagoeneko ez dute arazo hori.

Izan ere, eskolatik kanpora ere umeei galizieraz ez hitz egiten irakasteko prest daude hainbat maisu. Nork ez du ezagutzen, ahoan irribarrea dutela, umeei galizieraz ez hitz egiten irakasten tematzen den maisua, ia-ia jaioberri direnetik?

Lehen galiziera ikastea oso erraza zen. Jende askok ikasten zuen nahi barik. Bazegoen jendea, nahiz eta gura ez, galizieraz hitz egiten amaitzen zuena. Asko hitz egiten zen eta joaten zinen lekura joanda, han zegoen. Giroko hizkuntza zen, kalekoa, tabernetakoa, hizkuntza maioritarioa. Irakaskuntzan galiziera sartzearen kontrakoek argudio hori erabiltzen zuten: Zertarako ikasiko dugu galiziera eskolan? Galiziera kalean ikasten da.

Baina, gaur egun, galiziera, batez ere hirietan, kalean ez da hizkuntza nagusia eta eskoletan gero eta gutxiago erabiltzen da -hainbat eskolatan ingelesa baino dezente gutxiago-. Horregatik, gezurra dirudi oraindik jende batek umeei galizieraz ez hitz egiten irakasten aritzea. Jende askok galizieraz ez hitz egiten ikasi zuen azken urteotan eta, jakina, orain ez dute hitz egiten. Galizieraz ez hitz egiten ikastea … a zer tristea!

Bereizi behar dira, hala ere, galiziera ikasi ez dutenak eta galizieraz ez hitz egiten ikasi dutenak. Badirudi metafisikoa dela, baina badira ikasketa prozesu bi horiek bereizten duen zerbait. Galiziera ikasi ez duen horrek oraindik ikasteko aukera eta beta du. Baina galiziera ez hitz egiten ikasi duenak ez hitz egiten ikasi du eta hori desagerrarazteko, Avería sorginak esango lukeen moduan, bide bakarra desikastea da.

Galizieraz ez hitz egiten ikasi nuenean, ni sinistuta nengoen galizieraz ez nuela egiten hala nahi nuelako. Ez dut hitz egiten, ez hitz egiteko libre naizelako. Nik hitz egiten dut nahi dudanean. Hau da, ia inoiz ez. Izan ere, benetan ikasi nuen galizieraz hitz egitea ez nuela nahi. Nire esperientzia pertsonalaz ari naiz, jakina, bakarra eta besterenezina … Edo ez?

Niretzat galizieraz ez hitz egitea gauza normala zen … Normala niretzako, jakina. Eta galizieraz ez hitz egitea normala zela irakatsi zidan jende guztiarentzako. Ni galizieraz ez hitz egiteko libre nintzen, antza. Eta, horrela, ondo sentitzen nintzen. Nik pentsatzen nuen erabili ahal izango nuela nahi izango banu, baina ez nuenez nahi … Ba, ez nuen hitz egiten. Zoritxarrez, gaur egun, gure hezkuntza sistemak eta beste hainbat jendek jarraitzen du umeei eta gazteei galizieraz ez hitz egiten irakasten.

Ezagutzen dut animalien munduko komunikazio formarik bitxienetan espezializatu den jendea: galiziera hitz egiten ikasi duen jendea galizierazko klaseen 50 minututan baina gero galiziera ez hitz egiten ikasi duena kafetegian edo kalean; umeekin bakarrik ez hitz egiten ikasi duen jendea; galizieradun batekin hitz egin arren, haiekin ez hitz egiten ikasi duen jendea … Badago hainbat egoeratan galizieraz ez hitz egiten ikasi duen jendea eta badago, kasurik larrienetan, galizieraz inoiz ez hitz egiten ikasi duen jendea.

Eta ez barre egin, ipuina tristea baita.

Aiputegian barrena

2018-02-08  //  Aipuak  //  Iruzkinik ez

“Geroz eta konbentzituago nago ekintzek irekitzen dizkiotela bide berriak irudimenari eta ez alderantziz; geroz eta zailagoa iruditzen zait norbaitek teoria brillante bat formulaltzea eta, ideiaren distiak argituta, herritarrak ekintzara pasatzea”

Gorka Bereziartua

“Gure herriaren biziraupena uste dut gure testuinguruaren, gure ingurunearen ezagutzagatik gertatu dela. Bizirauteko jakin behar izan genuen, jakiteko bide berriak deskubritu, aurreikusi, ikasi eta hausnartu, babestu eta zaindu, defendatu eta eraso egin, mugitu eta gauza horiek guztiak egiteko sistema sozial egokiak izan. Gaur ere jarraitu behar dugu hori berori egiten”

Linda Tuhiwai

“Hizkuntzaren sarritasunaren eremuetatik ateratzen garelarik, euskaldun guztiok gara frikiak, egoera diglosikoak friki egiten gaituelako. Friki izatea da bizitzeko modu bakarra, ongi dakit, gay izan baino lehen marikoia izan bainaiz urte askoan”

Juanjo Olasagarre

“Mugimenduetako praktika berritzaileak eguneroko bizitzako esperientzietan txertatzen dira. Hala, mugimendu sozialek bultzatu dituzten eraldaketa sozialerako proiektuek ez dute eredu sozialaren aldaketa botere politikoa hartzearekin edo gobernu politikak garatzearekin lotzen, edo ez prozesu horiek soil-soilik. Alderantziz, pertsonak eguneroko bizitzan subordinatzen dituzten praktika pertsonal nahiz kolektiboetan zentratzen da gero eta gehago emantzipazio lana”

Ane Larrinaga

“Euskara batua, batez ere, euskal kultura moderno bat eraikitzeko tresna bat da. Hori gabe, alegia, euskal kultura moderno bat eraikitzeko delibero irmoa tartean ez badago, euskara batuak ez du inolako zentzurik, alfer-alferrikakoa da”

Pruden Gartzia

“Jendarteak ez du aurrera egiten gutxi batzuen ideia politei esker; jendarteak aurrera egiten du  askoren praktika kolektiboei esker”

Raul Zelik

Gramatika eta subjektua

2018-02-05  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Hilabete bi pasa dira Derion egin genuen euskaldunak aktibatzeko programatik. Gustu ikaragarri ona utzi zigun antolatzaileoi (nahiz eta hobetzekoak izan). Baina tira … hau ez da horren gaineko balorazio egiteko unea, ez lekua.

Hala ere, iruditzen zait euskalgintzetan ari garela asmatzen. Izan ere, nire ustez, gure gramatiketan subjektua berreskuratzen ari garela. Subjektua ari garela erdigunean jartzen, zelanbait. Eta hori guztiori arte-performance batetik abiatuta! Lutxo Egiarena euskararen aldeko mugimendu sozialen historiara pasatu da dagoeneko eta, etorkizunean, horren gaineko tesi doktoralak egingo dira. Euskaltzaleon burmuinean luiziak eragin zituen Lutxok, eta hori da arte-ekimen bati eska dakiokeen gutxienekoa (edo gehienekoa).

Gainera, zerbait desberdina performatu duten praktikak jarri ditugu martxan. Eslogan gehienei praktika falta zaie, baina kasu honetan eslogan horiek edukiz betetzen ari garela iruditzen zait. Euskaraz bizi nahi dut gradetatik oihukatzea ondo dago, baina praktikaren bidez egunero probatu behar dugu (nahiago nuke ezetz, baina hauxe da dagoen errealitatea).

Bizipenekin magia egiten ibili gara lau egunetan Derion. Etorkizuna eraikitzen ibili gara (barka itzazue eragozpenak). Gogoratu, gainera, unibertsaltasuna lokalki deklinatzen dela. Etorriko dira hesteak estutzeko sasoiak, bai, baina momentuz lana, lana eta lana da egin behar duguna. Glaukoma revisited, “euskaldun bezala hautsi nahi dut gure kaiola”.

Praktika kontua

2018-02-01  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

11 urte pasatxo du blogak eta 1.000 artikulutik gora. Eta urte hauetan ez dut inoiz ETA erakundea ekarri sarera. Onintza Odriozolak tesi gogoangarria egin du haren gainean: “Erakunde bat baino gehiago: ETA herri mugimendu gisa (1958-1968)”. Irakurtzen ari nintzela, honako aipu honekin egin nuen topo:

Euskaldun izateak euskaraz bizitzea esan nahi du, euskal herria eta euskal kultura defendatzea. Praktika kontua da gehien bat.

Hori esaten zuen ETAko kide batek, elkarrizketa batean, noiz eta 1967an!!! Orain dela 50 urte!!!

Garabide bat Euskal Herrirako?

2018-01-29  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Garabide nazioarteko lankidetzan aritzen den elkartea da. Ia 10 urte egin ditu munduan zehar euskararen biziberritzearen gaineko esperientzia esportatzen eta beste kultura eta hizkuntza batzuen biziberritzeak gurearekin trukatuz.

Lan aparta egiten dute, han eta hemen. Adibidez, formazio saioak ematen dizkiete beste herrialde batzuetako eragileei hizkuntza biziberritzeari dagokionez. Horietan, euskalgintza izaten da irakasle (erakusle) eta kanpotarrek euskararen biziberritzea bertatik bertara ezagutzeko aukera izaten dute. Bisita didaktikoak egiten dituzte, bisita kulturalak, sentiberatzea ere lantzen dute.

Azken formazioaldian ere nik hartu dut parte, maorien biziberritzeari dagozkion kontuak aletzen. Eta beste hainbatek ere hartu du parte, programa jori eta aberatsa onduz. Han nengoela hauxe bururatu zitzaidan (eta hainbat hilabete behar izan dut blogeratzeko!): zergatik ez Garabide bat Euskal Herrirako?

Formazio soziolinguistikoan ez gabiltza bolanderak botatzeko moduan. Hiznet dugu eta ezer gutxi gehiago (eta Hiznet oso akademikoa da, beharrezkoa baina Garabidekoa askoz hurrekoa da, askoz gertuagokoa). Hortaz, zergatik ez Garabideren moduko ikastaroa antolatu bertakoentzako? Gazte edo politikari, teknikari edo aktibista, profesional edo militante. Nire ustez, inoiz inork planteatu beharko luke (eta praktikara eraman).

Euskalgintzen genealogiak

2018-01-22  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Orain dela ia hiru urte, Emagin dokumentazio zentroak eta Bilgune Feministak sustatuta, Gure genealogia feministak. Euskal Herriko Mugimendu Feministaren kronika bat liburua argitara heldu zen. 10 urte eman zuten lana egiteko, euskal herrietako talde, aldarrikapen eta ekimen feministak batuz.

Inork ez dit kasurik egingo, baina tira … zergatik ez euskararen aldeko mugimenduaren genealogiak? Nork hartuko du bere bizkar lan hori? Ni prest nago, ahal den neurrian, laguntza emateko (egiteko ez, lan itzela da eta). Bere garaian, feminismoa eta euskalgintzaren arteko alderaketa egin nuen liburu hau gaitzat hartuta, baina ez zitzaidan bururatu (ez zitzaidalako egingarri?) honen tankerako liburu bat eskatzea. Ba, gaur da eguna. Noizko euskararen aldeko mugimenduaren genealogiak? Noizko euskalgintzen genealogiak?

Rocka puntua!

2018-01-16  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Alberto Irazuk liburu ederra ondu du rocka eta bertsolaritzaren arteko harremanen gainean: Rocka puntua! Azpigai asko lantzen ditu liburuak. Horien artean, rocka eta euskarazko hautuaren arteko harremanaz ere jarduten du Albertok. Ea zer dioen:

Hizkuntzaren hautua etengabea da euskarazko rockaren historia.

Euskarazko hautua bistaratu egin zuen Kortatuk, izugarri bistaratu ere.

Rockaren historian ez dago Kortaturen erabakiaren parekorik. Noiz ikusi da bostehun milioitik gora hiztun dituen aizkora milioira nekez helduko denaz ordezkatuta? Adibideak badira, baina kontrako norabidean. Behin gertatu zen eta beharbada ez da berriro gertatuo. Erabaki harrigarri hura garai jakin baten eta pertsona jakin batzuen konpromisoaren fruitu izan zen: gaur egun imajinatzea ere kosta egiten da, erdaraz arrakastaren eztitan bizi den rock talde bat, zer eta dena arriskuan jarriz euskara hutsean hasteko!

Euskarazko hautua beste hainbat arlotan elikatu gura dugunok irakasgaitxo batzuk atera ditzakegu hemendik, ezta?

Ez gaituzte ezagutzen, Joxan Artze

2018-01-15  //  Poema soziolinguistikoak  //  Iruzkinik ez

Dibulgatu eta dibulgatu

2018-01-11  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkinik ez

Udan Galizian eta Portugalen izan nintzen astebete (a ze gomutak!). Eta han nagoen guztietan bezala, liburuak erosteko erabiltzen dut. Aurten, besteak beste, “Sacar a lingua é de mala educación” erosi egin dut (eta “55 mentiras sobre a lingua galega” oparitu dit Xose Henrique Costasek, biba zu!).

Biak ala biak obra laburrak, irakurterrazak, dibulgatiboak eta aurreiritziak deseraiki nahi dituztenak. Lehenengoak elebitasun pertsonalaren apologia egiten du, oso modu errazean eta txukunean (dibulgatzaile aparta da Manuel Nuñez Singala, En galego por que non da beste liburu dibulgatzaile itzela). Elebitasunak haurrengan eta helduengan dakartzan aukerak aipatzen ditu bere liburu laburrean. Zuzen eta artez, eta atsegin.

Bigarrenak, ostera, galizieraren gainean eraikitako mito, aurreiritzi eta gezurrak deseraiki nahi ditu banaka-banaka. Hau ere dibulgatibo, hau ere zuzen, hau ere labur. Hara ere begiratu beharko genuke gure pedagogia soziala egiteko. Horretan, gu baino trebeagoak direlakoan nago.

Denok itzultzaile?

2018-01-08  //  Sailkatu gabea  //  Iruzkin bat

Urtzi Urrutikoetxeak Finlandiari buruzko artikulua idatzi du, orain dela gutxi Berria egunkarian. Bertan, Islandiari buruz ere aritu izan da. Eta honako hau zioen Urtzik:

Ostegunean, urteurrenaren bezperan, Ezkerra-Berdeak alderdiko emakume bat Islandiako gobernuburu bihurtu zen: Katrin Jakobsdottir. 2014an Bilbon elkarrizketatzeko zoria izan nuen (Zuzeu-n duzue irakurgai), eta txunditu ninduten gauzen artean, euskararen hiztunen erdiak dituen islandierak hain osasuntsu egoteko daukan errezeta izan zen: itzuli, itzuli eta itzuli, hizkuntza handiagoen makulu eta zubiak onartu gabe.

Bernardo Atxagak ere behin baino gehiagotan aipatu du itzulpengintzak duen indarra, hizkuntza baten biziberritzean. Eta, orduan, burura galdera bat etorri zait: euskaldun guztiok izan behar dugu itzultzaile?

Kontuan hartuta, gaur milioi bat inguru euskaldun garela eta gehienez ere hiru bat milioi izan gaitezkeela (hori bai, hemendik zenbat urtetara?), nire ustez denok izan beharko genuke (eta, hein batean, bagara) itzultzaile, gaur, bihar eta etzi.

Inoiz egingo dugun curriculum soziolinguistikoan itzulpengintza ere sartu beharko da gaitasun bezala.